Psychologiczne aspekty rekreacji ruchowej

Pojęcia ogólne

wg Zimbardo Psychologia to nauka zajmująca się psychiką człowieka, problemami związanymi z funkcjonowaniem w środowisku i kontaktami z innymi ludźmi.

Wg Tomaszewskiego Psychologia to nauka zajmująca się szeroko rozumianym zachowaniem człowieka. „Jest to nauka o czynnościach człowieka, czyli o jego celowym, zorganizowanym zachowaniu, działaniu”.

Psychologia sportu jako dział psychologii stosowanej zajmuje się badaniem psychologicznych podstaw aktywności człowieka w KULTURZE FIZYCZNEJ.

Kultura fizyczna

KULTURA FIZYCZNA

REHABILITACJA

WF

RUCHOWA

REKREACJA

SPORT

RUCHOWA

Schemat zachowania celowego

Sytuacja wyjściowa

Program

Cel

Zadanie

Działanie

Efekt k

ońcowy

Wpływ celu na działanie

Cel

Dzi

ałanie

Osiągnięcie celu

Kie runek

W

ysiłek

Wytr wałość

Str

ategia

Wolontariusz – animator form sportu powszechnego i rekreacji ruchowej

Pilskie Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Centrum Rozwoju Programu Operacyjnego

Głównym

celem

aktywności

i

rekreacji

ruchowej

jest

człowiek,

stanowiący

indywidualność psychofizyczną.

Zadania psychologii rekreacji

wg. Gracza, Sankowskiego

• Kto i z jakich powodów podejmuje aktywność rekreacyjną?

• Jakie są różnice między ludźmi w zakresie ich potrzeb i motywów wyboru poszczególnych form rekreacji?

• Na czym polegają społeczno – sytuacyjne uwarunkowania wspomnianej aktywności?

• Jaką rolę może spełnić rekreacja MW dążeniu do harmonijnego rozwoju i samo-urzeczywistnienia człowieka?

• Co stanowi o psychoterapeutycznej funkcji rekreacji wobec obciążeń cywilizacyjnych i degradacji środowiska społecznego?

Odpowiedzi na powyższe po analizie pojęć: PRACA – REKREACJA

Praca – to celowa działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr i przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Praca jest jedną z najważniejszych form aktywności człowieka. Praca powoduje także skutki uboczne: zniszczenie środowiska, zmiany w stanie zdrowia, zmęczenie fizyczne i psychiczne, zmiany w osobowości człowieka.

Rekreacja

z łaciny:

re – powtórzenie czynności, powrót do stanu pierwotnego;

creo – czynności odtwarzania, p[przywracania czegoś, powrót do tego co było wcześniej.

Rekreacja ruchowa pozwala na przywrócenie sprawności fizycznej.

Wg Wolańskiej

Rekreacja ruchowa to zajęcie o treści ruchowo – sportowej, któremu człowiek oddaje się z własnej chęci w czasie wolnym, dla odpoczynku, przyjemności, rozwoju osobowości.

Rekreacji o oddajemy się także w celu: utrzymania dobrego stanu zdrowia, poprawy stanu zdrowia.

Psychologiczne czynniki istotne dla zdrowia (wg Strelau) Rodzaj

Model Patogenetyczny

Model Salutogenetyczny

czynnika

(czynniki szkodliwe dla

(czynniki sprzyjające

zdrowia)

zdrowiu)

Emocje

Negatywne, zalegające

Pozytywne – optymizm,

nadzieja

Motyw

Brak zainteresowania lub

Umiarkowane

zdrowotny

nadmierna koncentracja

zainteresowanie własnym

zdrowiem

Zachowania

Ryzykowne dla zdrowia

Zdrowy styl życia

(palenie, itp.)

Osobowość

Wzór zachowania

Osobowość odporna,

poczucie koherencji

Czynniki

Pole życiowe ryzykowne dla

Zdrowe pole życiowe

sytuacyjne

zdrowia

Społeczne uwarunkowania do rekreacji ruchowej

Środowisko stworzone przez człowieka – miejskie

Miejsce życia, pracy, zabawy; zagęszczenie (ludzi, infrastruktury, rzeczy ruchomych), hałas, przeludnienie, zanieczyszczenie ziemi, powietrza, wody. Zagęszczenie obiektywne, a zatłoczenie subiektywne. Zatłoczenie pierwszoplanowe (miejsca w których spędzamy dużo czasu, w kontaktach bezpośrednich, np. praca). Zatłoczenie drugoplanowe (miejsca w których kontakty nie są osobiste, są mniej istotne).

