Niepełnosprawność

sprzężona – osoby

głuchonieme

niepełnosprawne

intelektualnie.

Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii

Grzegorzewskiej w Warszawie.

Wykonała: Olga Zgrzębska.
Grupa: Edukacja i Rehabilitacja Osób z

Niepełnosprawnością Intelektualną: ERIo

Pojęcie niepełnosprawności sprzężonej.

• Według definicji Andrzeja Twardowskiego: „ Z

upośledzeniem sprzężonym mamy do czynienia

wówczas, gdy u danej osoby występują dwie lub

więcej niesprawności spowodowane przez jeden lub

więcej czynników endo- lub/i egzogen nych,

działających jednocześnie lub kolejno w różnych

okresach życia (w tym również w okresie

prenatalnym).

• Niepełnosprawność sprzężona nie jest prostą sumą

składających się na nią upośledzeń, ale stanowi

swoistą, odrębną i złożoną całość.

.

Podstawowe kategorie

niepełnosprawności sprzężonej:

• osoby głucho-niewidome,

• upośledzone umysłowo niewidome,

• upośledzone umysłowo głuche,

• upośledzone umysłowo autystyczne,

• niewidome z porażeniem mózgowym,

• upośledzone umysłowo przewlekle chore,

• upośledzone umysłowo i niesprawne ruchowo itd.

(Na przykład w MPD zaburzenia dotyczą nie tylko

rozwoju ruchowego, ale mogą dotyczyć również

wzroku, słuchu, mowy, może wystąpić padaczka

lub upośledzenie umysłowe.

Uszkodzenie słuchu – terminologia.

• Wśród dyscyplin zajmujących się problematyką

osób z uszkodzonym słuchem nie ma zgodności

co do terminologii którą się posługują. Istnieje

wiele pojęć i określeń potocznych które odnoszą

się do uszkodzeń słuchu oraz osób z takimi

uszkodzeniami, są to na przykład określenia:

„osoba głucha”, „niesłysząca”, „niedosłysząca”,

• Najbardziej znanym i zarazem preferowanym

przez środowisko osób niesłszących jest termin

„głuchoniemy”.

• Współcześnie używa się bardziej obszernego

pojęcia „osoba z uszkodzonym słuchem” bez

względu na stopień, rodzaj i moment w którym

powstało to uszkodzenie.

Uszkodzenie słuchu – przegląd definicji.

• Według R. Muller: „Przez uszkodzenie słuchu

rozumiemy każde uszkodzenie narządu słuchu lub

indywidualnej zdolności przetwarzania wrażeń

słuchowych na sensowne informacje. A zatem osoba

z uszkodzonym słuchem to pojęcie obszerne,

obejmujące zarówno osoby z lekkim, średnim i

ciężkim niedosłuchem, osoby z resztkami słuchu oraz

niesłyszące względnie głuche”.

• Według M. Grzegorzewskiej: „ Głuchym

nazywamy człowieka, który jest pozbawiony
całkowicie lub w dużej mierze słuchu, a więc i
treści słuchowych płynących ze świata, i który w
skutek tego znajduje się w gorszych warunkach
niż człowiek słyszący w pracy procesów
poznawczych i przygotowywaniu sie do życia
społecznego. Rozumienie mowy ludzkiej tą droga
staje się dla niego niemożliwe, a w pracy i
wszelkich potrzebach życia słuch nie ma dla niego
żadnego lub wystarczającego znaczenia”.

• Według T. Gałkowskiego: „Za osobę głuchą uważa

się taka, u której ubytki słuchu nie pozwalają na

normalny rozwój mowy ustnej. Osoba

głuchoniema to osoba która wskutek głuchoty nie

opanowała mowy, nie posługuje się nią i nie

rozumie jej na drodze odczytywania z ust. Osoba

niedosłyszaca to ta, u której ubytki słuchu

pozwalają opanować mowę w sposób naturalny.

• Według E. Nurowskiego: „Głuchym jest człowiek

który nic nie słyszy bądź posiada tak znikome

resztki słuchu, że praktycznie nie tylko nie może

porozumiewać się z innymi za pomocą mowy, ale

słuch nie odgrywa u niego żadnej roli tak w pracy,

jak w życiu codziennym”.

