Choroba przewlekła

dziecka

Propozycje metod pracy

Choroba stanowi nie tylko zaburzenie czynności

organizmu, ale może powodować ujemne
zmiany w życiu psychicznym i
funkcjonowaniu społecznym osoby chorej.

Przewlekła choroba stwarza różne zagrożenia

rozwoju dziecka.  Zagrożenia  te  tkwią:  w
samej chorobie, w  procesie leczenia, w
niewłaściwym postępowaniu wobec dziecka
chorego , w niewłaściwym zachowaniu się
wobec dziecka chorego dzieci zdrowych.

Współcześnie najwięcej dzieci w wieku szkolnym

cierpi na choroby związane z organicznym
uszkodzeniem centralnego układu
nerwowego (padaczka, mpd), choroby
alergiczne (alergie skórne, astma oskrzelowa),
narządu ruchu i układu krążenia. W ostatnich
latach wzrosła liczba chorych na celiakie oraz
przewlekłe zakażenie różnych organów.

•

W raporcie Instytutu Matki i Dziecka podano, że
10 – 15% całej badanej populacji stanowią dzieci
przewlekle chore.

Sprawność dzieci przewlekle chorych jest ograniczona przez

choroby

tkanek i narządów wewnętrznych. Choroby te charakteryzuje:
- długi okres trwania
- nieodwracalność zmian patologicznych
- konieczność stałego leczenia
- częste pobyty w szpitalach, sanatoriach (nieobecności).
Dzieci przewlekle chore maja ponadto wiele problemów psycho-

emocjonalnych i przystosowawczych; mogą one dotyczyć:

- rozwoju fizycznego i sprawności motorycznej
- rozwoju umysłowego
- kształtowania sie osobowości
- pozytywnych i negatywnych zmian w zachowaniu
- interakcji społecznych.

Mechanizmy obronne występujące u

osób przewlekle chorych

powrót do wcześniejszych form
zachowania (regresja),
odrzucenie choroby (sposób na
zmniejszenie lęku),
obwinianie innych za istnienie choroby,
przeniesienie lęku związanego z chorobą
na inne, mało ważne problemy,
obwinianie się, uznanie choroby za karę
za swoje wcześniejsze złe postępowanie.

Terapia zajęciowa u dzieci przed i po

zabiegu operacyjnym

1. Przed operacją
- biblioterapia, bajki terapeutyczne
- Zabawy tematyczne
2. Po zabiegu
- Obecność przy dziecku, wsparcie
- Gimnastyka oddechowa
- Zapewnienie wygody
- Bajki psychoedukacyjne i relaksacyjne
- Oglądanie albumów, bajek
- Śpiewanie piosenek
- Układanie klocków, puzli, gry
- Programy telewizyjne
- Zabawy
- Zajęcia plastyczne

Cele terapii zajęciowej

- Integracja w grupie, zaklimatyzowanie się na

oddziale, poznanie oddziału i personelu

- Obniżenie poziomu stresu i leku
- Zniwelowanie nudy i bezczynności
- Odreagowanie negatywnych emocji i przeżyć
- Ekspresja przeżyć poprzez kontakt ze sztuką
- Wzmocnienie samooceny
- Wskazanie nowych zainteresowań i ukierunkowanie

dotychczasowych

- Wzmacnianie tworzenia planów i celów życiowych
- Wsparcie rodziny

bajkoterapia

- Integracja w grupie, zaklimatyzowanie się na

oddziale, poznanie oddziału i personelu

- Obniżenie poziomu stresu i leku
- Zniwelowanie nudy i bezczynności
- Odreagowanie negatywnych emocji i przeżyć
- Ekspresja przeżyć poprzez kontakt ze sztuką
- Wzmocnienie samooceny
- Wskazanie nowych zainteresowań i ukierunkowanie

dotychczasowych

- Wzmacnianie tworzenia planów i celów życiowych
- Wsparcie rodziny

Cele bajkoterapii

• oswajanie z sytuacją zagrożenia i przedstawienie jej tak, że staje się

dla dziecka zrozumiała,

• zapoznanie ze słownictwem dotyczącym emocji, wyjaśnienie

związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniem a
doznawaniem emocji,

