TEMAT 1.: GENEZA I ROZWÓJ NAUKI O ORGANIZACJI.
1. Nauka o organizacji a teorie organizacji.
Pojęcie organizacja charakteryzuje się dużą złożonością i wieloznacznością. Może byd rozpatrywane z
różnych punktów widzenia i stanowi przedmiot zainteresowao wielu dyscyplin naukowych. Z tego względu
można wyróżnid wiele teorii (koncepcji, nurtów, podejśd do organizacji)
Nauka o organizacji porządkuje różne aspekty wiedzy dotyczącej funkcjonowania organizacji w
zmieniającym się otoczeniu.
2. Ewolucja koncepcji organizacji.
Organizacja to twór społeczno-technologiczny złożony z ludzi którzy zmierzają do osiągnięcia określonych
celów, co wymaga połączenia wspólnych wysiłków. Uzyskanie efektów takiego połączenia (nadwyżki nad
sumą wysiłków indywidualnych) nazywanego efektem synergicznym wymaga koordynacji i integracji tych
wysiłków
Organizacja to także system którego uporządkowanie polega na tym, że funkcjonalnie zróżnicowane jego
części w zasadzie wspólnie przyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie całości jest istotnym
warunkiem powodzenia części.
Termin organizacja w powszechnym rozumieniu oznacza instytucję (przedsiębiorstwo, szpital, urząd
skarbowy) lub proces organizowania, przez który rozumie się taki sposób ułożenia i przydziału pracy
członkom organizacji, aby możliwe było sprawne osiągnięcie jej założonych celów.
W literaturze przedmiotu pojęcie organizacji występuje w trzech ujęciach:
�� czynnościowym  jako proces tworzenia rzeczy złożonej
�� atrybutowym  jako zespół cech charakterystycznych rzeczy organizowanej
�� rzeczowym  jako rzecz złożona z części powiązanych ze sobą w taki sposób, aby umożliwiły
sprawne funkcjonowanie całości
Organizacja to złożony system zmierzający do osiągnięcia pożądanych celów przy użyciu określonej
kombinacji zasobów za pomocą określonego rodzaju działao.
Wyróżnia się trzy główne podejścia do organizacji:
�� strukturalne (mechaniczne)
�� podmiotowe
�� sytuacyjne
Podejście strukturalne, inaczej mechaniczne, w którym traktowano człowieka jako  przedmiot
organizowania, a więc dostosowywano go do struktury organizacji (człowiek i organizacja jako maszyna). W
nim wyróżnia się trzy nurty:
�� klasyczna teoria zarządzania  główny przedmiot zainteresowao stanowiły stanowisko pracy i praca
jako forma działania, którą badano w aspekcie jej wydajności. Zasady zarządzania to kombinacja
reguł wojskowych i inżynierskich
�� zarządzanie naukowe  całe  myślenie należy do managerów i projektantów a całe  robienie do
pracowników
�� kierunek systemowy  organizacja jako uporządkowany zbiór elementów, nie tylko rzeczowych, ale
także takich jak władza, status społeczny, moralnośd, prawo czy wiara.
Podejście podmiotowe   organizacje jako organizmy , które koncentrują się na rozumieniu potrzeb
organizacji i jej stosunków z otoczeniem oraz zarządzaniu nimi. Najważniejszym elementem organizacji jest
człowiek, ponieważ jest on jedynym twórczym składnikiem. Sukces organizacji zależy od integracji potrzeb
jednostki i organizacji.
W podejściu tym wyróżniamy dwa nurty:
�� nurt socjologiczny  człowiek jest istotą społeczną a w swoim działaniu kieruje się motywami
społecznymi, psychologicznymi i ekonomicznymi mającymi swoje z
ródło w potrzebach ludzkich
�� nurt psychologiczny  człowiek jest istotą w pełni autonomiczną, a motywy jego zachowania są
oparte na potrzebach ego i są wynikiem stanu jego osobowości (świadomośd, rozum, emocje, wiara,
kultura), jego osobistego doświadczenia które mu przyświecają
Podejście sytuacyjne, którego podstawą jest przystosowywanie się organizacji do otoczenia. Otoczenie to
główny czynnik determinujący, który wymusza różne struktury organizacyjne. Przystosowanie się
organizacji do otoczenia zależy od zdolności jej kierowników do identyfikacji napotkanych warunków.
W nowoczesnej teorii sytuacyjnej element determinujący został zastąpiony elementem współpracy co
oznacza wzajemne oddziaływanie otoczenia i organizacji.
Ujęcie historyczne organizacji zaczerpnięte z socjologii przemysłu, ukazuje zbieżności między
modernistycznymi zmianami w teorii organizacji, a zmianami w przemyśle.
