To\
samość:
wspólnotowość a
kosmopolityzm
Pojęcie i jego polityczne funkcje
Prof. dr hab. Aleksander Surdej
Katedra Studiów Europejskich, UEK Kraków
To\
samość społeczna
Kręgi to\
samości społecznej
" 1) To\
samość jednostki
" 2) To\
samość grupy
" 3) To\
samość narodu
" 4) To\
samość ponadnarodowa
2
Komunitaryzm
" 1) Budowany w opozycji do liberalnej idei sprawiedliwości
proceduralnej, kładzie nacisk na substantywne pojęcie sprawiedliwości
" 2) Przeciwstawia się aspołecznemu indywidualizmowi, kładąc nacisk
na poczucie wspólnotowości i znaczenie dóbr wspólnotowych
" 3) Głosi, \
e nie istnieje zasada sprawiedliwości, która mo\
e być
stosowana ponad granicami społecznymi i kulturowymi
" 4) Wolny wybór jednostki nie jest wartością najwy\
szą. Gdyby tak
było nie potrafilibyśmy stwierdzić czyje wybory są bardziej
wartościowe.
" 5) Jednostka kształtuje się w grupie, ludzie są społecznie zakorzenieni
i nie mogą być poprawnie zrozumiani poza wspólnotami \
ycia
3
Kosmopolityzm
" Ideologia i/lub ruch na rzecz powszechnej
wspólnoty;
" Nie musi w pełni konceptualizowany 
wystarczy, \
e utrzymuje ducha
pogłębiania i rozszerzania;
" Dotyczy to zarówno kulturowego, jak i
politycznego kosmopolityzmu;
" Jest zarówno osobistym ideałem
kulturowym, jak i projektem politycznym.
Spór o definicję
" Teoretyk SM Chris Brown twierdzi:
 Kosmopolityzm jest  odmową uznania
istniejących politycznych struktur za z
ródło
ostatecznych wartości (Definicja polityczna)
" Stosowana przez nas definicja jest szersza, gdy\

uznaje kosmopolityzm za:
 a) otwarty trans- i ponad-narodowy projekt;
 b) poszukiwanie uniwersalistycznej, trans-
etnicznej wspólnoty w graniach poszczególnych
państw;
Kosmopolityzm a nacjonalizm
" Kosmopolityzm próbuje wykroczyć poza więzi
przestrzeni (ziemi) i czasu (krwi/historii)
" Nacjonalizm tak\
e próbuje wykroczyć poza
więzi klanowe i wspólnotowe, lecz zatrzymuje
się na granicy narodu
" Kosmopolityzm i nacjonalizm początkowo
współdziałają, lecz z czasem stają się wobec
siebie opozycyjne
" Nacjonalizm usiłuje zapewnić bezpieczeństwo
w przestrzeni (ziemi) i w czasie
(historia/przodkowie)
Pochodzenie kosmopolityzmu
" Kosmopolityzm:  Świat
jest moim miastem
" Stoicy i Cynicy ok. 300
roku przed
Chrystusem- postaci
tacy jak Zenon czy
Cyceron
" Więz
z Cesarstwem
Aleksandra i
Zenon z Kition
Cesarstwem Rzymskim
Staro\
ytny kosmopolityzm
" Uniwersalizm zyskiwał na
atrakcyjności w czasach
ekspansji imperiów
" Wsparty był na pragnieniu
stworzenia jednolitego,
racjonalnego systemu
prawnego;
" Towarzyszyć mu miała
uniwersalna wspólnota
(Ciceron)
" Podkreślano znaczenie
rozumu ludzkiego, który
Kopia rzymskiej rzez
by Cycerona
jednoczy ludzi pomimo
dłuta Berthela Thorvaldsena
ró\
nicy pomiędzy
specyficznymi kulturami
Kosmopolityzm religijny
" Idea Królestwa Bo\
ego na
ziemi wyprzedza lokalne
kultury i struktury polityczne
" Św. Paweł głosił "nie ma ju\

