kl i ni ka
Stanisław Pużyński
Nawracające zaburzenia afektywne
 wybrane problemy kliniczne
Nawracające zaburzenia afektywne obejmują grupę zaburzeń psychicznych wchodzą-
cych w skład wyodrębnionej przez E. Kraepelina psychozy (obłędu) maniakalno-depre-
syjnej [1]. W latach 60. nastąpiło podważenie jednoS
ci nozologicznej psychozy mania-
kalno-depresyjnej, z której wydzielono zaburzenia o przebiegu dwubiegunowym i jed-
nobiegunowym (obecnie stosowana nazwa: zaburzenia depresyjne nawracające) (por.
Klasyfikacje: ICD-10 [2], DSM-IV [3]).
osobowoS
ci i wydarzeniom życiowym, przedstawi-
Występowanie
ciele drugiego kierunku są skłonni wiązać depresję
Stany depresyjne należą do najczęS
ciej obserwo-
z zaburzeniami przemiany materii mózgu. Postępy
wanych zaburzeń psychicznych. Występowanie de-
badań nad przyczynami i patogenezą depresji po-
presji okreS
la się na 15 20 proc., co oznacza, że u co
zwalają sądzić, że oba podejS
cia, często traktowane
5. lub 6. mieszkańca krajów wysoko rozwiniętych
jako konkurencyjne, w rzeczy samej się uzupełnia-
mogą okresowo wystąpić objawy tego zaburzenia
ją. Żadne z nich traktowane oddzielnie nie wyjaS
nia
psychicznego. W ostatnich kilkudziesięciu latach
w sposób zadowalający przyczyny i patogenezy de-
zwiększyła się liczba osób ujawniających okresowo
presji. Koncepcje psychologiczne nie są w stanie
stany depresyjne. Oprócz wpływu czynników psy-
udzielić odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób za po-
chospołecznych, którym przypisuje się znaczenie
mocą związków chemicznych (leki przeciwdepresyj-
przyczynowe częS
ci reakcji depresyjnych, główną ro-
ne) można usunąć depresję spowodowaną przez
lę odgrywa tu wydatne wydłużenie życia populacji,
ciężkie przeżycia, podejS
cie S
ciS
le biologiczne nie po-
depresja bowiem należy do najczęstszych zaburzeń
zwala na adekwatną interpretację wpływu sytuacji
psychicznych po 50. roku życia.
stresowych (np. wydarzeń życiowych) jako przyczy-
ny depresji. Łączenie obu (podejS
cie holistyczne)
Podstawowe znaczenie w kształtowaniu wskax
ni-
stwarza znacznie większe możliwoS
ci interpretacyj-
ka rozpowszechnienia depresji przypada nawracają-
ne i co najważniejsze, zapewnia lepszą pomoc oso-
cym zaburzeniom afektywnym typu endogennego,
bom cierpiącym na zaburzenia depresyjne. Najnow-
których wykrywalnoS
ć wydatnie wzrosła. Przy wą-
sze badania nad biologią stresu, zwłaszcza nad wpły-
skiej definicji psychozy maniakalno-depresyjnej 
wem kortykosteroidów na strukturę i funkcję
występowanie tego zaburzenia szacowano na grani-
mózgu, w pełni uzasadniają takie podejS
cie.
cy 0,5 1,0 proc. (10-krotnie mniejsze niż zaburzeń
depresyjnych-nawracających). Wg Angsta i wsp.
W patogenezie chorobowych zaburzeń nastro-
[4] występowanie (prevalence) soft bipolar disorder
ju podstawowe znaczenie przypisywane jest zabu-
może sięgać 24 proc., w tym 11 proc. stanowi wła-
rzeniom neuroprzekax
nictwa noradrenergicznego,
S
ciwy zakres zaburzeń dwubiegunowych, a 13 proc.
serotoninergicznego oraz innych układów neuro-
 łagodna ekspresja bipolarnoS
ci (zaburzenia mieszczą-
transmisyjnych w oS
rodkowym układzie nerwo-
ce się pomiędzy stanami zdrowia i zaburzeniami
wym. W odniesieniu do częS
ci nawracających za-
dwubiegunowymi).
burzeń afektywnych w grę wchodzą uwarunkowa-
nia genetyczne.
