MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Bochyński
Wykonanie podtorza kolejowego 712[05].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
inż. Hanna Kozioł
mgr inż. Grażyna Górniak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Andrzej Bochyński
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[05].Z1.03
 Wykonanie podtorza kolejowego , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu Monter nawierzchni kolejowej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Budowa podtorza kolejowego 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.1.3. Ćwiczenia 25
4.1.4. Sprawdzian postępów 26
4.2. Maszyny i urządzenia do robót ziemnych 27
4.2.1. Materiał nauczania 27
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.2.3. Ćwiczenia 37
4.2.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 48
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zadaniach, cechach, typowych
przekrojach podtorza kolejowego oraz kształtowaniu umiejętności z tego zakresu.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Osiągnięcie pozytywnych wyników
testu  potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
712[05].Z1
Budowa drogi kolejowej
712[05].Z1.01 712[05].Z1.02
Wykonywanie prac ślusarskich Stosowanie maszyn
i spawalniczych i urządzeń do budowy dróg kolejowych
712[05].Z1.03
Wykonywanie podtorza kolejowego
712[05].Z1.04
Dobieranie elementów nawierzchni
kolejowej
712 [05].Z1.05
Użytkowanie stacji, urządzeń stacyjnych
i przejazdów kolejowych
712 [05].Z1.06
Układanie torów kolejowych
712[05].Z1
Budowa drogi kolejowej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 charakteryzować podstawowe elementy drogi kolejowej,
 wymienić podstawowe elementy drogi kolejowej,
 charakteryzować podstawowe elementy drogi kolejowej,
 rozpoznawać maszyny do budowy dróg,
 stosować narzędzia podczas prac związanych z budową dróg,
 określać przepisy bhp dotyczące prac budowlanych,
 znać podstawy struktury wewnętrznej metali,
 wykonywać prace ślusarskie i spawalnicze,
 rozpoznawać metale
 czytać rysunki techniczne,
 sporządzać proste rysunki techniczne,
 stosować zasady współpracy w grupie,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 oceniać własne możliwości pracy w zawodzie,
 selekcjonować, porządkować, dokumentować i przechowywać informację.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować stanowisko pracy do budowy podtorza,
 określić zadania podtorza kolejowego,
 scharakteryzować główne elementy podtorza kolejowego i pokryć ochronnych,
 wykorzystać normalne przekroje porzeczne podtorza,
 dobrać materiały stosowane do budowy podtorza,
 określić właściwości materiałów stosowanych do budowy podtorza kolejowego,
 zastosować sposoby zagęszczania gruntów,
 dobrać sposoby odwodnienia podtorza,
 zastosować zasady użytkowania maszyn i urządzeń do robót ziemnych,
 zastosować zasady użytkowania maszyn i urządzeń do budowy podtorza,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska przy budowie podtorza kolejowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Budowa podtorza kolejowego
4.1.1. Materiał nauczania
Określenia
1. Podtorze  kolejowa budowla geotechniczna wykonana jako nasyp lub przekop wraz
z urzÄ…dzeniami jÄ… zabezpieczajÄ…cymi, ochraniajÄ…cymi i odwadniajÄ…cymi. PodlegajÄ…ca
oddziaływaniom eksploatacyjnym, wpływom klimatycznym oraz wpływom podłoża
gruntowego zalegającego bezpośrednio pod podtorzem i w najbliższym jego otoczeniu
2. Odwadnianie  zabezpieczenie przed napływem wód i niszczącym ich działaniem oraz
zbieranie i odprowadzanie wód, w celu zapewnienia ciągłej sprawności eksploatacyjnej
drogi kolejowej.
3. Odwadnianie powierzchniowe  (drenowanie powierzchniowe)  usuwanie zagrożeń
powodowanych przez wody powierzchniowe za pomocą odpowiedniego kształtowania,
uszczelniania i wzmacniania terenu i powierzchni budowli, odprowadzania wód drenażami
naziemnymi i podziemnymi płytkimi (zakładanymi w strefie przemarzania gruntu),
odcinania dopływu wód przy użyciu pokryć szczelnych.
4. Odwadnianie głębokie (drenowanie głębokie)  usuwanie zagrożeń powodowanych
przez wody gruntowe płynące, stagnujące i kapilarne za pomocą drenaży głębokich
niezamarzających zimą (niekiedy drenaże te służą również do odprowadzania wód
powierzchniowych oraz odcinania dopływu tych wód przy użyciu ścianek szczelnych,
ekranów zapobiegających filtracji, itp.).
5. Drenaż  urządzenie odwadniające, umożliwiające zebranie i szybkie (najczęściej
grawitacyjne) odprowadzenie wód wzdłuż ustalonej trasy do sieci odprowadzającej lub
bezpośrednio do odbiornika.
Do drenaży zalicza się:
1) drenaże liniowe naziemne (np. rowy, rynny, wały odprowadzające),
2) drenaże liniowe podziemne (np. sączki, ciągi drenarskie rurowe,
3) drenaże płytowe (np. warstwy filtracyjne).
W praktyce stosuje się również konstrukcje pośrednie (np. sączki skarpowe, drenaże
punktowe, przyporowe) oraz drenaże pionowe, w których dominuje pionowy kierunek
przepływu wód.
6. Rów  drenaż liniowy naziemny w postaci nieobudowanego lub obudowanego wykopu
zlokalizowanego najczęściej wzdłuż budowli, chroniącego ją przed dopływem wód
powierzchniowych i odprowadzającego te wody (np. rów przy przekopie lub przy
nasypie). Ponadto stosuje siÄ™:
1) rowy odwadniające tereny przyległe do budowli
2) rowy regulacyjne przy obiektach przeprowadzajÄ…cych wody pod liniami kolejowymi,
3) rowy służące wyłącznie do odprowadzania wód oraz
4) rowy tymczasowe, likwidowane po zakończeniu robót.
7. Próg  obudowa rowu w postaci poprzecznej ścianki, umożliwiającej likwidację wyrw
i wyboi, umocnienie dna i skarp oraz ustalenie dna rowu na projektowanej wysokości.
W celu zmniejszenia spadków rowu i zatrzymania procesu erozji stosuje sto również
progi z krawędziami przelewowymi umieszczonymi ponad dnem rowu.
8. Stopień  obudowany uskok dna rowu umożliwiający zmniejszenie prędkości wód
przepływających rowem.
9. Kaskada  grupa stopni na krótkim odcinku rowu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
10. Rynna  drenaż naziemny w postaci monolitycznego najczęściej koryta, stosowanego
zamiast rowu w przypadku potrzeby zapewnienia szczelności rowu, trudności w budowie
lub utrzymaniu umocnienia rowu itp.
11. Bystrotok  rynna o dużym spadku podłużnym, w której przepływ wód odbywa się bez
odrywania siÄ™ jej strumienia od dna cieku.
12. Wał odprowadzający  nasyp z gruntu, tworzący wraz z terenem naziemny ciek,
chroniący podobnie jak rów budowlę przed dopływem wód powierzchniowych
i odprowadzający te wody, stosowany, gdy budowa rowu mogłaby spowodować
zmniejszenie stateczności podtorza.
13. Drenaż zupełny  drenaż podziemny obniżający poziom wód gruntowych do stropu
znajdującej się pod nim warstwy gruntu mało przepuszczalnego, wykorzystywany m.in. do
odcinania dopływu wód gruntowych.
14. Drenaż niezupełny (zawieszony)  drenaż podziemny odprowadzający wody jedynie
z górnej części warstwy wodonośnej tj. obniżający poziom wód gruntowych na chronio-
nym terenie.
15. Drenaż skarpowy punktowy  drenaż podziemny w postaci rurowych lub bezrurowych
drenów, zakładanych w skarpowej części budowli, zwykle prostopadle do jej obrysu
w planie, umożliwiających odprowadzenie wód z korpusu budowli.
16. Drenaż skarpowy przyporowy (rigol)  drenaż podziemny w części skarpowej
budowli pozwalający nie tylko osuszyć tę część, ale także zwiększyć jej stateczność
dzięki częściowej lub ciągłej wymianie gruntu.
