Strona

1 z 8

Marian Mazur, 1967,

Informacja – dezinformacja - pseudoinformacja

.

Argumenty,

nr 22 (468), rok XI, 28 maj, Warszawa, s. 1 i 6-7. Z cyklu „O szkole cybernetycznie”.

Przepisał: Mirosław Rusek (

[e-mail]

), wytłuszczenia od Autora i redakcji.

Czy nauczyciele powinni mieü wykształcenie cybernetyczne? Czy swoich uczniów

powinni uczyü cybernetyki? Obawiam siĊ, Īe bardzo wielu miałoby co do tego wątpliwoĞci.

Wątpiącym proponujĊ, Īeby siĊ przyjrzeli nastĊpującej liczbie: 491625364964. Jest

to liczba magiczna, odznaczającą siĊ duĪą zdolnoĞcią przekonywania niedowiarków

cybernetyki. Na razie poprzestaĔmy na stwierdzeniu, Īe czynnoĞü, do której sprowadza siĊ

zawód nauczycielski, moĪna rozpatrywaü jako proces cybernetyczny, jest ona bowiem

dostarczaniem informacji.

Postaram siĊ przedstawiü tu pewne pojĊcia, które mogą okazaü siĊ uĪyteczne dla

realizacji zadaĔ szkoły

∗

∗

∗

∗)

.

Zacznijmy od banalnego stwierdzenia, Īe zjawiska i stany fizyczne dają siĊ okreĞliü

iloĞcią energii i materii, lub, jak siĊ coraz czĊĞciej mówi, energomaterii. Energia i materia mogą

byü jednak rozmaicie rozmieszczone w przestrzeni i czasie, a to ich rozmieszczenie nosi nazwĊ

struktury.

OsiągniĊcie jakiegokolwiek celu jest równoznaczne ze spowodowaniem zmiany stanu

dotychczasowego. W terminologii cybernetycznej znaczy to, Īe sterowanie powoduje zmianĊ

układu sterowanego. Nie moĪe to byü zmiana iloĞci energii i materii, są one bowiem

niezniszczalne, zgodnie z prawami zachowania energii i masy. Natomiast moĪna zmieniü ich

rozmieszczenie. A zatem sterowanie polega na zmianach struktury.

Zmiana struktury układu sterowanego jest wynikiem zachowania siĊ układu sterującego

(którym moĪe byü równie dobrze organizm, jak i maszyna), ale jego zachowanie siĊ jest zaleĪne

od tego, jaka jest ta struktura przed procesem sterowania. W powstałym w ten sposób obiegu

sprzĊĪenia zwrotnego wystĊpuje wiĊc nie tylko oddziaływanie układu sterującego na układ

sterowany, lecz takĪe oddziaływanie układu sterowanego na układ sterujący. Mówiąc jĊzykiem

potocznym, układ sterujący musi „wiedzieü”, jaka jest struktura układu sterowanego. Fizycznie

wystĊpuje tu ciąg przemian, zaczynający siĊ w układzie sterowanym, a koĔczący w układzie

sterującym. JeĪeli zbiór stanów fizycznych na początku tego ciągu przemian i zbiór stanów

fizycznych na jego koĔcu mają coĞ wspólnego ze sobą, co jest wykorzystywane w procesie

sterowania, to sterowanie moĪe siĊ odbyü z takim samym skutkiem bez wzglĊdu na to, czy układ

sterowany oddziałuje na układ sterujący bezpoĞrednio, czy teĪ za poĞrednictwem wspomnianego

ciągu przemian. Taka wspólna właĞciwoĞü moĪe istnieü niezaleĪnie od iloĞci i rodzaju energii i

substancji, a wówczas moĪe to byü jedynie wspólnoĞü struktury.

∗)

Podana systematyka pojĊü została opracowana przez Autora w ksiąĪce „JakoĞciowa teoria informacji”,

przygotowywanej do druku przez Wydawnictwa Naukowo–Techniczne (przyp. red.).

Strona

2 z 8

W

ujĊciu

cybernetycznym,

struktura

dowolnego

zbioru

stanów

fizycznych,

wykorzystywana w procesie sterowania, jest

informacją. Stany fizyczne zbioru o takiej

strukturze, są komunikatami, zawierającymi tĊ informacjĊ. Przetwarzanie jednego zbioru

komunikatów w inny jest przekazywaniem informacji, czyli

komunikacją (wyraz ten naleĪy do

rodziny wyrazów: telekomunikacja, komunikowaü, komunikat, komunikotywczy itp., toteĪ

dziwolągiem jĊzykowym jest zakorzenione u nas uĪywanie go w znaczeniu transportu).

