Co to jest trucizna?
Trucizna to najogólniej mówiąc taka substancja chemiczna, jad zwierząt czy toksyna roślin,
która po przedostaniu się do organizmu dziecka czy osoby dorosłej może spowodować
negatywne skutki zdrowotne.
Dlaczego zatrucia są częste wśród dzieci?
Jest wiele przyczyn, z powodu których stosunkowo często dochodzi do ostrych zatruć wśród
dzieci. U osób do 5 r. życia dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że dzieci poznają świat
poprzez jego „smakowanie”. U dzieci powyżej 5 r. życia do zatruć typowo przypadkowych
dochodzą także zatrucia o charakterze samobójczym oraz takie, które są wynikiem choroby
psychicznej czy też uzależnień od substancji narkotycznych i/lub alkoholu.
Objawy zatruć u dzieci:
Ostre zatrucia u dzieci mogą mieć przebieg:
• bezobjawowy, co najczęściej wynika z braku zatrucia w ogóle lub niewielkiej
toksyczności substancji, która takie zatrucie spowodowała.
• łagodny, który najczęściej objawia się nudnościami, wymiotami, bólami brzucha czy
głowy.
• podostry, w którym dochodzi do nasilenia objawów zatrucia łagodnego oraz braku
reakcji na tzw. „domowe sposoby leczenia”.
• ostry, w którym dominują drgawki, ilościowe i jakościowe zaburzenia świadomości,
zaburzenia rytmu serca i oddychania, mogące prowadzić nawet do zgonu chorego.
Należy pamiętać, że podział zatruć na powyższe kategorie ma jedynie charakter orientacyjny
i nie może stanowić kryterium, którym kierują się rodzice lub opiekunowie podejmując
decyzję o zgłoszeniu się z dzieckiem na konsultację lekarską.
Według naszej opinii znacznie bezpieczniej jest skonsultować z lekarzem nawet dziecko
jedynie podejrzane o możliwość zatrucia niż doprowadzić do często nieodwracalnych szkód
zdrowotnych u małego pacjenta (!). Jest to tym bardziej istotne, że nasze maluchy są
w pewnych wypadkach bardziej podatne na ostre zatrucia oraz bardziej wrażliwe na ich
ewentualne skutki. Wrażliwość ta wynika z wielu przyczyn, do których możemy zaliczyć m.in.
niekorzystny stosunek powierzchni do masy ciała, bardziej przepuszczalną barierę krew-
mózg, słabsze niż u osób dorosłych wiązanie niektórych leków z białkami surowicy krwi itd.
Skutki ostrych zatruć mogą mieć charakter miejscowy (np. miejscowe oparzenie skóry
substancją żrącą), uogólniony – systemowy (np. blokada przewodnictwa nerwowo –
mięśniowego) oraz mieszany.
Okresy życia dziecka i ostre intoksykacje:
1
Dziecko narażone jest na ostre zatrucie w każdym okresie swojego życia. Na potrzeby tego
artykułu wyróżniono pięć okresów oraz scharakteryzowano najbardziej typowe cechy
każdego z nich:
I okres, obejmuje czas od poczęcia do porodu dziecka. Najczęstszą przyczyną zatruć są tu
próby samobójcze matek w ciąży, nieprzestrzeganie przez nich zaleceń lekarskich
dotyczących bezpiecznej farmakoterapii, samowolne przyjmowanie leków i innych substancji
toksycznych (zwykle narkotyków i/lub alkoholu). Należy pamiętać, że takie zachowania mogą
powodować ostre zatrucia lub nawet zgony płodu w łonie matki.
II okres, obejmuje czas od porodu do ok. 2 r. życia dziecka i wynika najczęściej
z nieprawidłowego zajmowania się nim – błędami w pielęgnacji, samowolnej zamianie leków
przepisanych przez lekarza, niestosowaniu prawidłowych ich dawek, „leczeniu dzieci na
własną rękę” itd. Wśród tej grupy wiekowej zdarzają się także zatrucia wynikające z tzw.
zespołu Munchausena, w którym matka lub ojciec celowo podaje dziecku leki czy inne
substancje powodujące objawy choroby, a następnie zawozi je do lekarza i niezwykle czule
opiekuje się nim podczas procesu leczenia.
