2012-02-08
Próbę skonstruowania modeli będących
odzwierciedleniem typowych sposobów
rozwiązywania problemów przez osoby znajdujące
się w okresie póz
nej dorosłości podjęła
amerykańska psycholog Suzanne Reichard.
Wyodrębniła pięć postaw psychologicznych
(stereotypów psychologicznych),
charakterystycznych dla sposobów rozwiązywania
własnych problemów życiowych przez osoby
starsze.
POSTAWY OSÓB W WIEKU PODESZA
YM
WOBEC WA
ASNEJ STAROÅšCI
1 2
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
Òð We współczesnej cywilizacji postawa konstruktywna jest
Òð Przedstawicieli postawy konstruktywnej wyróżnia jÄ…:
najbardziej korzystnym typem przystosowania.
Éð adekwatna, gÅ‚Ä™boka umiejÄ™tność oceny sytuacji,
Éð samokrytycyzm, zdolność Å›wiadomej oceny wÅ‚asnych
Òð Jest charakterystyczna dla osoby o zintegrowanym
sukcesów i porażek,
wnętrzu, wolnej od objawów oraz zaburzeń lękowych.
Éð silna konstrukcja psychiczna,
Éð pewność siebie,
Òð CechÄ… charakterystycznÄ… ich osobowoÅ›ci sÄ… harmonijne
stosunki interpersonalne nacechowane empatiÄ…, ciepÅ‚ymi Éð wysoka samoocena,
uczuciami i chęcią niesienia pomocy.
Éð opanowywanie agresywnych odniesieÅ„,
Òð DominujÄ… u nich:
Éð zdolność przebaczania i wÅ‚aÅ›ciwego wyrażania uczuć.
Éð zadowolenie z życia,
Éð sÄ… to osoby samodzielne,
Éð z wÅ‚asnych osiÄ…gnięć,
Éð w miarÄ™ możliwoÅ›ci kierujÄ…ce siÄ™ wÅ‚asnymi zasadami
Éð optymizm,
Éð posiadajÄ…ce jasno wytyczonÄ… hierarchiÄ™ wartoÅ›ci.
Éð pozytywne nastawienie do życia, do przyszÅ‚oÅ›ci,
Éð dodatni bilans życiowy, Éð Cechuje je umiejÄ™tność planowania, wytrwaÅ‚ość i
Éð duże poczucie humoru, konsekwencja w realizacji wyznaczonych celów.
Éð tolerancyjność oraz wysoka kultura osobista.
3 4
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA 1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
Òð Znamienna jest u nich Å‚atwość cieszenia siÄ™ z drobnych
Òð Takie osoby sÄ… wÅ‚aÅ›ciwie przez caÅ‚e życie wesoÅ‚e, pogodne
rzeczy, takich jak smaczna potrawa, spacer, dobra książka.
i szczęśliwe.
Òð PielÄ™gnujÄ… liczne zainteresowania, zwykle podtrzymywane
Òð Ich zwiÄ…zek małżeÅ„ski przeważnie jest udany, praca
od młodości.
zawodowa stabilna, dobrze radzÄ… sobie z finansami.
Òð W ciÄ…gu życia osoby o konstruktywnym typie
Òð Osoby w wieku podeszÅ‚ym prezentujÄ…ce konstruktywnÄ…
przystosowania do starości wykazują stały rozwój osobowy.
adaptację w pełni akceptują zjawisko starzenia się oraz
Òð Nie ma w nim gwaÅ‚townych zwrotów, ani okresów
przejście na emeryturę.
stagnacji.
Òð Nie bojÄ… siÄ™ Å›mierci, a jej ewentualność przyjmujÄ…
Òð DzieciÅ„stwo zazwyczaj przebiega spokojnie, szczęśliwie, a
spokojnie, bez rozpaczy
dorosłość jest wolna od licznych sytuacji wywołujących
napięcie i silny stres.
5 6
1
2012-02-08
2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI 2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI
Òð Charakteryzuje siÄ™ zależnym typem adaptacji.
Òð SÄ… to jednostki, u których przeważajÄ… cechy;
Òð Praca nie przynosi im satysfakcji, chÄ™tnie korzystajÄ… z
Éð biernoÅ›ci,
możliwości wcześniejszego przejścia w stan spoczynku
Éð ulegÅ‚oÅ›ci,
zawodowego.