JeĪeli komunikaty na początku drogi przekazywania informacji nazwaü oryginałami, a

komunikaty na jej koĔcu obrazami, to moĪna powiedzieü, Īe zamiast na podstawie oryginałów,

sterowanie moĪe siĊ odbywaü na podstawie obrazów. Sposób przejĞcia od oryginałów do

obrazów jest

kodem. JeĪeli informacje, zawarte w oryginałach i informacje zawarte w obrazach,

są jednakowe, to komunikacja jest przenoszeniem informacji. JeĪeli informacje te są róĪne, to

komunikacja jest przetwarzaniem informacji.

Streszczając moĪemy powiedzieü, Īe informacja jest związkiem miĊdzy komunikatami

tego samego zbioru komunikatów (związkiem miĊdzy oryginałami lub związkiem miĊdzy

obrazami), kod zaĞ jest związkiem miĊdzy komunikatami róĪnych zbiorów komunikatów

(związkiem miĊdzy oryginałem a obrazem). Zilustrujmy to paroma przykładami.

Przykład geograficzny. OdległoĞci w terenie są oryginałami, a ich stosunki – informacjami

zawartymi w oryginałach. OdległoĞci na mapie są obrazami, a ich stosunki informacjami

zawartymi w obrazach. Podziałka jest kodem. Zmierzywszy w terenie, Īe odległoĞü Warszawa –

Kraków wynosi 300 km, a odległoĞü Warszawa – Radom 100 km, otrzymamy informacjĊ, Īe

pierwsza z tych odległoĞci jest trzykrotnie wiĊksza od drugiej. Zmierzywszy na mapie, Īe

odległoĞü Warszawa – Kraków wynosi 30 cm, a odległoĞü Warszawa – Radom 10 cm,

otrzymamy informacjĊ, Īe pierwsza z tych odległoĞci jest trzykrotnie wiĊksza od drugiej, a wiĊc

taką samą, jak otrzymana z terenu. Zamiast stosunków odległoĞci miĊdzy róĪnymi miastami,

dogodniej jest okreĞliü stosunek kaĪdej z nich do długoĞci uznanej za jednostkĊ miary. NaleĪy

zauwaĪyü, Īe informacją jest tu sama liczba stosunkowa, natomiast to, Īe oznacza ona kilometry,

wynika z podziałki (kodu).

Przykład fizyczny. Przy pomiarach napiĊcia elektrycznego mierzone napiĊcie jest

oryginałem, a przesuniĊcie wskazówki woltomierza jest obrazem. JeĪeli zamiast 1 volta mierzone

napiĊcie wynosi 5 voltów, przy czym przesuniĊcie wskazówki woltomierza zamiast 20 mm wynosi

100 mm, to informacja, Īe mierzone napiĊcie jest piĊciokrotnie wyĪsze od jednostki napiĊcia, jest

zawarta zarówno w zbiorze napiĊü (oryginałów), jak i w zbiorze przesuniĊü wskazówki

woltomierza (obrazów). Kodem jest odpowiednioĞü miĊdzy napiĊciem a przesuniĊciem

wskazówki woltomierza.

Przykład jĊzykowy. Chcąc z tekstu polskiego (oryginału) otrzymaü przekład francuski

(obrazy), trzeba posłuĪyü siĊ słownikiem polsko-francuskim (kody). JeĪeli przekład bĊdzie wierny,

tzn. wykonany ze Ğcisłym przestrzeganiem kodów, to informacje zawarte w przekładzie

(obrazach) bĊdą takie same, jak informacje zawarte w tekĞcie pierwotnym (oryginałach).

Strona

3 z 8

Gdy uczeĔ recytuje wyuczony tekst, to jest to przenoszenie informacji. Gdy opowiada go,

jest to przetwarzanie informacji. Dokładny pomiar jest przenoszeniem informacji. Pomiar

obarczony błĊdami pomiarowymi jest przetwarzaniem informacji. Na tym równieĪ polega róĪnica

miĊdzy zdjĊciem fotograficznym (nieretuszowanym), jakiejĞ osoby, a jej portretem malarskim,

miĊdzy obiektywnym a tendencyjnym przedstawianiem wydarzeĔ historycznych itp.