Etiologia i patogeneza
W poszukiwaniu przyczyn chorobowych zabu- Analiza przebiegu nawracających zaburzeń afek-
rzeń nastroju dominują dwa pozornie przeciwstaw- tywnych, zarówno okolicznoS
ci towarzyszących po-
ne podejS
cia. Jedno, które można nazwać psycholo- czątkowi epizodów, jak też utrzymywania się zabu-
gicznym, przypisuje szczególne znaczenie cechom rzeń (nawrotu), wyrax
nie wskazuje, że czynniki psy-
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
44 przewodnik lekarza
kl i ni ka
chologiczne i społeczne (tzw. wydarzenia życiowe) Nawracające zaburzenia afektywne, ze względu na
pełnią istotną rolę w wyzwalaniu epizodów choro- duże rozpowszechnienie i poważne następstwa, są
bowych, jak również w podtrzymywaniu obecnoS
ci traktowane jako dużej rangi problem medyczny i spo-
objawów u licznych chorych. OkolicznoS
ci te uza- łeczny. Zdaniem ekspertów WHO  już obecnie na-
sadniają celowoS
ć kompleksowego podejS
cia do leżą do najważniejszych problemów, które są wyzwa-
schorzenia zarówno w terapii, jak i profilaktyce, niem dla organizatorów opieki zdrowotnej [5].
obejmującego nie tylko farmakoterapię, ale także po-
moc psychologiczną (psychoterapię).
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe prawdo-
Współchorobowość (ang. comorbidity)
podobnie nie są jednostką nozologiczną, lecz grupą
U osób z zaburzeniami afektywnymi istotnie czę- schorzeń. Począwszy od lat 80. następuje wyodręb-
sto współwystępują inne zaburzenia i choroby, któ- nianie z zaburzeń dwubiegunowych bardziej homo-
rych obecnoS
ć może wpływać na przebieg schorze- gennych pod względem klinicznym stanów choro-
nia podstawowego, komplikować jego terapię, wy- bowych, a jednoczeS
nie włączenie do grupy dwu-
magać oddzielnego postępowania leczniczego. Do
biegunowej  form poronnych (ang. soft, subtreshold)
współwystępujących zaburzeń psychicznych należą:
oraz tych, które traktowano dotychczas jako osobne
" zaburzenia lękowe,
schorzenia (np. cyklotymii).
" używanie alkoholu i/lub innych substancji, często
Znaczącym wydarzeniem o dużym znaczeniu heu-
z cechami uzależnienia.
rystycznym była propozycja Dunnera i wsp. [8], wy-
odrębnienia dwóch form zaburzeń afektywnych dwu-
WS
ród schorzeń somatycznych, które występują
biegunowych, mianowicie: typu I (BP I), w którym
częS
ciej niż w populacji ogólnej należy wymienić:
pojawiają się w różnej konstelacji zespoły depresyjne
" choroby narządu krążenia (zwłaszcza nadciS
nie-
i maniakalne, osiągające pełne nasilenie kliniczne oraz
nie),
typu II (BP II), w którym oprócz dużej depresji wy-
" choroby przemiany materii (cukrzyca, otyłoS
ć, za-
stępują stany hipomanii, niewymagające hospitaliza-
burzenia funkcji tarczycy).
cji. Poniekąd kontynuacją koncepcji Dunnera i wsp.
jest propozycja Klermana [9] wyodrębnienia trzecie-
Niektóre leki stosowane w tych schorzeniach mo-
go typu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
gą wpływać na przebieg zaburzeń afektywnych,
(BP III), w odniesieniu do takich sytuacji klinicz-
wchodzić w interakcje z lekami psychotropowymi.
nych, gdy mania jest wyzwolona przez leki przeciw-
depresyjne u chorych z jednobiegunowym dotych-
Problemy społeczne, ekonomiczne
czas przebiegiem choroby [8]. OdrębnoS
ć nozolo-
giczna wymienionych typów przebiegu wzbudza
Następstwa nawracających chorobowych zabu-
wątpliwoS
ci, bowiem granice pomiędzy BP I, BP II
rzeń nastroju, zwłaszcza nieleczonych, są nader po-
i BP III nie są ostre, jest możliwe przechodzenie jed-
ważne [5]:
nej formy w drugą. W ostatnich latach coraz większą
" u wielu osób wiążą się z zagrożeniem życia
popularnoS
cią cieszy się koncepcja spektrum zaburzeń
w związku z dużym ryzykiem samobójstwa,
" idą w parze z wysokim ryzykiem uzależnienia od
dwubiegunowych [4, 10 13].