17. Sączek skarpowy  drenaż podziemny płytki w skarpowej części budowli, kanalizujący
spływ wód i zapobiegający w ten sposób rozmywaniu skarpy przez wody opadowe lub
niewielkie ilości wód gruntowych wypływających na jej powierzchnię
18. Sączek poprzeczny  stosowany na liniach eksploatowanych drenaż podziemny płytki
prostopadły do osi toru, odprowadzający wody z zagłębień torowiska np. niecek, koryt
Sączki poprzeczne stosuje się również do polepszania działania drenażu płytowego.
19 Sączek podłużny (wcinka podłużna)  drenaż podziemny, zazwyczaj bezrurowy,
stosowany najczęściej przy nowobudowanym nasypie w celu ułatwienia odpływu wód
z przewilgoconych bagiennych gruntów podłoża nasypu i przyspieszenia w ten sposób
konsolidacji tych gruntów
20 Sączek pionowy  drenaż pionowy bezrurowy, zbierający wody i umożliwiający ich dopływ
do warstw przepuszczalnych, przyspieszający w ten sposób konsolidację przewilgoconych
spoistych lub organicznych gruntów budowli lub jej podłoża.
21. Zbieracz  element rurowy sieci odprowadzającej wody z drenaży podziemnych.
22. Kolektor  element rurowy odprowadzajÄ…cy wody ze zbieraczy do odbiornika
naturalnego lub sztucznego albo miejskiej sieci deszczowej lub kanalizacyjnej.
23. Galeria  drenaż podziemny o przekroju poprzecznym przełazowym, wykonany
w wykopie o głębokości większej od 5 m.
24. Sztolnia  galeria wybudowana sposobem tunelowym.
25. Przekrój przełazowy  przekrój poprzeczny poziomego lub o niewielkim spadku
elementu prowadzącego wody o wymiarach umożliwiających wejście człowieka, do
najmniejszych przekrojów przełazowych należą przekroje o średnicach wynoszących co
najmniej 1,0 m oraz inne przekroje o wymiarach w świetle równych co najmniej 0,8 x 1,3 m.
26. Studzienka drenarska  element podziemny rurowej sieci drenarskiej, służący do
łączenia, kontroli i oczyszczania drenaży i ciągów odprowadzających wody, a niekiedy
także do wentylacji i wytracania energii płynących w nich wód.
27. Studzienka chłonna  sztuczny zbiornik w postaci obudowanego drenu pionowego,
umożliwiającego odprowadzenie wód do znajdujących się niżej gruntów
przepuszczalnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
28. Basen retencyjny  kanalizacji miejskiej lub niżej znajdujących się gruntów
przepuszczalnych. Ubytek wód ze zbiornika następuje wskutek parowania, niekiedy także
wsiÄ…kania.
29. Pokrycie filtracyjne  ochronne pokrycie w postaci warstwy lub powłoki
z przepuszczalnego materiału (gruntu, włókniny) służące do zbierania i odprowadzania
wód do drenaży liniowych.
30. Pokrycie szczelne  ochronne pokrycie w postaci mało przepuszczalnej lub szczelnej
warstwy albo powłoki, zapobiegającej infiltracji wód powierzchniowych w grunty.
31. Przebicie hydrauliczne  nagła utrata stateczności gruntu (najczęściej nasypu lub jego
podłoża) w wyniku działania ciśnienia przepływającej wody, przebiciom hydraulicznym
sprzyja m.in. sufozja, powodująca zwiększenie prędkości przepływu wód.
32. Podłoże podkładów  ułożone w odpowiedni sposób materiały (najczęściej grunty),
stanowiące trwałe podparcie podkładów. Najczęściej podłoże podkładów składa się
z warstwy podsypki, pokrycia ochronnego oraz rodzimego lub nasypowego gruntu
podtorza.
33. Sufozja  niszcząca działalność wód przepływających w gruntach, polegająca na
wypłukiwaniu, a niekiedy także ługowaniu cząstek gruntu, prowadząca do zamulania się
(kolmatacji) pokryć filtracyjnych i zasypek drenów, uszkodzeń skarp przez wypływające
wody, przebić hydraulicznych itp. [6,s. 9]
Podstawowe zadania i cechy podtorza kolejowego.
Zadaniem podtorza jest przejęcie dynamicznych nacisków od taboru poprzez szyny,
podkłady i podsypkę. Podtorze stanowi fundament toru kolejowego.
Dla uzyskania właściwych pochyleń podłużnych toru istniejący teren musi być
odpowiednio wyrównany i dostosowany do tych pochyleń. W miejscach, gdzie niweleta toru
ma przebiegać ponad istniejącym terenem, należy wykonać nasypy, natomiast tam, gdzie
przechodzi ona poniżej terenu  przekopy.
Podtorze powinno być dostatecznie wytrzymałe i trwałe oraz stanowić stateczną
podstawÄ™ dla nawierzchni kolejowej.
Podtorze należy projektować, budować, modernizować i utrzymywać tak, aby,
 w występujących warunkach klimatycznych i eksploatacyjnych nie ulegało ono
nadmiernym trwałym i sprężystym odkształceniom, zagrażającym bezpieczeństwu ruchu,
bÄ…dz
też stwarzającym potrzebę zbyt częstych napraw nawierzchni,
 koszty budowy i eksploatacji były możliwie małe, bez pogarszania walorów użytkowych
 zapewniona była możliwość łatwego, także zmechanizowanego prowadzenia robót
podtorzowych oraz innych robót wykonywanych w jego obrębie (robót
nawierzchniowych, trakcyjnych i teletechnicznych itp.),
 budowla nie powodowała nadmiernych zakłóceń w krajobrazie i środowisku
(zanieczyszczenie środowiska, pogorszenie warunków życia i pracy na obszarach
przyległych.)
Wymagania te spełnia się poprzez:
 stosowanie odpowiednich materiałów,
 właściwe ułożenie, zagęszczenie i odwodnienie materiału oraz budowli, w tym
nadanie jej odpowiedniego kształtu wynikającego z przepisów i warunków
miejscowych,
 niedopuszczanie do wystąpienia w eksploatacji podtorza warunków gorszych niż
założone na etapie projektowania, tzn. właściwe konserwowanie oraz wykonywanie
wszystkich niezbędnych napraw i modernizacji budowli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Podtorze kolejowe powinno wykazywać następujące cechy:
 sprężystość przy przejęciu stałych i dynamicznych obciążeń pojazdów, jak również masy
własnej nawierzchni i podtorza
 odporność na drgania i wstrząsy wywołane ruchem ciężkich pociągów towarowych oraz
innych, jadących z dużymi prędkościami
 odporność na długoletnie działanie zmiennych warunków atmosferycznych,
a w szczególności na działanie wód
 trwałość w utrzymaniu prawidłowych jego przekrojów poprzecznych pod względem
wymiarowym i jakościowym przez cały okres eksploatacji [7].
Główne elementy podtorza
1. Podtorze jest częścią obiektu inwentarzowego  drogi kolejowej, każdej oddzielnej linii
w granicach danej jednostki administracyjnej.
2. Elementami podtorza sÄ…:
 nasypy i przekopy wraz ze wzmocnieniami, urzÄ…dzeniami ochronnymi
i zabezpieczajÄ…cymi
 przypory wraz z ich wzmocnieniami i urzÄ…dzeniami zabezpieczajÄ…cymi
 urzÄ…dzenia odwadniajÄ…ce.
3. Granice elementów określa się:
 dla nasypów i przekopów  wg kilometracji linii,
 dla przypór  fizyczne granice elementów,
 dla urządzeń odwadniających: na szlaku  wg kilometracji linii,
 na stacji  granice poszczególnych urządzeń stanowiących całość funkcjonalną.
4. Mury oporowe o powierzchni widocznej mniejszej niż 20 m2 zalicza się  w zależności
od ich zlokalizowania w przekroju poprzecznym podtorza  odpowiednio do nasypów,
przekopów lub przypór.
5. Elementami nasypu sÄ…:
 korpus nasypu (grunt ponad podłożem geologiczno-gruntowym)
 torowisko stanowiące powierzchnię podtorza ograniczoną górnymi krawędziami
nasypu
 skarpy i Å‚awy skarpowe z umocnieniami.