Po tych objaĞnieniach moĪemy przejĞü do omówienia rodzajów komunikacji. Zajmijmy siĊ

najpierw

procesem informującym, tj. komunikacją, w której informacje zawarte w obrazach są

takie same jak informacje zawarte w oryginałach.

Najprostszy jest

proces informujący przez toĪsamoĞü. Polega on na tym, Īe ten sam

zbiór komunikatów jest zarazem zbiorem oryginałów i zbiorem obrazów. Na przykład, list pisany

przez nadawcĊ jest zbiorem oryginałów, natomiast ten sam list dorĊczony odbiorcy, jest zbiorem

obrazów. Ten rodzaj procesów informujących jest szczególnie ceniony, poniewaĪ toĪsamoĞü

komunikatów gwarantuje toĪsamoĞü informacji. Dlatego w waĪnych sprawach urzĊdowych

operuje siĊ tylko dokumentami oryginalnymi (czĊsto o toĪsamoĞci dodatkowo stwierdzonej

podpisami i pieczĊciami), historyk literatury stara siĊ dotrzeü do rĊkopisów interesującego go

pisarza, kustosz muzeum dokładnie bada czy zaoferowane mu do nabycia dzieło sławnego

malarza nie jest falsyfikatem itp. W szkolnictwie procesy informacyjne przez toĪsamoĞü mają

znikome zastosowanie z powodu trudnoĞci w zapewnieniu wielkiej liczbie uczniów dostĊpu do

oryginalnych Ĩródeł informacji. Do nielicznych wyjątków naleĪą szkolne wycieczki do muzeów,

wycieczki krajoznawcze, eksperymenty w pracowni fizycznej itp.

Nieco odmienny jest

proces informujący przez jednakowoĞü. W tym przypadku

oryginały i obrazy są oddzielnymi, choü jednakowymi zbiorami komunikatów. Z jednakowoĞci

komunikatów wynika równieĪ jednakowoĞü zawartych w nich informacji. Tytułem przykładu

moĪna tu przytoczyü zgodnoĞü informacji wystĊpującą miĊdzy listem napisanym na maszynie a

jego kopią przebitkową, dokumentem, a jego fotokopią, kliszą a odbitką fotograficzną, matrycą a

wykonaną na niej płytą gramofonową, dziełem malarskim a jego reprodukcją itp. Do tego rodzaju

komunikacji naleĪy wszelkie powielanie i zwielokrotnianie, wystĊpujące np. przy drukowaniu

ksiąĪek i czasopism, w nadawaniu audycji radiofonicznych i telewizyjnych, wyĞwietlaniu filmów

itp. DziĊki postĊpom techniki powstały w ten sposób tzw. masowe Ğrodki przekazu. Ze wzglĊdu

na ich masowoĞü są one szczególnie przydatne w szkolnictwie, trzeba jednak z ubolewaniem

stwierdziü, Īe u nas korzysta siĊ z nich w zbyt małym stopniu i w sposób niesłychanie nieudolny.

WłaĞciwie sprowadzają siĊ one do podrĊczników szkolnych, ale jest to „nowoĞü” znana od

czasów Gutenberga. Audycje radiofoniczne nie odgrywają praktycznie Īadnej roli, audycje

telewizyjne są wprowadzane z zupełnym brakiem zrozumienia jak siĊ to powinno robiü, a takie

Ğrodki nauczania

1)

, jak filmy, przezrocza (szczególnie przydatne do projekcji barwnych

reprodukcji arcydzieł malarstwa), płyty gramofonowe, taĞmy magnetofonowe – to rzeczy w

naszych szkołach na ogół nieznane.

1)

We współczesnej dydaktyce stosuje siĊ termin Ğrodki dydaktyczne – uwaga M. R.

Strona

4 z 8

Jako nastĊpny naleĪy wymieniü proces informujący przez analogi

Ċ, w którym miĊdzy

oryginałami a obrazami nie ma wprawdzie jednakowoĞci, ale jest podobieĔstwo. Kodem jest

współczynnik podobieĔstwa. Na tej właĞnie zasadzie odbywa siĊ wspomniane juĪ przenoszenie

informacji miĊdzy terenem a mapą, miĊdzy napiĊciem a przesuniĊciami wskazówki woltomierza.