Negatywne skutki środowisk wielkomiejskich: stres, poczucie zagubienia, ciągły pośpiech,

„spłycenie” kontaktów społecznych, przejawy agresji i wandalizmu, rozwój chorób nerwowych (wrzody, nadciśnienie), brak warunków do wypoczynku, utrata zdolności człowieka do pracy.

Psychologiczne uwarunkowania do rekreacji ruchowej

Temperament

Siła narastania i hamowania procesów nerwowych. Równowaga procesów nerwowych (jednostka zrównoważona i niezrównoważona społecznie). Szybkość zachodzących zmian stanów nerwowych (zdolność do zmiany zachowania w zależności od sytuacji).

Typ układu nerwowego

silny

słaby

(melancholik)

zrównoważony

niezrównoważony

(choleryk)

ruchliwy (sangwinik)

powolny (flegmatyk)

Sangwinik – szybko działa, łatwo przystosowuje się do zmieniających się warunków, odporny, o szerokich zainteresowaniach, łatwa mobilizacja, chętnie przebywa z innymi.

Choleryk – możliwość wybuchowych reakcji, nieopanowany, utrudnienia w kontaktach interpersonalnych.

Flegmatyk – niska i mała ruchliwość, brak chęci do aktywnego wypoczynku, woli zajęcia typu ciekawy film, widowisko, itp.

Melancholik – słaby układ nerwowy, woli przebywać w małych grupach, wybiera indywidualne formy zajęć, mało obciążające.

Chęć zaspokojenia potrzeb

Równowaga zależna od zaspokojenia potrzeb. Potrzeba jest stanem napięcia domagającego się rozładowania. Potrzeby biologiczne 9pokarm, woda, powietrze, aktywność, sen). Potrzeby wyzwalane przez ośrodkowy układ nerwowy – społeczne. Psychiczne, kulturowe (potrzeba poznawania, pomocy, zabawy, szczęścia, sensu życia).

Aspekty realizacyjne wybranych potrzeb w aktywności rekreacyjnej człowieka wg Maslowa: potrzeby wyższego rzędu są zaspokajane dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu (biologicznych).

Hierarchia potrzeb wg Maslowa

Aspekty realizacyjne potrzeb w

aktywności rekreacyjnej

Potrzeby fizjologiczne

Odświeżanie ciała i systemu

nerwowego, rozładowanie napięcia

Potrzeby bezpieczeństwa

Stałość poczucia zdrowia i wiary we

własne siły

Potrzeby przynależności i miłości

Interakcje grupowe, rodzinne i

społeczno - środowiskowe

Potrzeby uznania

Wysoka ocena otoczenia w

odniesieniu do sprawności,

osiąganych wyników

Potrzeba samo urzeczywistnienia

Osobo twórcze aspekty rekreacji

„filozofia ciała”

Potrzeby wiedzy i rozumienia

Poznanie celów, form i metod w

podejmowaniu aktywności

rekreacyjnej

Potrzeby estetyczne

Poczucie piękna ruchu, własnego

wyglądu, środowiska naturalnego i

otoczenia

Motywacja

Potrzeby wyzwalają motywację do działania; motywacja wewnętrzna i zewnętrzna.

Prawa Yorkes Dodsona

I - W miarę natężenia motywacji, skuteczność działania wzrasta do pewnego optymalnego momentu, a następnie obniża się.

II - Zadanie łatwe sprawniej realizuje się przy wysokim stopniu motywacji; realizacja zadania trudnego wymaga niższego natężenia motywacji.

Zadania łatwe często nudzą, trudne zaś często zniechęcają. Zadanie musi być dostosowane do możliwości człowieka (zdolności, temperamentu, umiejętności, itp.).