• racjonalizowanie problemu, pokazanie wzorów skutecznego działania,

innego myślenia o sytuacji trudnej i tym samym innego odczuwania,

• przedstawienie różnych trudności, zachęcanie do mówienia o

problemach, poszukiwanie skutecznych rozwiązań,

• uczenie myślenia pozytywnego nastawionego na działanie.
• poczucie, że nie jestem sam, że inni podobnie czują, myślą i

zachowują się /odbudowanie w ten sposób pozytywnej samooceny /,

• umożliwienie wyżalenia się, ekspresji uczuć, w rezultacie dokonuje

się ich redukcja,

• budowaniu nadziei.

• Bajki – Pomagajki”  pomagają, wspierają, wzmacniają dzieci.

Dają im inną, nową perspektywę widzenia siebie i świata,
przekazują  im pożyteczną wiedzę o ich emocjach i uczuciach.
Dzięki temu dziecko ma szanse zmienić swoje położenie (np.
potrafi reagować, gdy inni go przezywają), a także jest mu 
łatwiej zrozumieć swoje uczucia (np.  lęk, wstyd, złość) –  
zaakceptować je  i poradzić sobie z nimi.

• „Bajki  – Pomagajki” pomagają też  w przygotowaniu do

trudnych momentów, o których wiemy, że mogą nastąpić – np.:
bolesny  zabieg, dłuższe rozstanie z rodzicem, konieczność
uśpienia psa.  Często działają niezwykle lecząco  w radzeniu
sobie z sytuacjami  traumatycznymi.

• „Bajki  – Pomagajki” obniżają poczucie winny z powodu

zawiedzenia czyichś oczekiwań – mamy, koleżanki, babci,
nauczycielki.

• LĘK staje się patologiczny gdy jest

długotrwałym, stale towarzyszącym

dziecku uczuciem i pojawia się w

sytuacjach, które nie niosą ze sobą
obiektywnie żadnego zagrożenia

Rodzaje bajek terapeutycznych

• Psychoedukacyjne – zmiana sposobu

myślenia o sytuacji trudnej emocjonalnie (np.
pójście do dentysty) poprzez jej oswojenie i
pokazanie innych wzorców postępowania

• Psychoterapeutyczne – kompensacja

niezaspokojonych potrzeb, redukcja lęku
związanego z zaburzonym obrazem własnej
osoby o obniżonym poczuciem wartości;
zawiera w sobie elementy bajki
psychoedukacyjnej

• Relaksacyjne – odprężenie , regeneracja sił

Relaksacyjne

posługują się wizualizacją w celu wywołania

odprężenia i uspokojenia. Akcja takiej bajki
toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym, a
opisywanym jako spokojne, przyjazne i
bezpieczne. Bajka ma wyraźny schemat:
bohater opowiadania obserwuje i doświadcza
wszystkimi zmysłami miejsce, gdzie odpoczywa.

Relaksacja ma tu na celu odprężanie mięśni, a im

relaks głębszy, tym łatwiej o uspokojenie i
lepsze samopoczucie. Zmartwienia, lęki,
usuwają się na dalszy plan.

Bajki psychoedukacyjne to takie

bajki, których celem jest
wprowadzenie zmian w
zachowaniu dziecka. Bohater bajki
ma problem podobny do tego, który
przeżywa dziecko. Zdobywa ono
doświadczenia poprzez świat
bajkowy, gdzie uczy się, jakie wzory
zachowań należy zastosować
poszerza swoją samoświadomość, co
sprzyja uczeniu się zachowania w
trudnej sytuacji.

Bajki psychoterapeutyczne wytyczają nowy kierunek

terapii. Bajki te są dłuższe i mają rozbudowaną fabułę.
W utworach tych zawarty jest inny sposób myślenia i przez
to odczuwania sytuacji lękotwórczej.

Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele:
· zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko,

które jest w trudnej sytuacji;

· dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację, budowania

pozytywnych emocji, nadziei,przyjaźni,

· przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i

wskazać sposoby radzenia sobie.

Bajki psychoterapeutyczne maja za zadanie obniżać lęk.

Zabawa

„Dziecko chore nie musi się uczyć, bawić – ono

powinno cieszyć się nauką, zabawą...”