WaĪniejsze jednak jest stwierdzenie, Īe na tym rodzaju komunikacji opiera siĊ w nauce

rozwój zastosowaĔ metody analogii. JeĪeli miĊdzy dwoma róĪnymi zjawiskami wystĊpuje Ğcisłe

podobieĔstwo, to traktując jedno z tych zjawisk jako zbiór obrazów, moĪna z niego otrzymaü

informacje dotyczące równieĪ drugiego, traktowanego jako zbiór oryginałów. KorzyĞü z tego jest

podwójna. Po pierwsze, wykonuje siĊ tylko raz pracĊ, która musiałaby byü wykonana dwukrotnie

(przez dwóch nie wiedzących o sobie róĪnych specjalistów, jeĪeli wchodzące w grĊ zjawiska

naleĪą do róĪnych dziedzin). Po drugie, z badaĔ zjawiska łatwiej dostĊpnego otrzymuje siĊ

informacje o zjawisku trudniej dostĊpnym. Tak na przykład okazało siĊ, Īe miĊdzy wyładowaniem

kondensatora elektrycznego a stygniĊciem ciał nagrzanych wystĊpuje podobieĔstwo. PoniewaĪ

łatwiej jest mierzyü wielkoĞci elektryczne niĪ wielkoĞci cieplne, wykorzystano metodĊ analogii do

badania procesów cieplnych za pomocą badania procesów elektrycznych. JeĪeli potraktowaü

napiĊcie początkowe i napiĊcie po okreĞlonym czasie jako obrazy, to ich stosunek jest informacją

dotyczącą równieĪ oryginałów, tj. temperatury początkowej stygnącego ciała i jego temperatury

po takim samym czasie. Skomplikowane wzory matematyczne wyprowadzone przez elektryków

dla drgaĔ elektrycznych, zostały zastosowane przez mechaników do sprĊĪyn, gdy dopatrzono siĊ

podobieĔstwa miĊdzy drganiami elektrycznymi i mechanicznymi.

Z czasem dostrzeĪono tyle przypadków podobieĔstwa róĪnych zjawisk, Īe przyczyniło siĊ

to do niebywałego rozwoju techniki maszyn matematycznych, przez wykorzystywanie ich do

obliczeĔ, bez wnikania w to, jakich zjawisk obliczenia dotyczą. Ponadto rozwój cybernetyki w

zakresie analizy sprzĊĪeĔ zwrotnych doprowadził do ujawnienia podobieĔstw jeszcze dalej

idących. W szkole, niestety, wykorzystywaniu metody analogii nie poĞwiĊca siĊ najmniejszej

uwagi.

Jako ostatni z tej grupy wymienimy

proces informujący przez kompensacjĊ. WystĊpuje

on w przypadkach, w których zamiast przenoszenia zachodzi przetwarzanie informacji, wskutek

czego informacje zawarte w obrazach róĪnią siĊ od informacji zawartych w oryginałach, ale przez

dokonanie jeszcze jednego przetwarzania informacji, przeciwstawnego poprzedniemu, otrzymuje

siĊ obrazy zawierające informacje nie róĪniące siĊ od informacji zawartych w oryginałach.

WystĊpują tu wiĊc dwa kolejne procesy przetwarzania informacji: od oryginałów do

interkomunikatów, (tj. komunikatów poĞrednich, odgrywających rolĊ obrazów dla pierwszego

procesu przetwarzania informacji, a rolĊ oryginałów dla drugiego procesu przetwarzania

informacji), oraz od interkomunikatów do obrazów. Informacje zawarte w oryginałach i informacje

zawarte w obrazach są jednakowe, chociaĪ róĪnią siĊ od informacji zawartych w

interkomunikatach. Z dwóch kolejnych procesów przetwarzania informacji pierwszy zniekształca

informacje, ale drugi kompensuje zniekształcenia, toteĪ wynik jest taki, jak przy przenoszeniu

Strona

5 z 8

informacji. Proces informujący przez kompensacjĊ wystĊpuje np. w pomiarach obarczonych

błĊdami pomiarowymi, kompensowanymi nastĊpnie przez wprowadzenie poprawek.

Wiadomo, Īe w „Ogniem i mieczem” Sienkiewicz zniekształcił pewne fakty historyczne,

dokonując przez to przetwarzania informacji. Nauczyciel, komentujący i prostujący te

zniekształcenia dokonuje dodatkowego przetwarzania informacji, co prowadzi do informacji

zgodnych z faktami. W sumie powstaje proces informujący przez kompensacjĊ, w którym

rzeczywistoĞü historyczna stanowi zbiór oryginałów, „Ogniem i mieczem” stanowi zbiór

interkomunikatów, a komentarz stanowi zbiór obrazów.

