MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Krupa
Układanie torów kolejowych 712[05].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Górniak
inż. Hanna Kozioł
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Krupa
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[05].Z1.05
 Układanie torów kolejowych , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
monter nawierzchni kolejowej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy, normy i instrukcje z zakresu budowy dróg kolejowych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Skrajnie kolejowe 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzające 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Budowa torów 19
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzające 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Budowa rozjazdów i skrzyżowań kolejowych 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzające 34
4.4.3. Ćwiczenia 34
4.4.4. Sprawdzian postępów 35
4.5. Układ geometryczny toru 36
4.5.1. Materiał nauczania 36
4.5.2. Pytania sprawdzające 44
4.5.3. Ćwiczenia 45
4.5.4. Sprawdzian postępów 46
5. Sprawdzian osiągnięć 47
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej układania torów
kolejowych.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają:
� wskazówki potrzebne do realizacji ćwiczenia. Jeżeli masz trudności ze
zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie
i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność,
� pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
� sprawdzian postępów.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności
z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego testu jest dowodem osiągnięcia umiejętności
określonych w programie jednostki modułowej.
Jednostka modułowa  Układanie torów kolejowych , której treści teraz poznasz jest
jednym z elementów niezbędnych do poznania budowy dróg kolejowych.
Materiał nauczania jednostki modułowej jest bardzo obszerny, dlatego też, aby opanować
kompleksowo zalecany materiał nauczania i wykonać niektóre ćwiczenia, powinieneś
skorzystać z wielu dodatkowych z
ródeł informacji wskazanych w bibliografii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
712[05].Z1
Budowa drogi kolejowej
712[05].Z1.02
712[05].Z1.01
Wykonywanie prac Stosowanie maszyn
ślusarskich
i urządzeń do budowy dróg
i spawalniczych
kolejowych
712[05].Z1.03
Wykonywanie podtorza kolejowego
712[05].Z1.04
Dobieranie elementów nawierzchni
kolejowej
712 [05].Z1.05
Układanie torów kolejowych
712 [05].Z1.06
Użytkowanie stacji, urządzeń
stacyjnych i przejazdów kolejowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- czytać rysunki techniczne,
- sporządzać proste rysunki techniczne,
- wyszukiwać dane zapisane w tabelach,
- grupyfikować linie kolejowe,
- wyszukiwać strony WWW zawierające potrzebne informacje,
- zastosować dokumentację dotyczącą budowy nawierzchni kolejowej,
- odczytać dokumentację układów torowych,
- scharakteryzować podstawowe elementy nawierzchni kolejowej,
- rozpoznawać typy szyn,
- rozpoznawać złączki przytwierdzenia szyn do podkładów,
- rozpoznawać złączki do łączenia dwóch końców szyn,
- rozpoznawać typy i rodzaje podkładów,
- rozpoznawać rodzaje podsypki kolejowej,
- wyjaśnić konstrukcję rozjazdów, skrzyżowań torów i zamknięć nastawczych,
- scharakteryzować typy i konstrukcje podrozjazdnic,
- rozpoznawać typy rozjazdów,
- rozpoznawać sposoby przytwierdzania szyn w rozjazdach,
- rozróżniać rodzaje rozjazdów i krzyżownic,
- rozróżniać rodzaje półzwrotnic i zwrotnic,
- rozróżniać typy kierownic,
- rozróżniać typy szyn łączących,
- rozróżniać typy zamknięć nastawczych,
- grupyfikować i scharakteryzować proste drogi zwrotnicowe,
- dobierać elementy nawierzchni kolejowej,
- określać podstawowe parametry geometryczne toru kolejowego,
- charakteryzować różne rodzaje przepustów,
- wyjaśniać zasady budowy toru na obiektach mostowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko i proces pracy pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz zasad ergonomii,
- zastosować przepisy, normy i instrukcje z zakresu budowy dróg kolejowych,
- zastosować skrajnię budowli i taboru,
- dobrać i obliczyć potrzebną ilość materiałów nawierzchniowych do określonego odcinka
toru,
- załadować i rozładować materiały nawierzchniowe,
- zastosować zasady budowy torów kolejowych,
- zastosować zasady budowy toru bezstykowego,
- zastosować nowoczesne technologie budowy nowych torów,
- zastosować zasady budowy rozjazdów i skrzyżowań torów,
- dobrać maszyny i urządzenia do budowy torów kolejowych,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska na linii kolejowej,
- dobrać środki ochrony indywidualnej podczas budowy drogi kolejowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy, normy i instrukcje z zakresu budowy dróg
kolejowych
4.1.1. Materiał nauczania
Prawo to zespół norm ustanowionych przez państwo, których zagwarantowaniem jest
przymus państwowy. Prawo w ujęciu przedmiotowym oznacza zbiór ogólnych norm
zachowania uznanych przez społeczeństwo, zagrożonych różnymi sankcjami w razie ich
naruszenia. Prawo nie tylko mówi o tym, co jest zabronione, ale mówi również o tym, co jest
dozwolone. Prawo w ujęciu podmiotowym wskazuje, że prawo to zbiór uprawnień
przyznawanych każdej jednostce przez obowiązujące przepisy (np. ustawy, rozporządzenia)
służących zabezpieczeniu jej interesów i dających tej jednostce swobodę działania.
Norma prawna ma charakter struktury wewnętrznej. Możemy wyróżnić w niej:
- hipotezę, która określa, do kogo jest kierowana norma prawna, kto i w jakiej sytuacji,
powinien zachować się w sposób przewidziany przez tę normę, np.:  Kto sprowadza
katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym&  (art. 173 k.k),
- dyspozycję, która określa obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania, wskazuje
nakaz lub zakaz normy prawnej, np.:  & zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo
mieniu w wielkich rozmiarach&  (art. 173 k.k.),
- sankcję, która określa ujemne skutki dla adresata, który nie zastosuje się do poleceń
dyspozycji, np.:
 & podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 159 k.k.),
 & podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (art. 173 k.k.).
W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych:
- normy bezwzględnie obowiązujące,
- normy względnie obowiązujące.
Normy bezwzględnie obowiązujące zawierają niepodważalny nakaz właściwego
zachowania się w określonej sytuacji, od której nie może być żadnego odstępstwa. W tej
normie państwo kategorycznie żąda bezwzględnego posłuszeństwa. Wszelkie normy
dotyczące przedawnienia w prawie cywilnym mają właśnie taki charakter. Dlatego umowa,
w której strony zgodnie postanowiły, że ich wzajemne roszczenia przedawnia się w innym
terminie  będzie nieważna. Wszystkie normy prawne w kodeksie karnym mają taki
bezwzględnie obowiązujący charakter.
Normy względnie obowiązujące pozwalają na odstępstwo od zapisanej normy. Takie
normy charakteryzują zapisy kodeksu cywilnego, np: osoba, która przyjęła wykonanie dzieła
powinna otrzymać zapłatę dopiero po wykonaniu określonego dzieła, takiego jak zbudowanie
domu, naprawa samochodu. Strony umowy mogą ustalić, że zapłata nastąpi w innym terminie
np. połowa umówionej kwoty przed rozpoczęciem pracy, a reszta po zakończeniu pracy.
Normy względnie obowiązujące mają bardzo pożyteczną rolę w dzisiejszej działalności
gospodarczej. Pozwalają one dokładnie określić zasady umowy zgodnie z postanowieniem
dwóch stron. Istota pracy spedytora polega na zawieraniu ogromnej ilości umów, które mają
charakter norm względnie obowiązujących.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Podstawową działalność przedsiębiorstw transportowego wykonywaną w wyniku
zawarcia umowy z usługobiorcą, regulują w Polsce przepisy prawa cywilnego sformułowane:
- w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,
- w ustawie z dnia 15 listopada, 1984 r. Prawo przewozowe,
- w przepisach wykonawczych,
- w instrukcjach i przepisach służbowych.
Prawo przewozowe
Aktem prawnym ważnym dla osoby, która prowadzi działalność transportową jest ustawa
z dnia 15 listopada 1984 roku Prawo przewozowe (Dz. 2000 Nr 50 poz. 601). Ustawa ta
reguluje przewóz osób i rzeczy wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez
uprawnionych do tego przewoz
ników. Ten akt prawny określa:
- zasady przewozu osób i przesyłek bagażowych,
- przewóz przesyłek towarowych,
- zabezpieczenie roszczeń i likwidacja przesyłek,
- odpowiedzialność przewoz
nika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
umowy przewozu osób oraz sposób dochodzenia roszczeń i odszkodowań z tytułu
zawarcia umowy przewozu.
Instrukcje i przepisy służbowe
Przepisy prawa przewozowego wraz z postanowieniami taryfowymi regulują wzajemne
stosunki między koleją a osobami korzystającymi z jej usług, czyli klientami. Na te przepisy
mogą się, zatem powoływać obie strony, tzn. kolej i klienci we wszystkich sprawach
związanych z łączącymi ich stosunkami.
Odmienny charakter mają natomiast wszelkie instrukcje i przepisy służbowe. Służą one
uregulowaniu stosunków wewnątrz kolei, regulują działalność jednostek, komórek
organizacyjnych i pracowników kolei. Z tego względu ani kolej, ani jej klienci nie mogą się
na tego rodzaju przepisy powoływać we wzajemnych stosunkach, nawet, jeżeli dany przepis
dotyczy bezpośrednio organizowania lub wykonywania eksploatacji handlowej.
Przepisy i instrukcje służbowe z zakresu budowy dróg kolejowych:
- Warunki techniczne utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych  Id 1.
- Warunki techniczne dla kolejowych obiektów inżynieryjnych  Id 2.
- Instrukcja o oględzinach, badaniach technicznych i utrzymaniu rozjazdów  Id 4.
- Instrukcja spawania szyn termitem  Id 5.
- Instrukcja diagnostyki nawierzchni kolejowej  Id 8.
- Instrukcja badań defektoskopowych szyn, spoin i zgrzein w torach kolejowych  Id 10.
- Instrukcja o zapewnieniu sprawności kolei w zimie  Id11
- Instrukcja o utrzymaniu kolejowych obiektów inżynieryjnych  Id 16
- Wytyczne ultradz
więkowych badań złączy szynowych zgrzewanych i spawanych  Id 17.
Ważniejszymi przepisami z zakresu nawierzchni kolejowej są Id1, Id 4 i Id 8.
Warunki techniczne utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych  Id 1
Rozdział 1 Postanowienia ogólne.
Rozdział 2 Grupyfikacja linii i torów.
Rozdział 3 Wymagania techniczne utrzymania nawierzchni.
Rozdział 4 Warunki techniczne układu geometrycznego toru.
Rozdział 5 Diagnostyka nawierzchni.
Rozdział 6 Warunki utrzymania toru bezstykowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rozdział 7 Warunki wykonywania robót torowych.
Rozdział 8 Warunki bezpieczeństwa przy utrzymaniu nawierzchni.
Instrukcja o oględzinach, badaniach technicznych i utrzymaniu rozjazdów  Id 4 (D 6)
ż 1 Zakres stosowania instrukcji.
ż 2 Nadzór nad stosowaniem instrukcji.
ż 3 Oględziny rozjazdów.
ż 4 Porządek i terminy dokonywania oględzin.
ż 5 Rejestracja i dziennik oględzin rozjazdów.
ż 6 Porządek zgłaszania o dokonaniu oględzin i prowadzenie posterunkowych dzienników
oględzin rozjazdów.
ż 7 Prowadzenie stacyjnego dziennika oględzin rozjazdów.
ż 8 Badania techniczne rozjazdów.
ż 9 Porządek i terminy badania technicznego rozjazdów.
ż 10 Rejestracja badań technicznych.
ż 11 Zasady wykonywania napraw i konserwacji rozjazdów.
ż 12 Porządek dokonywania naprawy.
ż 13 Zapisy o dokonaniu naprawy.
ż 14 Postanowienia końcowe.
Instrukcja diagnostyki nawierzchni kolejowej  Id 8.
Rozdział 1 Postanowienia ogólne.
Rozdział 2 Proces diagnostyczny nawierzchni kolejowej.
Rozdział 3 Organizacja procesu diagnostycznego.
Rozdział 4 Obowiązki pracowników zespołu diagnostycznego ds. nawierzchni i podtorza
w zakresie diagnostyki nawierzchni kolejowej.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest prawo?
2. Z jakich części (elementów) składa się norma prawna?
3. Jakie rodzaje norm prawnych występują w systemie prawnym?
4. Co reguluje stawa z dnia 15 listopada 1984 roku Prawo przewozowe?
5. Jakie znaczenie organizacyjne mają przepisy i instrukcje służbowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym rozdział 2a określ
zasady planowania budowy i przebudowy linii kolejowych określonych w Narodowym Planie
Rozwoju.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zapisy ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym rozdział
2a,
2) określić zasady wydawania zezwoleń na budowę i przebudowę linii kolejowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
3) określić wysokość odszkodowań wypłacanych w związku z planowaną budową lub
przebudową linii kolejowych,
4) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów kolejowych.
