Zajęcia 4.

Teorie cech: Wielka

Trójka czy Wielka

Piątka? Temperament

czy osobowość?

Seminarium „Psychologia osobowości i różnic

indywidualnych”

Mgr Mariusz Zięba, SWPS

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

2

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Teoria cech



Cecha – element odróżniający lub charakteryzujący

pod jakimś względem istoty lub przedmioty, ich

czynności i stany, oraz procesy i zjawiska

zachodzące w otaczającej rzeczywistości;

właściwość, rys, znamię

(Słownik Języka Polskiego PWN)



Cecha – predyspozycja do reagowania w określony

sposób



Cecha – struktura neuropsychiczna mająca

zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie

równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania

równoważnych (spójnych znaczeniowo) form

zachowania adaptacyjnego.

(Gordon W. Allport, 1961)

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

3

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Gordon W.
Allport

CECHA

(cecha nomotetyczna)

• wspólna dla wszystkich

• badanie nomotetyczne

DYSPOZYCJA

OSOBISTA

(cecha idiograficzna)

• specyficzna dla jednostki

• badanie idiograficzne

• dominująca

• centralna

• wtórna

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

4

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Hipotezy
leksykalne

Wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które

były lub są istotne, interesujące lub

pożyteczne, zostały utrwalone w treści języka.

(Cattell, 1943)

Różnice indywidualne między ludźmi mają swój

wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te

różnice, „tym częściej ludzie będą na nie

zwracali uwagę i tym częściej będą o nich

rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je

terminy”.

(Goldberg, 1981)

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

5

Zajęcia 4 - 18.03.2005

CECHY

Dane: L, Q, T

Analiza

czynnikowa

powierzchniowe

źródłowe

postawy

ergi

sentymenty

zdolnościowe

temperamentalne

dynamiczne

R. B. Cattel

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

6

Zajęcia 4 - 18.03.2005

R. B. Cattel

(cd.)

Źródła informacji o osobowości:



Dane L (life)

– obserwacja zachowania

w codziennych sytuacjach życiowych



Dane Q (questionnaire)

– samoopis, z

reguły oparty na pytaniach (pozycjach)
zawartych w kwestionariuszu



Dane T (test)

– specjalnie

zaaranżowane sytuacje
eksperymentalne

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

7

Zajęcia 4 - 18.03.2005

lękliwy

niska samoocena

depresyjny

irracjonalny

markotny

emocjonalny

poczucie winy

spięty

płochliwy

Neurotyczność

agresywny

aspołeczny

twórczy

brak empatii

gróboskórny

chłodny

egocentryczny

bezosobowy

impulsywny

Psychotyczność

towarzyski

beztroski

dominujący

wybuchowy

poszukujący doznań

aktywny

asertywny

śmiały

żywy

Ekstrawersja

Hans Eysenck

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

8

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Hans Eysenck

(cd.)

Ekstrawersja w ujęciu funkcjonalnym:



Związek między siłą bodźca a poziomem
wykonania jest modyfikowany przez
ekstrawersję.



Ekstrawertycy poszukują stymulacji, zaś
introwertycy jej unikają, co motywowane
jest zabarwieniem emocjonalnym
bodźców.



Warunkowanie przebiega łatwiej u
introwertyków niż u ekstrawertyków.

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

9

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Kwestionariusz EPQ-
R

Interpretacja skal:



Neurotyzm:



1 – 4 sten: osoby zrównoważone emocjonalnie



5 – 6 sten: osoby umiarkowanie zrównoważone

(niezrównoważone) emocjonalnie



7 – 10 sten: neurotycy



Ekstrawersja:



1 – 4 sten: introwertycy



5 – 6 sten: ambiwertycy, tj. osoby umiarkowanie

ekstra- introwertywne



7 – 10 sten: ekstrawertycy

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

10

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Kwestionariusz EPQ-
R



Psychotyzm:



