Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Europejski Fundusz Społeczny, Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich, Działanie 1.1  Roz-
wój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy , Schemat a)  Wzmocnienie potencjału publicznych
służb zatrudnienia , projekt  Opracowanie i upowszechnianie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych
nr BDG-V-281-10-MK/05
KRAJOWY STANDARD KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH
Opiekunka środowiskowa (346103)
Autorzy
 mgr Grażyna Jakubczyk
Dom Pomocy Społecznej w Radomiu
 mgr Elżbieta Magdzicka
Kolegium Nauczycielskie w Radomiu
Konsultant ds. metodologii
 dr Dorota Koprowska
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu
Recenzenci
 mgr Agnieszka PiÄ…tek
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Radomiu
 mgr Lilia Kimber-Dziwisz
Zakład Opieki Długoterminowej, Radomski Szpital Specjalistyczny
Ewaluatorzy zewnętrzni
 Elżbieta Pastwa
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Radomiu
 mgr Norbert Barszczewski
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
dla Dzieci Niewidomych i SÅ‚abo WidzÄ…cych w Radomiu
 mgr Elżbieta Buczek
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Radomiu,
Domy dla Bezdomnych
Komisja zatwierdzajÄ…ca
- dr Elżbieta Buczkowska  przewodniczący,
Prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych w Warszawie
- mgr Beata Żółkiewska
Wiceprezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych w Warszawie
- mgr Leokadia Jędrzejewska
Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu
- Anna Maria Król
Zachodniopomorskie Centrum Organizacji i Promocji Zdrowia w Szczecinie
Nakład: 1000 egz.
© Copyright by Ministerstwo Pracy i Polityki SpoÅ‚ecznej, 2006
ISBN 83-7204-503-8 [66]
Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji  PIB
26-600 Radom, ul. K. Pułaskiego 6/10, tel. [phone], fax [phone]
e-mail: [e-mail] http://www.itee.radom.pl
2
SPIS TREÅšCI
Wstęp ................................................................................................................ 4
1. Podstawy prawne wykonywania zawodu .................................................. 9
2. Syntetyczny opis zawodu .......................................................................... 10
3. Stanowiska pracy ...................................................................................... 11
4. Zadania zawodowe .................................................................................... 11
5. Składowe kwalifikacji zawodowych......................................................... 12
6. Korelacja między zadaniami zawodowymi
a składowymi kwalifikacji zawodowych.................................................. 12
7. Kwalifikacje ponadzawodowe .................................................................. 12
8. Specyfikacja kwalifikacji ogólnozawodowych, podstawowych
i specjalistycznych dla zawodu ................................................................. 14
3
Wstęp
Gospodarka oparta na wiedzy i współczesny rynek pracy potrzebują instru-
mentów wspierających rozwój zasobów ludzkich. W związku z tym duże nadzieje
wiąże się z ustanowieniem norm kwalifikacyjnych, które pozwoliłyby z jednej
strony zwiększyć przejrzystość kwalifikacji zawodowych potrzebnych gospodarce,
a z drugiej strony mogłyby być wykorzystywane do poprawy jakości kształcenia
i doskonalenia zawodowego, w systemie szkolnym i pozaszkolnym.
Podstawę prawną tworzenia w Polsce systemu krajowych standardów kwali-
fikacji zawodowych stanowi Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrud-
nienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004 r., Nr 99, poz. 1001 z póz
n. zm.),
w której określono m.in. (Art. 4), że:
 & Minister właściwy do spraw pracy realizuje zadania na rzecz rynku pracy
przez dążenie do uzyskania wysokiego poziomu i rozwoju zasobów ludzkich,
w szczególności przez:
 prowadzenie badań i analiz rynku pracy,
 ustalanie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy,
 koordynowanie opracowywania standardów kwalifikacji zawodowych dla za-
wodów występujących w klasyfikacji zawodów i specjalności oraz prowadzenie
baz danych o standardach kwalifikacji&  .
W Polsce nadzorem i koordynacją opracowywania standardów kwalifikacji
zawodowych o randze krajowej zajmuje siÄ™ Departament Rynku Pracy Minister-
stwa Pracy i Polityki Społecznej. Będą one uaktualniane okresowo w miarę potrzeb
i zmian w wykonywaniu zawodu.
Zbiór sukcesywnie opracowywanych krajowych standardów kwalifikacji zawo-
dowych jest udostępniany w internetowej bazie danych, założonej na serwerze Mini-
sterstwa Pracy i Polityki Społecznej http://www.standardyiszkolenia.praca.gov.pl.
Opis standardu zawiera następujące elementy:
1. Podstawy prawne wykonywania zawodu (zawierają przepisy związane ściśle
z wykonywaniem zawodu).
2. Syntetyczny opis zawodu.
3. Wykaz stanowisk pracy z przyporządkowaniem do pięciu poziomów kwalifikacji.
4. Wykaz zadań zawodowych.
5. Wykaz składowych kwalifikacji zawodowych.
6. Zbiory umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych pracownika przy-
porzÄ…dkowane do:
 pięciu poziomów kwalifikacji zawodowych,
 grup kwalifikacji: ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podstawo-
wych i specjalistycznych.