Ćwiczenie 2
Na podstawie instrukcji Id 8 określ proces diagnostyki nawierzchni kolejowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przepisy Id 8,
2) określić cel i zakres procesu diagnostycznego nawierzchni kolejowej,
3) określić zakres pomiarów, oględzin oraz badań stanu nawierzchni kolejowej,
4) zaprezentować i przedyskutować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Instrukcja diagnostyki nawierzchni kolejowej  Id 8,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca budowy nawierzchni i dróg kolejowych.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie prawa? �� ��
2) określić jakie rodzaje norm prawnych występują w systemie
prawnym?
�� ��
3) określić jakie znaczenie organizacyjne maja przepisy i instrukcje
służbowe?
�� ��
4) podać instrukcje regulujące zasady budowy dróg kolejowych? �� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Skrajnie kolejowe
4.2.1. Materiał nauczania
Skrajna budowli  to przestrzeń określona graniczną linią wyznaczającą minimalne,
konieczne do zachowania w obszarze podziemnym i nadziemnym toru kolejowego,
odległości budowli kolejowej od osi toru kolejowego i górnej powierzchni główki szyny
w celu zapewnienia bezkolizyjnej pracy maszyn i urządzeń przy budowie i robotach
budowlanych linii kolejowej oraz bezpiecznego postoju i ruchu pojazdów kolejowych.
W skrajni budowli nie może znajdować się żaden trwały element obiektu budowlanego
lub urządzenia, z wyjątkiem toru oraz urządzeń przeznaczonych do bezpośredniego
współdziałania z pojazdem kolejowym (urządzeń: sterowania ruchem kolejowym, sieci
trakcyjnej, telekomunikacyjnych).
Skrajnie budowli na liniach kolejowych normalnotorowych powinny odpowiadać
wymaganiom określonym w Polskiej Normie oraz przepisach Międzynarodowego Związku
Kolei, zwanego dalej "UIC".
Rozstaw torów (odległość pomiędzy ich osiami) ustala się w zależności od obowiązującej
na danej linii kolejowej skrajni budowli. Powinien on wynosić nie mniej niż 3,75m,
z uwzględnieniem, że rozstaw torów nowo budowanych i modernizowanych linii kolejowych
magistralnych oraz pierwszorzędnych dwutorowych położonych na odcinkach prostych i w
łukach o promieniach większych od 4000m oraz prędkości pociągów do 160km/h powinien
wynosić nie mniej niż:
- 4,00 m  dla międzytorzy nie zabudowanych linii modernizowanych,
- 4,20 m  dla międzytorzy nie zabudowanych linii nowo budowanych,
- 4,75 m  dla międzytorzy, gdzie przewiduje się ustawienie stałych sygnałów, słupów
sieci oświetleniowej lub energetycznej,
- 4,90 m  dla ustawienia konstrukcji wsporczych sieci trakcyjnej,
a rozstaw torów nowo budowanych i modernizowanych linii kolejowych magistralnych oraz
pierwszorzędnych dwutorowych położonych na odcinkach prostych i w łukach o promieniach
większych od 4 000 m oraz prędkości pociągów większych niż 160 km/h powinien wynosić
nie mniej niż:
- 4,50 m  dla międzytorzy nie zabudowanych linii modernizowanych i nowo
budowanych,
- 5,60 m  dla międzytorzy, gdzie przewiduje się ustawienie stałych sygnalizatorów,
słupów sieci oświetleniowej i energetycznej,
- 5,80 m  dla ustawienia konstrukcji wsporczych sieci trakcyjnej.
Skrajnia taboru (pojazdów)  linia graniczna, której nie powinna przekraczać żadna część
pojazdu (wraz z ładunkiem) znajdującego się w:
- w spoczynku, w położeniu środkowym na torze prostym (skrajnia statyczna)
- w ruchu  w skrajnym wychyleniu pojazdu (z ładunkiem) w skutek zużycia, luzów,
dopuszczalnych ugięć zawieszenia wagonu, sił odśrodkowych i drgań, również na łukach
toru (skrajnia kinematyczna [dynamiczna]).
Skrajnią ładunkową nazywa się graniczną linię poza którą ładunek na wagonie niekrytym
nie może wykraczać na wysokości, szerokości lub długości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Przepisy UIC karta 505  1 wyróżnia skrajnię A, B, C1, C2.
Skrajnia C1 umożliwia w szczególności:
- przewóz ciężarowych pojazdów drogowych i zespołów pojazdów (samochód ciężarowy
z przyczepą, pojazd przegubowy, ciągnik i naczepa) odpowiadających europejskiej
skrajni drogowej (wysokość 4 m, szerokość 2,5 m) na specjalnych wagonach-platformach
o wysokości załadunku 60 cm powyżej główki szyny,
- przewóz zwykłych naczep drogowych o szerokości 2,5 m i wysokości 4 m na wagonach
zagłębionych z normalnymi wózkami,
- przewóz kontenerów ISO o szerokości 2,44 m i wysokości 2,9 m na zwykłych wagonach-
platformach,
- przewóz wymiennych nadwozi o szerokości 2,5 m na zwykłych wagonach-platformach.
Na liniach istniejących obowiązuje skrajnia UIC B, gdyż umożliwia ona w szczególności:
- przewóz kontenerów ISO o szerokości 2,44 m i wysokości 2,90 m na kontenerowych
wagonach-platformach o wysokości załadunku 1,18 m powyżej główki szyny,
- przewóz wymiennych nadwozi o szerokości 2,50 m i wysokości 2,60 m na zwykłych
wagonach-platformach (wysokość załadunku 1,246 m powyżej główki szyny),
- przewóz naczep na wagonach z zagłębioną podłogą.
Większość istniejących głównych linii międzynarodowych ma co najmniej skrajnię UIC
B. Skrajnia A istnieje na liniach niezelektryfikowanych, na których nie ma sieci trakcyjnej
ograniczającej wysokość pojazdów.
Główne linie międzynarodowe powinny zapewniać kursowanie najbardziej
nowoczesnego taboru zarówno istniejącego, jak i nowo projektowanego, a w szczególności:
- lokomotyw o nacisku na oś 22,5 t, na liniach, na których w normalnych warunkach
dopuszcza się kursowanie taboru o nacisku 20 t na oś i zezwala się na kursowanie
lokomotyw, których nacisk na oś jest nieznacznie wyższy, gdyż stosunek liczby osi
lokomotywy do całkowitej liczby osi jest zwykle bardzo mały, a nawierzchnia kolejowa
zużywa się w mniejszym stopniu z powodu oddziaływania na tor zawieszenia
lokomotywy niż wagonu,
- wagonów motorowych spalinowych i elektrycznych zespołów trakcyjnych o nacisku 17 t
na oś (nacisk na oś ekspresowego pociągu TGV Narodowego Towarzystwa Kolei
Francuskich),
- wagonów o nacisku 16 t na oś,
- wagonów o nacisku 20 t na oś, które odpowiadają naciskowi grupy UIC C, dla nowych
linii o ruchu mieszanym lub kombinowanym zgodnie z ostatnimi postanowieniami UIC
nacisk na oś wagonu wynosi 22,5 t przy prędkości 100 km/h.
Przepisy UIC ustalają zmniejszenie nacisku na oś wagonu do 20 t przy prędkości 120
km/h oraz 18 t przy prędkości 140 km/h.
Podane wartości nacisków na oś zgodnie z przepisami UIC odnoszą się do średnicy koła
nie mniejszej niż 840 mm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 1. Kolejowa skrajnia B [7, Mw1]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
OBJAŚNIENIA DO RYSUNKU 1
skrajnia taboru (w skrajni B powinien mieścić się również opuszczony
linia ciągła __________
odbierak prądu),
linia kreskowa -        - dolna część skrajni pojazdów trakcyjnych,
linia AB -. -. -. -. -. dopuszczalne przekroczenie skrajni przez koła taboru,
dopuszczalne przekroczenie skrajni przez wystające części latarń i tarcz
linia CD -.. -.. -.. -..
sygnałowych,
maksymalna wysokość części taboru, w których wydostaje się para
linia EF -... -... -...  wodna w odniesieniu do pojazdów trakcyjnych eksploatowanych na
liniach kolejowych zelektryfikowanych,
linia -.... -.... -.... najniższe dopuszczalne położenie odbieraka prądu w stanie roboczym,
linia -..... -.....  najwyższe dopuszczalne położenie odbieraka prądu w stanie roboczym,
najniższe dopuszczalne położenie części znajdujących się poza skrajnymi
linia GH - x  x  x  x osiami wagonu i pozostających również przy wpisywaniu się wagonu
w łuk taboru kolejowego w obrębie przestrzeni określonej dla kół,
dopuszczalne przekroczenie skrajni przez klocki hamulcowe oraz przez
części nieresorowane, położone między skrajnymi osiami wagonu
i pozostające również przy wpisywaniu się wagonu w łuk w obrębie
przestrzeni określonej dla kół, w odniesieniu do pojazdów trakcyjnych
linia KL - xx  xx  xx
linia ta ustala dopuszczalne przekroczenie skrajni przez klocki
hamulcowe, przewody piasecznic, zgarniacze torowe i części
nieresorowane, które przy wpisywaniu się pojazdu w łuk toru pozostają
również w obrębie przestrzeni określonej dla kół,
dopuszczalne przekroczenie skrajni przez klocki hamulcowe, przewody
linia MN -xxx-xxx-xxx piasecznic, zgarniacze torowe i części nieresorowane w pojazdach
trakcyjnych,
najniższe dopuszczalne położenie dla sprzęgów śrubowych
linia OP - o  o  o  o
i przewodowych.
Na liniach kolejowych dwutorowych położonych w łukach o promieniu 4000 m lub
mniejszych rozstawy torów powinny być zwiększone o wartości określone w tabeli 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Tabela 1. Poszerzenie międzytorza [mm] [11, Id1]
Promień Przy przechyłce w torze zewnętrznym większej niż W pozostałych
łuku [m] w torze wewnętrznym przypadkach
na szlaku na stacjach
na linii o dopuszczalnej prędkości maksymalnej [km/h]
do 120 ponad 120 do 120 ponad 120 do 120 ponad 120
4 000 45 90 30 50 20 20
3 500 45 100 35 60 20 20
3 000 60 110 40 70 25 25
2 000 90 170 65 100 35 35
1 800 100 190 70 120 40 40
1 500 115 230 80 140 50 50
1 200 160 260 110 160 60 60
1 000 220 270 145 170 75 75
800 230 280 160 190 90 90
700 255 300 180 200 105 105
600 260 320 190 220 120 120
500 290 340 220 250 145 145
400 340 380 260 280 180 180
350 375 400 290 310 205 205
300 425 440 335 340 240 240
250 480 490 385 390 290 290
200 560 580 460 470 360 360
180 580 600 490 500 400 400
Na liniach kolejowych modernizowanych odległość od osi najbliższego toru szlakowego
lub głównego zasadniczego na stacji do przytorowej krawędzi słupa sieci trakcyjnej,
oświetleniowej i energetycznej oraz sygnalizatora lub wskaz
nika na odcinkach prostych
i w łukach o promieniu większym od 4000 m powinna wynosić:
- 2,50m  gdy prędkość pociągów nie przekracza 160km/h,
- 2,60m  gdy prędkość pociągów jest większa niż 160km/h,
- 2,70m  w miejscach wymiany lub lokalizacji nowych słupów sieci trakcyjnej,
oświetleniowej, energetycznej oraz sygnalizatorów i wskaz
ników na odcinkach prostych
i w łukach o promieniu większym niż 4000 m, niezależnie od prędkości ruchu pociągów,
- 4,00 m  od osi najbliższego toru, gdy słupy, będą ustawione w rejonie dróg
rozjazdowych.
Odległość bocznej powierzchni fundamentów słupów oraz znaków drogowych powinna
wynosić nie mniej niż 2,20m od osi toru na głębokości do 1,50 m poniżej główki szyny,
z zastrzeżeniem że usytuowanie fundamentu nie narusza drożności urządzeń odwadniających,
natomiast odległość pomiędzy górną płaszczyzną fundamentu a poziomem ławy torowiska
powinna wynosić 0,10 ą 0,05 m.
Przy wykonywaniu robót torowych z użyciem ciężkich maszyn dolny obrys skrajni
powinien wynosić 2,2 0m od osi toru i 1,50 m poniżej górnej powierzchni główki szyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest skrajnia budowli?
2. Co to jest skrajnia taboru?
3. W jakich przypadkach stosujemy skrajnię B i C1?
4. Jakie są parametry poszczególnych skrajni?
5. Jaki jest zakres poszerzeń międzytorza kolejowego w zależności od maksymalnej
prędkości jazdy i promienia łuku?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na poniższym rysunku, przedstawiony jest szkic skrajni A. Wskaż różnice pomiędzy
parametrami skrajni B (przedstawionej w materiale nauczania) i przedstawionej poniżej
skrajni A.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym skrajni budowli i taboru,
2) zapoznać się z zaprezentowanymi rysunkami,
3) określić parametry dotyczące skrajni budowli A i B,
4) określić różnice parametrów w skrajniach A i B,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie i omówić wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdział 4.2 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ, wielkość poszerzenia międzytorza na szlaku dla maksymalnych prędkości ponad
120 km/h i promieniach łuku przedstawionych w poniższej tabeli.