alkoholu i innych substancji (zwłaszcza leków ank-
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe typ I (BP I)
sjolitycznych, nasennych),
" są przyczyną długich okresów niezdolnoS
ci do pra- zajmują szczególne miejsce w klasyfikacji, od cza-
cy i inwalidztwa, sów E. Kraepelina są punktem wyjS
cia koncepcji
" idą w parze ze skróceniem długoS
ci życia, psychozy maniakalno-depresyjnej jako jednostki no-
" generują wysokie koszty ekonomiczne i społecz- zologicznej i stanowią jej klasyczny model, są też
ne, porównywalne ze skutkami chorób narządu punktem odniesienia dla koncepcji spektrum zabu-
krążenia, nowotworów, chorób narządu ruchu. rzeń afektywnych dwubiegunowych. Nowsze badania
Według szacunkowych danych, całkowity koszt wydają się wskazywać, że BP I nie jest grupą ho-
ogółu problemów zdrowotnych i społecznych, mogenną, można w niej wyodrębnić co najmniej
związanych z zaburzeniami afektywnymi, dwie podgrupy, mianowicie zaburzenia o wczesnym
w 2000 r. w Stanach Zjednoczonych wynosił ok. i póx
nym początku, które charakteryzują istotne
83 mld USD [6], w Wielkiej Brytanii koszty różnice kliniczne. Do najważniejszych należy zali-
związane z zaburzeniami dwubiegunowymi  czyć cięższy obraz kliniczny, w tym przebieg zabu-
2 mld funtów [7]. rzeń o wczesnym początku (<18. roku życia), wyra-
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
46 przewodnik lekarza
kl i ni ka
żający się większą częstoS
cią objawów psychotycznych w czasie nawro-
tów, większą liczbą hospitalizacji, gorszą skutecznoS
cią profilaktyczną
węglanu litu. Ryzyko występowania zaburzeń afektywnych u krewnych
I stopnia tej grupy chorych jest znacznie większe niż u krewnych osób
z póx
nym początkiem choroby (>40. roku życia).
U większoS
ci chorych zaburzenia afektywne dwubiegunowe wyka-
zują tendencję do nawracania (liczba nawrotów sięgać może kilkunastu
i więcej), u częS
ci osób w sposób znaczący zaburzają funkcjonowanie
społeczne, pracę zawodową, życie rodzinne, są przyczyną inwalidztwa
oraz skrócenia długoS
ci życia. Zapobieganie nawrotom chorób afek-
tywnych jest problemem nie mniej ważnym niż skuteczne leczenie epi-
zodów depresji lub manii, pozwala bowiem chorym na uniknięcie licz-
nych, niekiedy trudnych do przewidzenia, komplikacji życiowych. Co-
raz więcej danych wskazuje, że wczesne wdrażanie postępowania
profilaktycznego może zapobiegać ciężkiemu, złoS
liwemu przebiegowi
zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz zmniejsza ryzyko przed-
wczesnego zgonu.
Zaburzenia dwubiegunowe typu rapid cycling
Termin ten dotyczy zaburzenia, w którym liczba nawrotów w ciągu
jednego roku wynosi 4 lub więcej. Niektórzy autorzy wyodrębniają ul-
tra-rapid cycling, a nawet ultra-ultra-rapid cycling (kilka epizodów pod-
czas jednej doby). U częS
ci chorych pojawia się przebieg naprzemien-
ny ciągły, bez okresów remisji. Przebieg rapid cycling występuje u ok.
15 20 proc. osób z zaburzeniami dwubiegunowymi zarówno typu I,
jak i II, istotnie częS
ciej u kobiet (w porównaniu z mężczyznami 4:1).