6. Elementami przekopu sÄ…:
 torowisko w faz z górnymi warstwami podłoża,
 skarpy i Å‚awy skarpowe z umocnieniami.
7. Elementami przypory sÄ…:
 korpus przypory (grunt lub inny materiał ponad podłożem geologiczno  gruntowym),
 ława przypory stanowiąca górną powierzchnię przypory, ograniczoną górnymi
 krawędziami przypory,
 skarpy i Å‚awy skarpowe z umocnieniami.
8. Elementami odwodnienia podtorza sÄ…:
 drenaże liniowe naziemne,
 drenaże liniowe podziemne do odwodnienia powierzchniowego i głębokiego wraz
z sieciÄ… odprowadzajÄ…cÄ… i urzÄ…dzeniami pomocniczymi,
 drenaże skarpowe,
 drenaże płytowe,
 drenaże pionowe,
 urzÄ…dzenia specjalne i pomocnicze.
9. Elementy nie wymienione w ust. 5, 6, 7 i 8, lecz ochraniajÄ…ce, zabezpieczajÄ…ce,
wzmacniające lub współpracujące z podtorzem, zalicza się do takiego elementu
podtorza, który przez swą funkcję lub lokalizację jest z nim związany [ 6.s. 12].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
[6,s. 14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Materiały stosowane do budowy podtorza i ich właściwości.
Grunty i inne materiały dobiera się uwzględniając ich przydatność wg tablicy
zamieszczonej poniżej oraz wymagania dla materiałów przydatnych do budowy górnych
warstw podtorza.
Przy poszukiwaniu gruntów i materiałów do budowy (naprawy) podtorza należy
w pierwszej kolejności rozważyć przydatność gruntów miejscowych (w tym odzyskanych
z przekopów oraz gruntów uzdatnionych), w następnej kolejności  odpadów przemysłowych,
na końcu gruntów z dodatkowych ukopów.
Przydatność gruntów i materiałów odpadowych do budowy podtorza
Przydatne
Przeznaczenie Przydatne bez zastrzeżeń Treść zastrzeżeń Nieprzydatne
z zastrzeżeniami
1 2 3 4 5
Na dolne 1. Rozdrobnione skały 1. Rozdrobnione  gdy pory w 1. Grunty bar 
warstwy i materiały gruboziarniste skały i materiały materiale dzo spoiste o
nasypów twarde i średnio twarde, gruboziarniste gruboziarnistym granicy
poniżej 1,2 2. Żwiry i pospółki, miękkie i zwietrzałe będą wypełnione płynności
m od torowisku również gliniaste, gruntem lub powyżej
3. Piaski grubo średnio materiałem 30%
i drobnoziarniste  naturalne drobnoziarnistym 2. Grunty nieza 
i łamane, gęszczalne,
1) Piaski gliniaste i gliny których mak 
piaszczyste morenowe, symalna gÄ™ 
2) Żużle wielko piecowe 2. Piaski pylaste  gdy zalegają w stość objęto 
i inne metalurgiczne ze i gliniaste oraz pyły miejscach suchych ściowa szkiele 
starych hałd, o granicy płynności i zabezpieczonych od tu jest mniej 
3) Dołupki przywęglowe mniejszej od 25% wód gruntowych sza niż 1,6
przepalone i nieprzepalone, i zalewowych g/cm2 (nie do 
4. Odsiewki  kamienne tyczy żużli i
popiołów lot 
nych
3. Grunty orga
3. Gliny o granicy  w miejscach
niczne IOM>5%,
płynności mniejszej suchych i
4. Grunty zawierajÄ…ce
lub równej 35% przejściowo zawil-
gips
goconych
oraz rozpusz 
czalne składni 
4. Gliny zwięzłe  do nasypów nie
ki mineralne w
o granicy płynności wyższych niż
ilości ponad
mniejszej od 45% 3 m i
5% gruntu,
zabezpieczonych
skłonne do
przed
pęcznienia
nawilgoceniem
5. Gliny i iły o  pod warunkiem
granicy płynności ulepszenia
45 60% wapnem lub
popiołami lotnymi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
1 2 3 4 5
6. Gliny o wilgotności  pod warunkiem
większej od 1,25 suszenia
wilgotności
optymalnej
7. 7. Odsiewki kamienne  gdy zwierciadło
gliniaste wody gruntowej
znajduje siÄ™ na
głębokości większej
od kapilarności
biernej gruntu
podtorza
8. 8. Żużle wielko-  gdy zalegają
piecowe i inne w miejscach suchych
metalurgiczne lub sÄ… izolowane od
z nowego studzenia wody
9. 9. Mieszaniny  gdy zalegajÄ…
popiołowo żużlowe w miejscach suchych
lub sÄ… izolowane od
wody
Na górne 1. Żwiry i pospółki, 1. Piaski pylaste  pod warunkiem
warstwy (również lekko gliniaste) i gliniaste ulepszenia tych
nasypów do 2. Piaski grubo, średnio 2. Pyły piaszczyste gruntów środami
głębokości i drobnoziarniste i pyły chemicznymi takimi
1,2 m poniżej 3. Iłołupki przywęglowe 3. Gliny o granicy jak wapno, aktywne
torowiska przepalone zawierające płynności mniejszej popioły lotne itp.
mniej niż 15% ziarn niż 35%
mniejszych od 0,075 mm
4. Odsiewki kamienne
4. 4. Żużle wielko  drobnoziarniste
(czyste)
piecowe i inne i nierozpadowe
metalurgiczne
5.5 Odsiewki kamienne  po ulepszeniu
gliniaste środkami
chemicznymi
(cement, wapno itp.)
W przekopach 1. Żwiry i pospółki, 1. Piaski gliniaste  gdy są
grunty (również gliniaste) i pylaste stabilizowane na
zalegające do 2. Piaski grubo, średnio 2. Pyły piaszczyste głębokość minimum
głębokości i drobnoziarniste i pyły 15 cm
1,2 m od 3. Iłołupki przywęglowe 3. Gliny o granicy
powierzchni przepalone zawierające płynności mniejszej
torowiska mniej niż 15% ziarn niż 35%'
mniejszych od 0,075 mm
[6, s. 19]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Przekroje poprzeczne podtorza i nawierzchni
Szerokość torowiska zależy przede wszystkim od kategorii linii, liczby torów oraz ich
wzajemnej osiowej odległości. Szerokość torowiska na liniach jednotorowych waha się od 4,5
m na liniach znaczenia miejscowego przez 5 m na liniach jednotorowych drugorzędnych do 6
m na liniach magistralnych. Torowisko w swej środkowej części, na długości podkładów, jest
poziome, natomiast w pozostałej części ma spadek poprzeczny w kierunku skarp nasypu lub
rowów bocznych przekopu.
Szerokość torowiska na liniach dwutorowych wynosi 9,6 10,4 m, przy odległości 4 m
między osiami torów. Na CMK zastosowano szerokość 10,9 m. Torowisko ma obustronny
spadek poprzeczny od osi podtorza wynoszący około 4%.
Na stacjach i przystankach osobowych obowiązują odrębne przekroje poprzeczne
podtorza.
Gdy górna warstwa podtorza wykonana jest z gruntów nasiąkających wodą, całą
szerokość torowiska pokrywa się warstwą ochronną zwaną filtracyjną, o grubości 10 30 cm,
a w przypadkach szczególnych i większej. Warstwę filtracyjną wykonuje się z piasku.
Pochylenie skarp nasypu zależy od rodzaju użytego materiału ziemnego oraz od wysokości
nasypu. Stosuje się najczęściej pochylenie skap 1:1,5 z uwagi na przewagę gruntów
piaszczystych, gliniastych i piaszczysto  gliniastych. Przy nasypach o wysokości 6 12 m
stosuje się pochylenia skarp 1:1,75, a powyżej 12 m  pochylenie 1:2. Miejsca zmiany
pochyleń skarooddziela się ławami o szerokości 0,5 1 m i pochyleniu 1:10 1:20
Przekopy wykonuje się do głębokości 12 m, a powyżej 12 m  wyjątkowo. Pochylenie skarp
zależy od rodzaju gruntów, ich uwarstwienia kierunku pochylenia warstw i stopnia
zawilgocenia. Przeważnie stosuje się pochylenie skarp 1:1,5, choć czasami w gruntach
skalistych zwiększa się je do 1:0,1. Przy przekopach o głębokości powyżej 6 m pochylenia
skarp wynoszą podobnie, jak pochylenia skarp nasypów o tej wysokości [7].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
PRZEKROJE POPRZECZNE NAWIERZCHNI I PODTORZA
Rys. 2 Przekrój poprzeczny nawierzchni i podtorza dwutorowej linii magistralnej i pierwszorzędnej.