Proces komunikacyjny, w którym nie ma zgodnoĞci miĊdzy informacjami zawartymi w

oryginałach a informacjami w obrazach, jest procesem dezinformującym. W procesie takim

informacja zawarta w obrazach jest

dezinformacją. MoĪliwe są trzy nastĊpujące rodzaje

procesów dezinformujących.

Gdy obrazy zawierają informacjĊ, której nie ma w oryginałach, proces dezinformujący jest

symulacją. Na przykład, gdy przy pomiarze napiĊcia elektrycznego wskazówka woltomierza,

wskutek jego uszkodzenia, powróci do połoĪenia zerowego, mierzący otrzyma dezinformacjĊ, Īe

napiĊcie zmalało do zera, choü w rzeczywistoĞci pozostało ono bez zmiany. Symulacją są takĪe

wszelkiego rodzaju zmyĞlenia i fikcje, jak np. sfałszowanie podpisu, wzmianka w rozkładzie

kolejowym o pociągu nie kursującym w rzeczywistoĞci, zeznania Ğwiadka o niezaszłym fakcie,

wymienienie w cenniku jakiegoĞ towaru, nie znajdującego siĊ w sprzedaĪy, zameldowanie o

wykonaniu pracy w rzeczywistoĞci nie wykonanej, zaalarmowanie straĪy poĪarnej nie istniejącym

poĪarem, przywidzenia itp. I wreszcie symulacją jest przedstawienie fikcyjnych działaĔ fikcyjnych

osób w powieĞciach, dramatach, filmach fabularnych itp. (ale nie jest symulacją przedstawienie w

nich ogólnoludzkich cech zdarzających siĊ w rzeczywistoĞci).

Natomiast, gdy obrazy nie zawierają informacji, która jest w oryginałach, proces

dezinformujący jest dysymulacj

ą. Na przykład, gdy pomimo włączenia obwodu elektrycznego

pod napiĊcie, wskazówka uszkodzonego woltomierza pozostanie w połoĪeniu zerowym, mierzący

otrzyma dezinformacjĊ, Īe w obwodzie nie ma napiĊcia, chociaĪ w rzeczywistoĞci jest on juĪ pod

napiĊciem. Dysymulacją jest teĪ zniszczenie niewygodnego dokumentu, brak wzmianki w

rozkładzie kolejowym o pociągu kursującym w rzeczywistoĞci, zatajenie jakiegoĞ faktu w

zeznaniu Ğwiadka, pominiĊcie w cenniku jakiegoĞ towaru znajdującego siĊ w sprzedaĪy, nie

opublikowanie tajnego załącznika do opublikowanego traktatu, pominiĊcie w komunikacie

wojennym wzmianki o własnych stratach itp.

Trzecim rodzajem procesów dezinformującym jest konfuzja, wystĊpująca, gdy oryginały i

obrazy zawierają informacje przeciwstawne. Konfuzja jest kombinacją symulacji (obrazy

zawierają informacje, których nie ma w oryginałach) i dysymulacji (w obrazach nie ma informacji,

które są w oryginałach). Na przykład, konfuzja wystĊpuje, gdy z kierunku wychylenia wskazówki

amperomierza, odwrotnie włączonego w obwód prądu stałego, mierzący ocenia błĊdnie kierunek

prądu, płynącego w rzeczywistoĞci w przeciwnym kierunku. Przykładem konfuzji jest takĪe

Strona

6 z 8

zeznanie Ğwiadka, który twierdzi, jakoby Paweł ukradł zegarek Gawłowi, chociaĪ w

rzeczywistoĞci było wrĊcz przeciwnie, komunikat wojenny Alanii o zwyciĊstwie nad Belanią,

pomimo Īe to właĞnie Belania zadała klĊskĊ Alanii itp.