OsobowoS
ć chorych jest często cyklotymiczna, a wS
ród krewnych
I stopnia często występują zaburzenia afektywne (u 30 40 proc.). Sze-
reg przesłanek wskazuje, że ten typ zaburzenia jest raczej powikłaniem
przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej niż odrębną postacią
zaburzeń dwubiegunowych. Przebieg rapid cycling może się pojawić na
początku choroby; zdarza się jednak, że występuje po kilku lub kilku-
nastu latach typowego przebiegu zaburzeń afektywnych. Występuje
częS
ciej u osób młodych, z początkiem choroby <30. roku życia.
Pierwszą fazą chorobową jest często epizod depresyjny. Badania retro-
spektywne wskazują, że u pokax
nej liczby osób, u których wystąpił
przebieg typu rapid cycling stosowano w przeszłoS
ci wiele leków prze-
ciwdepresyjnych, często w sposób chaotyczny (zwykle w związku z bra-
kiem efektu terapeutycznego), obserwowano też zmianę fazy depresyj-
nej w maniakalną w toku farmakoterapii. CzęS
ciej niż w innych gru-
pach chorych z zaburzeniami afektywnymi stwierdza się laboratoryjne
lub subkliniczne przejawy niedoczynnoS
ci tarczycy.
Przebieg typu rapid cycling jest rokowniczo niekorzystny nie tylko
ze względu na prowadzący do inwalidztwa wpływ choroby i destabili-
zację całokształtu życia osobistego, zawodowego, wysokie ryzyko sa-
mobójstwa, ale również z uwagi na problemy terapeutyczne, których
nastręcza, a mianowicie:
" nawroty depresji uchodzą za przeciwwskazanie do stosowania leków
przeciwdepresyjnych,
" węglan litu jako S
rodek profilaktyczny często zawodzi,
" przeciwpadaczkowe leki normotymiczne są często mniej skuteczne
niż w zaburzeniach dwubiegunowych o typowym przebiegu.
przewodnik lekarza 47
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
kl i ni ka
Tab. 1. Wybrane cechy różnicujące zaburzenia afektywne dwubiegunowe i jednobiegunowe
T
a
b
.
1
.
Cecha Zaburzenia afektywne dwubiegunowe Zaburzenia afektywne jednobiegunowe
(zaburzenia depresyjne nawracające)
rodzaj epizodów (faz) zespoły depresyjne i maniakalne lub wyłącznie zespoły depresyjne
w przebiegu choroby hipomaniakalne
rodzaj zaburzeń afektywnych zaburzenia dwubiegunowe jednobiegunowe
u krewnych pierwszego stopnia i jednobiegunowe
cechy osobowoS
ci często cyklotymiczna, syntoniczna, często melancholiczna (wg Tellenbacha),
przedchorobowej ekstrawertywna anankastyczna, neurotyczna, introwertywna
płeć równie często u kobiet i mężczyzn częS
ciej u kobiet
początek choroby (wiek) 20. 30. rok życia po 40. roku życia
S
rednia liczba epizodów 6 10 3 4
S
rednia długoS
ć epizodu ok. 3 mies. (często fazy krótkie) 6 9 mies. (często fazy długie)
depresyjnego
niektóre cechy kliniczne często depresja typowa z zahamowaniem, często depresja z lękiem, niepokojem,
depresji niezbyt duże nasilenie lęku, hipersomnia, pobudzeniem ruchowym, urojeniami
nagły początek i koniec nawrotów depresyjnymi, bezsennoS
cią, stopniowe
narastanie i ustępowanie objawów
węglan litu w profilaktyce duża skutecznoS
ć mniejsza skutecznoS
ć
nawrotów
leki przeciwdepresyjne nieskuteczne, w zasadzie często skuteczne
w profilaktyce przeciwwskazane
cających zaburzeń afektywnych (głównie dwubiegu-
Zaburzenia afektywne jednobiegunowe
nowych), w których jednoczeS
nie współwystępują
Zaburzenia afektywne jednobiegunowe (syn.: za-
w różnej konstelacji elementy (objawy i cechy) de-
burzenia depresyjne nawracające, depresja nawraca-
presji i manii. Stany mieszane występują częS
ciej
jąca) są grupą zaburzeń, których wspólną cechą jest
u kobiet, są zjawiskiem stosunkowo częstym u mło-
występowanie w toku przebiegu choroby wyłącznie
dzieży (zespoły maniakalne z nastrojem depresyj-
epizodów depresyjnych. Pojawienie się zespołu ma-
nym lub dużą zmiennoS
cią nastroju oraz labilnoS
cią
niakalnego lub hipomanii spontanicznie lub w toku
emocjonalną). U osób dorosłych występują częS
ciej
farmakoterapii oznacza potrzebę zmiany rozpozna-
w wieku dojrzałym. OsobowoS
ć chorych często wy-
nia na zaburzenie dwubiegunowe. Jak wynika z ana-
kazuje cechy depresyjne, a w porównaniu z ogólną
lizy przebiegu tej grupy zaburzeń  rozpoznanie de-
populacją osób z zaburzeniami afektywnymi dwu-
presja nawracająca nigdy nie jest pewne, gdyż pierw-
biegunowymi  istotnie rzadziej cechy hipertymicz-
szy epizod maniakalny może pojawić się po kilku,
ne lub cyklotymiczne. WS
ród krewnych I stopnia,
a nawet kilkunastu nawrotach depresji, po wielu la-
którzy przejawiają zaburzenia afektywne, często wy-
tach trwania choroby. Oznacza to, że przy rozpozna-
stępują również stany mieszane.