Éð sÅ‚aboÅ›ci,
Òð Styl życia tych osób przesycony jest rozrywkami oraz
Éð zależnoÅ›ci,
przyjemnościami, wykraczającymi często poza własne
Éð oczekiwania materialnego i emocjonalnego wsparcia
możliwości finansowe.
od otoczenia,
Éð Å‚atwo ulegajÄ…ce poczuciu krzywdy i pretensji, jeżeli Òð Szybko siÄ™ mÄ™czÄ…, czÄ™sto i chÄ™tnie odpoczywajÄ….
wsparcia tego nie otrzymujÄ….
Éð WewnÄ™trznie sÄ… to jednostki dobrze zintegrowane, w
miarę trafnie określające własne zasoby, jednak bez
wyraz
nych celów i ambicji, stroniące od
odpowiedzialności, aktywności i wysiłku.
7 8
2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI 3. POSTAWA OBRONNA
Òð Trzeci sposób adaptacji do staroÅ›ci odnosi siÄ™ do jednostek
zwanych  opancerzonymi".
Òð W małżeÅ„stwie sÄ… ulegÅ‚e, podporzÄ…dkowane.
Òð W relacji z otoczeniem przejawiajÄ… oportunizm, wzglÄ™dnÄ…
Òð Przeważa tu postawa obronna, lÄ™kowa, asekuracyjna.
tolerancję, brak zaufania, podejrzliwość w stosunku do
nowych osób,
Òð Jest to wyraz
nie mniej korzystny rodzaj adaptacji od
Òð Postawa zależnoÅ›ci zawiera w sobie zadowolenie z życia,
prezentowanych powyżej.
któremu towarzyszy nadmierny optymizm, brak realizmu,
niska zaradność życiowa
Òð Osoby o postawie obronnej, podobnie jak w postawie
konstruktywnej i zależnej, dostrajają się do dyktowanych
przez codzienne życie wymogów, jednak wkładają w ten
proces ogrom wysiłku, a rezultaty podejmowanych działań
nie zawsze sÄ… zadowalajÄ…ce.
Òð Postrzegane sÄ… one jako osoby o sztywnej, maÅ‚o elastycznej
osobowości, przesadnie kontrolujące własne zachowania,
mocno uwikłane w konwenanse i zwyczaje.
9 10
3. POSTAWA OBRONNA 3. POSTAWA OBRONNA
Òð Perspektywa staroÅ›ci budzi w nich obawÄ™ przed utratÄ…
Òð Jednostki nad wyraz czynne, o obsesyjnie narzucanej sobie
niezależności, koniecznością korzystania z pomocy,
aktywności, dobrze funkcjonujące na polu zawodowym,
bezradnością i biernością.
których główną motywacją jest zabezpieczenie finansowe.
Òð Osoby te podejmujÄ… wiele zajęć, dziÄ™ki którym uciekajÄ… od
Òð W sferze spoÅ‚ecznej odrzucajÄ… proponowanÄ… pomoc ze
rozważań dotyczących własnej starości
strony otoczenia, stroniÄ…ce od innych.
Òð Uporczywie odsuwajÄ… w czasie moment zakoÅ„czenia pracy
Òð Dążące do bycia postrzeganymi jako osoby niezależne,
zawodowej.
samodzielne, samowystarczalne.
Òð SÄ… pochÅ‚oniÄ™te osiÄ…ganiem zewnÄ™trznych sukcesów, przez
Òð Osoby te majÄ… nastawienie lÄ™kowe, unikajÄ… wypowiadania
co zaniedbują własną sferę intrapsychiczną (odczucia,
własnych poglądów, opinii, nie podejmują rozmów na
emocjonalność, wartości).
temat swego życia rodzinnego ani kontaktów społecznych,
Òð Osoby o typie obronnym niechÄ™tnie analizujÄ… wÅ‚asne
nie ujawniają uczuć.
wnętrze, wystrzegają się dokonywania samooceny.
