Staropolskie formy adresatywne

w intrajęzykowym przekładzie

audiowizualnym,

czyli „Pan Wołodyjowski”

w wersji dla niesłyszących

Agnieszka Szarkowska

Instytut Lingwistyki Stosowanej

Uniwersytet Warszawski

[e-mail]

Język trzeciego tysiąclecia V, 13-15 marca 2008, Kraków

1.

Formy adresatywne

2.

Staropolszczyzna

3.

Przekład dla niesłyszących

4.

Techniki tłumaczeniowe

Formy adresatywne

(zaimek) + czasownik

forma wokatywna

Adam,

idziesz z nami do kina?

Panie profesorze,

zna pan ten film?

Babciu,

widziała babcia ten film?

Staropolskie formy adresatywne

Warstwa szlachecka



Okazywanie solidarności szlacheckiej
(szlachcic – brat)



Dowartościowanie partnera dialogu



Okazywane szczególnego szacunku kobietom,
osobom starszym, duchownym

Formy wokatywne:



imię



tytuł

Staropolskie formy orzeczenia



Formy poufałe



2 os. l. poj. czasownika:

Prawdę mówisz, miły księże

.



Formy wyrażające dystans i większy szacunek



2 os. l. mn. czasownika

Prawdę mówicie, prełacie.



3 os. l.poj. czasownika wraz ze zwrotami:

Waszmość

pan / Waszmość / Waść / Waćpan / Waspan / Asan



Zaimkowe

pan

pojawia się po raz pierwszy

w 1733 r.

Staropolszczyzna

w „Panu Wołodyjowskim”



Archaizacja tekstu w dialogach i narracji
odautorskiej



Wprowadzenie w klimat dawnej epoki i
sposobu postrzegania rzeczywistości przez
ówczesnych Polaków



Zindywidualizowanie języka poszczególnych
postaci

Przekład audiowizualny

dla niesłyszących

Przekład audiowizualny



Dubbing



Napisy
interjęzykowe



Wersja lektorska



Napisy dla
niesłyszących



Audiodeskrypcja



Kino



DVD



Telewizja

Napisy dla niesłyszących



Redakcja Napisów
dla Niesłyszących TVP



Teletekt strona 777 w TVP1 i TVP2



od 1.01.1994r. „Rio Grande”

Programy z napisami w TVP



Seriale polskie i zagraniczne



Klasyka polskiej literatury i kina



„Teleekspres” i „Wiadomości”



Filmy dokumentalne



Programy publicystyczne

Styczeń 2008r.
8% czasu antenowego w TVP1 i TVP2

Napisy dla niesłyszących



Ścieżka dialogowa



Użycie różnych kolorów dla głównych
bohaterów w filmach



Rozmieszczenie tekstu dla ułatwienia
identyfikacji mówiącego



Informacje z off-u i istotne dźwięki
otoczenia zapisane kapitalikami

Informacje niewerbalne

[Źródło: J. Neves 2005]

[Źródło: TVP]

Odbiorcy



Osoby głuche od urodzenia



Głusi vs. głusi



język migowy



Osoby, które straciły słuch



Osoby niedosłyszące



Osoby starsze

Techniki tłumaczeniowe

w odniesieniu do staropolskich

form adresatywnych

w „Panu Wołodyjowskim”

Pominięcie formy wokatywnej

DIALOG

NAPISY

Witam waszmościów.

Jak tam u Was?

Witam. Co się dzieje?

Waćpanno, tak waćpannę

miłuję, że dychać nie mogę.

Tak waćpannę kocham,

że żyć nie mogę.

Michaśku, tyś największy
wódz na świecie.

Jesteś najlepszym na

świecie dowódcą.

Słyszałeś, wasza wielebność.
Zapewne miesiąc lub dwa
utrzymamy się..

Zapewne miesiąc lub dwa

utrzymamy się..

Pominięcie całego

zwrotu adresatywnego

DIALOG

NAPISY

Czołem waszmości!

Hamuj się waszmość!

Kto taki? No mówże waść!
Ketling.

- Kto taki?

- Ketling.

Na miejscu, imaginuj sobie
waćpan, go ustrzeliła.

Zobaczyła Tatara.

Strzeliła i trafiła!

Skrócenie formy wokatywnej

DIALOG

NAPISY

Moja mościa panno, już się
wszystko wydało, że się
miłujecie.