III okres, obejmuje dzieci w wieku od 2 do 5 r. życia. W tym okresie dziecko zaczyna chodzić,
bada wszystko węchem, wzrokiem i smakiem, co przy nieuwadze rodziców czy opiekunów
może skutkować ostrym zatruciem. W tym okresie także zdarzają się przypadki tzw. zespołu
Munchausena.
IV okres, obejmuje osoby od 5 do 12 r. życia i jeśli chodzi o jego charakterystykę jest
mieszaniną okresów III i V. W tym okresie pojawiają się też pierwsze próby samobójcze oraz
uzależnienia.
V okres, obejmuje dzieci w wieku od 12 do 18 r. życia. W tym okresie dominują już zatrucia
samobójcze wynikające np. ze złych stopni w szkole, kłótni z rodzicami, zawiedzionych uczuć
ale także coraz częściej obserwowane intoksykacje związane z nadużywaniem różnego typu
środków psychoaktywnych. W tym okresie zdarzają się także zatrucia będące manifestacją
niektórych chorób psychicznych.
Warto zauważyć, że większość ostrych zatruć u dzieci wynika przede wszystkim z winy bądź
niefrasobliwości rodziców lub opiekunów.
Jakie są najczęstsze drogi, którymi trucizna wnika do organizmu dziecka?
Trucizna może dostać się do organizmu dziecka różnymi drogami. Najczęstsze drogi zatrucia
oraz najbardziej typowe ich przykłady podano poniżej:
- droga doustna [ok. 79% przyp.] – najczęściej wynika z połknięcia leków, substancji
chemicznych stosowanych w gospodarstwie domowym, substancji znajdujących się
w zabawkach nie posiadających atestu PZH itd.
- wchłanianie substancji poprzez skórę [7% przyp.] i śluzówki [ok. 6% przyp.] – najczęściej
jest spowodowane zbyt częstym i „obfitym” stosowaniem maści, żelów i kremów przez
2
lub
opiekunów,
nieprawidłowym
dawkowaniem
kropli
do
worka
spojówkowego itd.
- wchłanianie substancji poprzez drogi oddechowe [ok. 5% przyp.] – najczęściej jest
spowodowane zabawami z substancjami chemicznymi używanymi w domu, zatruciem
tlenkiem węgla przy nieprawidłowej eksploatacji np. piecyków gazowych, odurzaniem się
substancjami lotnymi (rozpuszczalniki)
- droga przezskórna, iniekcyjna [ok. 3% przyp.] – wynika ze stosowania dożylnych
narkotyków, może być spowodowane użądleniem owadów, ukąszeniem przez żmiję
zygzakowatą, przypadkowym podskórnym wstrzyknięciem substancji chemicznych
podczas zabaw z urządzeniami ze sprężonym powietrzem itd.
W jakich sytuacjach najczęściej dochodzi do ostrych zatruć u dzieci?
Po przebadaniu kilku tysięcy przypadków ostrych zatruć wśród najmłodszych okazało się, że
istnieją w naszym życiu pewne sytuacje i okoliczności, które sprzyjają przypadkowym
zatruciom szczególnie w grupie dzieci od 2 do 12 r. życia. Należą do nich przede wszystkim
takie wydarzenia w naszym domu jak:
- przeprowadzka
- wyjazd i powrót z wakacji
- przedświąteczne sprzątanie domu
- remont
- budowa
Każda z tych okoliczności powoduje, że nawet w najlepiej zorganizowanym gospodarstwie
domowym panuje pewien chaos, a rodzice i opiekunowie zmuszeni są, w odróżnieniu od
codziennych dni, do zajęcia się nie tylko swoją pociechą. W tym też okresie na wyciągnięcie
ręki dziecka pojawiają się także, wcześniej niedostępne i nieznane, przedmioty (farby, kleje,
chemikalia itd.). Aby zmniejszyć ryzyko takiego zdarzenia przeanalizuj swoją sytuację w domu
i postaraj się postępować wg podanych poniżej wskazówek pomimo tego, że niektóre z nich
mogą Ci się wydawać zbyt proste, a czasem wręcz banalne. Pamiętaj także, że wiele zatruć
zdarza się w domu podczas codziennego życia, a nie tylko podczas podanych powyżej
okoliczności.