Rysunek górny  tor na prostej, dolny  tor w łuku Oznaczenia na rysunkach: d  grubość
warstwy podsypki pod podkładami w zależności od standardu nawierzchni
ar  poszerzenie rozstawu torów na łuku wg zał.11 tabl.3
aw  poszerzenie skrajni do wewnątrz łuku wg zał. 11
az  poszerzenie skrajni na zewnątrz łuku wg zał. 11
Wartości w nawiasach dotyczą odcinków linii, na których przewiduje się prowadzenie ruchu pociągów
z prędkością większą niż 160 km/h [8].
Rys. 3. Przekrój poprzeczny nawierzchni i podtorza jednotorowej linii magistralnej. Pierwszorzędnej [8]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 4. Przekrój poprzeczny nawierzchni i podtorza dwutorowej linii drugorzędnej. W łuku należy
uwzględniać poszerzenie rozstawu toru jak w torach wyższej kategorii. Wartości
w nawiasach dotyczą odcinków linii, po których przewiduje się prowadzenie ruchu pociągów
z prędkością większą niż 80 km/h i mniejszą niż 160 km/h [8]
Rys. 5. Przekrój poprzeczny nawierzchni i podtorza jednotorowej linii drugorzędnej [8]
Rys. 6. Przekrój poprzeczny nawierzchni i podtorza jednotorowej linii znaczenia miejscowego [8]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposoby odwodnienia podtorza.
1) Odwadnianie należy traktować jako jeden z podstawowych sposobów zwiększania
wytrzymałości gruntów i stateczności podtorza.
2) Podtorze odwadnia się w zasadzie powierzchniowo tzn. kształtując odpowiednio jego po-
wierzchnie i stosując w miarę potrzeby pokrycia filtracyjne i szczelne oraz rowy i płytkie
drenaże podziemne. Wody gruntowe odprowadza się drenażami podziemnymi głębokimi
niezamarzajÄ…cymi zimÄ….
3) Spływ wód powierzchniowych z podłoża podkładów na szlakach zapewnia się stosując
poprzeczne spadki torowisk równe 0,03  :  0,05 w kierunku skarp, bocznych rowów
lub drenaży podziemnych. Jeśli możliwości takich nie ma stosuje się przekrój poprzeczny
podtorza jak na równi stacyjnej.
4) Spływ wód powierzchniowych z podłoża podkładów na równiach stacyjnych zapewnia
się przy użyciu drenażu płytowego, tzn. nadając powierzchniom gruntu spadki
poprzeczne 0,02  ,.  0,04, układając warstwę filtracyjną i odprowadzając przy użyciu tej
warstwy wody do drenażu zewnętrznego (np. rowów) i drenażu wewnętrznego
podziemnego rozmieszczonego na co 2 4 międzytorzu.
5) Pozostałe powierzchnie podtorza (z wyjątkiem skarp) profiluje się ze spadkami
poprzecznymi równymi 0,05 w kierunku możliwego spływu wód. Dotyczy to także
powierzchni odsadzek, law ochronnych i powierzchni gruntów mało przepuszczalnych,
znajdujÄ…cych siÄ™ pod gruntami przepuszczalnymi m.in. warstwami filtracyjnymi,
nasypami z przepuszczalnych gruntów itp.
6) Pokrycia ochronne układane pod podsypkę w celu odprowadzenia lub niedopuszczenia
wód muszą spełniać wymagania dla górnej części podtorza, podane w ż 5 ust. 3.
7) Ze względu na rozmywanie, grubości warstw filtracyjnych znajdujących się bezpośrednio
pod podsypką na gruntach słabo przepuszczalnych nie mogą być mniejsze od 0,15 m
w przypadku warstw z piasków średnich i 0,10 m w przypadku warstw z pospółek.
8) Grunty podtorza wyjątkowo wrażliwe na wodę zabezpiecza się pokryciami ochronnymi
szczelnymi. Stosowanie takich pokryć uzasadnione jest wtedy, gdy poziom wód
gruntowych musi znajdować się na głębokości co najmniej 2 m, mierzonej od główki
szyny.
9) Rowy stosuje się do zbierania i odprowadzania wód powierzchniowych:
 we wszystkich przekopach,
 przy górnych krawędziach przekop6w od strony napływających wód,
 przy nasypach 0 wysokości do 0,6 m,
 przy nasypach od strony dopływających wód oraz w celu:
 przeprowadzenia wód powierzchniowych przez stację lub odprowadzenia ich poza
podtorze,
 niewielkiego obniżenia poziomu wód gruntowych [6,s. 27].
Zasady BHP przy robotach ziemnych. [4]
Na podstawie art. 237[15] ż 2 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:
Rozdział 1
Przepisy ogólne
ż 1. Rozporządzenie określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji
maszyn i innych urządzeń technicznych przeznaczonych do robót ziemnych,
budowlanych i drogowych, zwanych dalej "maszynami roboczymi".
ż 2. 1. Niedopuszczalne jest:
1) obsługiwanie maszyn roboczych bez urządzeń zabezpieczających lub sygnalizacyjnych
wymaganych odrębnymi przepisami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
2) dokonywanie zmian konstrukcyjnych w maszynach roboczych,
3) wykonywanie napraw i konserwowanie maszyn roboczych będących w ruchu,
4) odtłuszczanie i czyszczenie powierzchni maszyn roboczych benzyną etylizowaną lub
innymi rozpuszczalnikami, których pary mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny gazów
palnych lub wybuchowych.
2. Eksploatowanie maszyn roboczych odbywa się na terenie rozpoznanym pod względem
warunków geologicznych i gruntowych.
ż 3. 1. Podczas obsługi maszyn roboczych w szczególności:
1) w terenie uzbrojonym lub na drodze o ograniczonym ruchu,
2) w pobliżu budynków i budowli,
3) w sÄ…siedztwie napowietrznych linii energetycznych,
4) w wykopach szerokoprzestrzennych,
5) na terenie bagiennym lub w wodzie,
6) na pochyłościach lub stokach  zapewnia się środki bezpieczeństwa przewidziane
w dokumentacji techniczno-ruchowej, instrukcjach obsługi oraz w stanowiskowych
instrukcjach bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Podczas współpracy maszyn roboczych z:
1) dodatkowym osprzętem przeznaczonym do robót ziemnych, budowlanych i drogowych,
2) liniami technologicznymi do produkcji zapraw betonowych lub kruszywa  stosuje siÄ™
zasady bezpieczeństwa i higieny pracy określone w instrukcjach obsługi tych urządzeń
lub linii technologicznych.
ż 4. 1. Teren robót prowadzonych przy użyciu wielozadaniowych agregatów do naprawy
nawierzchni drogi ogradza się w sposób uniemożliwiający wejście na ten teren osób
niezatrudnionych oraz oznakowuje się zgodnie z odrębnymi przepisami.
2. W zależności od rodzaju i zakresu, roboty w pasie drogowym prowadzi się przy:
1) zamkniętym ruchu na drodze lub
2) wyłączeniu z ruchu drogowego części jezdni, pasa ruchu jezdni albo jego części, lub
3) ograniczonej prędkości pojazdów poruszających się na remontowanym odcinku jezdni,
w przypadku gdy roboty są prowadzone na poboczu drogi, w rowie lub na przydrożnych
skarpach.
3. W warunkach ograniczonej widoczności miejsce pracy maszyn roboczych oświetla się,
ż 5. W czasie przerw w pracy oraz po zakończeniu pracy maszyny robocze zabezpiecza się
przed ich przypadkowym uruchomieniem przez osoby nieupoważnione lub
niezatrudnione przy tych pracach.