W obecnym stanie prawnym standardy kwalifikacji zawodowych nie sÄ… obli-
gatoryjnym dokumentem. Aktualnie opracowane standardy funkcjonujÄ… na zasa-
dzie dokumentu rekomendowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
i mogą być wykorzystywane przez zainteresowane osoby i instytucje do różnych
celów, np. poradnictwa zawodowego, dostosowania ofert pracy do kwalifikacji
4
osób poszukujących pracy, oceny  luki kwalifikacyjnej osób bezrobotnych i po-
szukujących pracy, opracowania programów staży i praktyk zawodowych w ra-
mach przygotowania zawodowego, przygotowania podstaw programowych kształ-
cenia w zawodzie, programów kształcenia i doskonalenia zawodowego.
Model krajowych standardów kwalifikacji zawodowych przedstawia rys. 1.
Nazwa zawodu zgodnie z klasyfikacjÄ…
Standard
Słownik pojęć
kwalifikacji
Podstawy prawne wykonywania zawodu
dla zawodu 1
Syntetyczny opis zawodu
Stanowiska pracy
Zadania zawodowe
Składowe kwalifikacji zawodowych
Specyfikacja kwalifikacji zawodowych według grup
i poziomów:
Standard
kwalifikacji
dla zawodu 2
KLASYFIKACJA
ZAWODÓW
POZIOM 1
I SPECJALNOÅšCI
ponadzawodowe
Standard
kwalifikacji
ogólnozawodowe  umiejętności
dla zawodu 3
 wiadomości
 cechy
podstawowe
psychofizyczne
Standard
specjalistyczne
kwalifikacji
dla zawodu 4
POZIOM 2
ponadzawodowe
kolejne zawody ....
ogólnozawodowe  umiejętności
 wiadomości
 cechy
podstawowe
psychofizyczne
specjalistyczne
(itd. ...)
POZIOM 5
ponadzawodowe
ogólnozawodowe  umiejętności
 wiadomości
 cechy
podstawowe
psychofizyczne
specjalistyczne
Rys. 1. Model krajowych standardów kwalifikacji zawodowych
5
* * *
Krajowy standard kwalifikacji zawodowych powstaje w oparciu o analizÄ™ za-
wodu, która polega na wyodrębnieniu zakresów pracy w zawodzie oraz typowych
zadań zawodowych Z-n (n = 1, 2, 3& ). Przyjęto, że zakres pracy ma odpowiadać
potrzebom rynku pracy, tzn. powinna istnieć możliwość zatrudnienia pracownika
w danym zakresie pracy, na jednym lub kilku stanowiskach. Zakresom prac przy-
porządkowano tzw. składowe kwalifikacji zawodowych K-i (i = 1, 2, 3& ). Każ-
dej składowej kwalifikacji zawodowych przyporządkowano co najmniej jedno
(najczęściej kilka) zadań zawodowych. Korelację między zadaniami zawodowymi
a składowymi kwalifikacji zawodowych przedstawia tabela 2 opisu standardu.
W kolejnym kroku analizy każde zadanie zawodowe rozpisane zostało na
zbiory: umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych. W grupie kwalifikacji
podstawowych dla zawodu i specjalistycznych poszczególnym umiejętnościom,
wiadomościom i cechom psychofizycznym przyporządkowano oznaczenia tych
składowych kwalifikacji zawodowych K-i, w których dana umiejętność, wiado-
mość i cecha jest wykorzystywana. W grupie kwalifikacji ogólnozawodowych
i ponadzawodowych nie indeksuje się umiejętności, wiadomości i cech psychofi-
zycznych symbolami K-i, gdyż z definicji są one przypisane do wszystkich skła-
dowych kwalifikacji zawodowych K-i.
Rysunek 2 przedstawia etapy analizy zawodu.
ZAWÓD
ZAKRES PRACY
(SKA
ADOWA KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH)
ZADANIE ZAWODOWE
UMIEJ
TNOÅšCI  WIADOMOÅšCI
 CECHY PSYCHOFIZYCZNE
Rys. 2. Etapy analizy zawodu
Zbiory umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych przypisane zostały
do czterech grup kwalifikacji: ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podsta-
wowych dla zawodu i specjalistycznych, które różnią się zasięgiem i stopniem
ogólności.
Kwalifikacje ponadzawodowe opisane są zbiorami umiejętności, wiadomo-
ści i cech psychofizycznych wspólnych dla branży lub sektora gospodarki, w której
zawód funkcjonuje (np. branża budowlana, informatyczna). Kwalifikacje po-
nadzawodowe obejmują także kwalifikacje kluczowe, które definiuje się jako
wspólne dla wszystkich zawodów. Kwalifikacje ogólnozawodowe są wspólne dla
wszystkich zakresów pracy w zawodzie, czyli dla tzw. składowych kwalifikacji
6
zawodowych K-i. Kwalifikacje podstawowe dla zawodu sÄ… charakterystyczne dla
jednej lub kilku (ale nie wszystkich) składowych kwalifikacji zawodowych. Kwali-
fikacje specjalistyczne także są charakterystyczne dla jednej lub kilku (ale nie
wszystkich) składowych kwalifikacji zawodowych, ale ponadto są to umiejętności,
wiadomości i cechy psychofizyczne rzadziej występujące w zawodzie, które wy-
konuje stosunkowo mała grupa pracowników wyspecjalizowanych w dość wąskiej
działalności w ramach zawodu. Rysunek 3 przedstawia zasięg poszczególnych
rodzajów kwalifikacji zawodowych.
