współczesna onkologia
220
2
2
0
Guzy gruczołów ślinowych/Tumours of the salivary glands
W 2003 r. Krajowy Rejestr Nowotworów 5) gruczolakorak podstawnokomórkowy (basal cell adenocar-
(http://148.81.190.321/krn/std) w Polsce zarejestrował ogó- cinoma).
łem 316 nowych przypadków złośliwych nowotworów du-
żych gruczołów ślinowych (C07 + C08), a zmarło z powodu Nowotwory gruczołów ślinowych o wysokim
stopniu złośliwości histologicznej (high grade):
tych nowotworów w analizowanym okresie 102 mężczyzn
i 52 kobiety. Rzadko występujące przypadki raka wywodzą-
1) rak śluzowo-naskórkowy (carcinoma mucoepidermale),
cego się z małych gruczołów ślinowych rejestrowane są
wysoki stopień złośliwości,
w ich narządowej lokalizacji. Surowy współczynnik zacho-
2) rak gruczołowato-torbielowaty (adenoid cystic carcinoma),
rowań u mężczyzn wynosił 0,5/100 tys., u kobiet 0,3/100
3) gruczolakorak (adenocarcinoma), wysoki stopień złośliwości,
tys. Proporcja zachorowań M:K=1,5:1) [1]. Wśród nowotwo-
4) rak przewodowy ślinianek (salivary duct carcinoma),
rów gruczołów ślinowych dominują guzy niezłośliwe, co czę-
5) rak w gruczolaku wielopostaciowym (carcinoma ex ple-
sto jest przyczyną opóz
nienia w podjęciu leczenia. Jedynie
omorphic adenoma),
10 15% stanowią guzy złośliwe [2 4].
6) rak płaskonabłonkowy (squamous cell carcinoma),
Nowotwory gruczołów ślinowych rozwijają się najczę-
7) rak niezróżnicowany i neuroendokrynny (undifferenciated
ściej w tzw. dużych gruczołach ślinowych  śliniance przy-
and neuroendocrine carcinoma).
usznej, podżuchwowej czy podjęzykowej, ale sporadycznie
rozwijają się w błonie śluzowej górnego odcinka drogi po-
Regionalnymi węzłami chłonnymi dla ślinianki przy-
karmowej i oddechowej, gdzie znajduje się od 600 do 1000
usznej i podżuchwowej są węzły I, II i III regionu szyi. Po-
małych gruczołów ślinowych. Około 80% wszystkich nowo-
nadto ze ślinianki przyusznej drenaż chłonki odbywa się
tworów gruczołów ślinowych zlokalizowane jest w ślinian-
do węzłów chłonnych zagardłowych. W obrębie samej śli-
kach przyusznych, od 10 do 20% w śliniankach podżuchwo-
nianki przyusznej i w jej bezpośrednim sąsiedztwie ziden-
wych, a kilka procent w śliniankach podjęzykowych i ma-
tyfikować można 20 30 węzłów chłonnych, w których lo-
łych gruczołach ślinowych [3, 5]. Klasyfikacja TNM odnosi
kalizować się mogą zarówno przerzuty z pierwotnego
się tylko do przypadków raka w obrębie ślinianki przyusz-
ogniska w gruczole, jak i przerzuty z nowotworów skóry
nej, podżuchwowej i podjęzykowej [6].
głowy, nowotworów masywu szczękowo-sitowego, mig-
W śliniankach przyusznych ok. 15% nowotworów to gu-
dałka, czy części nosowej gardła. Przerzuty nowotworo-
zy złośliwe, w śliniankach podżuchwowych to już ok. 40%,
we do węzłów wewnątrzśliniankowych z odległych ognisk
a w śliniankach podjęzykowych i małych gruczołach ślino-
pierwotnych (poniżej obojczyka) należą do rzadkości [3,
wych blisko 80% [4, 7]. Odsetek guzów złośliwych wzrasta
7]. W wypadku ślinianki podżuchwowej rozróżnienie mię-
znamiennie wraz z wiekiem we wszystkich wymienionych
dzy przerzutem do jednego z licznych węzłów chłonnych
lokalizacjach [3, 5, 8].