Klasyfikacja uszkodzeń słuchu:

• Ze względu na stopień uszkodzenia słuchu:
- Uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim – ubytek

słuchu w decybelach powyżej 20 do 40,

- Ubytek słuchu w stopniu umiarkowanym –

powyżej 40 do 70,

- Ubytek słuchu w stopniu znacznym – powyżej 70

do 90,

- Ubytek w stopniu głębokim – powyżej 90.

(klasyfikacja audiometryczna BIAP).

• Ze względu na funkcjonalność:
- Dzieci niesłyszące (głuche) – z uszkodzonym

słuchem w stopniu uniemożliwiającym w sposób
naturalny odbieranie mowy za pomocą słuchu,
niemożność opanowania mowy ustnej droga
naturalną.

- Dzieci słabosłyszące (niedosłyszące) – z

uszkodzonym słuchem w stopniu ograniczającym
odbiór mowy drogą słuchową. Dziecko może
opanować mowę dźwiękową w sposób naturalny
za pośrednictwem słuchu.

Przyczyny uszkodzeń słuchu:

• Czynniki dziedziczne – dziedziczenie dominujące,

dziedziczenie z chromosomem x,

• W okresie prenatalnym – zaburzenia rozwoju płodu

spowodowane chorobą wirusowa matki, infekcją

wewnątrzmaciczna,

• W okresie okołoporodowym – wcześniactwo,

nieprawidłowy poród, uraz porodowy,

• W okresie poporodowym – żółtaczka, zakażenia i

urazy,

• W okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa –

zapalenie opon mózgowych, przewlekłe zapalenie

ucha środkowego, uszkodzenie nerwu słuchowego

w przebiegu chorób zakaźnych, urazy mechaniczne

w obrębie czaszki i urazy akustyczne,

• W okresie późniejszym – otoskleroza, długotrwałe

urazy akustyczne, głuchota starcza.

Osoby głuchonieme z

niepełnosprawnością intelektualną.

   

Wiele czynników, które mogą uszkodzić różne funkcje,

często jest ze sobą powiązanych. Czynniki, które leżą u

podłoża niepełnosprawności intelektualnej u

niesłyszących dzieci można podzielić na następujące

grupy:

• w okresie prenatalnym - niesprawność intelektualna i

niesprawność słuchowa wystąpiły jednocześnie, w wyniku

działania tej samej wspólnej przyczyny (patologiczne

geny, nieprawidłowe chromosomy, wirusy, bakterie,

środki chemiczne, promieniowanie itp.);

• w okresie postnatalnym - niesprawność intelektualna i

niesprawność słuchowa zostały spowodowane przez ten

sam czynnik w tym samym czasie np. zostały wywołane

zapaleniem opon mózgowych, rozległym urazem mózgu

itp.;

• u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie -

przebyta choroba lub uraz w wyniku których

dziecko stopniowo traciło słuch (np. schorzenie

neurologiczne);

• u dzieci z niepełnosprawnością słuchową - na

skutek zadziałania czynnika został uszkodzony

ośrodkowy układ nerwowy i pojawiła się

niepełnosprawność intelektualna;

• u dzieci z niepełnosprawnością słuchową w

stopniu głębokim - oddziaływanie niekorzystnych

warunków środowiskowych i rodzinnych, takich

jak: brak wczesnej rehabilitacji, czy odpowiedniej

specjalistycznej pomocy, może nasilać w różnym

stopniu niepełnosprawność intelektualną.

Z wrodzonymi uszkodzeniami narządu

słuchu szczególnie często występują:

• uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
• upośledzenie umysłowe,
• uszkodzenia narządu wzroku,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• epilepsja,
• zaburzenia emocjonalne.
• W grupie dzieci z uszkodzeniem słuchu w stopniu

znacznym i głębokim stwierdza się w 1/3

przypadków dodatkowe uszkodzenia, takie jak:

upośledzenie umysłowe, mózgowe porażenie

dziecięce, autyzm, uszkodzenie narządu wzroku

(Mc Cormick za M. Siedlecka, 2000)

 

   Specyficzne zaburzenia występujące

u dzieci niesłyszących

niepełnosprawnych intelektualnie,

związane z ich funkcjonowaniem:

• Dość duże poważne ograniczenie w poznawaniu

świata i w porozumiewaniu się z ludźmi. Podstawę
prawidłowego rozwoju mowy stanowi sprawnie
działający narząd słuchu. Brak słuchu powoduje
ograniczenie w rozwoju mowy (mowa nie rozwija
się lub rozwija się wadliwie).