11 12
2
2012-02-08
3. POSTAWA OBRONNA 4. POSTAWA WROGOÅšCI
Òð Starość postrzegajÄ… jako etap życia, który nie niesie
żadnych wartości, nie widzą pozytywnych aspektów tego
Òð ObwiniajÄ… spoÅ‚eczeÅ„stwo i otoczenie za wszystkie
okresu życia.
niepowodzenia pojawiające się na ich drodze życiowej.
Òð SÄ… to osoby o wysokim poziomie agresji, podejrzliwoÅ›ci,
Òð Å»ywiÄ… zazdrość w stosunku do osób mÅ‚odych.
nieufności wobec otaczającego świata, niezadowolone z
własnych relacji społecznych.
Òð Åšwiadomość zbliżajÄ…cej siÄ™ Å›mierci, refleksje dotyczÄ…ce
koÅ„cowej fazy życia tÅ‚umiÄ… skutecznie poprzez nieustanny Òð WykazujÄ… tendencje do nieuzasadnionej rywalizacji,
zawiści.
natłok zajęć, który sobie narzucają
Òð Można by nadać im etykietÄ™ ludzi  gniewnych".
Òð Ludzie przejawiajÄ…cy wrogÄ… postawÄ™ wobec staroÅ›ci
tłumaczą swoje postępowanie, w tym własne błędy,
działaniem czynników zewnętrznych.
13 14
4. POSTAWA WROGOÅšCI 4. POSTAWA WROGOÅšCI
Òð W okresie dorosÅ‚oÅ›ci destrukcyjne wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci tego
zachowania nie współwystępują jednak z objawami
Òð Osobom o postawie wrogoÅ›ci starość jawi siÄ™ jako etap
depresyjnymi.
pełen wyrzeczeń, nędzy, niesprawności, zależności, utraty
sprawności psychofizycznej prowadzącej do śmierci.
Òð Osoby te, podobnie jak badani o postawie obronnej, nie
stroniÄ… od wypowiedzi stereotypowych, szablonowych,
Òð Poruszanie tematów zwiÄ…zanych ze starzeniem siÄ™ budzi w
trzymają się ściśle zrutynizowanych schematów
nich negatywne uczucia, takie jak pogarda i odraza.
postępowania i nie odstępują od ogólnych dyrektyw
przyjętych przez siebie.
Òð Ludzie o wrogiej postawie jak najdÅ‚użej broniÄ… siÄ™ przed
przejściem na emeryturę i podobnie jak w poprzednio
Òð Ich ogólny Å›wiatopoglÄ…d, a także postrzeganie wÅ‚asnych
omawianej grupie, nieustannie rzucajÄ… siÄ™ w wir pracy.
zasobów, cechuje brak realizmu.
Òð Tok ich pracy zawodowej, w odróżnieniu od wczeÅ›niej
Òð Przesadny brak zaufania do otoczenia wzmaga proces
omawianych grup, pozbawiony jest ciągłości i stabilności.
separowania się, tworzenia własnego, odrębnego świata.
15 16
4. POSTAWA WROGOÅšCI 4. POSTAWA WROGOÅšCI
Òð CzÄ™sto popadajÄ… w konflikty z innymi ludz
mi, tracÄ… Òð Zachowania o wrogiej postawie wobec staroÅ›ci sÄ…
posiadane stanowiska zawodowe, wikłają się w trudne kompilacją lęku przed możliwym nieszczęściem i żywionej
sytuacje osobiste. niechęci wobec starości.
Òð Na starość pojawiajÄ… siÄ™ u nich zaburzenia lÄ™kowe, stany Òð Wrogi stosunek do mÅ‚odego pokolenia podyktowany jest
depresyjne i przeważa pesymizm. silną zazdrością skierowaną do młodych osób.
Òð OdczuwajÄ… ciÄ…gÅ‚y niepokój przed popeÅ‚nieniem bÅ‚Ä™dów, Òð Głównymi atrybutami osób zaliczonych do tej grupy sÄ…
dlatego też wystrzegają się sytuacji, które mogą prowadzić brak akceptacji dla procesów starzenia się i własnej
do weryfikacji własnych możliwości. starości, której nie przypisują żadnych pozytywów, a także
paraliżujący lęk przed śmiercią
17 18
3
2012-02-08
5. POSTAWA WROGOÅšCI SKIEROWANEJ NA
5. POSTAWA WROGOÅšCI SKIEROWANEJ NA
SAMEGO SIEBIE
SAMEGO SIEBIE
Òð SÄ… to jednostki o niskiej samoocenie i negatywnym bilansie
życiowym, krytycznie podchodzące do minionych
Òð Brakuje im zainteresowaÅ„, pasji, nie majÄ… sprecyzowanych
wydarzeń. celów życiowych, do których mogliby zmierzać.