4000 3000 1 500 800 400 300
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować parametry poszerzeń międzytorza na szlakach kolejowych,
2) zapoznać się z powyższymi danymi,
3) określić wielkość poszerzeń międzytorza na szlaku dla podanych danych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdziału 4.2,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca torów.
Ćwiczenie 3
Określ, wielkość poszerzenia międzytorza na stacji dla maksymalnych prędkości poniżej
120 km/h i promieniach łuku przedstawionych w poniższej tabeli.
3 500 2 000 1 200 600 350 180
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować parametry poszerzeń międzytorza na stacjach kolejowych,
2) zapoznać się z powyższymi danymi,
3) określić wielkość poszerzeń międzytorza na stacji dla podanych danych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdziału 4.2,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca torów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować skrajnię budowli?
�� ��
2) zdefiniować skrajnię taboru?
�� ��
3) określić zakres stosowanie skrajni B i C1?
�� ��
4) określić parametry poszczególnych skrajni?
�� ��
5) wskazywać zakres poszerzeń międzytorza kolejowego w zależności
od maksymalnej prędkości jazdy i promienia łuku? �� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Budowa torów
4.3.1. Materiał nauczania
Tor grupyczny
Tor grupyczny stanowi konstrukcję, w której szyny o normatywnej długości są ze sobą
połączone na stałe za pomocą złączek i przytwierdzone do podkładów. Długość wstawki
szynowej zależy od grupy toru i nie może być mniejsza niż 6 m.
W złączach toru grupycznego powinny być zachowane luzy umożliwiające wydłużanie
się szyn pod wpływem zmian temperatury. W tokach wewnętrznych torów grupycznych
położonych w łukach należy stosować szyny skrócone o skrótach będących
wielokrotnościami 45mm lub 40mm.
Tabela 2. Wartości wymaganych luzów w stykach szyn [11, Id1zał.8]
Temperatura szyny Szyny o długości [m]
[�C]
6 12 15 18 25 30
Wartości luzów w [mm]
-15 do -10 3 7 9 10 14 17
-9 do -6 3 6 8 9 13 16
-5 do 0 3 6 7 9 12 14
1 2 3 4 5 6 7
0 do 5 3 5 6 8 11 12
6 do 10 2 4 6 7 9 10
11 do 15 2 4 5 6 8 8
16 do 20 2 3 4 5 6 6
21 do 25 1 3 3 4 4 4
26 do 30 1 2 2 2 2 2
31 do 35 1 1 1 1 1 1
36 do 40 0 0 0 0 0 0
W celu wyrównania różnic długości szyn obu toków w torze w łuku należy w toku
wewnętrznym układać szyny skrócone.
Styki szyn w torze prostym powinny leżeć na linii prostopadłej do osi toru, a w łukach
w linii promienia łuku. Odchylenia od tych zasad nie mogą przekraczać 20 mm w torze
prostym lub połowę wartości skrócenia pojedynczej szyny w torze w łuku.
A
ączenie szyn typów UIC60 i S49 powinno być wykonane za pomocą szyn
przejściowych. W torach linii zelektryfikowanych wszystkie nieizolowane złącza szynowe
powinny być połączone łącznikami szynowymi podłużnymi, oraz, w miejscach wskazanych
w dokumentacji technicznej, łącznikami poprzecznymi międzytokowymi, międzytorowymi
i rozjazdowymi.
Tor bezstykowy
Tor bezstykowy stanowi konstrukcję, w której kolejne szyny łączone są ze sobą trwale
przy pomocy zgrzewania elektrooporowego, spawania termitowego lub łukowego. Do
budowy torów bezstykowych w torach na szlakach i głównych zasadniczych na stacjach
należy stosować szyny długie zgrzewane stacjonarnie.
Przytwierdzanie szyn toru bezstykowego do podkładów należy wykonywać w przedziale
temperatur szyny (+15�C do + 30�C). W tym zakresie temperatur powinna być też
utrzymywana temperatura neutralna przez cały okres eksploatacji toru bezstykowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Przytwierdzenia sprężyste są stosowane wyłącznie na podkładach strunobetonowych. Jest
to jeden z najnowocześniejszych typów przytwierdzeń stosowanych na liniach kolejowych jak
również tramwajowych. Cechuje je szybki, prosty montaż, amortyzacja drgań pochodzących
od taboru orz izolacja elektryczna ograniczająca do minimum trakcyjne prądy błądzące.
Nawierzchnia toru bezstykowego musi spełniać następujące warunki:
Rys. 2. Ukształtowanie pryzmy podsypki w torze bezstykowym. [11, Id1ż6]
Długość odcinka toru bezstykowego jest nieograniczona. Odcinki toru z szynami
spawanymi lub zgrzewanymi o długości większej niż 180 m uważa się za tor bezstykowy.
Można go stosować we wszystkich klasach torów, przy zachowaniu następujących wymagań
technicznych:
- najmniejszy promień łuku poziomego toru powinien wynosić:
- w torach głównych i głównych dodatkowych wszystkich kategorii linii  500 m na
podkładach drewnianych i 450 m na podkładach betonowych,
- we wszystkich torach stacyjnych  300 m,
- tor bezstykowy nie może zaczynać się i kończyć na krzywej przejściowej,
- pochylenia podłużne linii kolejowej nie mogą przekraczać 120 ,
- toru bezstykowego nie powinno się układać w miejscach, gdzie podtorze wykazuje
tendencje do trwałych odkształceń, a w szczególności na osuwiskach, zapadnięciach,
w miejscach występowania szkód górniczych,
- przytwierdzenie szyn do podkładów powinno być dokonywane wyłącznie w temperaturze
mierzonej w szynie i wynoszącej od +15�C do +30�C (temperatura neutralna).
Układ torowy stacji (liczba torów i ich połączenia) powinien zapewniać bezzakłóceniową
pracę przy obsłudze pociągów związanych z przewodem osób i rzeczy.
Stacja, na której łączy się kilka linii kolejowych o tej samej szerokości toru, powinna
posiadać taki układ torów głównych (kierunkowy lub liniowy), który umożliwiałby przejazd
pociągu z każdej linii na każdą linię.
Liczba torów głównych zasadniczych na stacji powinna odpowiadać liczbie torów
głównych wchodzących do danej stacji. Liczba torów głównych dodatkowych powinna
wynikać z natężenia ruchu oraz prawdopodobieństwa zatrzymania pociągu przed stacją, ze
względu na zajętość wszystkich torów głównych zasadniczych.
Układy torów i dróg zwrotnicowych na stacji powinny chronić przejazdy po torach
głównych zasadniczych za pomocą żeberek ochronnych, torów wyciągowych, układu
rozjazdów oraz urządzeń wykolejnicowych.
Układ torowy stacji powinien zapewnić:
- możliwość bezkolizyjnego przyjmowania pociągów na tory przyjazdowe ze wszystkich
linii wchodzących do stacji,
- sprawną organizację pracy rozrządowej przez wydzielenie torów lub grup torowych
przyjazdowych, kierunkowych, odjazdowych i tranzytowych, a także torów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
wyciągowych oraz takie ich połączenie torami komunikacyjnymi, aby możliwa była
równoczesna bezkolizyjna praca manewrowa w różnych miejscach stacji, a także
powiązanie z innymi urządzeniami technicznego wyposażenia stacji, w szczególności jak
lokomotywownia, wagonownia, ładownie, place składowe, bocznice,
- w miarę jednakowe długości użyteczne torów w poszczególnych grupach torowych,
- bezkolizyjne prowadzenia rozrządu i zestawiania pociągów,
- dokonywanie napraw bieżących wagonów.
W zależności od liczby rozrządzanych wagonów, stacja może posiadać wyposażenie
techniczne, a w szczególności górkę rozrządową, pochylnię stacyjną, urządzenia hamulcowe,
urządzenia dopychające, system automatycznego rozrządu, przy czym rodzaj i ilość
wyposażenia technicznego stacji rozrządowych określa zarząd kolei.
Jeżeli przez stację przechodzą linie kolejowe różnych kategorii, tory główne powinny
posiadać standard linii o najwyższej kategorii.
Standard konstrukcyjny nawierzchni bocznych torów stacyjnych, po których odbywa się
ruch manewrowy składów wagonów lub postój wagonów, powinien odpowiadać standardowi
przewidzianemu dla tej grupy torów.
Układy torowe powinny zapewniać wymaganą długość użyteczną torów, która dla torów:
- głównych zasadniczych  jest większa od długości najdłuższego pociągu towarowego,
powiększona o długość dwóch lokomotyw, w przypadku przeznaczenia torów głównych
zasadniczych wyłącznie do obsługi pociągów pasażerskich ich długość wynika
z największej liczby wagonów w pociągu pasażerskim  powiększona o długość dwóch
lokomotyw,
- stacyjnych bocznych  jest zależna od liczby wagonów, jakie mają na nich przebywać
przy uwzględnieniu rezerwy wynikającej ze sposobu przeprowadzania rozrządu
(zwiększenie o 50% długości wynikającej z liczby wagonów),
- ładunkowych  jest zależna od liczby wagonów podstawianych jednorazowo pod
załadunek lub wyładunek,
- wyciągowych  jest zależna od długości najdłuższego składu manewrowego,
- łącznicowych lub komunikacyjnych, na których może nastąpić zatrzymanie składu
manewrowego  jest większa od najdłuższego składu lub pociągu przejeżdżającego przez
łącznicę.
Odległości między osiami torów powinny wynikać z warunków określonych skrajnią
budowli, przeznaczeniem torów i zakresem prac planowanych związanych
z zagospodarowaniem międzytorza.
Liczba i rodzaj rozjazdów ułożonych w torach stacyjnych powinny zapewnić możliwość
realizowania wszystkich przebiegów pociągowych i manewrowych objętych procesem
technologicznym stacji.
Układy torów i dróg zwrotnicowych powinno się tak projektować i budować, aby
przebiegi pociągów po torach głównych zasadniczych były chronione od innych przebiegów
pociągowych, manewrowych oraz nie zamierzonego wjazdu pociągów na tor szlakowy.
Grupy torowe przeznaczone do wykonywania na nich czynności manewrowych objętych
procesem technologicznym stacji powinny być połączone torami komunikacyjnymi, na
których jest możliwe wykonywanie wyłącznie ruchu manewrowego.
Układy torów komunikacyjnych powinny zapewniać połączenia pomiędzy grupami
torów w sposób minimalizujący liczbę zmian kierunku jazdy w trakcie przestawiania grup
wagonów, w przypadku gdy zachodzi potrzeba zmiany kierunku jazdy  tory komunikacyjne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
powinno się podłączać do torów wyciągowych, tory komunikacyjne nie powinny krzyżować
się z torami głównymi.
Układy torowe nie posiadające połączeń z innymi grupami torów powinny być
zakończone zbiorczą drogą zwrotnicową i wspólnym żeberkiem z kozłem oporowym.
Dla zabezpieczenia przejazdu przez stacje pociągu tory główne zasadnicze, od strony,
gdzie możliwy jest ruch manewrowy lub stoją wagony luzem, powinny być osłonięte
żeberkami ochronnymi, gdy nie ma możliwości budowy żeberek ochronnych, możliwe jest
zastosowanie innego urządzenia technicznego chroniącego przejeżdżający pociąg przed
najechaniem z boku, na warunkach określonych przez zarząd kolei. Funkcje żeberka
ochronnego może też spełniać układ torowy z rozjazdami, których położenie uniemożliwia
wjazd na tor, po którym odbywa się przejazd pociągu.
Na międzytorzu mogą znajdować się w szczególności: urządzenia odwadniające, obiekty
sygnalizacyjne, urządzenia energetyczne i oświetleniowe, ścieżki dla pracowników lub drogi
technologiczne, perony oraz inne urządzenia związane z czynnościami ruchowymi,
handlowymi i technologicznymi stacji, z zastrzeżeniem, że nie kolidują one z wymaganiami
skrajni budowli.
Minimalne rozstawy torów, pomiędzy którymi będą usytuowane perony, powinny
wynosić:
- 9,0 m  przy peronach dwukrawędziowych z dojściem od czoła i przy peronach
bagażowych,
- 10,7 m  przy peronach dwukrawędziowych z dojściem różnopoziomowym,
- 6,0 m  przy peronach jednokrawędziowych (powiększone o grubość słupów
ustawionych na tym międzytorzu).
W przypadku torów, po których jeżdżą pociągi z prędkością v > 140 km/h, minimalne
rozstawy torów, pomiędzy którymi będą usytuowane perony, powinna wynosić:
- 13,0 m  w miejscach, gdzie przewidywana jest budowa peronu dwukrawędziowego
z zabudową (w szczególności: wejściami do tunelu lub na kładkę, dz
wigami osobowo-
towarowymi, kioskami, wiatami), w przypadku trudnych warunków terenowych
szerokość tę można zmniejszyć do 12,0 m, po uzyskaniu zgody zarządu kolei,
- 10,4 m  w miejscach, gdzie przewidywana jest budowa peronu dwukrawędziowego bez
zabudowy,
- 10,5 m  pod budowę peronu jednokrawędziowego z zabudową,
- 9,7 m  pod budowę peronu jednokrawędziowego bez zabudowy.