Drogę rozwoju przemysłu można podzielid na następujące fazy:
�� faza pierwsza  wzięła się z wykorzystania maszyn i poprzedziła fabryczny system produkcji
�� faza druga  rozpowszechniła się w latach 50-60 XIX w. kiedy zaczęto wykorzystywad złożone
procesy produkcyjne wymagające rozbudowanych systemów organizacji społecznej i biurokracji
(kontrola, rutyna, specjalizacja)
�� faza trzecia  nowe stosunki z partnerami organizacji, co wymaga od niej większej elastyczności,
orientacji na klienta, aktywności na arenie międzynarodowej czy wprowadzania innowacji. Wiąże
się to z przejściem od organizacji industrialnej do postindustrialnej. Społeczeostwo postindustrialne
(era wiedzy, epoka informacji, koncentruje się na zdobywaniu wiedzy, wykorzystaniu informacji)
W organizacjach postindustrialnych zanikają granice między uczestnikami sieci, struktura zmienia się w
poziomą, praca opiera się na zespołach zadaniowych, nacisk kładzie się na samokształcenie. Inne koncepcje
metaforyczne współczesnych organizacji:
�� koncepcja organizacji jako mózgu  organizacje są systemami przetwarzającymi informacje,
zdolnymi do uczenia się tego jak się uczyd
�� koncepcja organizacji jako kultury  kultura to istotny czynnik kształtujący charakter organizacji a
organizacja to ludzie, których system wartości kształtuje się w środowisku społecznym szerszym niż
sama organizacja (zwyczaje, tradycje, mity, symbole organizacji)
�� koncepcja organizacji jako systemu politycznego  układy interesów, konflikty i gry sił kształtują i
zmieniają charakter organizacji
�� koncepcja organizacji jako psychicznego więzienia  pracownicy stają się zakładnikami własnych
myśli, idei i przekonao, poddają się temu, co rodzi się w ich podświadomości
�� kolaż jako metafora teorii organizacji  uznajemy wartośd patrzenia z różnych punktów widzenia i
korzystania z teorii oraz wiedzy i doświadczenia, aby stworzyd nowe dzieło (nową teorię do
wykorzystania w konkretnych warunkach)
3. Uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczych i geneza przedsiębiorstwa.
Organizacje gospodarcze do których współcześnie zaliczamy różne formy przedsiębiorstw, są wytworem
określonych procesów cywilizacyjnych. Ukształtowały się w wyniku procesów rozwoju potencjału
wytwórczego, stosunków ekonomicznych, politycznych, prawnych i społecznych.
Powstanie i rozwój organizacji gospodarczych są ściśle związane z rozwojem cywilizacyjnym, w którym
można wyróżnid:
�� Epokę agrarną od 8000 r. p.n.e. do 1650  1750 r. n.e.)
�� Epokę przemysłową (industrialną) do połowy lat 50. XX wieku
�� Epokę informacyjną
W epoce agrarnej obejmującej okresy niewolnictwa i feudalizmu występujące organizacje gospodarcze nie
miały cech przedsiębiorstwa.
W okresie niewolnictwa istniały (Egipt, Rzym) duże gospodarstwa niewolnicze. Były one nastawione na
zaspokajanie potrzeb właścicieli (patrycjuszy), wytwarzając żywnośd, odzież, broo i artykuły luksusowe.
Sprzedaż produktów była czymś wyjątkowym. Cechą tych organizacji gospodarczych był brak znajomości
pojęcia kosztów.
W okresie feudalizmu w średniowieczu organizacje gospodarcze występowały w postaci posiadłości wokół
zamków czy klasztorów (zboża, mięso, sery, wina, lekarstwa) jednak typowym zakładem pracy był warsztat
rzemieślniczy. Wiele miast w Europie (Paryż, Londyn, Norymberga) w tym i w Polsce (Kraków, Gdaosk,
Toruo) było poważnymi ośrodkami rzemiosła.
Przedsiębiorstwa powstały wraz z rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych w epoce przemysłowej.
Tworzące się żywiołowo przedsiębiorstwa handlowe, bankowe i przemysłowe rozsadziły cechową
gospodarkę feudalną stając się fundamentem gospodarki kapitalistycznej.
Rozwój przedsiębiorstw doprowadził na przełomie XVIII i XIX w. do rewolucji przemysłowej.
Protoplastą przedsiębiorstwa przemysłowego była manufaktura.
Przekształcenie się manufaktury w przedsiębiorstwo nastąpiło pod koniec XVIII w. gdy prace maszynowe
zaczęły wypierad prace ręczne. W XIX wieku powstały sieci kolejowe ułatwiające przewóz surowców,
półfabrykatów i wyrobów gotowych. Ogromne przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych
nastąpiło w drugiej połowie XIX w. kiedy maszyny parowe zastąpiono maszynami napędzanymi energią
elektryczną.