ż 6. Podczas załadunku maszyn roboczych, transportu na wyznaczone miejsce robót oraz
wyładunku, przestrzega się następujących wymagań:
1) załadunek na środki transportu drogowego lub kolejowego przeprowadza się w sposób
zmechanizowany z rampy czołowej, zgodnie z instrukcją załadunku i transportu
poszczególnych maszyn,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
2) w przypadku załadunku ciężkich maszyn roboczych na przyczepy niskopodwoziowe przy
użyciu wciągarek mechanicznych, zatrudnione przy tej czynności osoby nie mogą
znajdować się w pobliżu naciągniętej liny lub osi jej przedłużenia oraz za wciąganą
maszynÄ…,
3) operatorzy i inne osoby wyznaczone do konwojowania maszyn roboczych transportem
kolejowym lub drogowym podlegajÄ… uprzedniemu przeszkoleniu w zakresie
bezpieczeństwa transportu maszyn roboczych tymi środkami lokomocji.
Rozdział 10
Roboty ziemne
ż 143. Roboty ziemne powinny być prowadzone na podstawie projektu, określającego
położenie instalacji i urządzeń podziemnych, mogących znalez
ć się w zasięgu prowadzonych
robót.
ż 144. 1. Wykonywanie robót ziemnych w bezpośrednim sąsiedztwie sieci, takich jak:
elektroenergetyczne, gazowe, telekomunikacyjne, ciepłownicze, wodociągowe
i kanalizacyjne powinno być poprzedzone określeniem przez kierownika budowy bezpiecznej
odległości, w jakiej mogą być one wykonywane od istniejącej sieci, i sposobu wykonywania
tych robót.
2. Bezpieczną odległość wykonywania robót, o których mowa w ust. 1, ustala kierownik
budowy w porozumieniu z właściwą jednostką, w której zarządzie lub użytkowaniu
znajdują się te instalacje. Miejsca tych robót należy oznakować napisami ostrzegawczymi
i ogrodzić.
3. W czasie wykonywania robót ziemnych miejsca niebezpieczne należy ogrodzić
i umieścić napisy ostrzegawcze.
4. Prowadzenie robót ziemnych w pobliżu instalacji podziemnych, a także głębienie
wykopów poszukiwawczych powinno odbywać się ręcznie.
ż 145. 1. W czasie wykonywania wykopów w miejscach dostępnych dla osób
niezatrudnionych przy tych robotach należy wokół wykopów pozostawionych na czas zmroku
i w nocy ustawić balustrady, o których mowa w ż 15 ust. 2, zaopatrzone w światło
ostrzegawcze koloru czerwonego.
2. Poręcze balustrad, o których mowa w ust. 1, powinny znajdować się na wysokości 1,1 m
nad terenem i w odległości nie mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu.
3. Niezależnie od ustawienia balustrad, o których mowa w ust. 1, w przypadkach
uzasadnionych względami bezpieczeństwa wykop należy szczelnie przykryć, w sposób
uniemożliwiający wpadnięcie do wykopu.
4. W przypadku przykrycia wykopu, zamiast balustrad, o których mowa w ust. 3, teren
robót można oznaczyć za pomocą balustrad z lin lub taśm z tworzyw sztucznych,
umieszczonych wzdłuż wykopu na wysokości 1,1 m i w odległości 1 m od krawędzi
wykopu.
ż 146. Jeżeli teren, na którym są wykonywane roboty ziemne, nie może być ogrodzony,
wykonawca robót powinien zapewnić stały jego dozór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
ż 147. 1. Wykopy o ścianach pionowych nieumocnionych, bez rozparcia lub podparcia, mogą
być wykonywane tylko do głębokości 1 m w gruntach zwartych, w przypadku gdy teren przy
wykopie nie jest obciążony w pasie o szerokości równej głębokości wykopu.
2. Wykopy bez umocnień, o głębokości większej niż 1 m, lecz nie większej od 2 m, można
wykonywać, jeżeli pozwalają na to wyniki badań gruntu i dokumentacja
geologiczno-inżynierska.
3. Zabezpieczenie ażurowe ścian wykopów można stosować tylko w gruntach zwartych.
Stosowanie zabezpieczenia ażurowego ścian wykopów w okresie zimowym jest
zabronione.
4. Niedopuszczalne jest używanie elementów obudowy wykopu niezgodnie
z przeznaczeniem.
ż 148. W czasie wykonywania wykopów ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu, zgodnym
z przepisami odrębnymi, należy:
1) w pasie terenu przylegającego do górnej krawędzi skarpy, na szerokości równej
trzykrotnej głębokości wykopu, wykonać spadki umożliwiające łatwy odpływ wód
opadowych w kierunku od wykopu,
2) likwidować naruszenie struktury gruntu skarpy, usuwając naruszony grunt,
z zachowaniem bezpiecznego nachylenia w każdym punkcie skarpy,
3) sprawdzać stan skarpy po deszczu, mrozie lub po dłuższej przerwie w pracy.
ż 149. Bezpieczne nachylenie ścian wykopów powinno być określone w dokumentacji
projektowej wówczas, gdy:
1) roboty ziemne sÄ… wykonywane w gruncie nawodnionym,
2) teren przy skarpie wykopu ma być obciążony w pasie równym głębokości wykopu,
3) grunt stanowią iły skłonne do pęcznienia,
4) wykopu dokonuje siÄ™ na terenach osuwiskowych,
5) głębokość wykopu wynosi więcej niż 4 m.
ż 150. W czasie wykonywania koparką wykopów wąskoprzestrzennych należy wykonywać
obudowę wyłącznie z zabezpieczonej części wykopu lub zastosować obudowę
prefabrykowaną, z użyciem wcześniej przewidzianych urządzeń mechanicznych.
ż 151. 1. Jeżeli wykop osiągnie głębokość większą niż 1 m od poziomu terenu, należy
wykonać zejście (wejście) do wykopu.
2. Odległość pomiędzy zejściami (wejściami) do wykopu nie powinna przekraczać 20 m.
3. Wchodzenie do wykopu i wychodzenie po rozporach oraz przemieszczanie osób
urządzeniami służącymi do wydobywania urobku jest zabronione.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
ż 152. Każdorazowe rozpoczęcie robót w wykopie wymaga sprawdzenia stanu jego obudowy
lub skarp.
ż 153. 1. Jeżeli roboty odbywają się w wykopie wąskoprzestrzennym jednocześnie
z transportem urobku, wykop przykrywa się szczelnym i wytrzymałym zabezpieczeniem.
2. Pojemniki do transportu urobku powinny być załadowane poniżej górnej ich krawędzi.
ż 154. Składowanie urobku, materiałów i wyrobów jest zabronione:
1) w odległości mniejszej niż 0,6 m od krawędzi wykopu, jeżeli ściany wykopu są
obudowane oraz jeżeli obciążenie urobku jest przewidziane w doborze obudowy,
2) w strefie klina naturalnego odłamu gruntu, jeżeli ściany wykopu nie są obudowane.
ż 155. Ruch środków transportowych obok wykopów powinien odbywać się poza granicą
klina naturalnego odłamu gruntu.
ż 156. 1. W czasie zasypywania obudowanych wykopów zabezpieczenie należy demontować
od dna wykopu i stopniowo usuwać je, w miarę zasypywania wykopu.
2. Zabezpieczenie można usuwać jednoetapowo z wykopów wykonanych:
1) w gruntach spoistych  na głębokości nie większej niż 0,5 m,
2) w pozostałych gruntach  na głębokości nie większej niż 0,3 m.
ż 157. W czasie wykonywania robót ziemnych nie powinno dopuszczać się do tworzenia się
nawisów gruntu.
ż 158. 1. Koparka w czasie pracy powinna być ustawiona w odległości od wykopu co
najmniej 0,6 m poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu.
2. Przy wykonywaniu robót ziemnych sprzętem zmechanizowanym należy wyznaczyć
w terenie strefę niebezpieczną i odpowiednio ją oznakować.
ż 159. Przebywanie osób pomiędzy ścianą wykopu a koparką, nawet w czasie postoju, jest
zabronione.