waniu (w diagnostyce różnicowej) obu grup zabu-
W populacji chorych z zaburzeniami afektywny-
rzeń należy uwzględnić inne cechy i okolicznoS
ci
mi dwubiegunowymi, w których pojawiają się stany
przebiegu. Zestawiono je w tab. 1.
mieszane, częS
ciej ma miejsce nadużywanie różnych
substancji, nierzadko z cechami uzależnienia. Czę-
Jak wynika z tego zestawienia, potrzeba różnico-
S
ciej niż wS
ród chorych z typowymi epizodami afek-
wania zaburzeń dwubiegunowych i nawracających
tywnymi stwierdza się różnorodne przejawy encefa-
zaburzeń depresyjnych w celu ustalenia właS
ciwego
lopatii (napady drgawkowe, nieprawidłowe zapisy
rozpoznania ma istotne znaczenie praktyczne w za-
EEG), przebyte urazy głowy, migrenę.
kresie postępowania terapeutycznego, bowiem różni
Stany mieszane u częS
ci chorych są pierwszym
się ono w obu grupach zaburzeń (dotyczy to m.in.
hospitalizowanym epizodem afektywnym, jednak
zasad leczenia depresji i profilaktyki).
u większoS
ci pojawiają się po kilku nawrotach typo-
wych zespołów depresyjnych i maniakalnych, czę-
Stany mieszane (zespoły mieszane)
S
ciej u osób, u których pierwszym epizodem była de-
Termin ten odnosi się do takich zespołów psycho- presja. Są zjawiskiem stosunkowo częstym u cho-
patologicznych, występujących w przebiegu nawra- rych z licznymi nawrotami, zwłaszcza z przebiegiem
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
48 przewodnik lekarza
kl i ni ka
typu rapid cycling, u niektórych osób są krótkotrwałymi (kilkudniowy-
mi) epizodami oddzielającymi zespoły typowej depresji i manii.
Obraz kliniczny stanów mieszanych obejmuje kilka opisywanych
w piS
miennictwie obrazów klinicznych. Konstelacja objawów z kręgu
depresji i manii wykazuje dużą różnorodnoS
ć i zmiennoS
ć zarówno
w zakresie stopnia nasilenia, jak i długoS
ci utrzymywania się. CzęstoS
ć
występowania myS
li i tendencji samobójczych jest znaczna; u niektó-
rych chorych mogą pojawiać się urojenia niezgodne z zaburzeniami
nastroju (urojenia niesyntymiczne).
ObecnoS
ć stanów mieszanych uchodzi za niekorzystny czynnik pro-
gnostyczny, przynajmniej w odniesieniu do częS
ci chorych. Wiąże się
z większą liczbą nawrotów, większą liczbą hospitalizacji, zwiększonym
ryzykiem samobójstwa.