• Duże zahamowanie rozwoju myślenia

abstrakcyjnego - ubogi zasób słownictwa,

niemożność jasnego i poprawnego formułowania

myśli oraz wadliwe realizowanie głosek. Rozwój

mowy u tych dzieci jest z reguły opóźniony. Ich

myślenie pozostaje na poziomie konkretnym.

• Przy odczytywaniu mowy z ust potrzebna jest

duża koncentracja uwagi, sprawność procesu

spostrzegania i umiejętność domyślania się przy

rozróżnianiu niektórych artykulacji, głosek,

wyrazów. Dla niesłyszących dzieci z

niepełnosprawnością intelektualną jest to

niemożliwe.

Rodzaje oddziaływań rehabilitacyjnych

dla dzieci głuchoniemych z

niepełnosprawnością intelektualną:

•   

Działania mające na celu opanowanie przez

dziecko umiejętności porozumiewania się -

porozumiewanie się to nie tyko język mówiony i

pismo. Pierwotnymi  formami wymiany informacji

między niemowlęciem i otoczeniem są środki

niewerbalne i odzwierciedlają stan emocjonalny.

Konsekwentne reakcje zwrotne opiekunów

uświadamiają dziecku, że jego reakcje powodują

określone następstwa, i że za ich pomocą może

wpływać na otoczenie ( płacz, wyciąganie rąk,

grymasy twarzy, ruchy głowy). Stopniowo repertuar

tych zachowań ulega rozbudowaniu i zaczyna być

używany w sposób intencjonalny, czyli z zamiarem

wywołania określonej reakcji opiekunów.

Prawidłowość odnosi się także do dzieci z

upośledzeniami.

• Opiekun powinien bacznie obserwować dziecko,

wykazać się dociekliwością w interpretacji gestów
oraz skrzętnie je zapisywać.

• Notować kiedy, w jakim wieku dziecka pojawił się

dany gest oraz w jakich okolicznościach czy
kontekście. Czy pojawił się spontanicznie, czy w
odpowiedzi na pewne wskazówki.  Czy towarzyszą
mu jakieś wokalizacje, czy są one używane w
stosunku do realnych przedmiotów czy również
obrazków.

• Notowanie i opisywanie komunikatów

pochodzących od dziecka w sytuacjach
nieprowokowanych. 

• języka migowego czy palcowego lub innych.
• W toku rehabilitacji należy stale wzbogacać zakres

treściowy komunikatów.

• W ostatnich latach stosuje się u dzieci metody

„wspomaganej komunikacji”.  Jest to umożliwienie
i ułatwienie  osobie niepełnosprawnej
komunikowania  się z innymi  ludźmi  z pomocą
dodatkowych urządzeń elektronicznych:
komputerów, syntezatorów mowy,
elektronicznych maszyn do pisania,
wideotelefonów oraz obrazków, fotografii,
piktogramów, fonogestów, znaków

   

Rehabilitacja tych dzieci jest procesem

długotrwałym. Niezbędna jest wczesna diagnoza

problemu i zastosowanie odrębnych, specjalnych

zabiegów rehabilitacyjnych. Późna diagnoza i

rehabilitacja, jak również zaniedbania i błędy

mogą mieć różne następstwa dla rozwoju dziecka.

   Dzieci głuchonieme niepełnosprawne

intelektualnie wymagają indywidualnej pomocy i

akceptacji ze strony otoczenia a szczególnie

bliskich. Często rodzina znajduje się w trudnej i

skrajnej sytuacji, potrzebna jest więc oprócz

specjalistycznej pomocy dla dziecka pomoc

psychologiczna i pedagogiczna dla jego rodziców.

Zasady postępowania edukacyjnego i

terapeutycznego wobec dzieci

niepełnosprawnych intelektualnie z

uszkodzonym narządem słuchu.