Współczesna medycyna bardzo wysoko ocenia

wartość i rolę zabawy w procesie leczenia dziecka.
Uznaje zabawę, jako jeden z ważniejszych
czynników współdziałających w terapii i
rehabilitacji chorego dziecka. Lekarze zgodnie
stwierdzają, iż zabawa oddziałuje dodatnio na
system nerwowy dziecka, uwalniając go od
napięć, usuwając zbędny niepokój i lęk.
Wpływa więc w konsekwencji korzystnie na zdrowie
dziecka.

Analizując rodzaj działalności dziecka W. Okoń wyróżnia

następujące rodzaje zabawy:
- zabawa dydaktyczna – jej celem jest rozwijanie
określonych czynności poznawczych;
- zabawa konstrukcyjna – jej celem jest
przygotowanie do pracy;
- zabawa ruchowa – rozwija dziecko fizycznie i
wdraża do przestrzegania obowiązujących reguł;
-zabawa tematyczna – zabawa twórcza, wdrażająca
dziecko do prawidłowego spełniania funkcji
społecznych, wykonywanych przez przedstawicieli
różnych zawodów.

W pracy z dzieckiem chorym nauczyciel/terapeuta bardzo często

stosuje metodę gier i zabaw dydaktycznych.

Odpowiednio dobrane gry,
pozwalają na zdobycie wiedzy w sposób dla dziecka interesujący,
relaksują i odwracają jego uwagę od przykrych przeżyć związanych

z chorobą.

Rozwijają uwagę i spostrzegawczość,
umożliwiają dziecku wzrost wiary w siebie, podwyższają poczucie

własnej wartości,

uczą zasad zdrowej rywalizacji i niepoddawania się przeciwnościom.

Wykonywane z zespołem, uczą współdziałania i radości z pracy
prowadzącej do wspólnych efektów.

Są źródłem spokoju, uśmiechu, a także sprzyjają wyrażaniu uczuć.

zabawa zaspokaja podstawowe potrzeby

dziecka tj.:
- potrzebę pozytywnych kontaktów z
otoczeniem,
- uznania społecznego,
- emocjonalnego zaakceptowania przez
innych ludzi,
- potrzebę osiągnięć,
- pokonywania trudności,
- potrzeby estetyczne itp.

Pedagogika zabawy

Dobrze przygotowane i przeprowadzone zabawy:

– są zaplanowane i celowe;
– są ukierunkowane na potrzeby uczestników, a nie prowadzącego;
– odbywają się w atmosferze bezpieczeństwa, akceptacji i

przyjaźni;

– są nastawione na wspólne działanie, a nie na rywalizację, na

dawanie radości z wyników grupy, a nie z przegranej innych
uczestników;

– są bardziej różnorodne niż monotematyczne;
– są twórcze, a nie odtwórcze;
– dopuszczają zmiany, odrzucając sztywne reguły,
– poszerzają horyzonty myślenia.

E. Hurlock wyróżniła 4 zasadnicze funkcje zabawy:

1. funkcja kształcąca – polega na tym , iż dziecko w zabawie
kształci swoje zmysły wzbogaca wiedzę o świecie , poznaje samego
siebie , rozwija język i umiejętność komunikowania się , uczy
poznawać swoje możliwości i dokonywać samooceny ;
2. funkcja wychowawcza – zabawa rozbudza u dziecka określony
stosunek do otoczenia  społecznego , poznaje normy społeczne i
reguły postępowania , uczy się rzetelności i uczciwości ;
3. funkcja terapeutyczna – dziecko podczas zabawy uwalnia się
od napięć i emocji , uczy się różnych sposobów wyrażania swoich
uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów ;
4. funkcja projekcyjna – dziecko w zabawie wchodzi w różne
sytuacje, wykonuje różne zadania, pelni różne role i dzięki temu
ujawnia swoje właściwości. Natomiast wychowawca  może odkryć i
lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka

Na zajęciach prowadzonych metodami pedagogiki zabawy obowiązują

określone zasady:
- dobrowolności – decydowanie o swojej aktywności w atmosferze wolnej od
nakazów; wychowawca jedynie zachęca, zaprasza do uczestnictwa w zabawie;
- wielopoziomowość komunikacji – świadome porozumiewanie się na
poziomie werbalnym i niewerbalnym, rzeczowym (wymiana logicznych i
prawdziwych informacji) i emocjonalnym (wyrażanie, odczuwanie,
akceptowanie uczuć swoich i innych);
- unikanie rywalizacji – rezygnacja z podziału na zwycięzcę i przegranych ,
uczenie
współpracy i współdziałania z innymi;
różnorodność środków wyrazu – umożliwienie przekazywania treści i emocji
poprzez oddziaływanie na różne zmysły. Stosuje się podczas zajęć wszystkie
media, ruch, dotyk, gest, taniec, malowanie, lepienie  oraz  pantomimę.

Wszystkie te zasady wzmacniają relacje w grupie, uczą wyrażania uczuć,
budują zaufanie do prowadzącego i całej grupy.

Można wyodrębnić następujące rodzaje zabaw:

1. Propozycje ułatwiające integrację

uczestników grupują te zabawy,
które pomagają w poznaniu nowego
otoczenia i zmniejszeniu dystansu
między ludźmi. Chodzi o to, aby
grupa osób (dzieci, rodziców)
nieznająca się lub znająca bardzo
powierzchownie, nawiązała ze sobą
miły kontakt na pewnym,
bezpiecznym dla siebie poziomie
komunikowania.

2.zabawy rozluźniające, mające na celu

likwidację napięć i stresów związanych ze
spotkaniem w nowej grupie poprzez taniec,
ruch, gest. Wykorzystywane są w nich
tańce integracyjne, przy których następuje
częsta zmiana partnerów bez wyraźnego
podziału na role męskie i żeńskie.

Proponowane zabawy ruchowe opierają się

na prostych i swobodnych ruchach, akcji i
odpowiednim podkładzie muzycznym.

3.zabawy fabularyzowane dla dużych grup. Są to

propozycje, w których mogą brać udział
kilkudziesięcioosobowe zespoły. Poświęcone są
realizacji określonego tematu, opierają się na
dużej aktywności uczestników. Grupy mają
określone ramy działania i wyznaczony kierunek,
ale drogę do wyznaczonego celu muszą odnaleźć
przez wspólne podejmowanie decyzji i aktywną,
twórczą pracę. Brak tu podziału na bawiących się
i obserwatorów, nie ma rywalizacji,
przypadkowych wygranych i kilku zwycięzców.

4.Celem zabaw nastawionych na

poznanie odczuć członków grupy
jest jak najlepsze przygotowanie
uczestników do wprowadzenia
określonego tematu, którym grupa
będzie się zajmowała. W trakcie tych
zabaw prowadzący poznaje odczucia,
potrzeby i oczekiwania innych.

Pedagogika zabawy proponuje także gry

dyskusyjne, które ułatwiają wymianę myśli
poszczególnych uczestników, co pozwala z kolei,
na uporządkowaną dyskusję, nawet z bardzo
dużymi grupami.

Metody dramowe wdrażają do samodzielności i

aktywności, rozwijają wyobraźnię, fantazję,
wrażliwość emocjonalną, plastykę ciała. Pozwalają
lepiej zrozumieć siebie i innych. W dramie dziecko
musi wczuć się w postać, działać bez scenariusza.
Na poczekaniu tworzyć "całym sobą" (mówić,
poruszać się, odzwierciedlać uczucia).

Metoda Ruchu Rozwijającego

Weroniki Sherborne

MRR w ciągu ostatnich kilkunastu lat stała się w

Polsce metodą stosowaną powszechnie
podczas zajęć z dziećmi.

Urzekająca prostotą, naturalnością i

uniwersalnością swoją popularność zawdzięcza
przede wszystkim temu, że w gruncie rzeczy
jest to system ćwiczeń- zabaw-relacji.

Metoda stworzona została przez Weronikę

Sherborne, angielską nauczycielkę tańca i
ruchu, w oparciu o wczesnodziecięce zabawy
rodziców z dziećmi.

Stosowana jest przede wszystkim w celu

wspomagania rozwoju psychoruchowego dzieci
oraz w terapii osób niepełnosprawnych
intelektualnie i fizycznie, jednak możliwość
korzystania z niej sa praktycznie nieograniczona.