ż 160. Podgrzewanie, rozmrażanie lub zamrażanie gruntu powinno być prowadzone zgodnie
z dokumentacją projektową oraz instrukcją bezpieczeństwa, opracowaną przez wykonawcę.
ż 161. Teren, na którym odbywa się podgrzewanie, rozmrażanie lub zamrażanie gruntu
powinien być przez cały czas procesu ogrodzony i oznakowany tablicami ostrzegawczymi,
oświetlony o zmroku i w porze nocnej oraz fachowo nadzorowany.
ż 162. Zakładanie obudowy lub montaż rur w uprzednio wykonanym wykopie o ścianach
pionowych i na głębokości poniżej 1 m wymaga tymczasowego zabezpieczenia osób klatkami
osłonowymi lub obudową prefabrykowaną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
ż 163. 1. Grodzie i kesony powinny być:
1) zbudowane z materiałów trwałych o wymaganej w projekcie wytrzymałości,
2) wyposażone w urządzenia zapewniające osobom schronienie w przypadku wpływu wody
lub innych substancji.
2. Budowa, przebudowa oraz demontaż grodzi i kesonów powinny odbywać się pod
nadzorem osób, o których mowa w ż 5.
3. Grodzie i kesony powinny być regularnie kontrolowane przez osoby, o których mowa
w ż
4. W czasie wbijania grodzi przebywanie osób w odległości mniejszej niż 10 m od miejsca
ich wbijania jest zabronione.
5. W czasie wyrywania grodzi przebywanie osób w promieniu równym długości grodzi
powiększonym o 5 m jest zabronione.
ż 164. 1. Pomieszczenia zamknięte, tunele, zbiorniki, studnie, urządzenia techniczne, kanały
powinny być wyposażone w wentylację grawitacyjną lub w razie potrzeby w wentylację
mechanicznÄ….
2. Urządzenia elektryczne, stosowane w pomieszczeniach, o których mowa w ust. 1,
powinny posiadać zabezpieczenia chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym
i wybuchem.
3. Stanowiska pracy na otwartym powietrzu powinny być wydzielone, właściwie
oznakowane i zabezpieczone przed wejściem osób postronnych.
4. Osoby powinny mieć zapewnioną szybką drogę ewakuacyjną na wypadek zalania, pożaru
lub wystąpienia szkodliwych gazów, a także możliwość uzyskania niezwłocznie
pierwszej pomocy medycznej.
ż 165. 1. W czasie prowadzenia robót ziemnych metodą bezodkrywkową należy zapewnić
osobom bezpieczne połączenie podziemnych stanowisk pracy ze stanowiskami pracy
zlokalizowanymi na powierzchni terenu, za pomocą szybów i tuneli, obudowanych
w sposób uwzględniający parcie ziemi i wód gruntowych.
2. Każda osoba pracująca w wyrobiskach podziemnych lub udająca się pod ziemię,
niezależnie od oświetlenia ogólnego, powinna posiadać sprawnie działającą lampę
z własnym zasilaniem, zapewniającym nieprzerwane oświetlenie co najmniej przez 10
godzin.
3. Na każdym odcinku prowadzenia robót podziemnych należy zapewnić:
1) system łączności, umożliwiający porozumiewanie się z podziemnych stanowisk
roboczych ze stanowiskami na powierzchni ziemi oraz z pogotowiem zabezpieczajÄ…cym,
2) ustalony system alarmowania osób, znajdujących się pod poziomem terenu i pogotowia
zabezpieczającego na wypadek zagrożenia, wymagającego wycofania osób z wyrobisk
podziemnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4. W przypadku zagrożenia w czasie wykonywania robót pod ziemią, osoba sprawująca
nadzór techniczny jest obowiązana do niezwłocznego wstrzymania robót na zagrożonych
stanowiskach pracy i wycofania osób w bezpieczne miejsce.
5. Wyrobiska i pomieszczenia podziemne z dostępem dla ludzi powinny być przewietrzane
w taki sposób, aby zawartość tlenu w powietrzu nie była mniejsza niż 19%. W przypadku
gdy zawartość tlenu jest mniejsza, osoby znajdujące się w tych pomieszczeniach należy
niezwłocznie ewakuować w bezpieczne miejsce.
6. Temperatura powietrza w miejscu pracy nie powinna przekraczać 301 K (28°C).
7. Ilość powietrza doprowadzonego do wyrobisk powinna zapewniać utrzymanie
wymaganego składu i temperatury powietrza. Objętość dostarczanego powietrza powinna
wynosić co najmniej 6 m[3], na jedną osobę najliczniejszej zmiany.
8. Prędkość ruchu powietrza w wyrobiskach korytarzowych powinna wynosić nie mniej niż
0,1 m/s i nie więcej niż 8 m/s.
ż 166. Wykonawca robót tunelowych powinien zapewnić stały nadzór nad działaniem
wentylacji.
ż 167. Stan urządzeń wentylacyjnych należy systematycznie kontrolować, a stwierdzone
usterki natychmiast usuwać.
ż 168. Wykonawca robót tunelowych powinien zapewnić na powierzchni terenu,
odpowiednio wyposażony w środki medyczne, punkt pierwszej pomocy medycznej, czynny
w czasie każdej zmiany roboczej, na poszczególnych odcinkach zaś, na których trwają roboty,
punkty wyposażone w niezbędne środki opatrunkowe i nosze.
ż 169. Tymczasowa obudowa wykopów i wyrobisk podziemnych nie powinna być
eksploatowana dłużej niż 2 lata, jeżeli projekt zabezpieczeń nie przewiduje inaczej. [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 7. Przekroje poprzeczne podtorza w rejonach rowów [6. s. 28] a  przekop na szlaku,
b  nasyp na szlaku, c  nasyp na terenie zalewowym, d  równina stacyjna dużej
stacji w przekopie
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy znasz definicjÄ™ podtorza?
2. Jakie jest zadanie podtorza?
3. Czy potrafisz podać podstawowe cechy podtorza?
4. Czy potrafisz wymienić podstawowe elementy nasypu?
5. Czy potrafisz wymienić podstawowe elementy przekopu?
6. Czy umiesz narysować zasadnicze przekroje podtorza.?
7. W jakim celu stosujemy odwodnienie podtorza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na poniższym rysunku przedstawiony jest przekrój poprzeczny podtorza w nasypie
i przekopie dla linii znaczenia miejscowego
1. zaznacz wspomniane elementy.
2. określ pochylenia skarp.
1:?
1:?
Jaki to
1:?
element?
Jaki to
element?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z elementami podtorza kolejowego,
2) rozpoznać poszczególne element,
3) wpisać za znakiem? odpowiednią wartość lub nazwę,
4) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kopie powyższego rysunku przygotowane przez nauczyciela
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na poniższych rysunkach przedstawione są przekroje poprzeczne podtorza,
1. określ, który z przekrojów podtorza dotyczy torów położonych w łuku, a który dotyczy
torów położonych na prostej,
2. jaką literą jest oznaczona szerokość ławy torowiska,
3. zaznacz położenie nawierzchni i podtorza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunki przekrojów poprzecznych podtorza i nawierzchni rozpoznać
poszczególne elementy,
2) w ramkę wpisać odpowiednie położenie toru w planie,
3) strzałką zaznaczyć usytuowanie nawierzchni i podtorza,
4) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kopie powyższych rysunków przygotowane przez wykładowcę,
- poradnik dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sformułować określenia dotyczące podtorza kolejowego?
ðð ðð
2) wymienić zadania podtorza kolejowego?
ðð ðð
3) wymienić cechy podtorza kolejowego?
ðð ðð
4) wymienić elementy podtorza kolejowego?
ðð ðð
5) narysować przekrój podtorza w wykopie i nasypie?
ðð ðð
6) określić zadania odwodnienia podtorza?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2. Maszyny i urządzenia do robót ziemnych
4.2.1. Materiał nauczania
Ze względu na duży obmiar robót przy wykonywaniu robót ziemnych stosuje się w coraz
większym zakresie sprzęt zmechanizowany, obecnie jest to możliwe dzięki szybkiemu
rozwojowi techniki. Wymagania ekonomiczne wymuszajÄ… na wykonawcach zmniejszenie
liczby zatrudnianych pracowników i stosowanie nowoczesnych  choć bardzo drogich,
wydajnych maszyn do utrzymania i naprawy podtorza kolejowego.