Jak zapobiegać zatruciom?
1. Lepiej zapobiegać niż leczyć.
2. Trzeba znać i rozmawiać z dziećmi o lokalnych zagrożeniach. W naszych warunkach
klimatycznych może to być rozmowa o trujących grzybach, żmii zygzakowatej, osie,
pszczole, szerszeniu itd.
3. Trzeba samemu wiedzieć jak i kiedy najczęściej dochodzi do zatruć oraz wyciągać z tego
wnioski.
4. Pamiętaj o odpowiednim przechowywaniu chemikaliów:
3
a. trzymaj te substancje w szafkach, do których dziecko nie sięgnie lub nie ma dostępu –
szafki na zamek lub szafki na wysokości, która jest poza zasięgiem dziecka;
b. nie stosuj zamiennych opakowań, szczególnie bez oznaczania nowej zawartości – dziecko
kojarzy butelkę od soku z jedzeniem, wypije część zawartości zanim zauważy różnicę;
c. zamykaj dobrze opakowania z chemikaliami – zanim dziecko otworzy pojemnik jest
szansa to zauważyć i zareagować;
d. nie trzymaj produktów chemicznych oraz leków w tym samym miejscu, w którym są
produkty spożywcze – dzieci myślą, że nowa butelka, puszka itd. też należy do środków
jadalnych;
e. nie chomikuj latami substancji chemicznych – nie używasz lub nie potrzebujesz,
odpowiednio się tego pozbądź.
5. Pamiętaj o bezpiecznym sposobie przechowywania i dawkowania leków:
a. sprawdzaj trzy razy czy lek i dawka, którą podajesz dziecku jest taka, jaką zlecił lekarz;
b. zamknij i schowaj lek tuż po podaniu dawki – nie pozostawiaj leków w zasięgu ręki
dziecka;
c. nie podawaj rodzeństwu leków przepisanych przez lekarza dla Twojego dziecka bo
objawy choroby są według Ciebie „podobne” – konsultuj się z zawsze z lekarzem;
d. niech Ci się nie wydaje, że jesteś lekarzem;
e. nie nazywaj leków cukierkami czy słodyczami – dziecko nie będzie rozróżniać postaci leku
od prawdziwych słodyczy;
f. nie baw się z dzieckiem opakowaniami po lekach – zacznie traktować leki jako coś
bezpiecznego;
g. nie ucz dziecka otwierania opakowań z lekami – dziecko błyskawicznie nauczy się
otwierać opakowania z tzw. zabezpieczeniami;
h. kupuj leki dla dzieci wyłącznie w opakowaniach z zabezpieczeniem.
6. Porozmawiaj z dzieckiem jak uniknąć ukąszenia przez żmiję zygzakowatą – wykorzystaj
do tego kilka naszych porad:
- pamiętaj, że nie każda żmija zygzakowata musi mieć tzw. zygzak – bruzdę Kainową!
- chodź w długich butach jeśli chodzisz w terenie znanym z występowania dużej ilości żmij;
- nie podchodź do żmii zygzakowatej – obchodź żmiję z daleka;
- nie drażnij żmii;
- nie siadaj, kładź się na stosy kamieni czy drewna, szczególnie w miejscach
nasłonecznionych (żmije lubią się tam wygrzewać);
- nie wkładaj rąk w zagłębienia i jamy w ziemi;
- nie śpij na ziemi.