Manufaktura a przedsiębiorstwo przemysłowe
Główne wyróżniki Manufaktura Przedsiębiorstwo przemysłowe
Techniczny podział Nie występuje albo jest w zalążku Jest z reguły bardzo rozwinięty
pracy
Techniczne Bardzo niskie, w postaci najprostszych Jest zróżnicowane zależnie od rodzaju
uzbrojenie pracy urządzeo i narzędzi z dominacją pracy produkcji (działalności) często bardzo
Specjalizacja ręcznej wysokie
stosunków pracy
Warunki pracy Najczęściej bardzo trudne Zróżnicowane, ale dużo lepsze niż w
manufakturze
Tayloryzm  w wyniku badao nad organizacją pracy F.W. Taylora na początku XX w. nastąpił istotny postęp
w rozwoju przedsiębiorstw polegający na wprowadzeniu w procesach produkcyjnych pogłębionego
podziału pracy. Pozwoliło to szeroko zastosowad specjalistyczne maszyny i urządzenia oraz przejśd do
produkcji wielkoseryjnej i masowej. W efekcie duża skala produkcji dała znaczne obniżenie kosztów i cen
co wpłynęło na wzrost popytu.
Fordyzm  działalnośd H. Forda w Detroit począwszy od lat 20. XX w. przyczyniła się do upowszechnienia
produkcji potokowej (taśmowej) co dało dalszy poważny wzrost wydajności pracy i obniżenie kosztów
wytwarzania oraz potanienie produktów.
Do najważniejszych uwarunkowao rozwoju przedsiębiorstw należą:
�� powstanie spółek akcyjnych (korporacji)
�� zmiany w terytorialnym zasięgu działalności (od lokalnego do globalnego)
�� zmiany w relacji przedsiębiorstwo-paostwo
�� zmiany w roli poszczególnych zasobów w ekonomice przedsiębiorstwa
�� zmiany w systemach zarządzania i strukturze organizacyjnej
�� zmiany w relacji przedsiębiorstwo-otoczenie
Innowacyjnośd spółek akcyjnych (od drugiej połowy XX w.) w stosunku do przedsiębiorstwa
indywidualnego polegała na umożliwieniu:
�� gromadzenia rozproszonych oszczędności do celów produkcyjnych lub usługowych, które
inaczej nie byłyby zakumulowane
�� zwiększenia skali produkcji w efekcie zgromadzenia kapitału
�� zmniejszenie ryzyka działalności gospodarczej w wyniku jego rozłożenia na większą liczbę
właścicieli (akcjonariusz)
�� obrotu akcjami, które przyczyniły się do znacznego poszerzania rynku kapitałowego.
Do podstawowych cech charakteryzujących początek epoki informacyjnej zaliczamy: liberalizację
gospodarki, globalizację, oraz nową rewolucję technologiczną, opartą na wyspecjalizowanej wiedzy.
Zjawiska te kształtują i będą kształtowad sposoby zachowania się wszystkich organizacji w tym również
przedsiębiorstw.
W XX wieku możliwości rozwoju handlu i współpracy międzynarodowej różnych organizacji zostały
zwielokrotnione dzięki rewolucji w łączności i informatyce.
TEMAT 2.: FORMY RODZAJE I CYKL ŻYCIA ORGANIZACJI.
1. Rodzaje organizacji.
Istnieje ogromna liczba różnych rodzajów organizacji. Trudno jest przedstawid prostą typologię, gdyż nie
wszystkie kryteria spełniają warunek rozłączności podziału.
Przede wszystkim organizacje dzielimy na formalne i nieformalne.
Organizacje formalne to takie w których cele i stosunki organizacji ujęto w specyficznym zapisie
regulującym wzajemne zależności i korelacje pomiędzy jej elementami. Według ich wartości można
podzielid je na:
�� Organizacje sektora prywatnego  przede wszystkim przedsiębiorstwa
�� Organizacje sektora publicznego  jednostki administracji paostwowej i samorządowe, organizacje
militarne, policyjne
�� Organizacje sektora porządkowego  od organizacji społecznych po pozarządowe
Organizacje (grupy) nieformalne powstają w organizacjach na skutek niemożności zaspokajania potrzeb w
ramach jej formalnej struktury i są one mniej lub bardziej trwałe oraz mniej lub bardziej legalne. Zwykle są
efektem więzi międzyludzkich, koleżeoskich, zawodowych, wspólnoty interesów i mogą wspomagad
organizację formalną, albo gdy ich cele są sprzeczne z celami organizacji, oddziałują destrukcyjnie.
Organizacje można tradycyjnie podzielid na:
�� Produkcyjne  dostarczające dobra i usługi zaspokajające potrzeby ludzi
�� Polityczne  związane z realizacją celów politycznych
�� Adaptacyjne  na przykład badawcze, kulturalne, sportowe
Przyjmując za kryterium typ więzi łączących ludzi w procesie pracy, organizacje dzieli się na:
�� Przymusowe  oparte nawet na przymusie fizycznym (więzienia)
�� Utylitarne  w których władza wynika z prawa dysponowania środkami motywacyjnymi
�� Normatywne  gdzie władza opiera się na przekonaniach ludzi (kościoły, partie polityczne)
Często za wyróżniki organizacji przyjmuje się takie kryteria jak ich wielkośd, stopieo skomplikowania i czas
trwania.