Grupyfikacja maszyn stosowanych w kolejowej służbie drogowej
Kompleksowa mechanizacja robót torowych polega na dobraniu odpowiedniej maszyny
z czterech poniższych grup:
- maszyny budowlane,
- maszyny do robót ziemnych,
- maszyny i urządzenia do robót drogowych,
- maszyny transportowe.
Maszyny transportowe dzielą się na:
- nośniki bliskie takie jak dz
wignice, przenośniki i kolejki linowe,
- nośniki dalekie takie jak lokomotywy, wagony wąskotorowe i normalnotorowe,
samochody, ciągniki, przyczepy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Do maszyn drogowych przeznaczonych do budowy i utrzymania toru zalicza się:
- narzędzia zmechanizowane,
- maszyny do budowy oraz utrzymania podtorza i nawierzchni,
- maszyny i urządzenia do odśnieżania torów i rozjazdów,
- maszyny i urządzenia do spawania, zgrzewania i napawania,
- przyrządy pomiarowe i badawcze.
Do narzędzi zmechanizowanych zalicza się: urządzenia do regulacji luzów, urządzenia do
nasuwania toru, podnośniki torowe, giętarki i urządzenia do prostowania szyn, wiertarki,
szlifierki i piły do cięcia szyn, wiertarki i frezarki do podkładów, zakrętarki, podbijaki.
Maszyny do budowy oraz utrzymania podtorza i nawierzchni dzielą się na:
- maszyny do naprawy podtorza (strugi torowe, pogłębiarki rowów, profilarki podtorza,
maszyny do drążenia otworów w nasypach),
- maszyny do robót podsypkowych (oczyszczarki podsypki, zagęszczarki, profilarki,
maszyny wieloczynnościowe),
- maszyny do podbijania oraz prostowania toru (lekkie i ciężkie podbijarki podkładów,
podbijarki z automatyczną regulacją niwelety, nasuwarki toru),
- maszyny do wymiany nawierzchni takie jak dz
wigi i suwnice do przęseł szynowych,
wózki do wymiany szyn, sprzęt do wymiany nawierzchni metodami bezprzęsłowymi.
Maszyny i urządzenia do odśnieżania torów i rozjazdów dzielą się na:
- maszyny do odśnieżania torów jak pługi lemieszowe i wirowe,
- maszyny do odśnieżania terenów stacyjnych (odśnieżarki, sprzęt do odmrażania),
Maszyny i urządzenia do spawania, zgrzewania i napawania dzielą się na:
- sprzęt do spawania i napawania gazowego taki jak wytwornice acetylenu, butle gazowe,
- sprzęt do spawania elektrycznego taki jak spawarki elektryczne,
- sprzęt do spawania termitowego,
- maszyny i sprzęt do zgrzewania szyn.
Przyrządy pomiarowe oraz badawcze dzielą się na urządzenia do oceny stanu toru
(toromierze, wózki i wagony pomiarowe, elektroniczne mierniki stanu toru), urządzenia do
wykrywania wad w szynach jak defektoskopy magnetyczne i ultradz
więkowe i tensometry.
Ze względu na charakter działania maszyny dzielą się na:
- maszyny o działaniu cyklicznym,
- maszyny o działaniu ciągłym.
Pod względem uniwersalności zastosowania rozróżnia się maszyny:
- jednoczynnościowe,
- wieloczynnościowe.
Opracowany jest także system grupyfikacji maszyn do robót torowych stosowany do
potrzeb eksploatacyjnych. W zależności od pracochłonności obsług i zakresu napraw,
rozróżnia się:
- maszyny wieloczynnościowe,
- maszyny typu ciężkiego,
- maszyny typu średniego,
- maszyny typu lekkiego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Maszyny wieloczynnościowe są przystosowane do jednoczesnego wykonywania dwóch,
a nawet więcej czynności roboczych. Do grupy maszyn wieloczynnościowych zalicza się:
podbijarki toru i podbijarki do rozjazdów, podbijarko-zagęszczarki, żurawie układkowe,
żurawie kolejowe, pociągi do wymiany nawierzchni, zgrzewarki szyn w torze, zakrętarki
wielowrzecionowe, oczyszczarki tłucznia, profilarki ław torowiska, koparki rowów oraz
wagony i drezyny pomiarowe.
Do grupy maszyn typu ciężkiego zalicza się maszyny o mocy silników napędowych
większej niż 50 kW, takie jak profilarki tłucznia, układarki torów, wymieniarki podkładów,
oprócz zaliczonych do maszyn wieloczynnościowych.
Do najczęściej stosowanych maszyn torowych ciężkich zalicza się takie maszyny jak:
- podbijarka toru typu MD, PT, CSM,
- podbijarka rozjazdów typu PLM, PR, UNIMAT,
- profilarka podsypki typu ZTU, USP,
- profilarka ław torowiska typu PA
T,
- oczyszczarka toru typu OT,
- wymieniarka podkładów SVP,
- transporter materiałów sypkich TMS,
- pociąg do odchwaszczania CHOT.
Do grupy maszyn typu średniego zalicza się maszyny o od 7 do 50 kW, takie jak wózki
motorowe, pociągi do transportu odsiewek, pociągi do odchwaszczania.
Do grupy maszyn typu lekkiego zalicza się maszyny o mocy do 7 kW, oraz narzędzia
i sprzęt o napędzie ręcznym lub bez napędu takie jak dz
wigniki torowe (zębatkowe śrubowe,
specjalne, hydrauliczne), ładowarki szyn i podkładów, giętarki szyn, narzędzia torowe
z napędem elektrycznym i spalinowym, nasuwarki hydrauliczne do regulacji osi toru, luzów
oraz do obcinania wypływów spawalniczych. Do najczęściej stosowanych narzędzi i sprzętu
specjalistycznego z grupy maszyn typu lekkiego należą między innymi:
- wiertarka do szyn PR-8,
- szlifierka do szyn MP-12, S-150SH,
- zakrętarka do szyn ZS-4,5,
- płyty wibracyjne DPS, DPU,
- młot udarowy BH-23.
Do wielu robót wykonywanych ręcznie, wprowadza się maszyny o wysokim stopniu
zmechanizowania, takich jak zakrętarki wielowrzecionowe, nasuwarki toru, prościarki szyn,
maszyny do podsypywania odmierzonego, czy maszyny AFM 2000 do automatycznej
kontroli i profilowania podsypki z równoczesnym jej dynamicznym stabilizowaniem i inne.
Zasady eksploatacji, ochrony środowiska, ochrony przeciwpożarowej i bezpiecznej
pracy podczas obsługi maszyn i urządzeń stosowanych do robót torowych
Troskę o sprawność i dobry stan maszyn budowlanych oraz torowych powinni mieć także
pracownicy obsługujący te maszyny. Cechą dobrego operatora lub mechanika, jest nie tylko
umiejętność łatwego usuwania drobnych uszkodzeń i przeprowadzania napraw różnych
zespołów maszyny lub silnika w oparciu o bardzo nieliczne i niedoskonałe narzędzia, lecz
także kontrola, docisk połączeń i wymiana zużytych elementów. Prowadzi to do uniknięcia
uszkodzeń i przestojów maszyny. Umiejętność zapobiegania uszkodzeniom maszyny jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
cenną zaletą operatora. Operator maszyny powinien poznać konstrukcję oraz zasady obsługi
maszyny i technologię wykonywania danego rodzaju roboty, przy którym maszyna pracuje.
Przed pracą operator maszyny obowiązany jest:
- dokonać zewnętrznych oględzin maszyny,
- sprawdzić, czy części związane z napędem i ruchami roboczymi są w porządku,
- sprawdzić, czy liczniki, zegary itp. przyrządy pomiarowe są w porządku,
- uzupełnić zbiorniki paliwa, smarów, wody i czyściwa,
- uruchomić próbnie maszynę na biegu jałowym.
W czasie pracy operator powinien:
- powoli zwiększać tempo pracy w miarę nagrzewania się oliwy i silnika,
- zwracać uwagę, czy maszyna i silnik pracują normalnie,
- zwracać uwagę na liczniki, zegary i przyrządy czy właściwie reagują na pracę maszyny,
- obsługiwać maszynę ściśle według instrukcji.
Po pracy operator maszyny obowiązany jest:
- przeprowadzić przegląd maszyny,
- oczyścić, umyć i nasmarować maszynę,
- dociągnąć i doregulować wymagające tego połączenia,
- zabezpieczyć maszynę na okres postoju.
Każdy operator oraz kierowca zatrudniony przy obsłudze maszyn do robót drogowych
i środków transportowych musi wykazać znajomość procesu technologicznego, obsługi
i eksploatacji maszyny. Powinien też poznać szczegóły związane z ich sterowaniem
a czynność wykonywać prawidłowo oraz bezpiecznie. Wiadomości z zakresu bezpieczeństwa
oraz higieny pracy powinny być pogłębione przez instruktaż ogólny oraz stanowiskowy,
szkolenie i praktykę zawodową.
Maszyny do robót drogowych oraz obsługujący je pracownicy, mają do czynienia
z materiałami palnymi. W związku z tym powinny posiadać odpowiednią klasę odporności
ogniowej a pod względem bezpieczeństwa pożarowego odpowiadać warunkom określonym
w Polskich Normach oraz w przepisach szczególnych. Maszyna musi być wyposażona
w podręczny sprzęt gaśniczy odpowiednio dostosowany do zagrożeń mogących wystąpić
podczas wykonywania robót.
W miejscach występowania zagrożeń, ze względu na niebezpieczeństwo wybuchu gazów
lub par albo porażenia prądem powinny być użyte narzędzia i sprzęt pneumatyczny.
W przypadku zasilania energią elektryczną maszyna powinna być wyposażona w środki
ochrony przeciwporażeniowej. Zgodnie z przepisami oraz normami inwestor, projektant
i wykonawca robót, każdy w swoim zakresie zadań, są zobowiązani uwzględniać
w działalności inwestycyjnej wymagania ochrony środowiska. Miejsce pracy maszyny musi
być starannie przygotowane i zabezpieczone.
Strefa niebezpieczna związana z pracą maszyny jest równa największemu zasięgowi
maszyny powiększona o 6 m. Eksploatacja maszyn może być niebezpieczna, jeżeli jest
niewłaściwie wykonywana. Operator obsługujący maszynę musi być przeszkolony pod
względem znajomości oraz stosowania zaleceń instrukcji obsługi. Zabrania się obsługi
maszyny osobom nie posiadającym odpowiednich uprawnień. Przed uruchomieniem maszyny
operator musi być wypoczęty i w dobrej kondycji fizycznej. Nie może znajdować się pod
wpływem alkoholu czy innych środków, które mogą wpłynąć ujemnie na zdolność widzenia,
słyszenia i na szybkość reakcji. Osoba wchodząca na maszynę lub schodząca z niej powinna
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
być zwrócona twarzą do maszyny. Należy zawsze utrzymywać trzy punkty styku ze
stopniami i uchwytami maszyny. Nigdy nie należy wchodzić lub schodzić z maszyny będącej
w ruchu.
Operator maszyny powinien unikać noszenia luz
nych strojów, nosić hełm ochronny,
okulary, buty robocze oraz maskę, rękawice i ochronę słuchu. Zagrożenia eksploatacyjne
maszyn do robót torowych wynikają z niewłaściwych zachowań operatora.
Występują one w każdej fazie eksploatacji maszyny, a szczególnie:
- przy tankowaniu zbiornika maszyny paliwem trzymać mocno pistolet dystrybutora i do
końca tankowania nie odłączać go od króćca wlewowego, aby poprzez elektryczność
statyczną nie powstały iskry, nie palić tytoniu podczas uzupełniania paliwa lub na
obszarze, gdzie wykonuje się tę czynność nie rozlewać paliwa ze względu na ochronę
środowiska,
- przy rozruchu silnika w małych zamkniętych pomieszczeniach należy zadbać
o odpowiednią wentylację lub podłączyć rurę wydechową do kanału odsysającego,
- przy rozruchu silnika z użyciem wtryskiwacza eteru wybuch może nastąpić od iskry,
płomienia lub wysokiej temperatury magazynowania pojemnika,
- przy kontroli płynu chłodniczego w chłodnicy aby się nie poparzyć,
- przy obsłudze akumulatorów wydzielających wybuchowy gaz nie palić aby nie doszło do
wybuchu i nie wylewać elektrolitu ze względu na ochronę środowiska,
- nie wolno dopuszczać do obsługi maszyny osobom nie posiadającym uprawnień,
- przy pompowaniu opony jej eksplozja może rozrzucić oponę, obręcz i fragmenty układu
napędowego na 500 metrów lub dalej a odłamki mogą spowodować urazy ciała i śmierć,
- przy wykonywaniu czynności regulacyjnych należy wyłączyć maszynę i nie naprawiać
maszyny gdy jest w ruchu a silnik pracuje, chyba że przewiduje to określona procedura,
- przy czyszczeniu maszyny sprężone powietrze i woda pod ciśnieniem mogą stać się
przyczyną obrażeń więc korzystając z wody pod ciśnieniem i sprężonego powietrza
podczas czyszczenia maszyny, należy nosić maskę ochronną, ubranie ochronne i buty,
- w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia operatora albo innych osób,
operator ma obowiązek powstrzymać się od pracy, zawiadamiając o tym przełożonego.