Nazwa metody – Ruch Rozwijajacy-odzwierciedla jej

główne założenia, a mianowicie rozwijanie za
pomocą ruchu świadomość ciała i otaczającej nas
przestrzeni, usprawnianie ruchowe, dzielenie
przestrzeni z innymi osobami oraz nawiązanie z
nimi bliskiego kontaktu za pomocą ruchu i dotyku.

Geneza metody Ruchu Rozwijającego

• Prekursorem metody Weroniki Sherborne był Rudolf von

Laban, który jako pierwszy podjął obiektywne obserwacje
naturalnych możliwości ruchowych człowieka i ujął je w
specjalne skale ruchowe. Wg. tego autora ze względu na
budowę ciała ludzkiego i sposób wykorzystania przestrzeni
cechą ruchu jest trójwymiarowość wedle osi: przód - tył, w
prawo - w lewo, góra - dół. Bardziej złożone ruchy człowieka
opisuje się też w trzech płaszczyznach: drzwiowej, stołowej i
poprzecznej. Połączenie tych podstawowych elementów ruchu
człowieka tworzy bryłę geometryczną tj. sześcian - w tym
uproszczonym modelu przestrzennym człowieka mieszczą się
wszystkie zasadnicze możliwości ruchowe człowieka.
Oddaje on wszystkie możliwości ruchowe człowieka - tancerza.

Wykorzystanie metody w pracy z dziećmi

Metodę stosuje się w Polsce w pracy z następującymi grupami

dzieci:

• upośledzonymi umysłowo,
• autystycznymi,
• z mózgowym porażeniem dziecięcym,
• z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,
• z niekorzystnych środowisk wychowawczych, np. domów

dziecka, rodzin dysfunkcyjnych

• głuchymi i niewidomymi.
Metoda ta bywa wykorzystywana jako wstępny etap do innych

zajęć terapeutycznych. np. dla dzieci mających trudności w
czytaniu i pisaniu lub jako część programu terapii
psychologiczno - logopedycznej dzieci jąkających się lub
psychoterapii dzieci nerwicowych.

Organizacja ćwiczeń i grup zajęciowych

Metodę można stosować indywidualnie - z jednym dzieckiem lub grupowo.

Preferowane są jednak zajęcia grupowe, gdyż zapewniają one dziecku lepszy
kontakt z dorosłymi lub innymi dziećmi. Liczebność grupy: 6-14 dzieci.

Wiek uczestników: nieograniczony, zarówno osoby dorosłe jak i dzieci. W

instytucjach opiekuńczo-wychowawczych w zajęciach brać powinien udział
cały personel.
Zajęcia muszą odbywać się systematycznie, minimum raz w tygodniu, czas
trwania 1 spotkania - około godziny. Początkowo zajęcia mogą być krótsze
(20-30 minut) zależnie od samopoczucia i możliwości dzieci.
Należy zapewnić odpowiednie warunki lokalowe: przestrzeń, odpowiednie
podłoże (najlepiej parkiet), świeże powietrze. Nie potrzeba żadnych
urządzeń lub pomocy do ćwiczeń. Najlepszym przyrządem dydaktycznym
dla dziecka jest ciało dorosłego. Czasami potrzebne są materace lub koce
np. gdy dzieci mają znaczne kalectwo fizyczne. Ćwiczyć należy boso, bo
zapewnia to najlepszy kontakt z podłogą.
Prowadzeniem grupy powinny zajmować się 2 osoby (przeszkoleni
terapeuci).

Korzyści płynące ze stosowania metody W.

Sherborne

• Daje pozytywne odczucie w kontakcie z innym człowiekiem.
• Wyzwala swobodę zachowań i naturalność.
• Daje okazję do rozładowania energii.
• Jest próbą pokonania własnych zahamowań wynikających z uprzednich doświadczeń.
• Daje radość.
• Wyzwala zaangażowanie.
• Daje możliwość zaspokojenia własnych potrzeb.
• Daje pewność siebie.
• Daje możliwość poczucia się w innej roli niż na co dzień.
• Zbliża do siebie uczestników zajęć.
• Daje radość z działania w grupie.
• Przyjemność dawania innym radości.
• Daje okazję do wspomnień, przypomnienia sobie zdarzeń z dzieciństwa.
• Daje okazję do bliskiego kontaktu fizycznego bez uruchamiania sfery seksualnej.
• Daje poczucie partnerstwa.
• Możliwość odczuwania przyjemnych doznań płynących z własnego ciała.
• Nie jest ograniczona wiekiem uczestników.