Kryterium wielkości pozwala wyróżniad organizacje małe, średnie i duże, a wielkośd organizacji w istotny
sposób wyznacza jej zorganizowanie i zarządzanie nią.
Kryterium stopnia skomplikowania pozwala wyróżnid organizacje proste i złożone, w zależności od liczby w
danej całości organizacyjnej, części funkcjonalnie zróżnicowanych, świadomie ukształtowanych.
Kryterium czasu trwania pozwala wyróżnid organizacje terminowe i bezterminowe, ale także organizacje w
różnych fazach cyklu życia.
Organizacje dzieli się powszechnie według funkcji wiążących się z zaspokajaniem potrzeb społecznych
(funkcji genotypowej) albo celu zewnętrznego na:
�� organizacje gospodarcze nastawione na zysk  uczestniczące w produkcji i wymianie dóbr i
usług w celu zaspokajania potrzeb społeczeostwa
�� organizacje użyteczności publicznej  z reguły niedochodowe, służące zaspokajaniu potrzeb
społecznych w zakresie oświaty (szkoły), zdrowia (szpitale) itp.
�� organizacje administracyjne paostwowe i samorządowe  ich zadaniem jest zapewnienie
sprawnego funkcjonowania paostwa w określonych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
�� organizacje militarne i policyjne  mające na celu zapewnienie bezpieczeostwa wewnętrznego
i zewnętrznego.
�� organizacje społeczne  ich rolą jest dbanie o interesy określonych warstw, klas społecznych,
grup zawodowych, grup zainteresowao (partie polityczne, organizacje młodzieżowe, związki
zawodowe, towarzystwa naukowe).
�� organizacje religijne  zrzeszające ludzi wyznających takie same wartości o odgrywające
istotną rolę w kształtowaniu świadomości ludzi.
�� rodzina  stanowiąca podstawową grupę społeczną
2. Cykl życia organizacji.
Koncepcja cyklu życia organizacji opiera się na założeniu, że organizacje podobnie jak organizmy rozwijają
się fazowo. W swojej ścieżce rozwoju przechodzą one od stanu początkowego, przez zróżnicowane i
odmienne stany pośrednie aż do stanu koocowego.
Według L.E. Greinera rozwój organizacji można utożsamiad z występującymi przemiennie procesami jego
ewolucji, charakteryzujący stopniowy wzrost, i rewolucji  opisującej czasy wstrząsów i zawirowao.
Model L.E. Greinera funkcjonuje pod nazwą kryzysowej koncepcji przekształceo organizacji i przedstawia
aż 5 faz rozwoju organizacji:
�� Faza I  wzrost przez kreatywnośd
�� Faza II  wzrost przez kierowanie
�� Faza III  wzrost przez decentralizację
�� Faza IV  wzrost przez koordynację
�� Faza V  wzrost przez współpracę
Charakterystyka faz cyklu życia organizacji
Kryteria Faza1 Faza2 Faza3 Faza4 Faza5
Styl autokratyczny Dyrektywny Delegacyjny nadzorujący partycypacyjny
zarządzania
Cel produkcja i Wzrost ekspansja rynkowa konsolidacja kreatywnośd i
zarządzania sprzedaż innowacje
Struktura nieformalna Funkcjonalna Dywizjonalna nowa macierzowa
organizacyjna dywizjonalna
Sposób innowacyjnośd, doskonalenie delegowanie reguły i autonomia
działania zorientowanie zarządzania, odpowiedzialności, procedury pracowników,
techniczne, specjalizacje jednoosobowe koordynowania koła jakości,
niedocenianie pracy, kierownictwo, działalności, samodzielne
organizacji planowanie i oddziały realizują rachunkowośd zespoły
pracy i budżetowanie, własne cele zarządcza,
zarządzania rozwój techniki
zasobów informacyjne
Problem kryzys kryzys kryzys kontroli kryzys
przywództwa autonomii biurokracji
Działanie wzrost przez wzrost przez wzrost przez wzrost przez wzrost przez
kreatywnośd kierowanie decentralizację koordynację współpracę
3. Przedsiębiorstwo jako organizacja gospodarcza.
Przedsiębiorstwa (wraz z gospodarstwami rolnymi i domowymi) są podstawowymi podmiotami
gospodarczymi i stanowią kościec całego systemu gospodarczego. W ich ramach powstaje największa częśd
dochodu narodowego, a od ich efektywności ekonomicznej zależy poziom życia całego społeczeostwa
Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednolicie definiowane i interpretowane, między innymi ze względu na:
�� odmienne podejście różnych dyscyplin naukowych
�� inne usytuowanie w gospodarce narodowej oraz różny zakres jego samorządności decyzyjnej w
zależności od ustroju społeczno- politycznego
�� bardzo duże zróżnicowanie ze względu na własnośd, status prawny, typ, rodzaj działalności itp.
duże przemiany w przedsiębiorstwach od kooca XX w
Przedsiębiorstwo to jednostka prowadząca działalnośd gospodarczą, dążącą do zaspokajania potrzeb
innych podmiotów życia społecznego (osób i/lub instytucji) przez wytwarzanie wyrobów i/lub świadczenie
usług, przy czym działalnośd ta jest motywowana chęcią uzyskiwania korzyści majątkowych i prowadzona
samodzielnie, na ryzyko właściciela czy właścicieli.