- w czasie wykonywania pracy operator powinien koncentrować się tylko na określonych
zadaniach zawodowych,
- nie zabierać pasażerów i nie przewozić ludzi na stopniach podestu lub na masce
maszyny,
- przestrzegać szerokości strefy niebezpiecznej przy robotach w pobliżu zasilających linii
napowietrznych, a jeżeli drogi przejazdu maszyn przebiegają pod liniami
energetycznymi, trzeba te miejsca oznakować barierami w postaci słupków bramkowych
ze sztywnego materiału najlepiej drewna, pomalowanych w dwa kontrastowe kolory
ostrzegawcze (bezpieczna odległość ustawienia maszyny od sieci energetycznych w
których płynie prąd o napięciu do 1 kV wynosi w poziomie 3m a przy napięciu od 1 do
10 kV  5 m),
- zabrania się rozpoczynania pracy maszyną bez sprawdzenia pola pracy oraz bez
zasygnalizowania manewru klaksonem lub sygnałem dz
więkowym,
- zabrania się ustawiania maszyny na gruntach przekraczających dopuszczalne pochylenie,
gdyż utrata stateczności maszyny może doprowadzić do groz
nego wypadku,
- natężenie oświetlenia podczas robót drogowych powinno wynosić 10 lx a brak
odpowiedniego oświetlenia terenu robót prowadzi do zagrożeń wypadkowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
- przed opuszczeniem maszyny należy zawsze wyłączyć silnik załączyć hamulec
postojowy i blokadę skrzyni przekładniowej, opuścić osprzęt roboczy na ziemię oraz
wyłączyć instalację elektryczną,
- należy kontrolować dokręcenie nakrętek lub szpilek kół jezdnych w celu odtworzenia
prawidłowych momentów dokręcających.
Wszystkie obecnie produkowane maszyny zgodnie z obowiązującymi certyfikatami
bezpieczeństwa powinny posiadać tabliczki informujące o zagrożeniach zwane tabliczkami
bezpieczeństwa, znajdujące się na maszynie w wyznaczonych przez procedury certyfikatu
miejscach. Jeżeli tabliczki umieszczone są na wymienianej części maszyny, to po wymianie
powinny się znalez
ć na nowej części. Niekiedy umieszczone na maszynie tabliczki
ostrzegawcze występują w formie piktogramów. Odpowiedzialne za obsługę i konserwację
maszyny osoby muszą dokładnie znać występujące na piktogramach symbole.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest różnica pomiędzy torem grupycznym a torem bezstykowym?
2. Jakie typy szyn stosowane są w torze bezstykowym?
3. W jakim celu stosuje się luzy w stykach szyn?
4. Jakie maszyny zalicza się do maszyn torowych?
5. Jak grupyfikuje się maszyny do budowy oraz utrzymania podtorza i nawierzchni?
6. Jakie maszyny zalicza się do grupy maszyn wieloczynnościowych?
7. Jakie są obowiązki operatora maszyny przed pracą?
8. Jakie są obowiązki operatora maszyny w czasie pracy?
9. Jakie są obowiązki operatora maszyny po pracy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla poniższych parametrów określ wartości wymaganych luzów w stykach szyn toru
grupycznego.
Temperatura szyny Długość szyny Wartość wymaganych
[�C] luzów w stykach
-15 do -10 12
-9 do -6 15
-5 do 0 6
1 30
0 do 5 6
6 do 10 15
11 do 15 25
16 do 20 30
21 do 25 12
26 do 30 18
31 do 35 15
36 do 40 25
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zasady wyznaczania wartości wymaganych luzów w stykach szyn,
2) określić i wpisać wartości wymaganych luzów w stykach szyn,
3) zaprezentować i omówić wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdziału
- literatura z rozdziału 6 dotycząca budowy toru grupycznego.
Ćwiczenie 2
Przeanalizuj budowę przedstawionych maszyn i określ do jakich prac mogą być
stosowane.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w literaturze informacje dotyczące charakterystyki maszyn i urządzeń do robót
drogowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
2) dokonać analizy zdjęć i zapisać rodzaj maszyn,
3) scharakteryzować i zapisać czynności wykonywane przez te maszyny.
4) zaprezentować i omówić wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdziału 4.3,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca maszyn torowych.
Ćwiczenie 3
Określ zakres obowiązków operatora maszyn torowych przed, w trakcie i po pracy.
Obowiązki operatora maszyn torowych
Przed praca na maszynie W trakcie pracy na maszynie Po pracy na maszynie
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
& & &
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania i literaturze informacje dotyczące zakresu prac operatora
maszyn torowych przed, w trakcie i po pracy,
2) wypisać zakres czynności operatora maszyn pracujących w torach,
3) zaprezentować i omówić wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdziału 4.3,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obowiązków operatora maszyn.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać różnice pomiędzy torem grupycznym a bezstykowym?
�� ��
2) określić typy szyn stosowanych w torze bezstykowym?
�� ��
3) określić wartości wymaganych luzów w stykach szyn toru
grupycznego? �� ��
4) rozpoznawać maszyny torowe?
�� ��
5) określać obowiązki operatora maszyn torowych przed, w czasie i po
pracy? �� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Budowa rozjazdów i skrzyżowań kolejowych
4.4.1. Materiał nauczania
Drogi zwrotnicowe łączące tory główne powinny posiadać standard nawierzchni torów
szlakowych. Promień rozjazdów powinien umożliwiać przejazd przez rozjazd na kierunek
zwrotny z prędkością przewidzianą warunkami techniczno-eksploatacyjnymi ustalonymi dla
danej stacji.
Drogi zwrotnicowe poszczególnych grup torowych powinny posiadać tego samego typu
rozjazdy.
Stosowanie różnopoziomowych skrzyżowań torów w obrębie stacji rozrządowej powinno
być uzasadnione obciążeniem punktów krytycznych, wynikającym z procesu
technologicznego stacji.
Liczbę rozjazdów na stacjach powinno się ograniczyć do minimum. W torach głównych
zasadniczych i głównych dodatkowych nie powinno się układać:
- rozjazdów krzyżowych,
- rozjazdów o skosach mniejszych niż 1:9,
- skrzyżowań torów z krzyżownicami podwójnymi o skosie mniejszym niż 1:9.
Rozjazdy w torach głównych mogą być wykonane z szyn cięższych od szyn ułożonych
w torze, rozjazdy w torach stacyjnych bocznych mogą być układane z szyn lżejszych od
zabudowanych w tym torze.
Zastosowanie rozjazdu danego typu zależy przede wszystkim od intensywności ruchu
kolejowego oraz od nacisku osi pojazdów. W torach głównych rozjazdy powinny być takiego
samego typu lub cięższego niż szyny toru. Szyny przynajmniej w jednym przęśle szynowym
przed i za rozjazdem powinny być tego samego typu co szyny w rozjez
dzie.
Rozjazdy i skrzyżowania torów powinny odpowiadać typom szyn leżących w torach
i standardom konstrukcyjnym nawierzchni dla poszczególnych klas torów.
Przy układaniu rozjazdów powinno się przestrzegać następujących warunków:
- w zależności od dopuszczalnej prędkości pociągu na kierunek zwrotny rozjazdu powinno
się stosować rozjazdy o skosie i promieniu łuku toru zwrotnego, określone w tabeli 2,
Tabela 3. Dopuszczalne prędkości w torze zwrotnym rozjazdu [11, Id1ż15]
Dopuszczalna prędkość pociągu na torze Promień łuku rozjazdu Skos rozjazdu
zwrotnym [km/h] [m]
v d" 100 1 200 1:18,5
v d" 60 500 1:12
v d" 40 300 lub 190 1:9
- rozjazdy krzyżowe nie powinny być układane w torach, w przypadku gdy prędkość jazdy
pociągu w kierunku prostym jest większa niż 100 km/h,
- rozjazdy o skosach 1:7,5, 1:7, 1:6,6 i 1:4,8 nie mogą być stosowane w torach głównych
zasadniczych i głównych dodatkowych,
- w trudnych warunkach terenowych na istniejących bocznicach kolejowych możliwe jest
stosowanie rozjazdów o promieniu równym 140 m i o skosach 1:7 i 1:5,
- rozjazdy łukowe mogą być stosowane tylko w przypadkach wynikających z konieczności
ułożenia rozjazdu w torze położonym w łuku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- rozjazdy nie powinny być układane w miejscach załomu profilu podłużnego,
w przypadku konieczności ułożenia rozjazdu w tych miejscach promień łuku pionowego
zaokrąglający załom:
- wklęsły  powinien być nie mniejszy niż 2 000 m,
- wypukły  powinien być nie mniejszy niż 5 000 m,
- przy układaniu rozjazdów w torach głównych zasadniczych pomiędzy rozjazdami
powinny być stosowane wstawki proste o długości nie krótszej niż 15 m, z wyjątkiem
rozjazdów wchodzących w skład podwójnych połączeń torów równoległych,
- przy układaniu rozjazdów w torach stacyjnych powinno się stosować wstawki proste
o długości obliczonej na podstawie wzoru:
V
I = :Ł:Ł
6
gdzie:
I  długość wstawki prostej w [m],
V  prędkość pociągów w kierunku zwrotnym [km/h],
lecz nie krótsze niż 6 m,
- przy stosowaniu rozjazdów z krzyżownicami łukowymi układanymi końcami do siebie
w połączeniach torów równoległych powinno się stosować wstawki proste o długości
obliczonej na podstawie wzoru:
V
I = :Ł:Ł
10
gdzie: oznaczenia jak wyżej lecz nie krótszej niż 6 m,
- w przypadkach stosowania połączeń rozjazdowych powinno się sprawdzać przyrost
przyspieszenia niezrównoważonego � obliczonego na podstawie wzoru:
gdzie:
�  przyrost przyspieszenia niezrównoważonego [m/s3],
v  prędkość pociągów w kierunku zwrotnym [km/h],
a1, a2  niezrównoważone przyspieszenia boczne w łukach rozjazdów [m/s2]
z uwzględnieniem kierunku ich działania, przyspieszenia sumuje się w przypadku łuków
o odwrotnych kierunkach i odejmuje w przypadku łuków tego samego kierunku,
w  długość wstawki prostej pomiędzy łukami w połączeniach torów rozjazdami, długość
wstawki liczona pomiędzy końcami i początkami łuków rozjazdów [m],
b  baza sztywna wagonu (przyjmowana do obliczeń 20 m),
przy czym � nie może przekroczyć wartości dopuszczalnej 1,0 m/s3,
- występującą różnicę szerokości toru na łuku i w początku rozjazdu powinno się
wyrównać w torze przyległym do rozjazdu,
- w bocznych torach stacyjnych możliwe jest układanie rozjazdów z poszerzeniem w styku
przediglicowym za końcem rozjazdu poprzedzającego, z tym że przejście od zwiększonej
szerokości do normalnej wykonuje się na końcu rozjazdu poprzedzającego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rozjazdy mogą być układane na podrozjazdnicach drewnianych (Rys. 10) lub
betonowych. W torach linii kolejowych, po których kursują pociągi z prędkością większą lub
równą 100 km/h, powinno się stosować podrozjazdnice z drewna twardego lub betonowe.
Typ IB Typ IIO
długość:2200 do 8000 mm ze stopniowaniem długość:2200 do 6200 mm ze stopniowaniem
co 100 mm dobór wg typu rozjazdów co 100 mm dobór wg typu rozjazdów
objętość 1 m: 0,0402 m3 objętość 1 m: 0,035 m3
Rys. 3. Typy podrozjazdnic drewnianych [11, Id1 zał.5]
W torach głównych zasadniczych i głównych dodatkowych linii kolejowych, po których
kursują pociągi z prędkością większą lub równą 100 km/h, powinny być stosowane rozjazdy
z zamknięciami nastawczymi niewrażliwymi na pełzanie szyn, w torach pozostałych oraz
w przypadku wystąpienia pełzania szyn, powinny być stosowane urządzenia przeciwpełzne
przed i za rozjazdem. W rozjazdach o skosie 1:9 i promieniu 300 m w torach głównych
zasadniczych i głównych dodatkowych na liniach nowo budowanych lub modernizowanych
oraz na pozostałych liniach przy wymianie rozjazdów powinny być dodatkowo stosowane
urządzenia stabilizujące iglice.
Górna powierzchnia warstwy podsypki na długości zwrotnicy powinna być położona
o 50 mm niżej od górnej powierzchni podrozjazdnic. W miejscu zamocowania zamknięć
nastawczych, okienek pomiędzy podrozjazdnicami nie zapełnia się podsypką, lecz powinny
być wyłożone klinkierem, cegłą, elementami betonowymi lub asfaltem, w szczególności
w celu zapewnienia odprowadzenia wody, albo powinna być zastosowana podrozjazdnica
skrzynkowa.
Rozjazdy krzyżowe w torach głównych zasadniczych i głównych dodatkowych nie
powinny być stosowane w nowo budowanych i modernizowanych liniach kolejowych.