W metodzie ruchu rozwijającego wyróżnia się kilka kategorii ruchu.
• Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała ( świadomość ciała)
• Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w

otoczeniu (świadomość przestrzeni)

• Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracę z partnerem i grupą
relacje „z”
relacje „przeciwko”
relacje „razem”

Celami głównymi :
• 1) Kształtowanie świadomości własnego ciała
• 2) Kształtowanie świadomości przestrzeni
• 3) Ćwiczenie relacji z drugą osobą
• 4) Nauka współdziałania
• 5) Wyrażanie ekspresji

Metoda W. Sherborne koncentruje się przede

wszystkim na kontakcie z innymi osobami oraz
aspekcie terapeutycznym, którego podstawą jest
ruch. Stosując tę metodę, rozwijamy u dzieci:
- poczucie bezpieczeństwa,
- pewność siebie w poruszaniu się w przestrzeni,
- zaufanie do innych,
- spontaniczność i aktywność,
- świadomość własnego ciała,
- umiejętność nawiązywania kontaktów,
- umiejętność rozróżniania kierunków i tempa
ruchów ciała.

Ćwiczenia kształtujące świadomość

osoby, schematu ciała i przestrzeni

Większość ludzi nie zdaje sobie w pełni

sprawy z faktu, iż świadomość własnej osoby
i otaczającego świata nie jest czymś, z czym
każdy się rodzi. Owa świadomość kształtuje
się dzięki zadatkom biologicznym, z
którymi dziecko przychodzi na świat, dzięki
pierwszym doznaniom zmysłowym,
jakich doświadcza w łonie matki, a przede
wszystkim dzięki kontaktom społecznym
oraz własnej aktywności.

Dziecko odbierające poszczególne

bodźce wzrokowe tworzy w swoim
umyśle mapę własnego ciała. Dzięki
temu na pewnym etapie rozwoju (ok
3 r) potrafi już uzmysłowić sobie
swoja odrębność fizyczną- dokonuje
odkrycia własnego „ja”. Proces ten
dokonuje się szybciej , gdy do obrazu
własnego ciała dochodzą nazwy ich
części.

Ćwiczenia prowadzące do poznania

własnego ciała

• Do najważniejszych części ciała, których poznanie i opanowanie

powinno nastąpić jak najwcześniej ,należą: stopy, kolana, uda i nogi.

Przykłady ćwiczeń (ćwiczenia indywidualne):
A. Wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków
• - leżenie na plecach,
• - leżenie na brzuchu,
• - ślizganie sie w kółku na brzuchu; na plecach,
• - siedząc (przyciąganie kolejno nóg ,ręce oparte wzdłuż boków),
• - siedząc (kręcenie sie w kółko na pośladkach, przewrót na plecy),
• - siedząc (przyciąganie kolan, chowanie głowy, rozprostowywanie sie

do pozycji leżącej),

• - czołganie sie na brzuchu do przodu, z wyciągnieciem i zginaniem na

przemian rak i nóg,

• - czołganie sie na plecach do przodu z wyciąganiem i zginaniem na

przemian rak i nóg.

B. Wyczuwanie nóg i rak.
Wyczuwanie kolan siedząc:
• - podciąganie kolan do siadu skulonego, pchanie kolan do siadu prostego (pokonując opór),
• - w siadzie prostym; rozcieranie i poklepywanie kolan,
• - maszerowanie i bieganie z podnoszeniem wysoko kolan.
Wyczuwanie nóg (w ruchu):
• - chodzenie, bieganie na "sztywnych" nogach,
• - chodzenie, bieganie na miekkich "gumowych" nogach,
Wyczuwanie nóg- siedząc (nogi wyprostowane):
• - dotykanie palcami stóp podłogi,
• - uderzanie o podłogę pietami,
• - uderzanie o podłogę cała stopa (szybko i wolno).
• Wyczuwanie łokci.
• - dotykanie łokciami kolan,
• - dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie.
• Wyczuwanie twarzy - siedzenie w kole.
• - wytrzeszczanie oczu
• - zabawne miny.
C. Wyczuwanie całego ciała.
• - leżenie na plecach,
• - turlanie sie (mięśnie naprężone i rozluźnione),
• - leżenie z rekami wzdłuż ciała (napinanie i rozluźnianie mięśni).