Droga panno, wszystko

już wiem.

Wybacz, ojcze duchowny.

Wybacz, ojcze.

Mój dobrodzieju, spraw mi
ten zaszczyt i stań u mnie.

Zatrzymaj się, waćpan,

u mnie.

Skrócenie całego wyrażenia

DIALOG

NAPISY

Wołodyjowski! Na ciebie
w pierwszym rzędzie
liczę.

Wołodyjowski! Tobie ufam

najbardziej.

Waćpanna nie myśl, żebym
był człowiek lekki albo
jakowyś mydłek, bo i lata
nie po temu.

Waćpanna płaczesz?

Nie myśl, że jestem

lekkomyślny.

Uwspółcześnienie form

wokatywnych

DIALOG

NAPISY

Frater, a jak dawno w
zakonie?

Bracie, od dawna jesteś

w zakonie?

Mości panowie, od północka
ruszamy!

Panowie, ruszamy

po północy!

Witaj, mości pułkowniku!

Witaj, panie pułkowniku.

Uwspółcześnienie form orzeczenia

DIALOG

NAPISY

Jak wasza miłość sądzisz,
zdołamy się obronić?

Jak pan sądzi,

obronimy się?

Wać mnie lekceważysz!

Pan mnie lekceważy!

Wać się ode mnie jak od
uprzykrzonej muchy ogania.

Pan się ode mnie opędza

jak od muchy.

Waćpan winieneś się
rozmówić z Ewką.

Powinien pan

porozmawiać z Ewką.

To waćpan jesteś tą
pierwszą szablą
Rzeczpospolitej?

Pan jest tym najlepszym

szermierzem?

Uwspółcześnienie form biernika

DIALOG

NAPISY

Rad jestem poznać tak
zacnego kawalera.

Cieszę się, że mogę pana

poznać.

Proszę waszmościów o

przystąpienie do wykonania

rozkazu.

Proszę panów o

wykonanie rozkazu.

Nie znam waści.
Coś za jeden?

Nie znam pana.

Kim pan jest?

Uwspółcześnienie składni



Za to, coś uczynił, w męce zginiesz.
– Za to, co zrobiłeś, zginiesz w męce.

Zamiana form adresatywnych

na neutralne



A co z nią uczynisz?
– Co będzie z nią?



Nikt tu waszej wielebności nie chciał
obrażać.
- Nie chcemy nikogo obrażać.



O ożenku mi waść nie wspominaj.
- Nie mogę myśleć o małżeństwie.



Można do waćpana?
- Czy mogę wejść?

Zamiana form neutralnych

na adresatywne



Jest na to zgoda?
– Czy panowie się zgadzają?



A nie chciało się czasem wyjść?
- Nie chciałeś wyjść?

Zamiana form zdystansowanych

na bardziej bezpośrednie



Rad jestem poznać tak zacnego kawalera.
– Cieszę się, że mogę pana poznać.



Widzę, że rozum waćpanny urodzie
dorównuje.
– Jesteś równie mądra jak piękna.



Zaczekajmy aż pan Michał wróci.
- Zaczekajmy do twojego powrotu.

Opuszczenie końcówki -że

DIALOG

NAPISY

Napijże się, Michale.

Napij się, Michale.

Oddajże mi jedną

przysługę.

Oddaj mi jedną

przysługę.

Zróbże jej przyjemność!

Zrób jej przyjemność.

Ale gadajże do rzeczy!

O czym ty mówisz?

Współwystępowanie technik



Skrócenie & uwspółcześnienie:

Mości panowie, od północka ruszamy!

→ Panowie, ruszamy po północy!



Opuszczenie & uwspółcześnienie

Michaśku, tyś największy wódz na świecie.

→ Jesteś najlepszym na świecie dowódcą.



Uwspółcześnienie & neutralizacja formy

adresatywnej

A nie znasz acan jakiejś wolnej stancyi?

→ Gdzie można znaleźć nocleg?

Dlaczego?



Techniki typowe dla napisów



Ograniczenia techniczne



Czasowe



Przestrzenne



Dostosowanie napisów do grupy docelowej
(Głusi)

Inne rozwiązania?



Różne rodzaje napisów na DVD i w TV
cyfrowej



Napisy dla osób czytających szybko



Napisy dla osób czytających wolno



Metatekst z wyjaśnieniami trudnych
terminów

[e-mail]