W Krajowym Standardzie Kwalifikacji Zawodowych zdefiniowano pięć po-
ziomów kwalifikacji. Uporządkowanie kwalifikacji zawodowych według pozio-
mów ma na celu ukazanie złożoności pracy, stopnia trudności i ponoszonej odpo-
wiedzialności. Zasadą było niemieszanie ze sobą dwóch kwestii: wykształcenia
towarzyszącego zdobywaniu kwalifikacji zawodowych oraz umiejętności wyma-
ganych do wykonywania pracy na typowych stanowiskach pracy w zakładach pra-
cy. Przyjęto nadrzędność wymagań stawianych pracownikom na stanowiskach
pracy nad wymaganiami określonymi w podstawach programowych kształcenia
w zawodzie i wynikającymi z nich wymaganiami programów nauczania oraz wy-
maganiami zewnętrznych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe.
GOSPODARKA
(Klasyfikacja zawodów i specjalności)
BRANŻA (SEKTOR GOSPODARKI)
ZAWÓD
ZAKRES PRACY
(SKA
ADOWA KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH)
ZADANIE ZAWODOWE
Kwalifikacje podstawowe i specjalistyczne
Kwalifikacje podstawowe i specjalistyczne
Kwalifikacje ogólnozawodowe
Kwalifikacje ponadzawodowe
Kwalifikacje kluczowe (np. porozumiewanie się w języku obcym, umiejętność wyszukiwania
i przetwarzania informacji, przedsiębiorczość, umiejętność pracy zespołowej itp.)
Rys. 3. Zasięg rodzajów kwalifikacji zawodowych
Na poziomie pierwszym umieszcza się umiejętności towarzyszące pracom
prostym, rutynowym, wykonywanym pod kierunkiem i pod kontrolą przełożonego.
Najczęściej jest to praca wykonywana indywidualnie. Do wykonywania pracy na
poziomie pierwszym wystarcza przyuczenie, a osoba wykonujÄ…ca pracÄ™ nie ponosi
za nią osobistej odpowiedzialności. Poziom drugi wymaga samodzielności i sa-
mokontroli przy wykonywaniu typowych zadań zawodowych. Pracownik ponosi
7
osobistą odpowiedzialność za skutki swoich działań. Musi również umieć praco-
wać w zespole pod nadzorem kierownika zespołu. Na poziomie trzecim kwalifi-
kacji zawodowych pracuje ten pracownik, który wykonuje złożone zadania zawo-
dowe. Ich złożoność powoduje konieczność posiadania umiejętności rozwiązywa-
nia nietypowych problemów towarzyszących pracy. Pracownik z trzeciego pozio-
mu kwalifikacji musi potrafić kierować małym, kilkuosobowym zespołem pracow-
ników. Ponosi odpowiedzialność zarówno za skutki własnych działań, jak i za
działania kierowanego przez siebie zespołu. Poziom czwarty wymaga od pracow-
nika umiejętności wykonywania wielu różnorodnych, często skomplikowanych
i na ogół problemowych zadań zawodowych. Zadania te mają charakter technicz-
ny, organizacyjny i specjalistyczny oraz wymagajÄ… wysokiej osobistej odpowie-
dzialności i samodzielności. Pracownik musi potrafić kierować zespołami średniej
i dużej liczebności, od kilkunastu do kilkudziesięciu osób, podzielonymi na podze-
społy. Poziom piąty przeznaczony jest dla pracowników w pełni samodzielnych,
ponoszących pełną osobistą odpowiedzialność za podejmowane działania i decy-
zje, działających w sytuacjach wyłącznie problemowych. Pracownicy z poziomu
piÄ…tego kierujÄ… organizacjami i podejmujÄ… decyzje o znaczeniu strategicznym dla
całej organizacji. Ponoszą odpowiedzialność za bezpieczeństwo i rozwój zawodo-
wy podległych im osób. Potrafią diagnozować, analizować i prognozować złożoną
sytuację gospodarczą i ekonomiczną oraz realizować swoje pomysły w praktyce.
8
1. Podstawy prawne wykonywania zawodu1
- Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U., Nr 64, poz. 593,
z póz
n. zm.).
- Ustawa z 27 marca 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowa-
nych ze środków publicznych (Dz. U., Nr 210, poz. 2135 z póz
n. zm.).
- Ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorzÄ…dowych (t.j. Dz. U. z 2001 r.,
Nr 142, poz. 1593 z póz
n. zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 2 sierpnia 2005 r., w sprawie zasad wyna-
gradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organi-
zacyjnych jednostek samorzÄ…du terytorialnego (Dz. U., Nr 146, poz. 1222).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 19 paz
dziernika 2005 roku
w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U., Nr 217, poz. 1837).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 23 marca 2005 roku w sprawie
nadzoru i kontroli w pomocy społecznej (Dz. U., Nr 61, poz. 543).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 4 kwietnia 2005 roku w spra-
wie określenia ramowego wzoru umowy o realizację zadania z zakresu pomo-
cy społecznej (Dz. U., Nr 61, poz. 545).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 1 marca 2005 roku w sprawie
wzoru kontraktu socjalnego (Dz. U., Nr 42, poz. 409).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 22 września 2005 roku w spra-
wie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U., Nr 189, poz. 1598).
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 czerwca 2001 r.
w sprawie kwalifikacji osób wykonujących z upoważnienia wojewody zadania
w zakresie pomocy społecznej (Dz. U., Nr 72, poz. 754).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 8 marca 2005 roku w sprawie
określenia wzoru sprawozdania z realizacji zadania z zakresu pomocy spo-
Å‚ecznej (Dz. U. z 21 marca 2005 r., Nr 44, poz. 428).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 19 kwietnia 2005 roku w spra-
wie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U., Nr 77, poz. 672).
- RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z 30 marca 2004 roku w sprawie ro-
dzaju placówek zajmujących się opieką, rehabilitacją lub edukacją osób nie-
pełnosprawnych uprawnionych do uzyskania karty parkingowej oraz trybu jej
wydawania tym placówkom (Dz. U., Nr 67, poz. 617).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 7 paz
dziernika 2005 roku
w sprawie progu interwencji socjalnej (Dz. U., Nr 211, poz. 1762).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 2 sierpnia 2005 roku w spra-
wie specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny (Dz. U., Nr 154, poz. 1289).
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 28 lipca 2005 roku w sprawie
rodzinnych domów pomocy (Dz. U., Nr 153, poz. 1276).
1
Stan prawny na dzień 30 września 2006 r.
9
- Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 7 kwietnia 2005 roku w spra-
wie przyznawania nagród specjalnych w zakresie pomocy społecznej (Dz. U.,
Nr 74, poz. 658).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 24 lipca 2006 roku w sprawie zweryfiko-
wanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy
społecznej (Dz. U., Nr 135, poz. 950).
2. Syntetyczny opis zawodu
Podstawowym zadaniem opiekunek środowiskowych jest udzielanie pomocy
i świadczenie usług opiekuńczych, pielęgnacyjnych w odniesieniu do osób star-
szych, przewlekle chorych, samotnych i niesamodzielnych, które nie mają dosta-
tecznego wsparcia ze strony rodziny lub innych osób z najbliższego otoczenia.
Odpowiednie przygotowanie opiekunek środowiskowych i świadczone we właści-
wy sposób i na wysokim poziomie usługi opiekuńcze mają bezpośredni wpływ na
sprawne działanie systemu pomocy środowiskowej oraz ograniczenie decyzji
o skierowaniu do domu pomocy społecznej.
Do zadań opiekunki środowiskowej należy pomaganie podopiecznemu w co-
dziennych czynnościach domowych, pielęgnowanie podstawowe oraz dbanie o zdro-
wie, higienÄ™ osobistÄ… ludzi chorych i niesamodzielnych, udzielanie pierwszej pomo-
cy przedmedycznej w przypadkach zagrożenia zdrowia i życia podopiecznego, dora-
dzanie w zakresie planowania i organizacji gospodarstwa domowego, inicjowanie
pozytywnych relacji międzyludzkich w najbliższym otoczeniu podopiecznego,
a zwłaszcza z członkami jego rodziny, stymulowanie podopiecznego do aktywnego
spędzania czasu wolnego i rozwijanie jego zainteresowań, aktywizowanie pod-
opiecznego do zwiększania jego samodzielności życiowej oraz kontaktowanie się
z różnego rodzaju instytucjami w celu rozwiązywania problemów zdrowotnych,
materialnych, mieszkaniowych, rodzinnych i prawnych podopiecznego.
Praca opiekunki środowiskowej wykonywana jest przede wszystkim w domu
podopiecznego oraz różnych instytucjach opiekuńczych (domach pomocy społecz-
nej, domach dla samotnych matek, domach dla bezdomnych, środowiskowych
domach samopomocy, dziennych domach pomocy, domach dla matek z małolet-
nimi dziećmi i kobiet w ciąży, schroniskach, klubach samopomocy). Wymienione
zadania opiekunka realizuje za pomocą różnych czynności. W ciągu dnia pracy
wykonuje wiele zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych. Utrwala i inicjuje nawyki
higieniczne u podopiecznych. Czuwa nad prawidłowym żywieniem, dostosowa-
nym do stanu zdrowia podopiecznego.
Praca w zawodzie opiekunki środowiskowej jest pracą samodzielną, ale jed-
nocześnie wymaga ścisłej współpracy z zespołami specjalistycznymi, zawodowymi
a także rodziną podopiecznego. Wiąże się to ze sztuką komunikacji interpersonal-
nej. Są to głównie kontakty z podopiecznymi, lekarzami, psychologami, rehabili-
tantami, rodziną podopiecznego. Cały proces pielęgnacji, opieki nad osobami cho-
rymi, niesamodzielnymi opiera siÄ™ na relacjach wymagajÄ…cych ingerencji w ich
sferę prywatną. Opiekunka środowiskowa powinna akceptować wszystkich pod-
10
opiecznych, aktywnie i z dużą wrażliwością reagować na potrzeby, traktować każ-
dego z podopiecznych indywidualnie.
Za ważne predyspozycje opiekunki środowiskowej można uznać nawiązywa-
nie i podtrzymanie kontaktów międzyludzkich, niekonfliktowość w pracy z ludz
mi,
gotowość niesienia pomocy, szybkie reagowanie na zmieniającą się sytuację. Duże
znaczenie ma również dobra kondycja psychofizyczna i odporność na stres.
W zawodzie opiekunki środowiskowej możliwości awansu są ograniczone.
Można jednak wpływać na swoją pozycję zawodową poprzez stałe doskonalenie,
uzupełnianie wiedzy i stosowanie nowych rozwiązań w praktyce zawodowej.
3. Stanowiska pracy
Tabela 1. Przyporządkowanie stanowisk pracy do poziomów kwalifikacji zawodowych
Poziom
kwalifikacji Typowe stanowiska pracy UWAGI
zawodowych
1 *)
2 *)
- MÅ‚odszy opiekun w DPS
 wymagana specjalizacja w za-
- MÅ‚odszy opiekun w OPS
wodzie pracownik socjalny
- Opiekunka/opiekun OPS
3
- Opiekunka/opiekun DPS
- Asystent osoby niepełnosprawnej
- Pracownik socjalny*
- Specjalista ds. opiekuńczych
4
- Kierownik działu opiekuńczego
5 *)
*) Nie zidentyfikowano w badaniach.