W torach położonych w łukach o promieniach 600 m i mniejszych powinno się stosować
szyny ze stali o wytrzymałości na rozciąganie materiału główki szyny Rm > 1100 MPa oraz
przytwierdzenia szyn sprężyste albo przytwierdzenia typu K.
W torach położonych w łukach o promieniach 300 m i mniejszych, przy szynie
wewnętrznej powinno się układać prowadnice z szyn starych użytecznych lub kształtowników
stalowych.
Prowadnice powinny być ułożone w torze z zachowaniem następujących warunków:
- szerokość żłobka pomiędzy powierzchnią prowadzącą prowadnicy a powierzchnią
boczną główki szyny toku wewnętrznego powinna wynosić 60 mm z dopuszczalnymi
odchyłkami +5 mm, -3 mm,
- prowadnice powinny być układane na całej długości łuku wraz z krzywymi
przejściowymi i wydłużeniem ich co najmniej o 2,00 m na przyległe odcinki toru,
- końce prowadnic z obu stron na długości 0,30 m powinny być odgięte pod kątem 30�
w kierunku środka toru,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
- w torach położonych w łukach o promieniach 250m 160m odległość prowadzącej
krawędzi prowadnicy od bocznej krawędzi tocznej szyny toku zewnętrznego powinna
wynosić odpowiednio:
- 1 385 mm  przy szerokości toru 1 445 mm,
- 1 390 mm  przy szerokości toru 1 450 mm,
- 1 395 mm  przy szerokości toru 1 455 mm.
Nawierzchnia kolejowa w obrębie przejazdu powinna mieć co najmniej ten sam standard
konstrukcyjny co nawierzchnia toru przylegającego do przejazdu.
W torach linii zelektryfikowanych ze stykami grupycznymi w celu zapewnienia
przepływu prądu trakcyjnego w tokach szynowych powinno się stosować łączniki szynowe.
W końcu toru nie połączonego z innym torem powinien być ustawiony kozioł oporowy.
W zależności od zakresu robót do wykonania, remont rozjazdu lub skrzyżowania może
być wykonywany jako:
- remont  naprawa bieżąca,
- remont  naprawa główna.
Naprawa bieżąca rozjazdu lub skrzyżowania może obejmować jedną lub kilka
następujących prac:
- wymianę pojedynczych części stalowych,
- wymianę pojedynczych podrozjazdnic (do 30%),
- oczyszczenie i uzupełnienie podsypki,
- usuwanie wad części stalowych przez napawanie i szlifowanie,
- naprawę i regulację zamknięć nastawczych i sprzężeń zamknięć nastawczych oraz
urządzeń stabilizujących iglice,
- regulację położenia w płaszczyz
nie poziomej,
- regulację położenia w płaszczyz
nie pionowej wraz z podbiciem podrozjazdnic,
- poprawę szerokości toru w rozjez
dzie, poprawę szerokości żłobków,
- szlifowanie rozjazdów,
- regenerację części stalowych poprzez napawanie.
Naprawa główna rozjazdu lub skrzyżowania obejmuje następujące prace:
- wymianę kompletu podrozjazdnic,
- wymianę kompletu części stalowych rozjazdu,
- wymianę podsypki,
- wymianę rozjazdu lub skrzyżowania z podrozjazdnicami wraz z wymianą lub
oczyszczeniem i uzupełnieniem podsypki.
Modernizacja rozjazdu obejmuje roboty mające na celu podniesienie sprawności
techniczno-eksploatacyjnej rozjazdu, określonej nowymi parametrami eksploatacyjnymi.
Usuwanie i niszczenie roślinności na całej szerokości pryzmy podsypki i ław torowiska
powinno być wykonywane na torach wszystkich klas w ramach konserwacji, jako czynność
niezależna od innych robót. Prace te należy wykonywać środkami chemicznymi
posiadającymi świadectwo kwalifikacyjne do stosowania ich na torach kolejowych.
Chemiczne odchwaszczanie torów należy przeprowadzać zgodnie z wytycznymi stosowania
używanych środków oraz instrukcją obsługi pociągu-polewaczki lub urządzenia
opryskowego. Praca pociągu  polewaczki do chemicznego odchwaszczania torów jest
prowadzona przez stałą obsługę, odpowiedzialną za właściwe przeprowadzenie zabiegu, pod
nadzorem kierownika wykonawczej komórki organizacyjnej lub wyznaczonego pracownika
znającego dokładnie odcinek linii objęty odchwaszczaniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Dopuszcza się również ręczne usuwanie roślinności przez karczowanie, wykoszenie lub
pielenie. Prace te należy wykonywać w okresie wczesnej wegetacji roślin, przed ich
wyrastaniem i wysypywaniem nasion. Przed ukończeniem pracy dziennej należy usunąć
roślinność poza obręb torowiska oraz w ustalony sposób utylizować.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób obliczana jest długość wstawki prostej między rozjazdami?
2. Jakie są zasady układania rozjazdów w torach kolejowych?
3. Jakie należy dobierać parametry elementów stosowanych do budowy rozjazdu
w zależności od typu budowanego rozjazdu?
4. Jaki jest cel modernizacji rozjazdów?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz długość wstawki prostej, pomiędzy rozjazdami z krzyżownicami łukowymi
układanymi końcami do siebie w połączeniach torów równoległych, przy prędkościach
V = 80 km/h i V = 120 km/h.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze wzorem na obliczanie długości wstawki prostej między rozjazdami
krzyżowymi łukowymi,
2) dokonać obliczeń,
3) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- tablice przedstawiające wzory do obliczeń wstawek prostych między rozjazdami,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca budowy rozjazdów.
Ćwiczenie 2
Przeanalizuj budowę przedstawionej maszyny i określ do jakich prac może być
stosowana.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w literaturze informacje dotyczące charakterystyki maszyn i urządzeń do robót
drogowych,
2) dokonać analizy zdjęcia i zapisać rodzaj zaprezentowanej maszyny,
3) scharakteryzować i zapisać czynności wykonywane przez tę maszynę.
4) zaprezentować i omówić wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdziału 4.3,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca maszyn torowych.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) obliczyć długość wstawki prostej miedzy rozjazdami?
�� ��
2) określać zasady układania rozjazdów w torach kolejowych
�� ��
3) dobierać parametry elementów stosowanych do budowy rozjazdu w
�� ��
zależności od typu budowanego rozjazdu?
�� ��
4) określić cel modernizacji rozjazdów?
�� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5. Układ geometryczny toru
4.5.1. Materiał nauczania
Układ geometryczny (konstrukcja) toru kolejowego określony jest:
- położeniem toru w krzywiznach poziomych o stałej wartości promienia łuku,
- położeniem toru w krzywiznach poziomych o zmiennej wartości promienia łuku (krzywej
przejściowej),
- położeniem toru na załomach niwelety.
Przy projektowaniu konstrukcji toru kolejowego powinno się przyjmować model ruchu
punktu materialnego poruszającego się po trajektorii ustalonej osią toru, określony
następującymi parametrami:
- niezrównoważonym przyspieszeniem odśrodkowym  a [m/s2],
- niezrównoważonym przyspieszeniem dośrodkowym  at [m/s2],
- przyrostem przyspieszenia  � [m/s3],
- prędkością podnoszenia koła na rampie przechyłkowej  f [mm/s].
Wartość minimalnej przechyłki (h) dla toru w łuku wynosi 20 mm, a wartość przechyłki
maksymalnej wynosi 150 mm, z tym że wartości te dotyczą torów, po których kursuje tabor
kolejowy z niewychylnymi pudłami.
Wartość minimalnej długości promieni łuków powinna być taka, aby przy uwzględnieniu
dopuszczalnego niezrównoważonego przyspieszenia odśrodkowego (adop) i maksymalnej
dopuszczalnej przechyłki (hmax), umożliwiały ruch z maksymalną prędkością (vmax) ustaloną
dla danej linii i warunków eksploatacyjnych. Minimalną długość promienia łuku kołowego
Rmin [m] oblicza się wstępnie według wzoru:
gdzie:
Rmin  minimalna długość promienia łuku kołowego [m],
adop  dopuszczalne niezrównoważone przyspieszenia odśrodkowe [m/s2],
vmax  maksymalna prędkość pociągów na danej linii kolejowej [km/h],
hmax  maksymalna dopuszczalna wartość przechyłki [mm],
g  przyspieszenie ziemskie [m/s2],
s  rozstaw osi szyn w torze [m].
Minimalne promienie łuków dla poszczególnych kategorii linii kolejowych określa tabela 4,
z zastrzeżeniem że:
Tabela 4. Minimalne promienie łuku [11, Id1]
Kategorie linii kolejowych Minimalny promień łuku w [m] w terenie:
nizinnym podgórskim górskim
magistralna 1 400 1 200 600
pierwszorzędna 1 200 600 400
drugorzędna 600 400 300
znaczenia miejscowego 400 250 200
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- na nowo budowanych liniach magistralnych, na których przewidywany jest ruch
pociągów z prędkościami ponad 160km/h, minimalny promień łuku wynosi 4000 m, a na
liniach modernizowanych  2000 m,
- w torach głównych położonych w obrębie węzłów kolejowych oraz na podejściach do
stacji i do obiektów inżynieryjnych na terenach nizinnych i podgórskich w trudnych
warunkach terenowych możliwe jest zastosowanie mniejszych promieni łuków lecz nie
mniejszych niż określone w tabeli 3,8 m dla terenów górskich,
- na łącznicach łączących linie różnej kategorii możliwe jest stosowanie promieni łuków
ustalonych dla linii o niższej kategorii,
- w torach bocznicowych położonych między torami stacji lub punktów
zdawczo-odbiorczych a punktami ładunkowymi bocznicy, po których odbywa się
przejazd lokomotyw, możliwe jest stosowanie łuków o promieniu nie mniejszym niż
180 m,
- w torach bocznicy, po których przetaczanie wagonów sprzęgniętych odbywa się
ciągnikiem właściciela, zarządcy lub użytkownika bocznicy, przeciągarkami lub ręcznie,
możliwe jest stosowanie łuków o promieniu większym lub równym 150 m,
- w stacyjnych torach bocznych nie powinno się stosować łuków o promieniach
mniejszych niż promienie łuków torów zwrotnych w rozjazdach kolejowych
zastosowanych na stacji.
Długość toru w łuku kołowym lmin powinna wynosić:
- w torach głównych linii magistralnych i pierwszorzędnych:
lecz nie mniej niż 30m,
gdzie:
vmax  prędkość maksymalna na danej linii kolejowej w [km/h],
- 30 m  w torach głównych linii drugorzędnych,
- 10 m  w pozostałych torach.
Jeżeli warunki terenowe nie pozwalają osiągnąć minimalnej długości łuku kołowego,
powinno się zastosować łuk paraboliczny złożony z dwóch stykających się krzywych
przejściowych.
Rampa przechyłowa jest odcinkiem toru, na którym następuje przejście z toru bez
przechyłki na tor z przechyłką lub z mniejszej przechyłki na większą. Rampę przechyłową
wykonuje się na długości krzywej przejściowej, a gdy jej nie ma na prostej przed łukiem
w taki sposób, aby na początku łuku była już pełna przechyłka toru. Długość rampy
przechyłkowej oblicza się ze wzoru:
L = 0.01�V�h
gdzie:
L  długość rampy przechyłkowej [m],
V  prędkość pociągu [km/h],
h  przechyłka toru [mm].
Dla ograniczenia przyspieszenia odśrodkowego, jakie powstaje przy ruchu po łuku,
powinno się stosować na części kolistej łuku przechyłkę, której wartość h powinna spełniać
nierówność:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
gdzie:
vmax  maksymalna prędkość pociągów pasażerskich [km/h],
R  promień łuku [m],
s  rozstaw osi szyn w torze [m],
vt  prędkość pociągów towarowych [km/h],
g  przyspieszenie ziemskie [m/s2],
adop  dopuszczalna wartość przyspieszenia niezrównoważonego dla pociągów pasażerskich
[m/s2],
at  dopuszczalna wartość przyspieszenia niezrównoważonego dla pociągów towarowych
[m/s2],
Wartość przechyłki powinna mieścić się w granicach 20mm d" h d" 150mm.
Tabela 5. Dopuszczalne wartości przyspieszenia niezrównoważonego adop dla pociągów pasażerskich (dla linii
nowo budowanych i istniejących  przy utrzymaniu nawierzchni) [11, Id1ż22]
Rodzaj układu torowego adop[m/s2]
łuki i pojedyncze krzywe przejściowe dla torów, po których odbywa się ruch z v < 0,8
160 km/h
łuki i pojedyncze krzywe przejściowe dla torów, po których odbywa się ruch z v 0,6
e"160 km/h
0,65
tory zwrotne rozjazdów zwyczajnych
tory boczne na stacjach (v d" 40 km/h) 0,65
łuki o promieniach: 200 m < R d" 250 m 0,5
łuki o promieniach: R d" 200 m 0,45
poszerzenia międzytorzy w trudnych warunkach terenowych 0,45
poszerzenia międzytorzy w dogodnych warunkach terenowych 0,3
Tabela 6. Dopuszczalne wartości przyspieszenia niezrównoważonego at dla pociągów towarowych (dla linii
nowo budowanych i istniejących  przy utrzymaniu nawierzchni) [11, Id1ż22]
Obciążenie przewozami [Tg/rok] at [m/s2]
0 d" T < 5 0,6
5 d" T < 10 0,5
10 d" T < 15 0,4
15 d" T < 20 0,3
T e" 20 0,2
Przechyłki nie stosuje się w niełukowanych rozjazdach zwyczajnych i krzyżowych,
w torach głównych dodatkowych i bocznych na stacjach oraz w rozjazdach pod warunkiem
nieprzekroczenia wartości dopuszczalnej przyspieszenia niezrównoważonego, a także na
bocznicach kolejowych o długości do 1km.