śyda ani poganina, nie ma
ju\
niewolnika ani człowieka
wolnego, nie ma ju\

mę\
czyzny ani kobiety.
Wszyscy bowiem jesteście
kimś jednym w Chrystusie
Jezusie" (Ga 3,28)
" Papiestwo walczyło o
ustanowienie uniwersalnej
władzy z ksią\
ętami i królami
Europy;
" Średniowiecze jak szczytowy
Bazylika papieska Św. Piotra na Watykanie
okres roszczeń
uniwersalistycznych Kościoła
 ok. 1300)
Narodziny kosmopolitycznego
anty-nacjonalizmu
" Surrealizm w
nowoczesnej sztuce
zastąpił futuryzm
(lata 1920.te)
" Reakcja na wojny i
wzrost społecznej
refleksywności;
Główne z
ródła intelektualno-politycznego
sukcesu kosmopolityzmu
1. Ewolucja intelektualna, która uznaje
nacjonalizm za reakcyjny;
2. Wpływ wojen, które przyspieszyły rozwój
myśli kosmopolitycznej
3. Wzrastająca społeczna refleksywność:
intensyfikujące się i rozszerzające sieci
idei uwypuklające konflikt między
nacjonalizmem a kosmopolityzmem
Czy kosmopolityzm rośnie w Europie?
'Very Proud' of Country, Eurobarometer
(1983)
60%
40%
20%
0%
15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+
Czy kosmopolityzm rośnie w Europie&
'Very Proud' of Country,
1970 and mid-80s
100% 1970
80%
1981-85
60%
40%
20%
0%
Kulturowy kosmopolityzm w USA
White Opinion of Inter-Racial Marriage
100%
80%
Approve
60%
40%
Disapprove
20%
0%
1958 1968 1972 1978 1983
s
y
y
g
e
l
r
m
d
n
c
a
u
u
t
n
a
i
n
I
o
a
g
a
l
l
m
b
r
r
r
e
F
e
m
e
B
h
e
t
G
x
e
u
N
L
Poziom wykształcenia a kosmopolityzm w
USA
Support For Republikaner Party,
by Age & Education, Bavaria 1989
15%
Low
10%
5%
Med
0%
High
18-29 30-39 40-49 50-59 60+
Edukacja a kosmopolityzm w USA
White Approval of Inter-Racial Marriage, by
Education, 1972 and 1976
100%
80%
1972
60%
1976
40%
20%
College Some Col High Grade
Modernizacja mo\
e mieć orientację
kosmopolityczną lub nacjonalistyczną
Kosmopolityzm vs uniwersalizm
" Niektórzy twierdzą, \
e kosmopolityzm podkreśla
kulturową ró\
norodność w przeciwieństwie do
uniwersalistycznej jednolitości;
" Bogactwo kulturowe i hybrydowość w
przeciwieństwie do sterylnego uniwersalizmu;
" Nacjonaliści twierdzą, \
e hybrydalność prowadzi do
uniwersalizmu, a oba odzwierciedlają tę samą
kulturowo-neutralną tendencję;
" Nacjonaliści twierdzą równie\
, \
e wszystkie
kosmopolityczne projekty zawierały pewną dozę
kulturowego imperializmu: (np. greckiego,
rzymskiego, rosyjsko-sowieckiego, francusko-
napoleońskiego, turecko-ottomańskiego,
globalizacyjnej amerykanizacji')
y
ródła współczesnego kosmopolityzmu
" Wzrastająca świadomość występowania
transnarodowych problemów (np. ochrona
środowiska, przestępczość);
" Wzrastająca ilość międzynarodowych afiliacji,
które dotyczą jednostki (np. powiązania
rodzinne, funkcjonowanie w transnarodowych
sieciach)
20
Kosmopolityzm
" Idea kosmopolityzmu sięga początkami
antycznych korzeni zachodniej cywilizacji;
" Idea kosmopolityzmu  (etymologicznie
powszechnego miasta) odgrywała centralną rolę
zarówno w filozofii stoickiej, jak i w
Chrześcijaństwie;
" Współcześnie kosmopolityzm jest ideą polityczną
zrodzoną w opozycji do etnocentrycznego
nacjonalizmu.
21
Funkcjonowanie idei
" Dla niektórych teoretyków kosmopolityzm to
ramy kulturowe dla współpracy w
transnarodowych sieciach
" Dla innych to sposób zwracania uwagi na
nakładające się, niekomunitarne, interesy, które
podwa\
ają tradycyjne pojęcia przynale\
ności,
to\
samości i obywatelstwa.
22
Trzy wymiary idei kosmopolityzmu
1. Kosmopolityzm odnosi się do warunków socjo-kulturowych,
dalszych podró\
y, nowych zwyczajów, sposobów od\
ywiania
się i mód. W tym znaczeniu kosmopolityzm jest stylem \
ycia
małej części ludności świata  tej, którą stać na finansowanie
go. Typowym przedstawicielem tego podejścia do
kosmopolityzmu jest mened\
er, naukowiec czy intelektualista.
2. Kosmopolityzm to tak\
e ideologia lub filozofia rozwijana w
opozycji do komunitaryzmu. Komunitaryści uwa\
ają, \
e moralne
zasady i zobowiązania są ugruntowane w konkretnych grupach
społecznych. Kosmopolityzm uznaje za zasady i obowiązki
wobec wszystkich  obywateli świata . Kosmopolityzm toczy
spór z nacjonalizmem i patriotyzmem, gdy\
uznaje je za
niemo\
liwe do pogodzenia z uniwersalizmem zobowiązań
moralnych.
3. Kosmopolityzm jako projekt polityczny budowy
transnarodowych struktur politycznych (zarządzania globem 
global governance). A
ad kosmopolityczny współistnieje z
państwem narodowym, lecz w pewnych obszarach narzuca i
ogranicza kompetencje państwa narodowego (ONZ i UE jako
prototypy łady kosmopolitycznego). 23
Ogólniejsze końcowe stwierdzenia
" Kosmopolityzm ma dłu\
szą historię ni\

globalizacja
" Mo\
e mieć wymiar polityczny lub kulturowy
" Kosmopolityzm zyskał na popularnościw XX
wieku
" Stał się anty-nacjonalistyczny na skutek wojen i
ewolucji kulturowej
" Polityczny sukces jest skutkiem wzrostu
intensywności wymiany między państwami;
" Jego nośnikiem są warstwy wysoko wykształcone,
elity postmaterialistyczne