4. Zadania zawodowe
Z-1. Organizowanie środowiska opieki domowej.
Z-2. Pielęgnowanie podstawowe i opieka nad ludz
mi przewlekle chorymi i nie-
samodzielnymi.
Z-3. Pomaganie lub zastępowanie podopiecznego w codziennych czynnościach
domowych.
Z-4. Organizowanie i planowanie pracy na własnym stanowisku zgodnie z prze-
pisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony prze-
ciwpożarowej i ochrony środowiska.
Z-5. Przygotowanie przewlekle chorego i niepełnosprawnego oraz jego rodziny
do samoopieki.
Z-6. Pomoc przy usprawnianiu ruchowym chorego i niepełnosprawnego.
Z-7. Kontaktowanie się z instytucjami oraz organizacjami społecznymi i opieki
zdrowotnej w celu rozwiązywania problemów zdrowotnych, materialnych,
mieszkaniowych, rodzinnych i prawnych podopiecznego.
11
Z-8. Współpraca z rodziną i instytucjami przy rozwiązywaniu problemów doty-
czących opieki nad osobami przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi.
Z-9. Zapewnienie jakości opieki oraz przestrzeganie procedur.
5. Składowe kwalifikacji zawodowych
K-1. Pielęgnowanie podstawowe człowieka w opiece środowiskowej.
K-2. Organizowanie opieki w środowisku domowym.
K-3. Organizowanie pracy własnej opiekunki środowiskowej.
K-4. Stosowanie procedur zapewnienia jakości opieki środowiskowej.
K-5. Podejmowanie współpracy ze środowiskiem podopiecznego, zespołami
opiekuńczymi i terapeutycznymi.
6. Korelacja między zadaniami zawodowymi a składowymi
kwalifikacji zawodowych
Tabela 2. Korelacja między zadaniami zawodowymi a składowymi kwalifikacji zawodowych
Składowe kwalifikacji zawodowych
Zadania
zawodowe
K-1 K-2 K-3 K-4 K-5
Z-1 X X X X
Z-2 X X X X X
Z-3 X X X
Z-4 X X X X
Z-5 X X
Z-6 X X X
Z-7 X X X X
Z-8 X X X X
Z-9 X X X X
7. Kwalifikacje ponadzawodowe
UWAGA: Kwalifikacje na poziomie wyższym zawierają kwalifikacje z poziomów
niższych
Tabela 3. Przyporządkowanie kwalifikacji ponadzawodowych do poziomów kwalifikacji
Poziom
kwalifikacji Kwalifikacje ponadzawodowe
zawodowych
UMIEJ
TNOÅšCI
1 *)
2 *)
- Stosuje zasady i przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowe
3 i ochrony środowiska.
- Wykonuje zadania zawodowe zgodnie z zasadami ergonomii.
12
Poziom
kwalifikacji Kwalifikacje ponadzawodowe
zawodowych
- Udziela pierwszej pomocy przedmedycznej.
- Przestrzega zasady współżycia społecznego
- Komunikuje siÄ™ z ludz
mi.
- SporzÄ…dza podstawowe pisma i dokumenty.
- Doskonali metody własnej pracy i dokonuje samooceny.
- RozwiÄ…zuje problemy organizacyjne na stanowisku pracy.
- Przestrzega tajemnicy zawodowej.
- Posługuje się sprzętem komputerowym w zakresie niezbędnym do gromadzenia
i opracowania danych.
- Inicjuje i wprowadza zmiany organizacyjne w obszarze swojego działania.
- Opracowuje i wprowadza w życie odpowiednie zarządzenia i procedury zmian
4 w systemie organizacji pracy.
- Systematycznie kontroluje podejmowane działania podległych pracowników.
- Opracowuje i wdraża systemy jakości.
5 *)
WIADOMOÅšCI
1 *)
2 *)
- Przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.
- Zasady ergonomii.
- Zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej.
3 - Techniki komunikacji.
- Zasady współżycia społecznego.
- Techniki pozyskiwania i przetwarzania informacji.
- Zasady sporządzania pism i wypełniania dokumentów.
- Techniki rozwiązywania problemów.
- Kierowanie zespołem (tworzenie zespołu, systemy motywacyjne, zasady, kryteria,
narzędzia systemu kontroli i oceny pracowników).
- Metody rozwiązywania problemów na stanowisku pracy.
4
- Systemy i metody oceniania pracy.
- Zasady pracy zespołowej.
- Zarządzanie jakością.
5 *)
CECHY PSYCHOFIZYCZNE
1 *)
2 *)
- Samodzielność.
- Tolerancja.
3
- Rzetelność i sumienność.
- Serdeczność.
- Koncentracja uwagi.
- Uzdolnienia organizacyjne.
4
- Odpowiedzialność za innych.
- Potrzeba samodoskonalenia.
5 *)
*) Nie zidentyfikowano w badaniach.
13
8. Specyfikacja kwalifikacji ogólnozawodowych,
podstawowych i specjalistycznych dla zawodu
UWAGA: Kwalifikacje na poziomie wyższym zawierają kwalifikacje z poziomów
niższych
POZIOM 1
 Nie zidentyfikowano.
POZIOM 2
 Nie zidentyfikowano.
POZIOM 3
Kwalifikacje ogólnozawodowe
Umiejętności
 Podejmuje samodzielnie decyzje w zakresie kompetencji opiekunki środowi-
skowej.