Pomiędzy odcinkami toru bez przechyłki i z przechyłką oraz odcinkami toru o różnych
przechyłkach wykonuje się odcinek przejściowy o długości (l) i zmiennej przechyłce, zwany
dalej  rampą przechyłową .
Zmiana wartości przechyłki powinna następować liniowo, tj. w odległości (x) od
początku rampy przechyłowej i powinna wynosić:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
gdzie:
hx  wartość przechyłki w odległości x [mm],
h  wartość przechyłki w łuku [mm],
x  odległość od początku rampy przechyłkowej
l  długość rampy przechyłkowej [m].
W trudnych warunkach terenowych oraz przy modernizacji układu torowego dopuszcza
się stosowanie ramp przechyłkowych krzywoliniowych, w których zmiana wartości
przechyłki ma kształt:
- paraboli trzeciego stopnia o równaniu:
albo
- cosinusoidy o równaniu:
przy oznaczeniach jak powyżej.
Przy projektowaniu i robotach budowlanych toru powinno się uwzględnić wichrowatość
konstrukcyjną toru, występującą na długości rampy przechyłkowej niezależnie od jej kształtu
spowodowaną zmiennością przechyłki oraz dodatkową wichrowatość powstającą wskutek
odchylenia wartości przechyłki od wartości nominalnej.
Długość rampy przechyłkowej przy danej różnicy przechyłek wynika z kształtu rampy,
dopuszczalnego jej pochylenia i dopuszczalnej prędkości podnoszenia koła na rampie.
Zasadnicze, dopuszczalne i minimalne wartości pochyleń rampy przechyłkowej oraz
wynikające z nich długości prostoliniowych ramp przechyłkowych określa tabela 9.
Tabela 7. Parametry prostoliniowych ramp przechyłowych [11, Id1ż23]
Prędkość jazdy [km/h] Dopuszczalne pochylenie Długość rampy [m]
rampy [0 ]
40< v < 200 100/v zasadnicza
40d" v < 200 125/v dopuszczalna
v < 40 2,5 minimalna
Długość dopuszczalna może być stosowana tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy
z powodu trudnych warunków terenowych nie można zastosować rampy o długości
zasadniczej.
Długość minimalna powinna być stosowana wyłącznie w trudnych warunkach
terenowych, przy prędkości jazdy pociągów mniejszej od 40km/h. Jeżeli warunki terenowe na
to zezwalają, to zamiast długości zasadniczej, dopuszczalnej lub minimalnej rampy
przechyłkowej powinno się stosować dłuższe rampy.
Długość prostoliniowej rampy przechyłkowej powinna być tak dobrana, aby prędkość
f podnoszenia koła na rampie określona według wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Maksymalne pochylenie i minimalne długości krzywoliniowych ramp przechyłkowych
określono w tabeli 10. Maksymalna dopuszczalna prędkość podnoszenia koła na
krzywoliniowej rampie przechyłkowej wynosi 56 mm/s.
Tabela 8. Pochylenia i długości krzywoliniowych ramp przechyłkowych (dla linii nowo budowanych
i istniejących modernizowanych oraz przy utrzymaniu nawierzchni) [11, Id1]
Kształt rampy Maksymalne pochylenie rampy Minimalna długość rampy [m]
[0 ]
parabola trzeciego stopnia 2,5 0,6 h
cosinusoida 2,5 0,63 h
W torach na szlaku i w torach głównych zasadniczych, a także w torach głównych
dodatkowych na stacjach, jeżeli odbywa się po nich ruch pociągów bez zatrzymania,
pomiędzy odcinkiem prostym toru i łukiem poziomym lub pomiędzy łukami kołowymi
jednego kierunku o różnych promieniach (łuk koszowy) powinny być wykonane krzywe
przejściowe, na których długości występuje ciągła zmiana krzywizny toru oraz może
występować ciągła zmiana przechyłki i poszerzenia toru. Krzywą przejściową określa się
parabolą trzeciego stopnia o równaniu:
gdzie:
R  promień łuku kołowego [m],
l  długość krzywej przejściowej z prostoliniową rampą przechyłkową [m],
x  odległość od początku krzywej przejściowej [m].
Długość krzywej przejściowej powinna być taka, aby przyrost niezrównoważonego
przyspieszenia bocznego nie przekroczył wartości dopuszczalnych określonych w tabeli 11.
Tabela 9. Dopuszczalny przyrost niezrównoważonego przyspieszenia bocznego �dop [m/s3] linii nowo
budowanych i istniejących  przy utrzymaniu nawierzchni[11, Id1ż24]
Rodzaj układu torowego �dop [m/s3]
Pojedyncze krzywe przejściowe i poszerzenia międzytorzy za pomocą krzywych 0,5
przejściowych w trudnych warunkach
Poszerzenie międzytorzy za pomocą krzywych przejściowych w dogodnych 0,3
warunkach terenowych
Wstawki proste pomiędzy łukami rozjazdów 1,0
Wartość przyrostu przyspieszenia bocznego oblicza się według wzoru:
gdzie:
�  przyrost przyspieszenia bocznego [m/s3],
a  wartość niezrównoważonego przyspieszenia bocznego w łuku kołowym lub różnica
wartości niezrównoważonych przyspieszeń bocznych w łuku koszowym [m/s2],
v  prędkość pociągu [km/h],
l  długość krzywej przejściowej [m].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Połączenie bez krzywej przejściowej łuku kołowego (w tym łuku rozjazdu) z prostą jest
możliwe pod warunkiem, że przyrost bocznego przyspieszenia niezrównoważonego
obliczony jest według wzoru:
gdzie:
�  przyrost przyspieszenia bocznego [m/s3],
v  prędkość pociągu [km/h],
b  długość bazy sztywnej pojazdu mierzona między czopami skrętu wózków [m], przy czym
dla pojazdów kolejowych spełniających przepisy UIC wartość ta powinna wynosić 20 m,
R  promień łuku kołowego [m].
Połączenie łuków kołowych bez krzywej przejściowej i przechyłki, oddzielonych od
siebie wstawką prostą lub stykających się ze sobą (w tym połączenia torów rozjazdami lub
rozjazdów z łukami przylegającymi do nich), jest możliwe pod warunkiem, że przyrost
niezrównoważonego przyspieszenia bocznego obliczony jest według wzoru:
gdzie:
�  przyrost przyspieszenia bocznego [m/s3],
v  prędkość pociągu [km/h],
a1, a2  niezrównoważone przyspieszenia boczne w łukach [m/s2] z uwzględnieniem kierunku
ich działania, przyspieszenia sumuje się w przypadku łuków o odwrotnych kierunkach
i odejmuje w przypadku łuków tego samego kierunku,
b  długość bazy sztywnej pojazdu kolejowego [m],
w  długość wstawki prostej pomiędzy łukami [m].
Rys. 4. Wykonywanie poszerzeń na wstawce prostej łączącej łuki [11, Id1ż21]
W połączeniach torów rozjazdami długość wstawki liczy się pomiędzy końcami
i początkami łuków rozjazdów.
Długość krzywej przejściowej powinna być równa długości rampy przechyłkowej. Jeżeli
długość krzywej przejściowej jest większa od długości rampy przechyłkowej, należy
powiększyć długość rampy do długości krzywej przejściowej przez zmniejszenie pochylenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
rampy (Rys. 16). Jeżeli rampa przechyłkowa jest dłuższa od krzywej przejściowej,
a skrócenie rampy do długości krzywej spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnego
pochylenia rampy określonego w tabeli 9, to możliwe jest częściowe zachodzenie rampy na
łuk kołowy.
Jeżeli nie wykonano rampy przechyłkowej, to minimalna długość krzywej przejściowej
powinna wynosić:
Najmniejsza długość odcinka prostego toru bez przechyłki i o normatywnej szerokości
pomiędzy łukami kołowymi lub krzywymi przejściowymi określa tabela 12.
Tabela 10. Najmniejsza długość odcinka toru prostego pomiędzy łukami w [m]. [11, Id1ż20]
Warunki terenowe
Tory normalne trudne
główne linii magistralnych i pierwszorzędnych
główne linii drugorzędnych 30
pozostałe tory 10
gdzie vmax  rzeczywista prędkość maksymalna w [km/h].
Maksymalne pochylenie podłużne torów linii kolejowych, pomniejszone na długości
łuków poziomych o wielkość odpowiadającą oporowi ruchu w łukach, nie może być większe
od pochylenia miarodajnego.
Na liniach kolejowych zakwalifikowanych do odpowiedniej kategorii powinno się
stosować następujące wartości pochylenia miarodajnego:
- dla linii magistralnych i pierwszorzędnych  60 ,
- dla linii drugorzędnych  100 ,
- dla linii znaczenia miejscowego i bocznic kolejowych  200 ,
z zastrzeżeniem, że przy ustalaniu wartości pochylenia miarodajnego zarząd kolei
powinien uwzględniać wymaganą warunkami techniczno  eksploatacyjnymi prędkość
pociągów, moc pojazdów trakcyjnych, masę pociągów, obciążenie przewozami oraz zużycie
energii.
Wartość pochylenia odpowiadającego oporowi ruchu po łuku poziomym określa się
według wzorów:
gdzie:
iR  wartość pochylenia podłużnego torów [0 ],
R  promień łuku poziomego w [m],
Łą  suma kątów środkowych w [�] przy kilku łukach poziomych położonych obok siebie,
ŁlR  suma długości odcinków toru w łukach poziomych, jeżeli łuki są oddzielone wstawkami
prostymi lub krzywymi przejściowymi, ich długość należy dodać do sumarycznej długości
odcinków w łukach.
Pochylenie miarodajne wyznacza się na długości odpowiadającej co najmniej długości
najcięższego pociągu towarowego. Na krótkich odcinkach odpowiadających 1/3 długości
najdłuższego pociągu towarowego, w niekorzystnych warunkach terenowych, możliwe jest
przekroczenie o 20% pochylenia miarodajnego. W tunelach o długości większej niż 250 m
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
pochylenie podłużne nie może być większe niż 70% pochylenia miarodajnego ustalonego dla
danej kategorii linii kolejowej.
Odległość pomiędzy załomami profilu podłużnego (długość odcinków o stałym
pochyleniu) nie powinna być mniejsza od długości najdłuższego pociągu kursującego po
danej linii kolejowej. Odległość ta może być zmniejszona do 1/3 długości najdłuższego
pociągu w następujących przypadkach:
- przy łagodzeniu załomów profilu podłużnego wstawkami o pochyleniu pośrednim,
- przy podejściach do różnopoziomowych skrzyżowań torów przed stacjami węzłowymi
oraz w torach węzłów kolejowych, łącznic i czasowych objazdów,
- w przebudowywanych torach stacyjnych, gdy przebudowa wymaga okresowych zmian
profilu podłużnego,
- przy zmniejszaniu pochylenia miarodajnego w łukach.
Dopuszczalna różnica dwóch sąsiednich pochyleń podłużnych wynosi:
- 50  w torach linii kolejowych magistralnych i pierwszorzędnych,
- połowę odpowiedniego pochylenia miarodajnego  w torach pozostałych linii
kolejowych, a w przypadku gdy różnica pochyleń podłużnych jest większa od
dopuszczalnej, powinno się wykonać pochylenia pośrednie.
Załomy profilu podłużnego powinny być zaokrąglone łukami pionowymi o promieniu nie
mniejszym niż określone w tabeli 13.
Tabela 11. Promienie łuków pionowych. [11, Id1ż25]
Tory Promień łuku
pionowego [m]
przeznaczone do jazdy z prędkościami maksymalnymi ponad 160 km/h na 20 000
liniach nowo budowanych
przeznaczone do jazdy z prędkościami maksymalnymi od 141 km/h do 15 000
160 km/h na liniach nowo budowanych oraz z prędkościami ponad 160
km/h na liniach modernizowanych
główne linii magistralnych i pierwszorzędnych 10 000
główne linii drugorzędnych i tory główne dodatkowe linii magistralnych 5 000
i pierwszorzędnych
główne dodatkowe linii drugorzędnych 2 500
linii znaczenia miejscowego i tory boczne wszystkich kategorii linii 2 000
Możliwe jest zmniejszenie promienia łuku pionowego do 500 m w przypadku
usytuowania torów bocznych w trudnych warunkach terenowych.
Zaokrąglenia załomu profilu podłużnego łukiem pionowym nie wykonuje się, jeżeli
odległość teoretycznego punktu załomu od krzywizny łuku zaokrąglającego, mierzona wzdłuż
promienia, jest mniejsza od 8 mm.