• Diagnostyka nie tego co zostało uszkodzone ale

tego co wymaga wsparcia,

• Ustalenie charakteru uszkodzenia – zapoznanie

się z etiologia uszkodzenia.

• Koncentracja na trudnościach dziecka w uczeniu

się (na zmniejszonej sprawności w uczeniu się),
które sa wynikiem braku korelacji między
wymaganiami szkolnymi, oczekiwaniami
nauczycieli, a możliwościami tych osób.

• Przy ocenie indywidualnego przypadku dziecka

obserwacji i diagnozie podlegać powinny:
komunikacja (rozwój językowy), rozwój myślenia,
motoryka, sensoryka, emocjonalność, zachowania
społeczne, zachowanie dziecka w toku nauki i
pracy oraz jego motywacja.

• W pracy z podopiecznym niepełnosprawnym

intelektualnie z uszkodzonym narządem słuchu
stosowanie innych oddziaływań rewalidacyjnych
niż w przypadku jednorodnych uszkodzeń
(zrozumienie faktu że upośledzenie intelektualne i
uszkodzenia słuchu wzajemnie się warunkują),

• Ustalenie który z rodzajów niepełnosprawnosci w

sposób dominujący wpływa na uczenie się
dziecka, postrzeganie, myślenie oraz
zapamiętywanie,

• Nawiązanie kontaktu z dzieckiem poprzez

rozpoznanie indywidualnego sposobu
przejawiania przez dziecko swoich potrzeb

Metody komunikacji.

W porozumiewaniu się z osobami głuchoniemymi

niepełnosprawnymi intelektualnie bardzo ważne

jest zastosowanie „komunikacji totalnej”, czyli

takiej w której używamy wszystkich dostępnych

środków:

• Ekspresji słownej (mowa ustna, wyraźna

artykulacja),

• Wzrokowej percepcji mowy (odczytywanie mowy z

ust osoby mówiącej),

• Słuchowej percepcji mowy (trening słuchowy –

uwrażliwienie resztek słuchowych, reakcje na

dźwięki, różnicowanie dźwięków i ich lokalizacja),

• Wychowania słuchowego (nabywanie

doświadczeń słuchowych),

• Systemów ustno – manualnych (daktylografia,

fonogesty, system językowo – migowy, klasyczny

język migowy, alfabet palcowy, mowa ciała –

gesty, mimika, pantomimika),

• Pisma, rysunku, piktogramów, i systemów

graficznych – system Blissa, Makaton, Coghamo,

P.C.S – system obrazkowy).

• Systemów dotykowych ( alfabet punktowy do

dłoni, system Braillea itp.).

Wybrane zasady komunikacji z osobami

głuchoniemymi z niepełnosprawnością

intelektualną.

• Mów bezpośrednio do danej osoby.

• Mów wyraźnie, krótkimi zdaniami. Zwracaj się

używając prostych słów, bez abstrakcyjnych pojęć,

nie używaj języka dziecięcego, ani nie traktuj

rozmówcy protekcjonalnie.

• Mów wolno i daj czas na zrozumienie Twoich słów.

• Dostosuj tempo, stopień, złożoność Twojej

wypowiedzi do osoby z którą rozmawiasz.

• Jeżeli osoba korzysta ze wspomagających lub

alternatywnych narzędzi komunikacji zapewnij jej

dostęp do nich, używaj symboli, przedmiotów, zdjęć

lub schematów.

• Wykorzystuj pozawerbalne sposoby komunikacji jak:

wyraz twarzy, ciała i zachowanie.

Bibliografia.

•

B. Szczepankowski, Niesłyszący – Głusi –

Głuchoniemi. Wyrównywanie szans, WSiP,
Warszawa 1999.

• B. Hoffman, Surdopedagogika w teorii i praktyce,

Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa
Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2001.

Filmy:
•

http://www.youtube.com/watch?v=je0RXUkQ7HA

–

Komunikacja z głuchoniemymi i niesłyszącymi

•

http://www.youtube.com/watch?v=RUbAzv_SeRc

– o

niepełnosprawności

•

http://www.youtube.com/watch?v=HvID9zXuQiA

-

głuchoniewidomi