Cechy odróżniające przedsiębiorstwo od innych organizacji
�� jest powoływane nie do realizacji jednorazowego przedsięwzięcia lecz do prowadzenia
działalności gospodarczej w sposób trwały
�� zaspokaja swoimi produktami/usługami potrzeby innych podmiotów będących jego klientami
�� wymienia produkty z klientami na zasadzie kupna-sprzedaży co dotycz zarówno jego sfery
zaopatrzenia jak i zbytu.
�� posiada pochodzące od właściciela określone zasoby kapitałowe w postaci środków
pieniężnych, dóbr materialnych oraz wartości niematerialne i prawne
�� cechuje je samodzielnośd decyzyjna co do rodzaju charakteru i zakresu prowadzonej
działalności, stosunków z otoczeniem oraz swojej wewnętrznej organizacji (zasada autonomii
przedsiębiorstwa)
�� swoje koszty i obciążenia podatkowe pokrywa z uzyskiwanych przychodów. Swój stan
majątkowy wykazuje w bilansie, a wynik finansowy w rachunku strat i zysków
�� jest organizacją zarobkującą, tzn. dąży do maksymalizacji dochodowości zaangażowanego
kapitału
�� prowadzi działalnośd na własne ryzyko, odpowiada za swoje zobowiązania finansowe
�� ponosi odpowiedzialnośd karną za przestępcze działania swych przedstawicieli (pracowników)
Wymienione cechy należy uzupełnid trzema dodatkowymi wyróżnikami przedsiębiorstwa:
�� jest ono systemem otwartym, tzn. pozostaje w stałej interakcji ze swoim otoczeniem;
�� charakteryzuje się ono dużym dynamizmem, jest więc systemem dynamicznym;
�� jest nastawione na uczenie się, przyjmowanie i gromadzenie nowej wiedzy oraz jej stosowania
w swojej działalności (tzw. Ucząca się lub inteligentna organizacja).
Nie należy utożsamiad pojęcia  zakład z przedsiębiorstwem.
Przedsiębiorstwo to kategoria ekonomiczna i prawna, natomiast zakład oraz filia to kategorie terytorialne,
organizacyjne i produkcyjne.
W gospodarce narodowej występują organizacje gospodarcze non-profit, zbliżone do przedsiębiorstw,
którymi jednak nie są:
�� gospodarstwa pomocnicze, funkcjonujące w ramach jednostek budżetowych (zakłady lecznicze,
jednostki oświatowe i naukowe oraz kulturalne)
�� zakłady budżetowe, będące wyodrębnionymi jednostkami organizacyjnymi, których przedmiotem
działania jest odpłatne świadczenie określonych usług użyteczności publicznej (żłobki, przedszkola,
domy pomocy, muzea, biblioteki)
�� organizacje społeczne, w tym fundacje prowadzące działalnośd gospodarczą.
Cechy organizacji non-profit:
�� działalnośd gospodarcza nie jest głównym przedmiotem działania tych organizacji, ale ma wyraz
ny
charakter dodatkowy, uboczny
�� ich działalnośd dostarcza środków (finansowych lub rzeczowych) umożliwiających prowadzenie
podstawowej działalności społecznej
�� prowadzą działalnośd w całości lub częściowo z zewnętrznego zasilania finansowego (budżetu
paostwa, budżetów terenowych, składek członków, zbiórek publicznych, sponsorów)
�� często oferują wyroby lub usługi po cenach ustalonych poniżej ich kosztów albo nawet bezpłatnie.
Należy wyraz
nie odróżnid przedsiębiorstwa od ich różnych związków.
Stowarzyszenie (branżowe, izba przedsiębiorstw) zrzesza przedsiębiorstwa ,które konkurują między sobą,
ale jednocześnie realizują w ramach stowarzyszenia swoje wspólne interesy w zakresie standaryzacji
przemysłowej, reprezentowania ich interesów względem władz i administracji paostwowej i
samorządowej, związków zawodowych itp.
Konsorcjum jest porozumieniem (związkiem) przedsiębiorstw i ewentualnie innych jednostek
organizacyjnych (banków, uczelni) zawartym w celu zrealizowania pewnych przedsięwzięd, wymagających
dużych nakładów kapitałowych i intelektualnych, przekraczających możliwości jednego członka
konsorcjum. Konsorcjum nie ma osobowości prawnej a każdy uczestnik odpowiada swoim majątkiem za
jego zobowiązania. Jeden z uczestników pełni funkcję koordynatora przedsięwzięcia.