Wszelkie inne procesy dezinformujące nie stanowią osobnego rodzaju, lecz są

kombinacjami omówionych powyĪej podstawowych procesów komunikacyjnych. Na przykład, gdy

Ğwiadek mówi, Īe pobitemu zadano trzy ciosy kijem (a nie dwa ciosy jak było w rzeczywistoĞci) to

jest to kombinacja procesu informującego (bo o dwóch ciosach Ğwiadek powiedział prawdĊ) i

procesu dezinformującego w postaci symulacji (bo trzeci cios Ğwiadek zmyĞlił). Gdy Ğwiadek

mówi, Īe pobitego uderzono rĊką (a nie kijem, jak było w rzeczywistoĞci) to jest to kombinacja

symulacji (Ğwiadek zmyĞlił uderzenie rĊką) i dysymulacji (Ğwiadek zataił uderzenie kijem).

Nietrudno znaleĨü przykłady innych kombinacji.

I wreszcie istnieją procesy pseudoinformujące, tj. takie procesy komunikacyjne, w których

nie jest pewne, czy informacje zawarte w obrazach róĪnią siĊ od informacji zawartych w

oryginałach czy nie. W procesach takich informacja zawarta w obrazach jest

pseudoinformacją.

PoniewaĪ w kaĪdym przypadku pseudoinformacji moĪe siĊ okazaü, Īe jest ona

dezinformacją, wiĊc rodzaje pseudoinformacji odpowiadają rodzajom dezinformacji.

Gdy oryginały nie zawierają informacji, a obrazy albo równieĪ nie zawierają informacji,

albo zawierają jakąĞ informacjĊ, to taki proces pseudoinformujący jest pseudosymulacj

ą. Z

pseudosymulacją mamy do czynienia w przypadkach uĪywania wyrazów równoznacznych.

Natomiast gdy obrazy nie zawierają informacji, a oryginały albo równieĪ nie zawierają

informacji, albo zawierają jakąĞ informacjĊ, to taki proces pseudoinformujący jest

pseudodysymulacją. Na przykład, gdy woltomierz wskazuje zero, to jest to pseudodysymulacja,

bo nieruchomoĞü wskazówki woltomierza równie dobrze moĪe byü wynikiem braku napiĊcia, jak i

wynikiem uszkodzenia woltomierza. Sygnalizacja na zasadzie, Īe Ğwiecenie czerwonej Īarówki

oznacza niebezpieczeĔstwo, a jej nieĞwiecenie oznacza bezpieczeĔstwo, prowadzi do

pseudodysymulacji w przypadku nieĞwiecenia, gdyĪ moĪe ono równie dobrze oznaczaü

bezpieczeĔstwo jak teĪ byü spowodowane przepaleniem siĊ Īarówki. Aby uniknąü takiej

pseudoinformacji, wprowadzono jako sygnał bezpieczeĔstwa Ğwiecenie Īarówki zielonej. Z

pseudodysymulacją mamy teĪ do czynienia przy uĪywaniu wyrazów wieloznacznych. Na przykład

w zdaniu „dwa ostatnie lata były ciepłe”, nie wiadomo, czy ciepły był jeden i drugi rok, czy jedno i

drugie lato. PseudodysymulacjĊ stosowała Pytia delficka, stawiając wróĪby w taki sposób, Īeby

moĪna je było rozmaicie interpretowaü, dziĊki czemu zawsze siĊ „sprawdzały”. Taka sama

metoda jest stosowana z upodobaniem w komunikatach dyplomatycznych, w których zdanie

„obrady przebiegały w Īyczliwej atmosferze” moĪe znaczyü, Īe uzgodniono wszystko, lub Īe nie

uzgodniono niczego, oraz w komunikatach wojennych, ze sławnymi juĪ wyraĪeniami w rodzaju

„skrócenia frontu”, „oderwania siĊ od nieprzyjaciela” itp. Podobny charakter ma cytowany w

szkołach wojskowych meldunek, Īe „dwa plutony dostały siĊ do niewoli”, z którego nie wiadomo,

czy nasze do nieprzyjacielskiej czy nieprzyjacielskie do naszej. MoĪna do tego dodaü

Strona

7 z 8

pseudoinformacjĊ zawartą w zapewnieniach dyrekcji monopolu loteryjnego, Īe „co drugi los

wygrywa”, mogącą obejmowaü rzeczywiste wygrane albo równieĪ zwrot wpłaconej stawki, co

przecieĪ nie jest Īadną wygraną.

Pozostaje

do

omówienia

pseudokonfuzja,

jako

taki

rodzaj

procesu

pseudoinformującego, w którym informacje zawarte w obrazach są zgodne z informacjami

zawartymi w oryginałach, albo są im przeciwstawne. Tak na przykład, przyzwyczailiĞmy siĊ do

tego, ze pracodawca to instytucja zatrudniająca, zaĞ pracobiorca to zatrudniony pracownik.