Ad.2 Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność

siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu.

Przykłady ćwiczeń:
A. Ćwiczenia indywidualne:
• leżenie na plecach lub brzuchu (mięśnie

rozluźnione)

B. Ćwiczenia w parach:
• jedna osoba robi "mostek", a druga obchodzi ja

na czworakach, przechodzi pod, przez, nad,
dookoła itp.,

C. Ćwiczenia w grupie:
• grupa tworzy "tunel"; reszta czołga sie pod

tunelem, na plecach, brzuchu itp.

Ad.3 Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie

kontaktu i współpracy z partnerem i grupą

Ćwiczenia "z" w parach (partner "aktywny" i partner "bierny").
• pozycja siedząca: ćwiczący siedzi, opierając sie plecami o partnera

(nogi ugięte w kolanach):pcha plecami partnera, starając sie
pokonać jego opór (zmiana ról), pozycja jak wyżej kładzenie sie na
przemian plecami na partnera z unoszeniem bioder.

• - pozycja stojąca (tyłem): ćwiczący delikatnie kładzie sie na

plecach partnera, a ten stara sie częściowo przejąć ten ciężar.

• - pozycja stojąca (tyłem): całkowite przyjecie ciężaru, tak aby

współćwiczący mógł oderwać nogi od podłoża. Jest to ćwiczenie
dość trudne,

• - ciągniecie za kostki ćwiczącego, leżącego na brzuchu lub na

plecach.

• - ciągniecie za przeguby rak lub łokcie ćwiczącego na plecach.
• - kołysanie: pozycja siedząca, tworzenie "fotelika"

ćwiczenia "przeciwko" w parach.
• "Skała": ćwiczący staje stabilnie w rozkroku

podpartym lub siedzi mocno podparty o
podłoże;współćwiczący próbuje przesunąć "skałę",
pchając lub ciągnąć

• "Worek": to samo ćwiczenie ze współćwiczącym

leżącym na plecach lub brzuchu, a także próbowanie
przewrócenia współćwiczącego na druga stronę.

• "Paczka
"paczka" może zostać uniesiona w górę ("nie

rozwiązana"),

ćwiczenia "razem" w parach (obydwaj

partnerzy "aktywni").

• partnerzy siedzą złączeni plecami, po czym

wstają nie odrywając sie od siebie,
napierając na siebie plecami tak, aby
obydwaj powstali.

• równowaga: stojąc do siebie twarzą i

trzymając sie za ręce ćwiczący odchylają
sie i przechodzą do siadu, a następnie
wstają.

D. Ćwiczenia razem w grupie.
• - kołysanie
• - ćwiczenia skoczne; dwóch współćwiczących

wspomaga osobę skacząca, trzymając ja za dłonie i
łokcie.

• - huśtanie: dwóch współćwiczących huśta trzeciego

partnera, trzymając go za kostki i nadgarstki

• - czterech lub pięciu ćwiczących wykonuje klęk

podparty w rzędzie, ćwiczący kładzie sie na ich
plecach.

Rząd kołysze sie rytmicznie, np. naśladując fale, lub

przesuwa sie do przodu i tyłu

Ad.4 Ćwiczenia twórcze.
• Wszystkie aspekty ruchu mogą być rozwijane w

ćwiczeniach proponowanych przez członków
grupy.

• Osoba prowadząca zajęcia powinna bacznie

obserwować uczestników zajęć, zachęcać ich,
ośmielać,

• chwalić, a wówczas ćwiczenia przekształcają sie w

"ruch twórczy". Zwracamy uczestnikom uwagę na

• cechy i rodzaje ćwiczeń, np. ruchy szybkie lub

wolne, silne lub słabe.