Kartel jest umownym związkiem przedsiębiorstw, w którym następuje ograniczenie ich samodzielności w
zakresie określonym umową kartelową. Dotyczy ono głownie instrumentów polityki sprzedaży, w tym cen.
Kartel ma na celu opanowanie rynku przez ograniczenie konkurencji. Jest zwalczany przez prawodawstwa
poszczególnych krajów, jak również prawo UE.
Przedsiębiorstwo ujmujemy jako system otwarty, ponieważ bezwzględnym warunkiem jego
funkcjonowania są jego kontakty z otoczeniem.
Cechami przedsiębiorstwa jako systemu otwartego są:
�� przedsiębiorstwo jako system otwarty składa się z wielu wzajemnie powiązanych i skorelowanych
podsystemów
�� przedsiębiorstwo funkcjonuje w określonym otoczeniu
�� między otoczeniem a poszczególnymi podsystemami przedsiębiorstwa zachodzą określone związki,
zależności i ciągłe interakcje
�� przedsiębiorstwo pobiera z otoczenia określone zasoby niezbędne do prowadzenia działalności
gospodarczej, które w wyniku procesów produkcyjnych (usługowych) przekształca w inne zasoby,
które w formie wyrobów lub usług trafiają na rynek, czyli ponownie do otoczenia
�� warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest bezwzględne
przestrzeganie zasady: wartośd na wyjściu (efekty działalności) musi byd większa od wartości
nakładów (zasobów) na wejściu.
W epoce społeczeostwa informacyjnego zmiany zachodzące w otoczeniu przedsiębiorstwa są szybkie i
bardzo burzliwe. Przedsiębiorstwo musi się do nich dostosowywad przez ciągłe zmiany mające na celu
przezwyciężanie pojawiających się zagrożeo i formułowanie nowych oryginalnych rozwiązao.
Wraz z rozwojem cywilizacyjnym rośnie siła oddziaływania otoczenia na przedsiębiorstwo. R.W. Griffin
ilustruje znaczenie otoczenia dla przedsiębiorstwa przykładem pływaka i rzeki. Przedsiębiorstwo to pływak,
a otoczenie jest rzeką. W przeszłości otoczenie było stabilne, czyli rzeka płynęła leniwie, a pokonanie jej
przez pływaka nie nastręczało większych problemów. Obecnie otoczenie jest dynamiczne i burzliwe, czyli
rzeka ma wartki nurt, w jej korycie znajdują się głazy i niebezpieczne wiry. Przepłynięcie tej rzeki jest
trudne i wymaga rozpoznania topografii zagrożeo.
TEMAT 3.: MISJA I CELE ORGANIZACJI.
1. Pojęcie misji i celów organizacji.
Podstawą istnienia organizacji jest określona koncepcja działania, która składa się z trzech elementów:
�� funkcji, jaką podmiot chce spełniad na rynku i szeroko pojmowanym otoczeniu (może się ona
zmieniad ze względu na zmianę potrzeb itp.)
�� sposobu spełniania tej funkcji (należy rozumied ją szeroko, łącznie z obsługą klienta)
�� segmentu rynku, który określa obszar działania organizacji.
Koncepcyjne ramy działania prezentowane są w misji organizacji, wyznaczającej wzajemne proporcje
między jego elementami.
Misja organizacji to oświadczenie woli wyrażające jej posłannictwo zdefiniowane w postaci unikatowego
celu, do którego osiągnięcia organizacja trwale dąży, aby pełnid pożądaną rolę w określonym środowisku.
Na kształt misji mają wpływ:
�� historia organizacji
�� preferencje i wizje kierownictwa lub właścicieli
�� środowisko, w jakim organizacja działa
�� środki, jakimi organizacja dysponuje.
K. Obłój sformułował następujące postulaty dotyczące ustalania misji organizacji:
�� musi byd zakotwiczona w przyszłości
�� powinna mied motywujący charakter
�� musi byd wiarygodna
�� powinna byd lapidarna
�� powinna mied element marzenia
�� musi byd jednocześnie ogólna i konkretna
L.A. Digman twierdzi, że misja musi spełniad następujące wymagania:
�� byd ukierunkowana rynkowo- powinna dokładnie określad rynek lub rynki, na których
organizacja działa lub zamierza działad
�� spełniad postulat realności- założenia nie powinny byd ani zbyt obszerne, gdyż będą one wtedy
niemożliwe do spełnienia, ani zbyt wąskie, ponieważ będą one wówczas za bardzo ograniczad
zakres działania organizacji
�� byd motywacyjna- skuteczna misja motywuje każdego członka organizacji do osiągnięcia w swej
dziedzinie sukcesu
�� byd szczegółowa- założenia powinny byd na tyle szczegółowe, aby określid główne kierunki
działania organizacji, zostawiając jednak menedżerom pewien margines swobody.