7. Porozmawiaj z dzieckiem jak uniknąć zatruć trującymi roślinami i grzybami – możesz
skorzystać z kilku poniższych informacji:
- zbieraj tylko grzyby, które znasz;
- zbierając grzyby rurkowate masz mniejszą szansę zatrucia;
- nie jedz jagód i innych owoców, których nie znasz;
- unikaj grzybów sprzedawanych „przy drodze”;
4
- zgłoś się do lekarza jak najszybciej od wystąpienia objawów zatrucia;
- nie lecz się sam.
8. Postępuj według poniższych wskazówek aby zminimalizować zatrucie u siebie i swoich
dzieci:
a. czytaj instrukcję na opakowaniach jak obchodzić się z produktem, ile go można używać
i jakie środki bezpieczeństwa należy przy jego stosowaniu zachować;
b. jeżeli pracujesz ze środkiem chemicznym odkładaj go w bezpieczne miejsce lub kładź tak,
aby zawsze był dla Ciebie widoczny;
c. nie mieszaj różnych produktów chemicznych;
d. używaj odrębnych od spożywczych pojemników do np. rozpuszczania środka
chemicznego w wodzie;
e. dokładnie wycieraj miejsce po rozlanych środkach chemicznych;
f. w czasie stosowania środków chemicznych nie jedz, nie pal, nie pij;
g. przed wykonaniem powyższych czynności zawsze opłucz skórę rąk wodą lub wodą
z mydłem;
h. pojemniki po środkach chemicznych wyrzucaj do kontenerów, tak aby dzieci nie miały do
nich dostępu;
i. nie dziuraw pojemników, które były pod ciśnieniem;
j. możesz zrobić dziury w pojemniku po środkach chemicznych aby nikt nie wykorzystywał
go do np. przechowywania wody do picia;
k. gdy używasz piecyków gazowych jak najczęściej sprawdzaj stan wentylacji;
l. w przypadku kiedy posiadasz dużą ilość substancji chemicznych, oznacz je dokładnie oraz
zrób dokładną ich listę;
m. ucz się zasad udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej.
Uwagi końcowe:
Pamiętaj, że niektóre ksenobiotyki mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia
Twojego dziecka nawet w przypadku użycia niewielkiej ich ilości (nawet jednej tabletki
leku!)!
Do takich substancji zaliczyć można m.in.:
• teofilinę
• leki przeciwdepresyjne
• kamforę
• kodeinę
• fenotiazyny
• leki przeciwhistaminowe
Nie lekceważ zatrucia u Twojego dziecka i zawsze zgłoś się z nim do lekarza. Pomocne będzie,
jeśli podasz lekarzowi następujące informacje:
1. jaka substancja mogła spowodować zatrucie (najlepiej przynieś ze sobą ulotki lub
opakowania po lekach lub substancjach chemicznych)?
2. jaką drogą do niego doszło?
5
3. kiedy doszło do intoksykacji?
4. jaka mogła być ilość substancji toksycznej?
5. co się stało po zatruciu (co zrobiłaś Ty, czy wystąpiły wymioty po doustnym przyjęciu
toksyny, czy w wymiocinach były np. tabletki itd.)?
6. na jakie choroby przewlekłe cierpi dziecko?
7. czy jest na coś uczulone?
Pamiętaj, że lekarz może zadawać wiele innych pytań, których celem jest udzielenie jak
najbardziej skutecznej pomocy Twojemu dziecku. Nie irytuj się z tego powodu pomimo tego,
że nie widzisz związku pomiędzy pytaniami a obecnym stanem dziecka.
Zdajemy sobie sprawę, że ostre zatrucie jest stanem zagrożenia życia i niesamowitym
przeżyciem dla rodziców, jednakże tylko Twój spokój i opanowanie pozwoli na szybką
i skuteczną pomoc dziecku oraz sprawi, że jego poczucie bezpieczeństwa w stresowej
również dla niego sytuacji znacznie się poprawi!!!
Dr n. med. Jacek Sein Anand
6