Tymczasem cudzoziemiec, uczący siĊ dopiero jĊzyka polskiego, mógłby nie bez słusznoĞci

sądziü, Īe to pracownik jest pracodawcą, bo daje swoją pracĊ, a zatrudniająca go instytucja jest

pracobiorcą, gdyĪ bierze pracĊ pracownika, a w zamian daje pieniądze. Innym przykładem

pseudokonfuzji jest wyraĪenie „dane wyjĞciowe”, o którym nie wiadomo, czy oznacza dane, od

których siĊ rozwiązywanie jakiegoĞ zadania zaczyna, czy na których siĊ koĔczy.

Z tego punktu widzenia moĪna twierdziü, Īe cała sztuka nowoczesna jest

pseudoinformacją. Autorzy dawnych dzieł literackich, malarskich itp. uwaĪali za ideał, Īeby

odbiorca otrzymywał takie informacje, jakie autor zamierzał mu przekazaü (proces informujący).

Obecnie daje siĊ odbiorcy informacje zbyt skąpe (dysymulacja) po to, Īeby odbiorca „doĞpiewał”

sobie resztĊ według swoich upodobaĔ i skłonnoĞci. DziĊki temu odbiorca staje siĊ współtwórcą w

odczuwaniu dzieła sztuki.

Badania naukowe są w swej istocie walką z pseudoinformacjami (np. w badaniach nad

rakiem zaobserwowano mnóstwo objawów, ale nie zdołano jeszcze ustaliü, o czym one

Ğwiadczą).

Byü moĪe dla niejednego Czytelnika nie jest jeszcze dostatecznie jasne, do czego to

wszystko moĪe siĊ przydaü. Czytelnikom tym proponujĊ, Īeby teraz zamknĊli oczy i postarali siĊ

przypomnieü sobie, z jakich cyfr składa siĊ magiczna liczba przytoczona na początku tego

artykułu.

Bez wiĊkszego ryzyka mogĊ wyraziü przypuszczenie, Īe Īaden Czytelnik nie zdołał sobie

jej przypomnieü. A tymczasem sprawa jest bardzo prosta. Kolejne cyfry tej liczby powstały z

podnoszenia do kwadratu kolejnych liczb naturalnych: 2

2

= 4, 3

2

= 9, 4

2

= 16, 5

2

= 25 itd. Teraz

kaĪdy zapamiĊta ją bez trudnoĞci. Ułatwienie wziĊło siĊ stąd, Īe obecnie Czytelnik, zamiast

pamiĊtania kilkunastu cyfr z niczym mu siĊ nie kojarzących, zna zasadĊ budowy wspomnianej

liczby.

Morał wynika stąd taki, Īe nauczanie, zamiast polegaü na podawaniu mnóstwa nie

powiązanych ze sobą szczegółów, powinno byü oparte na ujawnianiu zasad i praw ogólnych,

rządzących wszelkimi zjawiskami. Niewątpliwie i w dotychczasowym systemie nauczania moĪna

znaleĨü, choü rzadkie, przypadki powoływania siĊ na ogólne zasady (np. w odniesieniu do praw

fizycznych), ale gdzieĪ im do ogólnoĞci, jaką wprowadza cybernetyka. CzyĪ bez cybernetyki

przyszłoby komuĞ na myĞl, Īe takie zjawiska, jak spalanie, toniĊcie statku, inflacja i kłótnia

przekupek odbywają siĊ według jednego i tego samego przebiegu?

Strona

8 z 8

RównieĪ najdalej posuniĊtą ogólnoĞü mają rodzaje komunikacji, omówione w tym

artykule. Wskazanie zasad, według których odbywają siĊ wszelkie procesy komunikacyjne,

pozwala stwierdziü, Īe w istocie jest tych procesów znacznie mniej, niĪby siĊ zdawało oraz

znaleĨü prosty i jasny jĊzyk porozumienia na ten temat miĊdzy ludĨmi róĪnych zawodów. Oby

równieĪ pomogło nauczycielom w zrozumieniu, ile wĞród informacji, jakie przekazują oni swoim

uczniom, zwłaszcza na lekcjach historii, jest dysymulacji i innych Ĩródeł dezinformacji.