Posłannictwo organizacji wyrażone w misji znajduje odzwierciedlenie w jej celach.
Wyznaczenie celu działania to podstawowy atrybut zorganizowanego działania.
Celem jest założony rezultat dążeo, punkt dojścia, do którego osiągnięcia się zmierza, albo- inaczej mówiąc-
pożądany, przyszły stan rzeczy, jaki organizacja chciałaby osiągnąd.
Konkretyzując, można powtórzyd za L. Balcerowiczem, że celem przedsiębiorstwa jest zmienna
ekonomiczna (lub zmienne ekonomiczne) odnoszące się do jego działalności, będąca przedmiotem
głównego zainteresowania jego kierownictwa i tym samym stanowiąca główne kryterium wyboru typu i
kierunku działania.
W odniesieniu do przedsiębiorstw można wyróżnid cele:
�� immanentne- celem głównym przedsiębiorstwa jest wytwarzanie i sprzedaż wyrobów i usług
�� transcendentne- poszczególne podsystemy przedsiębiorstwa mają własne cele, jak: zysk, udział
w rynku, wartośd przedsiębiorstwa, przetrwanie, zadowolenie klientów, zadowolenie pracowników,
utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia, wpływy polityczne i społeczne.
Cele poszczególnych podsystemów (transcendentne) nie mogą byd osiągnięte jeśli przedsiębiorstwo nie
osiągnie swojego celu głównego.
2. Teorie głównego celu organizacji.
Cele przedsiębiorstwa to ważny przedmiot analiz teoretycznych.
Obecnie przeważa pogląd, że przy wielości celów szczegółowych wszystkie one mogą byd
podporządkowane jednemu celowi ogólnemu (głównemu), którym się przedsiębiorstwo kieruje w
działaniu.
Doświadczenie gospodarcze wykazało, że wielośd celów ma istotne, ujemne strony, a mianowicie:
�� cele mają niejednakową ważnośd, dlatego gdy chce się wyrazid je syntetycznie konieczne jest
ustalenie hierarchii celów
�� nieuchronne jest występowanie sprzeczności między celami, zwiększona realizacja jednego celu
wiąże się ze zmniejszeniem realizacji innego celu.
 Przyjęcie wiązki celów może stad się instrumentem uzasadnienia każdej nietrafnej decyzji.
Wśród najbardziej powszechnych poglądów, za główny cel przedsiębiorstwa uważa się:
�� przetrwanie- w sytuacjach poza kryzysowych może byd uznany tylko za cel wstępny,
warunkujący realizację innych celów
�� rozwój- jest ważnym warunkiem przetrwania, jednak rozwój sam w sobie nie może byd celem
przedsiębiorstwa
�� wygospodarowanie zysku- dążenie do maksymalizacji zysku jest konstytutywną cechą
przedsiębiorstwa (neoklasyczna teoria ekonomii).
W prymitywnie zarządzających przedsiębiorstwach występuje pogoo za zyskiem za wszelką cenę bez
względu na dobro pracowników, odbiorców i użytkowników, społeczności regionu i paostwa, a także bez
uwzględniania konieczności ochrony środowiska.
Współcześnie przedsiębiorstwa kierują się nie tylko nakazem szybkiego maksymalizowania zysku, ale
narzucają sobie samoograniczenia w dążeniu do maksymalizacji zysku. Kierują się przy tym:
�� dążeniem do pozyskiwania nowych klientów i utrzymania dotychczasowych w warunkach
konkurencji
�� dążenia do zdobycia nowych rynków czy ich nowych segmentów
�� staranie o dobrą opinię w społeczeostwie, a zwłaszcza w regionie i we wspólnotach lokalnych
�� tworzeniem korzystnych warunków dla pracowników
Nie ulega wątpliwości, że jeżeli celem przedsiębiorstwa ma byd maksymalizacja zysku, to powinna to byd
maksymalizacja w długim okresie.
Za przyjęciem maksymalizacji zysku jako celu przedsiębiorstwa przemawiają następujące argumenty:
�� zysk jest najsilniejszym, najbardziej uniwersalnym i ciągle obecnym motywem działania
�� jeśli konkurencja jest silna, to firmy muszą maksymalizowad zysk, aby mogły przetrwad na rynku
�� założenie, że firmy maksymalizują zysk, pomaga rozumied ich reakcje i zachowania
Przedstawiciele ekonomii ewolucyjnej odrzucają maksymalizację zysku jako podstawę zachowao
przedsiębiorstwa, twierdząc, że:
�� przedsiębiorstwa poszukują zysku, ale nie jest ich celem jego maksymalizacja
�� przedsiębiorstwa usiłują dostosowad się do zmieniających się warunków rynkowych,
przewidywanych szoków i wahao procesów ekonomicznych
�� przedsiębiorstwa poddawane są procesowi naturalnej selekcji, będącej zasadniczym elementem
mechanizmu rynkowego
�� środowisko rynkowe określa, co można uznad za sukces przedsiębiorstwa, który jest ściśle
związany ze zdolnością do jego przetwarzania i rozwoju
Teoria postępowania zadawalającego należąca do szkoły behawioralnej (H. A. Simon) głosi, że
przedsiębiorstwa nie stawiają sobie celu maksymalizacji zysku lecz dążą do uzyskania zysków
zadowalających, czyli będących do zaakceptowania przez właścicieli  akcjonariuszy, mających określony
poziom aspiracji w tym zakresie i pozwalających na rozwój przedsiębiorstwa.