 Przestrzega zasad etyki, uznanych norm kulturowych i praw człowieka w opie-
ce środowiskowej.
 Promuje zdrowy stylu życia wspierający zdrowie w opiece środowiskowej.
 Stosuje zasady indywidualizacji w świadczonej opiece środowiskowej.
 Szanuje obyczaje, wartości i wierzenia religijne jednostki/rodziny w opiece
środowiskowej.
 Dostrzega i reaguje na stan złego samopoczucia lub zagrożenie zdrowia i życia
podopiecznego.
Wiadomości
 Polityka społeczno-zdrowotna.
 Prawa człowieka, prawa pacjenta.
 Proces podejmowania decyzji.
 Problemy prawne, moralne i organizacyjne.
 Rynek usług zdrowotnych.
 Społeczne uwarunkowania zdrowia i choroby.
 Odpowiedzialność zawodowa.
 Akty prawne regulujące funkcjonowanie zawodu opiekunka środowiskowa.
 Ustawodawstwo prawne i zawodowe.
 Zasady postępowania w stanach zagrożenia życia.
14
Cechy psychofizyczne
 Empatia.
 Uczciwość.
 Cierpliwość.
 Samokontrola.
Kwalifikacje podstawowe dla zawodu
Umiejętności
 Organizuje środowisko mieszkaniowe zgodnie z potrzebami podopiecznego
(K-2, K-5).
 Organizuje bezpieczne środowisko opieki środowiskowej i pracy (K-2, K-3).
 Obserwuje stan psychiczny podopiecznego (K-1).
 Obserwuje i rozpoznaje nieprawidłowości w rozwoju podopiecznego (K-1,
K-2, K-4).
 Ocenia stopień przygotowania, umiejętności i możliwości podopiecznych do
kontroli, utrzymania lub poprawy stanu własnego zdrowia (K-1, K-2).
 Rozpoznaje sytuacjÄ™ zdrowotnÄ…, potrzeby i problemy zdrowotne podopieczne-
go (K-1, K-2, K-4).
 Rozpoznaje warunki środowiskowe mające istotny wpływ na zdrowie i życie
podopiecznego (K-1, K-2).
 Gromadzi informacje dotyczące odbiorców usług dla potrzeb planowania opie-
ki środowiskowej (K-3).
 Kształtuje u podopiecznych poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie
(K-1, K-2).
 Współpracuje z podopiecznymi/ich rodzinami w zakresie sprawowania kontro-
li nad zdrowiem i jego poprawÄ…, ustala cele oraz zakres indywidualnego pro-
gramu opieki środowiskowej (K-3, K-5).
 Pomaga podopiecznemu w przemieszczaniu siÄ™ wewnÄ…trz mieszkania (K-2)
 Stosuje uznane teorie i modele pielęgnowania w opiece środowiskowej (K-1).
 Stosuje uznane standardy opieki środowiskowej w praktyce (K-1, K-2, K-4).
 Stosuje ogólne zasady profilaktyki odleżyn w opiece środowiskowej (K-1).
 Posługuje się aparaturą i sprzętem AGD w opiece środowiskowej (K-1, K-2).
 Planuje, organizuje pracę własną opiekunki środowiskowej (K-2).
 Planuje zakres pomocy w opiece środowiskowej (K-1, K-2).
 Przechowuje i podaje leki zgodnie ze zleceniem lekarza i przyjętymi procedu-
rami opieki środowiskowej (K-1).
 Przygotowuje miejsca do rehabilitacji w opiece środowiskowej (K-2, K-4).
 Inicjuje pozytywne relacje międzyludzkie w najbliższym otoczeniu podopiecz-
nego, a zwłaszcza z członkami jego rodziny (K-2, K-5).
 Aktywizuje podopiecznego do samodzielności życiowej (K-2).
 Dokumentuje swoje działania i prace z podopiecznym (K-2, K-4).
15
Wiadomości
 Sprawowanie opieki w placówkach opieki społecznej, środowisku zamieszka-
nia (K-1).
 Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (K-1, K-2, K-4).
 Procesy starzenia siÄ™ organizmu (K-1, K-2, K-4).
 Metody oceny rozwoju człowieka (K-1, K-2, K-4).
 Środowisko biologiczne, kulturowe i społeczne (K-5).
 Struktura i funkcje rodziny (K-2, K-5).
 Diagnoza środowiskowa (K-2, K-5).
 Istota i proces pielęgnowania podstawowego (K-1).
 Techniki przemieszczania pacjenta (K-2)
 Zasady, techniki i metody pielęgnowania podstawowego, organizowania opieki
nad pacjentem (K-1).
 Metody rozpoznawania postaw wobec własnego zdrowia (K-3).
 Programy komputerowe używane w jednostkach opieki społecznej i pracy
opiekunki środowiskowej (K-3).
 Podstawy planowania przestrzeni mieszkaniowej (K-2).
 Rodzaje dokumentów w pracy opiekunki środowiskowej (K-3, K-4).
 Dokumentowanie działań opiekuńczych (K-2, K-4).
Cechy psychofizyczne
- Odporność emocjonalna i zrównoważenie (K-1).
Kwalifikacje specjalistyczne dla zawodu
Umiejętności
 Komunikuje siÄ™ z podopiecznymi, ich otoczeniem i rodzinÄ… w ramach opieki
środowiskowej (K-1, K-2, K-5).
 Komunikuje się z zespołami terapeutycznymi oraz interdyscyplinarnym dla
potrzeb planowania i realizowania opieki środowiskowej (K-2, K-5).