Krótkotrwałe, nawracające zaburzenia depresyjne
Zaburzenia afektywne, które cechuje regularne (często raz w miesią-
cu) występowanie zespołów depresyjnych utrzymujących się krótko (nie
dłużej niż 2 tyg., najczęS
ciej 2 4 dni), oddzielonych okresami normal-
nego samopoczucia. Taka krótkotrwała nawracająca depresja może w spo-
sób znaczny zaburzać funkcjonowanie, być x
ródłem wyczerpania,
a w okresie nawrotu  zagrażać życiu (myS
li i tendencje samobójcze).
Angst i wsp. [14] zaproponowali kryteria diagnostyczne zaburzenia,
które po modyfikacji uwzględniono w międzynarodowych systemach
klasyfikacyjnych (DSM-IV, ICD-10). Badanie epidemiologiczne z za-
stosowaniem tych kryteriów wykazało, że rozpowszechnienie krótko-
trwałych nawracających zaburzeń depresyjnych wynosi 3,7 proc., przy
przyjęciu zaS
kryteriów szerszych  6,4 proc. Próby samobójcze podej-
mowało 14 23 proc. badanych.
Zaburzenia afektywne sezonowe
(depresja sezonowa, depresja zimowa)
Zaburzenia afektywne sezonowe stanowią szczególny typ przebiegu
nawracających zaburzeń afektywnych, który cechuje pojawianie się epi-
zodów depresji głównie zimą (u częS
ci osób na przełomie jesieni i zimy,
u niektórych  na przełomie zimy i wiosny). U wielu chorych występu-
ją stany hipomanii wiosną, u częS
ci pojawiają się epizody afektywne rów-
nież w innych porach roku. Pozycja nozologiczna zaburzeń jest spor-
na; większoS
ć autorów rozpatruje depresję sezonową jako szczególny
wariant przebiegu zaburzeń afektywnych, głównie dwubiegunowych.
Zaburzenia występują często u osób młodych, wyrax
nie częS
ciej u ko-
biet (60 90 proc. chorych to kobiety), głównie (ale nie wyłącznie) w re-
jonach, w których występuje zimą duży niedobór S
wiatła słonecznego.
Współczesna klasyfikacja, kryteria diagnostyczne
W codziennej praktyce klinicznej oraz do celów statystycznych obo-
wiązuje klasyfikacja międzynarodowa: ICD-10. Zasady rozpoznawania
zaburzeń psychicznych, w tym afektywnych zamieszczono w podręcz-
niku do klasyfikacji [2] oraz w opracowaniu zawierającym badawcze
kryteria diagnostyczne. W Stanach Zjednoczonych obowiązuje klasy-
fikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego znana pod
skróconą nazwą DSM-IV [3]. Klasyfikacja ta, wraz z zamieszczony-
przewodnik lekarza 49
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
kl i ni ka
Tab. 2. Zaburzenia afektywne w DSM-IV
T
a
b
.
2
.
Zaburzenia dwubiegunowe
" bipolar I disorder (296.0X), epizody zaburzeń nastroju:
" bipolar II disorder (296.89) (recurrent major  duży epizod depresyjny
depressive disorder with hypomanic episode)  epizod maniakalny
" bipolar disorder not otherwise specified (296.80)  epizod mieszany
 epizod hipomanii
cechy szczególne przebiegu: nasilenie:
" przewlekłe utrzymywanie się zaburzeń  łagodne
" sezonowoS
ć  umiarkowane
" początek po porodzie  ciężkie, bez objawów psychotycznych
" rapid cycling  ciężkie z objawami psychotycznymi
cechy szczególne obrazu klinicznego
depresji:
 melancholiczna
 atypowa
Zaburzenia jednobiegunowe
" depressive disorders nasilenie, cechy szczególne:
"
major depressive disorder 296.20 36 jak w depresji dwubiegunowej
przebieg:
 single episode
- reccurent
cyclothymic disorder (301.13)
dysthymic disorder (300.4)
mi w niej kryteriami diagnostycznymi, jest często Piśmiennictwo
używana w badaniach klinicznych leków psychotro-
1. Kraepelin E. Die klinische Stellung der Melancholie.
powych. W tab. 2. i 3. zestawiono podstawowe dane
Monatsschr Psychiatr Neurol 1999; 6: 325-35.
o zaburzeniach afektywnych nawracających,
2. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania
uwzględnianych w obu klasyfikacjach. w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uni-
Tab. 3. Zaburzenia afektywne w ICD-10
T
a
b
.