okolicy podżuchwowej (z nowotworów wargi, dna jamy
Histologiczna klasyfikacja guzów gruczołów ślinowych
ustnej, języka), a naciekiem do miąższu gruczołu, możli-
wg WHO z 1991 r. wymienia aż 32 typy nowotworów wywo-
we jest często dopiero w badaniu patologicznym prepa-
dzących się z nabłonka tkanki gruczołowej ślinianek, a obok
ratu operacyjnego [2, 5].
jeszcze liczną grupę nowotworów nienabłonkowych, chło-
Przerzuty odległe ze złośliwych nowotworów gruczołów
niaków złośliwych i nowotworów wtórnych zlokalizowanych
ślinowych pozostają w ścisłej zależności od histologii guza
w gruczołach ślinowych [9].
[2, 7, 10].
Tak duże zróżnicowanie histologii nowotworów i nowo-
tworopodobnych zmian w obrębie ślinianek sprawia, że
Zaawansowanie miejscowe nowotworów
do precyzyjnej diagnostyki patologicznej konieczne staje się
dużych gruczołów ślinowych (wg AJCC 2002) [6]
często obok badania cytomorfologicznego badanie immu-
nohistochemiczne [2, 10].
Tx  nie można ocenić guza pierwotnego
Dla określenia zaleceń terapeutycznych, w grupie na- T0  nie stwierdza się obecności guza pierwotnego
błonkowych nowotworów złośliwych gruczołów ślinowych,  guz <2 cm w największym wymiarze bez klinicznych,
T1
powszechnie przyjęty jest podział na guzy o niskim (low gra-
makroskopowych cech szerzenia się na tkanki mięk-
de) i wysokim (high grade) stopniu złośliwości histologicz-
kiej poza miąższ ślinianki
nej [2, 3, 5, 10].
T2  guz >2 cm, ale < niż 4 cm w największym wymiarze
bez klinicznych, makroskopowych cech szerzenia się
Nowotwory gruczołów ślinowych o niskim
na tkanki miękkie poza miąższ ślinianki
stopniu złośliwości histologicznej (low grade):
T3  guz > 4 cm w największym wymiarze lub obecność
1) rak śluzowo-naskórkowy (mucoepidermoid carcinoma), makroskopowych cech szerzenia się na tkanki mięk-
niski i średni stopień złośliwości, kie poza miąższ ślinianki
2) rak zrazikowo-komórkowy (acinic cell carcinoma), T4a  guz nacieka skórę, żuchwę, przewód słuchowy i/lub
3) gruczolakorak (adenocarcinoma), niski stopień złośliwości, nerw twarzowy
4) rak nabłonkowo-mioepitelialny (epithelial myoepithelial T4b  guz nacieka podstawę czaszki i/lub dół skrzydłowo-
carcinoma), -podniebienny i/lub tętnicę szyjną
Zalecenia diagnostyczno-terapeutyczne dla wybranych nowotworów głowy i szyi
221
2
2
1
Piśmiennictwo
1. Krajowy Rejestr Nowotworów: http://148.81.190.231/krn/std.
2. Eversole L. Salivary Gland Pathology. W: Head and Neck
Pathology with Clinical Corelations. Yao-Shi Fu i wsp. [red.].
Churchill Livingstone, New York 2001; 242-92.
3. Kaplan M, Abemayor E. Clinical Considerations for the Diseases
of the Salivary Glands. W: Head and Neck Pathology with Clinical
Corelations. Yao-Shi Fu i wsp. [red.]. Churchill Livingstone, New
York 2001; 231-41.
4. Watkinson JC, Gaze MN, Wilson JA. Stell and Maran s Head and
Neck Surgery. Butterworth Heinemann, Oxford 2000.
5. Hoffman H, Funk G, Endres E. Evaluation and Surgical Treatment
of Tumors of the Salivary Glands. W: Comprehensive
Management of Head and Neck Tumors. Thawley S i wsp. [red.].
W.B. Saunders Comp., Philadelphia 1999; 1147-81.
6. American Joint Committee on Cancer. AJCC Cancer Staging
Handbook, sixth Edition. Greene FL i wsp. [red.]. Springer, New
York 2002.