Typy motywacji osób uprawiających rekreacje ruchową

wg Winiarskiego

aktywnościowo – hedonistyczny – osoby z biologiczną potrzebą ruchu; relaksowo – katarktyczny – osoby dla których rekreacja stanowi formę ucieczki od kłopotów i obowiązków codziennych, rozładowanie napięcia i stresu;

zdrowotno – higieniczny – osoby dbające o zdrowie, sprawność fizyczną, poprawną sylwetkę; społeczno - towarzyski – osoby poszukujące kontaktów towarzyskich, przyjaźni, miłości, przynależności;

emocjonalny (poszukiwacz przygód) – osoby poszukujące silnych wrażeń, emocji, ryzyka, walki z siłami natury;

ambicjonalny – poszukiwacze dowartościowania, często działające na pokaz, uznanie; poznawczy – osoby poszukujące nowych doświadczeń, wiadomości, doskonalące rozwój swoich zainteresowań.

Emocje

Emocje powstają w wyniku zaburzenia równowagi organizmu. Wszystko, co zakłóca równowagę jest źródłem emocji negatywnych. Wszystko, co przywraca równowagę jest źródłem emocji pozytywnych. Wpływ wyniku sportowego na emocje. Agresja wywołana emocjami.

Stres

Stres to stan, na który składają się silne, negatywne emocje oraz towarzyszące im zmiany fizjologiczne, biochemiczne, przekraczające normy prób pobudzania. Stres jest tym większy im większa jest rozbieżność między wymogami, a możliwościami.

Zespoły czynników wywołujących stres:

• Fizyczne – wilgotność, temperatura, hałas, oświetlenie, promieniowanie, itp.

• Chronobiologiczne – ryt biologiczny, okołodobowy.

• Psychiczne – przeszkody: zakłócenia, zaskoczenie, zwłoka, nadmierny wysiłek fizyczny, choroby, niezaspokojenie potrzeb.

• Socjologiczne – umiejętność funkcjonowania w grupie.

Formy redukowania napięć stresowych

Wybór strategii zależy od stanu konstytucji osobowościowej. Odporność na stres może być odpornością emocjonalną czyli zdolnością do kontrolowania emocji, mimo negatywnych stanów emocjonalnych. Temperament, a podatność na stres jako czynnik biologiczny. Nabywanie odporności na stres poprzez odpowiednie wychowanie, które polega na odpowiednim, stopniowym uczeniu się pokonywania sytuacji trudnych. Techniki relaksacyjne – obniżają napięcie, odprężają, prowadzą do ukształtowania spokojniejszej podstawy wobec sytuacji trudnych, dają poczucie kontroli nad swoim działaniem.

Podsumowanie

• Wolontariusz rekreacji ruchowej winien korzystać z dorobku wielu dziedzin nauki, z nauk humanistycznych typu psychologia czy pedagogika, z nauk biologicznych jak medycyna, fizjologia, a także z dziedzin nauk o kulturze fizycznej.

• W procesie rekreacji ruchowej człowiek stanowi podmiot działania, a rezultaty (wyniki procesu) są na drugim planie.

• Jego stan psychiczny może stanowić motyw podejmowania działalności rekreacyjnej.

• O wyborze określonej formy rekreacji ruchowej decyduje człowiek, mając na uwadze swoje właściwości osobiste.

Literatura

Dąbrowski A.: Zarys teorii rekreacji ruchowej. AWF, Warszawa 2006

Gracz J., Sankowski T.: Psychologia sportu. AWF, Poznań 1995

Gracz J., Sankowski T.: Psychologia w rekreacji i turystyce. AWF, Poznań 2001

Lipoński W.: Psychologiczne bariery w uprawianiu sportu rekreacyjnego. AWF, Poznań 1995

Maslow A.: Motywacja i osobowość. PAX, Warszawa 1990

Mała Encyklopedia Sportu i Turystyki, Warszawa 1987

Strelau J.: Temperament – osobowość – działanie. PWN. Warszawa 1985

Szewczuk W.: Psychologia. WSiP, Warszawa 1990.

Przygotował: Andrzej Grzesik

Wolontariusz – animator form sportu powszechnego i rekreacji ruchowej

Pilskie Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Centrum Rozwoju Programu Operacyjnego