3
.
Zaburzenia dwubiegunowe
" epizody maniakalne:
"
zaburzenia afektywne
dwubiegunowe (F 31)  hipomania
 epizod manii bez objawów psychotycznych
 epizod manii z objawami psychotycznymi
" epizody depresyjne:
"
 łagodny
 umiarkowany
 ciężki bez objawów psychotycznych
 ciężki z objawami psychotycznymi
" epizod mieszany
"
" stan remisji
"
Zaburzenia jednobiegunowe (F 33)
" epizody depresyjne, jak w dwubiegunowych
"
zaburzenia depresyjne nawracające (F 33)
" remisja
"
Uporczywe (utrwalone) zaburzenia afektywne (F 34)
cyklotymia (F 34.0)
dystymia (F 31.1.)
inne uporczywe zaburzenia nastroju (F 34.8)
Inne zaburzenia nastroju (afektywne) (F 38)
epizod mieszanych zaburzeń afektywnych (F 38.0)
nawracające krótkotrwałe zaburzenia nastroju (F 38.10)
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
50 przewodnik lekarza
kl i ni ka
wersyteckie Wydawnictwo Medyczne Yesalius, Instytut Psy- polar I and II: a clinical spectrum or distinct disorders? J Affect
chiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa 2000. Disord 2003; 73: 19-32.
3. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM- 13. Pużyński S. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Współcze-
-IV. American Psychiatric Association, Washington, DC 1994. sne koncepcje pozycji nozologicznej. Lęk i Depresja 2003; 8:
4. Angst J, Gamma A, Benazzi F, et al. Toward a re-definition of 159-68.
subthreshold bipolarity: epidemiology and proposed criteria for bi- 14. Angst J, Merikangas K, Scheidegger P, et al. Reccurent brief
polar-II, minor bipolar disorders and hypomania. J Affect Di- depression, a new subtype of affective disorder. J Affect Disord
sord 2003; 73: 133-46. 1990; 19: 87-98.
5. Pużyński S. Depresje i zaburzenia afektywne problemem ogól- 15. Kelsoe JR. Arguments for the genetic basis of the bipolar spec-
nomedycznym i społecznym. Przew Lek 1998; 1: 35-7. trum. J Affect Disord 2003; 73: 183-97.
6. Greenberg PE, Kessler RC, Birnbaum HG, et al. The econo-
mic burden of depression in the United States: how did it change
between 1990 and 2000. J Clin Psychiatry 2003; 64: 1465-75.
W tekS
cie wykorzystano fragmenty następujących opracowań
7. Gupta RD, Guest JF. Annual cost of bipolar disorder to UK so-
autora:
ciety. Br J Psychiatry 2002; 180: 227-33.
1. Pużyński S. Depresja. Wyd. II, PZWL, Warszawa 1988.
8. Dunner DL, Fleiss JL, Fieve RR. The course of development
2. Pużyński S. Choroby afektywne nawracające. W: Bilikiewicz
of mania in patients with recurrent depression. Am J Psychia-
A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.). Psychiatria, t.
try 1976; 133: 905-8.
2, Urban i Partner, Wrocław 2002; str. 343-415.
9. Klerman GL. The spectrum of mania. Compr Psychiatry
3. Pużyński S. Depresja i zaburzenia afektywne. Wyd. III,
1981; 22: 11-20.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
10. Akiskal HS. From dysthymia to the bipolar spectrum: Bridging
4. Pużyński S. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Współczesne
practice and research. XII World Congress of Psychiatry,
koncepcje pozycji nozologicznej. Lęk i Depresja 2003; 8: 159-68.
Yokohama, Partnership for Mental Health 2002; 37-45.
11. Angst J, Gamma A. A new bipolar spectrum concept: a brief
prof. dr hab. med. Stanisław Pużyński
review. Bipolar Disord 2002; 4, Suppl. 1: 11-4.
kierownik II Kliniki Psychiatrycznej
12. Judd LL, Akiskal HS, Schettler PJ, et al. The comparative
Instytutu Psychiatrii i Neurologii
clinical phenotype and long term longitudinal episode course of bi- w Warszawie
przewodnik lekarza 51
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k