Òð Osoby te majÄ… obojÄ™tny stosunek do innych ludzi,
Òð PodstawowÄ… cechÄ… jest w tym przypadku wrogość
przejawiają deficyty w rozwoju uczuć społecznych.
skierowana na samego siebie.
Òð PojawiajÄ… siÄ™ u nich rozmaite objawy depresyjne.
Òð Charakterystyczne jest, że pomimo licznych niepowodzeÅ„
życiowych, nie przejawiają wrogości wobec otoczenia.
Òð Pogodzone sÄ… z nieuchronnoÅ›ciÄ… staroÅ›ci, nie sÄ… jednak w
stanie podejść twórczo, z optymizmem, do tej fazy życia
Òð SÄ… to osoby bierne, zrezygnowane, niezdolne do
podejmowania inicjatywy, konstruktywnych działań, do
przyjęcia odpowiedzialności za własne postępowanie,
zapewnienia sobie niezbędnych do życia środków.
19 20
5. POSTAWA WROGOÅšCI SKIEROWANEJ NA
5. POSTAWA WROGOÅšCI SKIEROWANEJ NA
SAMEGO SIEBIE
SAMEGO SIEBIE
Òð WykazujÄ… nieuzasadniony, nadmierny samokrytycyzm,
Òð Dominuje u nich smutek, poczucie winy, żal.
wyolbrzymiają własne niedoskonałości, są pesymistami
pozbawionymi wiary w możliwość kierowania własnym
Òð Osoby te nie cieszÄ… siÄ™ życiem, nie czerpiÄ… z niego
życiem.
zadowolenia, dlatego też nie zazdroszczą innym młodego
wieku.
Òð PostrzegajÄ… siebie jako ofiary losu, niekorzystnego zbiegu
okoliczności.
Òð Åšmierć nie wywoÅ‚uje niepokoju, paniki, gdyż jest dla nich
możliwością wyzwolenia się z pozbawionej sensu
Òð CzujÄ… siÄ™ samotne i niepotrzebne. MajÄ… Å›wiadomość
własnego starzenia się.
i szczęścia egzystencji
21 22
PODSUMOWANIE PODSUMOWANIE
Òð Postawa, którÄ… prezentuje czÅ‚owiek w tym okresie, jest
Òð Przedstawione postawy osób w wieku podeszÅ‚ym wobec
zazwyczaj kontynuacją wcześniejszego nastawienia,
własnej starości stanowią bardzo ogólny opis, prezentując
budowanego w ciągu całego życia.
jedynie podstawowe tendencje i mechanizmy adaptacyjne.
Òð Jakość wczeÅ›niejszego życia w głównych zarysach
determinuje nasze funkcjonowanie na etapie póz
nej
Òð Scharakteryzowane powyżej cechy postaw psychicznych
dorosłości.
wobec starości, mogą łączyć się ze sobą tworząc różnorodne
zestawienia.
Òð Na starość czÅ‚owieka wpÅ‚ywajÄ… czynniki biologiczne,
psychologiczne i społeczne, do których można zaliczyć
Òð W okresie staroÅ›ci struktura osobowoÅ›ci (cechy
m.in.:
temperamentalne, emocjonalność, motywacja, samoocena,
Éð uwarunkowania dziedziczne,
system wartości) nie ulega zasadniczym zmianom, z
Éð cechy osobowoÅ›ciowe,
wyjątkiem osób cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych
Éð uznawanÄ… filozofiÄ™, a zwÅ‚aszcza poczucie celu i sensu istnienia,
pojawiających się w okresie starości.
Éð wrodzone lub wypracowane w ciÄ…gu caÅ‚ej historii życia jednostki.
23 24
4