 Pomaga podopiecznemu w ramach opieki środowiskowej w gospodarowaniu
środkami finansowymi (K-1, K-2).
 Pomaga lub prowadzi gospodarstwo domowe podopiecznego, przygotowuje
posiłki (K-2).
 Pomaga podopiecznemu w ubieraniu siÄ™ (K-1).
 Pomaga podopiecznemu w wykonywaniu czynności fizjologicznych (podaje
basen, kaczkę, zakłada pieluchomajtki) (K-1).
 Pielęgnuje włosy i paznokcie podopiecznego (K-1).
 Przygotowuje podopiecznego do samokontroli i samoopieki oraz współdziała-
nia w procesie pielęgnowania (K-1, K-5).
 Doradza w ramach opieki środowiskowej w zakresie planowania i organizacji
gospodarstwa domowego (K-1, K-2, K-5).
16
 Dobiera środki techniczne ułatwiające podopiecznemu wykonywanie prostych
prac domowych (K-1, K-2).
 Dokonuje w ramach opieki środowiskowej zakupów na potrzeby podopieczne-
go (K-2).
 Dostosowuje żywienie do stanu zdrowia podopiecznego (K-1).
 Współpracuje w ramach opieki środowiskowej z zespołem sprawującym opie-
kÄ™ leczniczÄ…, rehabilitantami (K-1, K-2, K-5).
 Wykonuje podstawowe zabiegi pielęgnacyjne (myje, kąpie, czesze, goli) w sy-
tuacjach ograniczonej sprawności podopiecznego (K-1).
 Wykonuje zgodnie z zaleceniami lekarza ćwiczenia poprawiające ukrwienie
podopiecznego (K-1).
 W sytuacjach ograniczonej sprawności karmi podopiecznego (K-1).
 Stymuluje podopiecznego do aktywnego spędzania czasu wolnego i rozwijania
zainteresowań (K-2).
 Ściele łóżko i zmienia pościel podopiecznemu (K-1).
 Utrzymuje higienÄ™ otoczenia i miejsca zamieszkania podopiecznego (sprzÄ…ta,
pierze) (K-1, K-2).
 Określa potrzeby podopiecznego w zakresie żywienia (K-1).
 Oklepuje plecy podopiecznemu (K-1).
 Organizuje czas wolny podopiecznemu (K-1, K-2, K-5).
Wiadomości
 Teorie i modele komunikacji międzyludzkiej (K-1).
 Gospodarowanie finansami domowymi (K-1).
 Rodzaje narzędzi pracy, środków i materiałów pielęgnacyjnych (K-1, K-2).
 Podstawowe zasady prawidłowego żywienia (K-1).
 Rodzaje diet w zależności od stanu zdrowotnego podopiecznego (K-1).
 Zasady karmienia w różnych schorzeniach (K-1).
 Higiena żywienia (K-1).
 Metody, sposoby, techniki i procedury stosowane w opiece (K-2, K-4).
 Metodyka wykonywania podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych (K-1, K-4).
 Kompleksowa opieka, metody pracy z chorymi/niepełnosprawnymi (K-1,
K-2, K-4).
 Rodzaje garderoby i zasady ich prania, konserwacji (K-1, K-2).
 Zasady codziennej pielęgnacji skóry, włosów, paznokci (K-1).
 Potrzeby fizjologiczne osób chorych i niesamodzielnych (K-1).
 Zasady zapobiegania powikłaniom związanym z brakiem higieny osobistej (K-1).
 Zapobieganie odleżynom (K-1).
 Rodzaje środków czystości (K-1, K-2).
 Zasady postępowania z urządzeniami i sprzętem AGD (K-2, K-4).
 Zasady podawania, przechowywania i wprowadzania leków (K-1).
 Metodyka organizowania czasu wolnego (K-2, K-3, K-5).
 Dyżury osób i instytucji pierwszego kontaktu (K-2, K-5).
 Etyka w pracy z podopiecznymi (K-1, K-2, K-4).
17
Cechy psychofizyczne
 Komunikatywność (K-1, K-2, K-5).
POZIOM 4
Kwalifikacje ogólnozawodowe
Umiejętności
 Nawiązuje kontakty międzykulturowe w ramach opieki środowiskowej.
 Rozpoznaje bariery w komunikacji i przeciwdziała im w ramach opieki środo-
wiskowej.
 Rozpoznaje uwarunkowania kulturowe zachowań podopiecznego.
 Identyfikuje oraz przewiduje skutki problemów wychowawczych i psychospo-
łecznych dotyczących podopiecznego i jego środowiska.
 Inicjuje i koordynuje programy zapewniania jakości w opiece środowiskowej.
 Stosuje techniki informacyjne w praktyce opieki środowiskowej.
 Określa bieżące i miesięczne harmonogramy pracy w opiece środowiskowej.
 Zatwierdza do wdrożenia standardy opieki środowiskowej i procedury postę-
powania.
 Wykorzystuje uzyskane wyniki kontroli dla organizowania działań zmierzają-
cych do podniesienia jakości sprawowanej opieki środowiskowej.
Wiadomości
 Problemy i kwestie społeczne oraz sposoby ich rozwiązywania.
 Bariery w komunikacji, techniki poprawy skuteczności komunikacji.
 Metody i techniki poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji.
 Zasady uruchamiania obowiązujących procedur w pomocy społecznej.
 Kryteria i narzędzia oceny jakości opieki.
 Metody, techniki, narzędzia realizacji oraz kontroli (monitorowanie, ewalu-
acja) poszczególnych etapów i form opieki.