Jak wspomniano w rozdziale 4.1. podtorze powinno być dostatecznie wytrzymałe i trwałe
oraz stanowić stateczną podstawę dla nawierzchni kolejowej.
Przed ułożeniem nawierzchni kolejowej należy podtorze odpowiednio zgęścić
i ustabilizować, służą do tego celu urządzenia i maszyny pokazane poniżej,
Rys. 8. Walec okołkowany [2, s. 44]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 9. Walec [9]
Rys. 10. Ustabilizowane podtorze [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 11. Stopa wibracyjna [9]
Rys. 12. Zagęszczarka [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 13. Koparka [10]
Rys. 14. Spychacz [10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 15. Profilarka [10]
Rys. 16. A
adowarka [10]
Kiedy stajemy przed zadaniem budowy nasypów na słabych gruntach, to metoda
wymiany gruntu polegająca na wybraniu gruntu słabego na odkład i zastąpieniu go
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
materiałem ziarnistym, może okazać się nieekonomiczna lub szkodliwa dla środowiska
naturalnego. W takich przypadkach można zastosować technologię Tensar International.
Użycie geotkaniny pozwoli natomiast uniknąć opóz
nień związanych z etapowaniem
budowy i  w przypadku zastosowania drenów pionowych  umożliwi bezpieczne stosowanie
większych przeciążeń na słabym podłożu. Basetex może też być użyty jako napięta membrana
między palami.
Rys. 17. Rozkładanie geotkaniny [5]
Niezależnie od problemów i trudności związanych z określonym przypadkiem, firma
Tensar jest w stanie dostarczyć rozwiązania nowoczesne, ekonomicznie efektywne
i sprawdzone w praktyce.
Rys. 18. Uszkodzone podtorze [5]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Jeżeli problemem jest raczej stateczność niż osiadanie, to zastosowanie geosiatek
umożliwi rozpoczęcie robót na słabym gruncie i wznoszenie nasypu w sposób kontrolowany
i bezpieczny.
Rys. 19. Zbrojenie słabego podtorza [5]
Geosiatki Tensar i geotkaniny Basetex mogą być układane w podstawie nasypu jako
zbrojenie, jedno lub wielowarstwowe, przecinające potencjalne powierzchnie poślizgu,
przechodzące do podłoża.
Kiedy zachodzi niebezpieczeństwo zapadania nasypu w pustki występujące w podłożu,
warstwa zbrojenia może być skonstruowana, albo przy użyciu dwukierunkowych geosiatek
Tensar, które w połączeniu z kruszywem tworzą usztywnioną płytę, albo z zastosowaniem
geotkaniny Basetex, jako naprężonej membrany ponad pustkami gruntu.
Oba te rozwiązania mogą być stosowane tak, by w rezultacie uzyskać konstrukcję
zapewniającą stabilne i trwałe posadowienie nasypów i obwałowań.
Kiedy zachodzi potrzeba redukcji nierównomiernego osiadania lub maksymalnego
zwiększenia nośności podłoża z relatywnie cienkiej warstwy słabonośnej, zapewnienie
wzmocnienia podstawy nasypu gwarantuje materac geokomórkowy.
Materac geokomórkowy to otwarta od góry, ciągła konstrukcja komorowa, o wysokości
1m, utworzona z geosiatek i wytrzymałych łączników. Umieszczana jest na podłożu
i wypełniana kruszywem. Tworzy się w ten sposób sztywny fundament dla nasypu, jak
również możliwość bezpiecznego dostępu do placu budowy na słabym gruncie,
w początkowym stadium realizacji robót.
RozwiÄ…zania te:
 Umożliwiają szybką budowę
 Umożliwiają bezpieczny dojazd i poruszanie się pracowników i sprzętu w miejscu
budowy
 Pozwalają uniknąć wymiany gruntu
 Zmniejszają utratę gruntu nasypowego wynikającą z jego zapadania się w słabym,
podatnym podłożu
 Umożliwiają bezpieczne przykrycie pustek w podłożu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Często, w celu zaoszczędzenia zarówno czasu, jak i pieniędzy, konieczne staje się
zbrojenie skarp tak, aby mogły uzyskać kąt nachylenia bardziej stromy niż naturalny.
Zbrojenie umożliwia również wykorzystanie materiału nasypowego gorszej jakości. Zalety te
mogą stać się atutem projektu w fazie planowania i zatwierdzania, mogą też zminimalizować
wpływ na środowisko, poprzez tworzenie  miękkich konstrukcji z minimalnym zajęciem
terenu.
Powierzchniowe obudowanie skarp nie jest zazwyczaj konieczne, o ile skarpy
wzmacniane siatkami majÄ… pochylenie 45° lub Å‚agodniejsze. Jako zabezpieczenie przed erozjÄ…
można zastosować matę (mata o przestrzennej strukturze, niepodatna na rozkład biologiczny),
w połączeniu z pokryciem skarpy humusem. Po rozwinięciu się roślinności mata przestaje
być widoczna. [5].
Najbardziej pracochłonnym i kosztownym procesem jest wykonanie naprawy głównej
podtorza.
Naprawa główna ma na celu przywrócenie w całości lub w części pierwotnej zdolności
użytkowej podtorza i polega na wymianie lub naprawie elementów, które uległy zużyciu lub
zniszczeniu. Wykonywane podczas napraw głównych roboty modernizacyjne mają na celu
przygotowanie obiektu do określonych wymagań eksploatacyjnych (zwiększone naciski,
prędkości, obciążenie) oraz wydłużenie okresu eksploatacji obiektu.
Naprawa główna podtorza (wzmacnianie górnej warstwy) prowadzona jest jedną z dwóch
metod: tradycyjnÄ… lub potokowÄ….
Metodę tradycyjną stosuje się wszędzie tam, gdzie odcinki podtorza wymagające
wzmocnienia są krótkie. Kolejność czynności tych robót można przedstawić w trzech
etapach: demontaż nawierzchni szynowej razem z podsypką, wykonanie wzmocnienia
sposobami tradycyjnymi i zabudowa nawierzchni z wykorzystaniem maszyn torowych.
Metoda potokowa prowadzona jest bez demontażu toru przy wykorzystaniu maszyny do
wymiany i wzmacniania podtorza AHM 800R z zestawem wagonów samowyładowczych
MFS.
Głównym zadaniem tej maszyny jest ułożenie warstwy ochronnej z możliwością ułożenia
geosyntetyków bez konieczności rozbierania nawierzchni szynowej oraz oczyszczenie
tłucznia.
Kolejność pracy maszyny AHM 800R jest następująca:
 usunięcie wierzchniej warstwy podsypki i jej transport do maszyny,
 wykopanie pozostałej warstwy podsypki,
 wygładzenie korony torowiska,
 oczyszczenie podsypki,
 wytworzenie mieszanki piaskowo-żwirowej na warstwę ochronną,
 ułożenie wzmocnienia,
 ułożenie warstwy ochronnej,
 zagęszczenie warstwy ochronnej,
 ułożenie podsypki. [1,s. 78].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 20. Maszyna do wykonywania kapitalnego remontu podtorza AHM [11]
Rys. 21. Wybieranie warstwy podtorza i wbudowanie warstwy wzmacniajÄ…cej przy pomocy AHM [1, s. 78]
Coraz większe zastosowanie podczas napraw podtorza ma maszyna SVV 100.
Maszyna ta służy do układania warstwy ochronnej po wcześniejszym wybraniu warstwy
tłucznia oraz do układania wzmocnienia z geosyntetyku.
Rys. 22. Schemat maszyny SVV 100 [1, s. 78]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 23. Maszyna SVV 100 [1,s. 78]
Do ostatecznej stabilizacji podtorza oraz podsypki stosuje siÄ™ maszynÄ™ torowÄ…  stabilizatora.