Odległość tę wyznacza się według wzoru:
gdzie:
z  odległość punktu załomu od krzywizny łuku [mm],
R  promień łuku pionowego [m],
i1, i2  algebraiczne wartości sąsiednich pochyleń (z uwzględnieniem znaku "+" lub "-") [0 ].
Początki łuków zaokrąglających załomy profilu podłużnego powinny być oddalone co
najmniej 6 m od końców belek głównych mostów i wiaduktów bez podsypki. Na mostach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
i wiaduktach z podsypką mogą być stosowane łuki pionowe, jeżeli w projekcie konstrukcji
obiektu uwzględniono dodatkowe obciążenia spowodowane istnieniem załomu profilu
podłużnego.
Odległość początku łuku od punktu załomu wyznacza się według wzoru:
gdzie:
t  długość stycznej łuku pionowego zaokrąglającego załom [m],
R  promień łuku pionowego [m],
i1, i2  algebraiczne wartości sąsiednich pochyleń (z uwzględnieniem znaku "+" lub "-") [0 ].
Na nowo budowanych liniach kolejowych magistralnych, pierwszorzędnych
i drugorzędnych załomy profilu linii nie powinny znajdować się w obrębie ramp
przechyłkowych. Minimalna odległość załomu lub łuku pionowego od rampy przechyłkowej
powinna wynosić 6 m.
W torach linii kolejowych modernizowanych i łukach nowo budowanych linii
kolejowych znaczenia miejscowego jest możliwe wykonanie załomów profilu podłużnego na
prostoliniowych rampach przechyłkowych, jeżeli takie rozwiązanie umożliwi uniknięcie
kosztownej przebudowy obiektów inżynieryjnych lub podtorza, po spełnieniu następujących
warunków:
- pochylenie podłużne rampy przechyłkowej nie powinno przekraczać 20 ,
- promień łuku zaokrąglającego załom profilu podłużnego nie powinien być mniejszy od
5000m,
- w obrębie rampy przechyłkowej i łuku pionowego oraz na odcinkach po 15m z każdej
strony rampy przechyłkowej powinny być utrwalone w terenie, za pomocą znaków
regulacji osi toru, współrzędne toku szynowego, na którym znajduje się rampa
przechyłkowa,
- załom profilu podłużnego powinien znajdować się w połowie długości rampy
przechyłkowej, długość łuku pionowego zaś powinna być równa długości tej rampy.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Ile wynosi minimalna i maksymalna wartość przechyłki dla torów w łuku?
2. Co to jest minimalna długość promieni łuków?
3. Ile powinna wynosić minimalna długość toru w łuku kołowym?
4. W jakim celu i kiedy stosowane są przechyłki?
5. Od czego uzależniona jest długość rampy przechyłkowej?
6. Za pomocą jakich równań określana jest krzywa przejściowa?
7. Jaka powinna być długość krzywej przejściowej w stosunku do rampy przechyłkowej?
8. Ile powinno wynosić pochylenie miarodajne na liniach magistralnych
i pierwszorzędnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz wartość minimalnej długości promieni łuków kołowych linii normalnotorowej, dla
następujących wartości:
a) Vmax = 140km/h, hmax = 150mm.
b) Vmax = 90km/h, hmax = 80mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować wzór na obliczanie wartości minimalnej długości promieni łuków linii
normalnotorowej,
2) odczytać dopuszczalną wartość przyspieszenia niezrównoważonego (materiał nauczania
rozdział 4.4 poradnika dla ucznia),
3) określić wartość przyspieszenia ziemskiego,
4) określić rozstaw osi szyn w torze linii normalnotorowej,
5) obliczyć wartość minimalnej długości promieni łuków dla podanych wartości (punkt
a i b),
6) porównać otrzymane wyniki i zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 dotycząca promieni łuków.
Ćwiczenie 2
Oblicz długość toru w łuku kołowym dla linii magistralnych i pierwszorzędnych dla
prędkości Vmax =160 km/h.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować wzory na obliczanie długości toru w łuku kołowym dla linii
magistralnych i pierwszorzędnych,
2) obliczyć długość toru w łuku kołowym dla linii magistralnych i pierwszorzędnych,
3) przedstawić i omówić otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 dotycząca promieni łuków.
Ćwiczenie 3
Oblicz zasadniczą, dopuszczalną i minimalną długość rampy przechyłkowej dla
prędkości V = 160 km/h, V = 100 km/h i V = 80 km/h oraz przechyłki h = 90 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować wzory na obliczanie zasadniczej, dopuszczalnej i minimalnej długości
rampy przechyłkowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
2) obliczyć zasadniczą długość rampy przechyłkowej dla V = 160 km/h, V = 100 km/h,
V = 80 km/h oraz przechyłki h = 90mm,
3) obliczyć dopuszczalną długość rampy przechyłkowej dla V = 160 km/h, V = 100 km/h,
V = 80 km/h oraz przechyłki h = 90mm,
4) obliczyć minimalną długość rampy przechyłkowej dla V = 160 km/h, V = 100 km/h,
V = 80 km/h oraz przechyłki h = 90mm,
5) przedstawić i omówić otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 dotycząca długości ramp przechyłowych.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jaka jest minimalna i maksymalna długość promieni łuków?
�� ��
2) zdefiniować minimalną długość promieni łuków?
�� ��
3) określić, ile powinna wynosić minimalna długość toru w luku kołowym?
�� ��
4) określić cel stosowania przechyłki?
�� ��
5) wyznaczyć długość rampy przechyłkowej?
�� ��
6) wyznaczyć długość krzywych przejściowych w stosunku do rampy
przechyłkowej?
�� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Część normy prawnej określającej ujemne skutki dla człowieka, który nie stosuje się do
przepisów prawnych to
a) Hipoteza.
b) Sankcja.
c) Dyspozycja.
d) dyrektywa.
2. Normy, które zawierają niepodważalny nakaz właściwego zachowania się w określonej
sytuacji, od której nie może być żadnego odstępstwa to
a) normy bezwzględnie obowiązujące.
b) przepisy prawa.
c) normy względnie obowiązujące.
d) ustawy i rozporządzenia.
3. Akt prawny regulujący między innymi zasady przewozu osób i przesyłek bagażowych,
zabezpieczenie roszczeń, odpowiedzialność stron przewozu, to
a) Ustawa o transporcie kolejowym.
b) Ustawa Prawo przewozowe.
c) Regulamin przewozu osób i przesyłek koleją.
d) tylko wewnętrzne instrukcje i regulaminy.
4. Przepisy i instrukcje służbowe z zakresu budowy dróg kolejowych oznaczane są skrótem
a) DI.
b) Ad.
c) Id.
d) Ie.
5. Linia graniczna, której nie powinna przekraczać żadna część pojazdu wraz z ładunkiem
to
a) skrajnia budowli.
b) skrajnia toru.
c) skrajnia taboru.
d) torowisko.
6. Odległość od osi najbliższego toru szlakowego lub głównego zasadniczego na stacji do
przytorowej krawędzi słupa sieci trakcyjnej, oświetleniowej i energetycznej oraz
sygnalizatora lub wskaz
nika na odcinkach prostych i w łukach o promieniu większym od
4000m, gdy prędkość pociągów jest większa niż 160km/h, powinna wynosić
a) 2,60 m.
b) 2,80 m.
c) 3,00 m.
d) 3,20 m.
7. Szyny w torze grupycznym są połączone za pomocą złącz
a) stabilizujących.
b) pojedynczych i podwójnych.
c) podpartych i wiszących.
d) wklęsłych i wypukłych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
8. A
ączenie szyn typów UIC60 i S49 powinno być wykonane za pomocą
a) wstawek prostych.
b) krzyżownic.
c) rozjazdów.
d) szyn przejściowych.
9. Najmniejszy promień łuku poziomego we wszystkich torach stacyjnych powinien
wynosić
a) 200 m.
b) 300 m.
c) 400 m.
d) 1500 m.
10. Nominalna szerokość toru na odcinkach prostych i w łukach o promieniu 250 m
i większym, mierzona 14mm poniżej górnej powierzchni główki szyny, wynosi
a) 1345 mm.
b) 1435 mm.
c) 1543 mm.
d) 1654 mm.
11. Długość toru w łuku kołowym w torach głównych linii drugorzędnych powinna wynosić
a) około 6 m.
b) minimum 12 m.
c) około 30 m.
d) minimum 20 m.
12. Przy układaniu rozjazdów w torach stacyjnych powinno się stosować wstawki proste
o długości obliczonej na podstawie wzoru
a) I = V : 6.
b) I = V : 8.
c) I = V: 10.
d) I = V : 12.
13. Na magistralnych i pierwszorzędnych liniach kolejowych powinno się stosować
następujące wartości pochylenia miarodajnego
a) 0,50 .
b) 10 .
c) 30 .
d) 60 .
14. Długość krzywej przejściowej powinna być równa
a) 20 m.
b) długości peronów na stacji.
c) 600 m.
d) długości rampy przechyłowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
15. Przy peronach dwukrawędziowych z dojściem od czoła i przy peronach bagażowych
200m, minimalne rozstawy torów, pomiędzy którymi będą usytuowane perony, powinny
wynosić
a) 7 m.
b) 9 m.
c) 11 m.
d) 15 m.
16. Standard konstrukcyjny nawierzchni bocznych torów stacyjnych, po których odbywa się
ruch manewrowy składów wagonów lub postój wagonów, powinien odpowiadać
a) standardowi przewidzianemu dla tej grupy torów.
b) długości peronu.
c) standardowi o klasę wyższą niż tory stacyjne.
d) standardowi o klasę niższą niż tory stacyjne
17. Do maszyn drogowych przeznaczonych do budowy i utrzymania toru zalicza się
a) podbijarki toru i rozjazdów profilarkę podsypki, profilarkę ław torowiska,
oczyszczarkę toru.
b) narzędzia zmechanizowane, maszyny do budowy oraz utrzymania podtorza
i nawierzchni, maszyny i urządzenia do odśnieżania torów i rozjazdów, maszyny
i urządzenia do spawania, zgrzewania i napawania.
c) wiertarkę, szlifierkę i zakrętarkę.
d) maszyny do naprawy podtorza (strugi torowe, pogłębiarki rowów, profilarki
podtorza, maszyny do drążenia otworów w nasypach) i maszyny do robót
podsypkowych.
18. Przed pracą operator maszyny obowiązany jest
a) dokonać zewnętrznych oględzin maszyny, sprawdzić części związane z napędem
i ruchami roboczymi, uzupełnić zbiorniki paliwa, smarów, wody i czyściwa,
uruchomić próbnie maszynę na biegu jałowym.
b) sprawdzić czy maszyna działa i założyć odzież ochronną.
c) wyznaczyć teren na którym będzie pracował danego dnia.
d) dociągnąć i doregulować wymagające tego połączenia, oczyścić, umyć i nasmarować
maszynę, przeprowadzić przegląd maszyny.
19. Rozjazdy krzyżowe nie powinny być układane w torach, w przypadku gdy prędkość
jazdy pociągu w kierunku prostym jest większa niż
a) 80 km/h.
b) 100 km/h.
c) 120 km/h.
d) 150 km/h.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
20. Poniższa maszyna może być stosowana do
a) ubijania podsypki.
b) dosypywania tłucznia.
c) wyrównywania ławy torowiska.
d) układania rozjazdów w torze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Układanie torów kolejowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1. Bałuch H.: Trwałość i niezawodność eksploatacyjna nawierzchni kolejowej. WKiA
,
Warszawa 1980
2. Bałuch H.: Diagnostyka nawierzchni kolejowej. WKiA
, Warszawa 1978
3. Bałuch H., Czubaczyński J., Pelc S.: Montaż i wymiana rozjazdów. WKiA
, Warszawa
1980
4. Bałuch H.: Układy geometryczne połączeń torów. WKiA
, Warszawa 1989
5. Basiewicz T., Jacyna M., Rudziński L.: Linie kolejowe. OWPW, Warszawa 2003
6. Batko M.: Drogi kolejowe. WKiA
, Warszawa 1986
7. Batko M.: Budowa i utrzymanie dróg kolejowych część I i II. WKiA
Warszawa 1985
8. Cieślakowski J.: Stacje kolejowe. WKiA
, Warszawa 1992
9. Gołaszewski A., Sancewicz S.: Tor bezstykowy. WKiA
, Warszawa 1986
10. A
ączyński J.: Rozjazdy kolejowe. WKiA
, Warszawa 1976
11. Przepisy i instrukcje uzupełniające:
- Warunki techniczne utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych  Id 1.
- Instrukcja o oględzinach, badaniach technicznych i utrzymaniu rozjazdów  Id 4.
- Instrukcja spawania szyn termitem  Id 5.
- Instrukcja diagnostyki nawierzchni kolejowej  Id 8.
- Instrukcja badań defektoskopowych szyn, spoin i zgrzein w torach kolejowych  Id 10.
- Instrukcja o zapewnieniu sprawności kolei w zimie  Id11
- Wytyczne ultradz
więkowych badań złączy szynowych zgrzewanych i spawanych 
Id 17
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53