 Współczesne kierunki rozwoju zawodów społecznych.
 Nadzór nad jakością prowadzonej dokumentacji.
 Standardy opiekuńczo-terapeutyczne.
Cechy psychofizyczne
 Zdolność przekonywania i negocjowania.
 Zdolność nawiązywania kontaktów.
18
Kwalifikacje podstawowe dla zawodu
Umiejętności
 Różnicuje sposoby sprawowania opieki środowiskowej nad podopiecznym
w zależności od jego stanu zdrowia i choroby (K-2).
 Redaguje indywidualne plany wsparcia podopiecznego (K-1, K-2).
 Reprezentuje podopiecznego w kontaktach z urzędnikami (K-2, K-5).
 Dostosowuje metody opieki do możliwości środowiska, w którym pracuje
(K-2, K-4).
 Dobiera formy komunikacji z podopiecznym i jego rodzinÄ… (K-2, K-4).
 Dobiera metody, techniki, narzędzia realizacji oraz kontroli (monitoring, ewa-
luacja itp.) poszczególnych etapów i form opieki środowiskowej (K-4).
 Dba o jakość opieki środowiskowej (K-1, K-2, K-4).
 Dokonuje pomiaru i oceny jakości opieki środowiskowej (K-3, K-5).
 Analizuje i syntetyzuje dokumenty prowadzonej opieki środowiskowej (K-2, K-3).
 Pomaga podopiecznemu formułować pisma urzędowe (K-2, K-5).
 Prowadzi negocjacje w sprawach istotnych dla podopiecznego (K-2, K-5).
 Współpracuje z organizacjami, stowarzyszeniami, instytucjami wsparcia opieki
środowiskowej (K-5).
 Współpracuje z opiekunami prawnymi podopiecznego (K-5).
 Współpracuje z kuratorami sądowymi w ramach opieki środowiskowej (K-5).
 Motywuje do współpracy i aktywności na rzecz poprawy jakości opieki śro-
dowiskowej (K-2, K-4, K-5).
 Opracowuje i wdraża standardy opieki środowiskowej i procedury działań
opiekuńczych (K-4).
 Opracowuje kryteria i dobiera narzędzia oceny jakości opieki środowiskowej (K-4).
 Monitoruje, ocenia i modyfikuje efekty podejmowanych działań własnych
w sprawowanej opiece środowiskowej j (K-4).
 Upowszechnia własne doświadczenia zawodowe w środowisku opiekunów
środowiskowych (K-2, K-3).
Wiadomości
 Zasady komunikacji, formy komunikacji, techniki poprawy skuteczności ko-
munikacji (K-1, K-2).
 Rodzaje negocjacji i metody ich stosowania (K-5).
 Elementy prawa. Przepisy regulujÄ…ce zakres i rodzaje pomocy prawnej, zdro-
wotnej i socjalnej państwa (K-2).
 Akty prawne obowiązujące w systemie opieki społecznej, ochrony zdrowia (K-2).
 Instytucje wsparcia i zasady ich funkcjonowania (K-5).
 Polityka społeczna państwa z elementami organizacji pomocy społecznej oraz
ochrony zdrowia w Polsce. Formy wsparcia podopiecznych i ich rodziny (K-2, K-5).
 Standardy i procedury postępowania w pielęgnowaniu osób chorych/niesamo-
dzielnych (K-1, K-4).
19
 Metodologia tworzenia standardów i kryteriów opieki (K-4).
 Formy i metody motywowania do podejmowania działań prozdrowotnych
(K-2, K-3).
Cechy psychofizyczne
 Nie zidentyfikowano.
Kwalifikacje specjalistyczne dla zawodu
Umiejętności
 Rozpoznaje potrzeby podopiecznych w zakresie usprawniania i relaksacji (K-2).
 Prowadzi proste ćwiczenia usprawniające podopiecznego uzgodnione z leka-
rzem (K-2, K-5).
 Przygotowuje schemat tygodniowego programu działań w opiece środowisko-
wej (K-2, K-3).
 Planuje działania w opiece środowiskowej we współpracy z podopiecznym
(K-2, K-3).
 Stosuje ćwiczenia gimnastyczne i oddechowe do potrzeb podopiecznego (K-2, K-5).
 Stosuje przyrządy i sprzęt do usprawniania ruchowego podopiecznego (K-2, K-5).
 Stosuje środki techniczne ułatwiające poruszanie się podopiecznego (K-2, K-5).
 Aktywizuje podopiecznych z wykorzystaniem elementów terapii zajęciowej (K-2).
 Dobiera ćwiczenia rekreacyjne odpowiednie do wieku i sprawności fizycznej
podopiecznego (K-2, K-5).
 Opracowuje harmonogram zadań i czynności w ramach opieki środowiskowej
z określeniem czasu i sposobu realizacji (K-2, K-3).
Wiadomości
 Układ kostno-stawowy człowieka.
 Profilaktyka i rehabilitacja osób chorych i niepełnosprawnych.
 Wydolność fizyczna i psychiczna organizmu.
 Zasady aktywnej terapii.
 Rola ćwiczeń rehabilitacyjnych w usprawnianiu ruchowym.
 Gimnastyka oddechowa i zasady jej stosowania.
 Rodzaje sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego.
 Założenia redagowania planów wsparcia.
 Wybrane elementy organizacji i zarzÄ…dzania.
Cechy psychofizyczne
 Nie zidentyfikowano.
POZIOM 5
 Nie zidentyfikowano.
20