Rys. 24. Dynamiczny stabilizator toru PTS 62 [1, s. 78]
Rys. 25. Stabilizator DGS [10]
Światowe tendencje w rozwoju maszyn torowych związane są z głównie
z wprowadzeniem maszyn połączonych, tj. łączeniu dwóch lub trzech w jeden duży zespół di
kompleksowej naprawy. Kierunek ten można zauważyć po pierwsze, w rozwoju maszyn do
wzmacniania podtorza ( szczególnie górnej warstwy) poprzez wbudowanie geosyntetyku
i warstwy ochronnej oraz pełny recykling podsypki (oczyszczanie, mycie, kruszenie). Po
drugie w rozwoju maszyn do naprawy i budowy nawierzchni szynowej, szczególnie przy
wymianie wszystkich elementów nawierzchni jedną maszyną. Jednocześnie widoczny jest
rozwój maszyn pojedynczych(zwiększenie wydajności i jakości robót), np. maszyn do
utrzymania toru. [1,s. 78].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosujemy maszyny i urzÄ…dzenia do utrzymania i naprawy podtorza?
2. Czy potrafisz wymienić minimum pięć maszyn do utrzymania i naprawy podtorza?
3. Jakie jest zadanie geosiatek?
4. Jaka jest kolejność pracy maszyny AHM 800 R?
5. Jaką czynność wykonują maszyny torowe  stabilizatory stosowane podczas napraw
nawierzchni i podtorza?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na poniższych fotografiach są przedstawione maszyny do utrzymania i wykonywania
podtorza, w ramce wpisz nazwę maszyny. Gdy już je rozpoznasz nazwę maszyn, opisz
kolejność pracy AHM 800 R.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznawać i grupyfikować maszyny do robót ziemnych i budowy podtorza.
2) opisać charakterystykę maszyn.
3) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kopie powyższych fotografii przygotowane przez wykładowcę,
- poradnik.
Ćwiczenie 2
Na poniższych rysunkach przedstawione są schematy maszyn stosowanych do
utrzymania podtorza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
1. rozpoznaj schemat maszyny SVV 100, wpisz jej nazwÄ™ w odpowiedniÄ… ramkÄ™,
2. odpowiedz, gdzie stosowana jest rozpoznana maszyna?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schemat maszyny SVV 100,
2) rozpoznać ten typ maszyny,
3) opisać, do czego służy maszyna SVV 100.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kopie powyższych schematów przygotowane przez wykładowcę,
- poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić w jakim celu stosujemy maszyny do robót ziemnych?
ðð ðð
2) rozpoznać i grupyfikować maszyny do robót ziemnych?
ðð ðð
3) przedstawić zadanie geosiatek?
ðð ðð
4) wymienić kolejność pracy maszyny AHM 800R?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Podtorze kolejowe to
a) ułożone w odpowiedni sposób materiały (najczęściej grunty), stanowiące trwałe
podparcie podkładów.
b) kolejowa budowla geotechniczna wykonana jako nasyp lub przekop wraz
z urzÄ…dzeniami jÄ… zabezpieczajÄ…cymi, ochraniajÄ…cymi i odwadniajÄ…cymi, podlegajÄ…ca
oddziaływaniom eksploatacyjnym, wpływom klimatycznym oraz wpływom podłoża
gruntowego zalegającego bezpośrednio pod podtorzem i w najbliższym jego otoczeniu.
c) urządzenie odwadniające, umożliwiające zebranie i szybkie (najczęściej
grawitacyjne) odprowadzenie wód.
d) element rurowy odprowadzajÄ…cy wody ze zbieraczy do odbiornika naturalnego lub
sztucznego albo miejskiej sieci deszczowej lub kanalizacyjnej.
2. Maszyna przedstawiona na rysunku służy do
a) bezpośredniego pomiaru toru.
b) montażu rozjazdów.
c) oprofilowania tłucznia.
d) ostatecznej stabilizacji podsypki.
3. Zadaniem podtorza kolejowego jest
a) przejęcie dynamicznych nacisków od taboru poprzez szyny, podkłady i podsypkę.
b) niszcząca działalność wód przepływających w gruntach.
c) utrata stateczności gruntu (najczęściej nasypu lub jego podłoża) w wyniku działania
ciśnienia przepływającej wody sztuczny zbiornik.
d) wypłukiwanie, a niekiedy także ługowaniu cząstek gruntu.
4. Przedstawiona na rysunku maszyna służy do
a) oczyszczania podsypki.
b) uzupełniania tłucznia.
c) profilowania Å‚aw torowiska.
d) Å‚ugowania czÄ…stek gruntu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Elementami podtorza sÄ…
a) mosty.
b) wiadukty.
c) nasypy i przekopy.
d) szyny.
6. Elementami odwodnienia podtorza sÄ…
a) drenaże.
b) tunele.
c) rozjazdy.
d) repety.
7. Na rysunku przedstawiony jest przekrój podtorza dla
a) linii jednotorowej na prostej.
b) linii jednotorowej w Å‚uku.
c) linii dwutorowej w Å‚uku.
d) linii dwutorowej na prostej.
8. Cechy podtorza to
a) przemieszczanie dużych mas gruntów.
b) sprężystość przy przejęciu stałych i dynamicznych obciążeń pojazdów, jak również
masy własnej nawierzchni i podtorza.
c) wypieranie gruntów podłoża.
d) rozmycie podłoży nasypów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
9. Na rysunku przedstawiony jest przekrój podtorza dla
a) linii dwutorowej na prostej.
b) linii jednotorowej w Å‚uku.
c) linii dwutorowej w Å‚uku.
d) linii jednotorowej na prostej.
10. SÄ…czki zaliczamy do
a) kolektorów.
b) rowów odwadniających.
c) basenów retencyjnych.
d) drenaży.
11. Maszyna przedstawiona na poniższym rysunku przystosowana jest do
a) wymiany szyn.
b) naprawy podtorza.
c) regulacji toru w planie i profilu.
d) ustawiania słupów trakcyjnych.
12. Na rysunku przedstawiony jest przekrój podtorza dla
a) linii dwutorowej w Å‚uku.
b) linii jednotorowej w Å‚uku.
c) linii dwutorowej na prostej.
d) linii jednotorowej na prostej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
13. Maszyna przedstawiona poniżej to
a) Å‚adowarka.
b) koparka.
c) walec.
d) kruszarka.
14. Poniższy rysunek przedstawia
a) rzut z góry linii wielotorowej.
b) widok od strony osi toru.
c) widok z dołu.
d) przekrój poprzeczny.
15. Do elementów podtorza zaliczamy między innymi
a) dworce.
b) rozjazdy.
c) podkłady.
d) drenaże.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
16. UrzÄ…dzenie przedstawione na rysunku to
a) urządzenie do podniesienia poziomu wód gruntowych.
b) oczyszczenia podsypki.
c) agregat prądotwórczy.
d) wiertarka.
17. Szerokość ławy torowiska waha się w granicach
a) 2,0 4,0 m.
b) 4,0 6,0 m.
c) 4,5 6,0 m.
d) 6,0 6,5 m.
18. W czasie pracy AHM  800 wykonywana jest następująca czynność
a) dokręcanie śrub.
b) oczyszczenie podsypki.
c) wymiana podkładów.
d) wiercenie otworów w podkładach.
19. UrzÄ…dzenie przedstawione na rysunku to
a) agregat prądotwórczy.
b) zagęszczarka podsypki.
c) podbijak ręczny.
d) zakrętarka mechaniczna.
20. Granice nasypów i przekopów określa się według
a) kilometracji linii.
b) granic powiatów.
c) położenia nad poziomem morza.
d) granic województw.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonanie podtorza kolejowego
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
6. LITERATURA
1. Kędra Z  Mechanizacja napraw głównych dróg szynowych, artykuł z miesięcznika
Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa nr 47
2. Skrzyński E., Sikora R.,  Kolejowe budowle ziemne, WKA
1980
3. Ssak J.  Odwadnianie podtorza, WKA
1990
4. Kodeks Pracy art. 237
5. Materiały ze szkolenia Lubelskiej Izby Inżynierów Budownictwa  2007r
6. Załącznik nr 2 do Uchwały nr 302 Zarządu PKP Polskie Linie Kolejowe S. A. z dn.
05.10.2005r. (Id  3)
7. www.inżynieria  kolejowa.dl.pl
8. www.infrastruktura.
9. www.rucianenida.org
10. www.pni.net.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48