7. Clinical Practice Guidelines in Oncology  version 1, 2004.
(National Comprehensive Cancer Network): www.nccn.org.
8. Bień S, Żyłka S, Mierzwa T. Guzy gruczołów ślinowych u chorych
w wieku podeszłym. Otolaryngol Pol 1997; 51 (supl. 24): 142-4.
9. Shanmugaratnam K, Sobin LH [red.]. WHO International
Histological Classification of Tumours. 2nd ed. Springer, Berlin 1991.
10. Bensadoun RJ i wsp. Malignant tumours of the salivary glands. Br
J Cancer 2001; supl. 2: 42-48.
Zalecenia postępowania w przypadku guzów GRUCZOŁÓW R
LINOWYCH niezłoS
liwy obserwacja
rozpoznawanie
dotychczas nieleczony <4 cm, klinicznie guz
usunięcie chirurgiczne przy guzie > 2 cm radioterapia
i przygotowanie Ca adenoides cysticum
niezłoS
liwy, ograniczony do płata
w granicach zdrowych tkanek na lożę i na podstawę czaszki
chorego
powierzchownego, ruchomy, powolny wzrost, bez
dolegliwoS
ci bólowych, zachowana czynnoS
ć VII,
radioterapia na lożę po guzie
bez węzłów złoS
liwy
i układ chłonny szyi
1.
USG szyi
PCI brak czynników
N0 parotidektomia
ryzyka* obserwacja
płat
 dotychczas nieleczeni powierzchowny
zabieg radykalny
2. parotidektomia +
 guz >4 cm lub w płacie przyusznicy N+
obecne czynniki
KT/MR SND lub RND
głębokim,
ryzyka* 
 kliniczne podejrzenie
zabieg
uzupełniająca
parotidektomia
3. złoS
liwego charakteru guza**
nieradykalny,
usunięcie
N0 radioterapia
całkowita
RTG klatki  operacyjny
brak możliwoS
ci
chirurgiczne
płat głęboki
piersiowej
dalszego
w granicach
przyusznicy parotidektomia
leczenia radioterapia lub
zdrowych
N+ całkowita +
chirurgicznego radio-chemioterapia
tkanek
CT/MR od
4.
guz złoS
liwy
SND lub RND
podstawy
konsultacja
czaszki do
anestezjologa
brak czynników
N0 radykalne usunięcie
obojczyka
internisty
ryzyka* obserwacja
inne gruczoły
S
linowe parotidektomia
N+
obecne czynniki
+ SND lub RND
PCI
ryzyka*  radioterapia
usunięcie
chirurgiczne
guz niezłoS
liwy obserwacja
w granicach
lymphoma 
zdrowych tkanek
chemioterapia
1) ponowne badanie brak wykładników guza w badaniu
uzupełniająca radioterapia
histologiczne /PCI, przedmiotowym i badaniach obrazowych
2) USG +KT/MR,
guz resztkowy
3) weryfikacja
po nieradykalnym ewidentny guz leczenie chirurgiczne
poprzednich badań uzupełniająca radioterapia
leczeniu chirurgicznym w badaniu (o ile możliwe)
histologicznych,
przedmiotowym
4) RTG klatki
i/lub badaniach
piersiowej
obrazowych guz nieoperacyjny radioterapia lub radiochemioterapia
guz nieoperacyjny PCI lub biopsja otwarta radioterapia lub radiochemioterapia
* uzupełniająca radioterapia w wypadku obecnoS
ci czynników ryzyka: 1) poS
redni lub wysoki stopień złoS
liwoS
ci raka gruczołowo-torbielowatego, 2) rak w linii cięcia lub niedostateczne marginesy operacyjne,
3) naciek nerwu/perineurium, 4) przerzuty do węzłów chłonnych, 5) naciek szerzący się wzdłuż naczyń krwionoS
nych lub chłonnych
** cechy kliniczne przemawiające za złoS
liwym charakterem guza: szybki wzrost, unieruchomienie i/lub naciekanie sąsiadujących tkanek, ból, niedowład/porażenie nerwu VII, obecnoS
ć węzła przerzutowego
222
2
2
2
współczesna onkologia