1 – 4 sten:

tzw. norma



7 – 10 sten: osoby psychotyczne, niekonwencjonalne,

może psychopatyczne

Wszelkie jednoznaczne klasyfikacje są tu nie na miejscu,

ponieważ sama koncepcja psychotyzmu nie jest jasna, a

skala P jest mało spójna wewnętrznie



Kłamstwo (aprobata społeczna):



1 – 4 sten:

osoby którym nie zależy na aprobacie – są

one

równocześnie najbardziej szczere i

najmniej

zsocjalizowane



7 – 10 sten: osoby często nieszczere, bardzo podatne

na

aprobatę społeczną, a zarazem

najbardziej

zsocjalizowane

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

11

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Polska Lista
Przymiotnikowa

Polska Lista Przymiotnikowa (PLP) w oprac. Piotra Szaroty



Ugodowość

: wielkoduszny, uczynny, ufny, wyrozumiały,

dobroduszny, troskliwy, czuły, szczodry, gościnny, ofiarny,

szlachetne, szczery.



Sumienność

: staranny, skrupulatny, dokładny, systematyczny,

solidny, pilny, obowiązkowy, sumienny, precyzyjny, pracowity,

rozważny, odpowiedzialny.



Dynamiczność

: szybki, obrotny, śmiały, zwinny, operatywny,

odważny, dynamiczny, energiczny, przedsiębiorczy, aktywny,

zręczny, ruchliwy



Pobudliwość

: wybuchowy, impulsywny, pobudliwy, gwałtowny,

porywczy, zapalczywy, narwany, popędliwy, emocjonalny,

nieopanowany, choleryczny, nerwowy.



Intelekt

: inteligentny, uzdolniony, twórczy, pojętny, oczytany,

bystry, myślący, mądry, rozumny, zdolny, utalentowany,

odkrywczy.

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

12

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Wielka Piątka

Czynniki osobowości według Costy i McCrae’a:



Neurotyczność

(

N

euroticism)



Ekstrawersja

(

E

xtraversion)



Otwartość na doświadczenie

(

O

peness to experience)



Ugodowość

(

A

greeableness

)



Sumienność

(

C

onscientiousness)

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

13

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Wielka Piątka

(cd.)

Neurotycznoś

ć

 Lęk

 Agresywna

wrogość

 Depresja

 Impulsywność

 Nadwrażliwość

 Nieśmiałość

Ekstrawersja

 Towarzyskość

 Serdeczność

 Asertywność

 Aktywność

 Poszukiwanie

doznań

 Emocjonalność

pozytywna

Otwartość na

doświadczeni

a

 Wyobraźnia

 Estetyka

 Uczucia

 Działania

 Idee

 Wartości

Ugodowość

 Zaufanie

 Prostolinijność

 Altruizm

 Ustępliwość

 Skromność

 Skłonność do

rozczulania się

Sumienność

 Kompetencje



Skłonność

do

porządku

 Obowiązkowość

 Dążenie do

osiągnięć

 Samodyscyplina

 Rozwaga

OSOBOWOŚĆ

Mgr Mariusz Zięba, seminarium "Psychologia osobowości i różnic indywid
ualnych"

14

Zajęcia 4 - 18.03.2005

Wielka Piątka

(cd.)

Argumenty na rzecz traktowania 5-ciu „wielkich”

czynników jako podstawowych wymiarów osobowości:



Czynniki istnieją realnie

– ujawniają się w samoopisie i

szacowaniu, duża stałość, znaczenie w procesie adaptacji



Niezmienność czynników

– „wielka piątka” ujawnia się

niezależnie od stosowanego kwestionariusza osobowości



Uniwersalność czynników

– struktura 5-czynnikowa

ujawnia się niezależnie od płci, rasy i kultury



Podstawy biologiczne czynników

– RI w czynnikach

NEOAC są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie.

Nie sposób zidentyfikować podstaw anatomo-

fizjologicznych tych czynników