Teorie menedżerskie wskazują na odmiennośd ekonomicznych interesów właścicieli kapitału i
zarządzających firmą. Najemni menedżerowie bardziej niż zysk preferują powiększanie przedsiębiorstwa,
gdyż jego wzrost, rozwój i ekspansja podnoszą ich zarobki i prestiż zawodowy.
Menedżerowie podejmują działania zgodnie z interesami akcjonariuszy, gdy:
�� posiadają akcje przedsiębiorstwa lub opcje na akcje
�� mają powiązane wynagrodzenie z osiąganą przez przedsiębiorstwo stopą zwrotu z
zaangażowanego kapitału
�� występuje zagrożenie przejęcia przedsiębiorstwa przez inną firmę
�� występuje wąski rynek pracy dla kadry kierowniczej
Coraz szerzej w świadomym biznesie przyjmuje się, że celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja jego
wartości rynkowej. Uważa się, że:
�� gdy przedsiębiorstwo jest zarządzane z perspektywy jego wartości, to podejmuje się w nim
najkorzystniejsze decyzje
�� dążenie akcjonariuszy do zwiększania wartości przedsiębiorstwa nie jest sprzeczne z interesem
innych jego partnerów, zwłaszcza pracowników
�� jeżeli wartośd przedsiębiorstwa nie wzrasta, to zaangażowany w nim kapitał będzie się z niego
wycofywał.
Dążenie przedsiębiorstwa do osiągnięcia zysku i wzrostu jego wartości rynkowej wspomagają się. Cel
przedsiębiorstwa najlepiej wyraża więc dążenie do maksymalizacji dochodowości (stopy zwrotu) kapitału
zaangażowanego przez właścicieli przy ustalonym (akceptowanym) poziomie ryzyka. Inaczej mówiąc
celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja jego wartości dla właścicieli w długim okresie.
Przedstawiciele teorii głoszącej , że celem przedsiębiorstwa jest służenie społeczeostwu, podkreślają iż
współczesne przedsiębiorstwo nastawione jest nie tylko na realizację swoich egoistycznych celów, ale
przede wszystkim na służeniu społeczeostwu, podkreśla się, że przedsiębiorstwo nie jest tylko organizacją
gospodarczą, ale także społeczną.
3. Społeczna odpowiedzialnośd przedsiębiorstwa.
Powodzeniem przedsiębiorstwa w realizacji jego celów zainteresowanych jest wiele stron: właściciele,
managerowie i pracownicy, ale także wiele instytucji i osób z jego bliskiego otoczenia: klienci, dostawcy,
kooperanci, wierzyciele, banki, instytucje fiskalne, społecznośd lokalna. Te wszystkie osoby i instytucje
nazywa się stronami zainteresowanymi (interesariuszami  ang. Stakeholders).
W konwergencyjnej teorii interesariuszy, podważa się twierdzenie, że przedsiębiorstwu przyświeca tylko
jeden cel główny jakim jest maksymalizacja korzyści dla właściciela i sugeruje się, że poza dobrem
właścicieli celem przedsiębiorstwa muszą byd też korzyści interesariuszy.
W ramach koncepcji społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa oczekuje się, że dążenie do
maksymalizacji zysku powinno byd skorelowane z działaniami nakierowanymi na ochronę środowiska,
poszanowanie praw pracowniczych, rozwój społeczności, w których firmy działają oraz inne elementy
otoczenia. Mówimy tu o:
�� wewnętrznej odpowiedzialności  kierownictwo przedsiębiorstwa powinno równoważyd
interesy właścicieli i pracowników
�� zewnętrznej odpowiedzialności  kierownictwo przedsiębiorstwa powinno uwzględniad
interesy swoich partnerów rynkowych (dostawców, odbiorców, inwestorów itp.) oraz przyczyniad
się do rozwiązywania ważnych i trudnych problemów społecznych w regionie, a nawet w całym
kraju ( tworzenie nowych miejsc pracy, ograniczanie bezrobocia, ochrony środowiska
przyrodniczego, przyczynianie się do poprawy warunków życia ludności, pomoc w walce z biedą).
Argumenty za i przeciw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa.
Argumenty ZA Argumenty PRZECIW
Działalnośd gospodarcza stwarza problemy i dlatego Celem działalności gospodarczej
organizacje powinny uczestniczyd w ich społeczeostwie jest przysparzanie zysków
rozwiązywaniu. właścicielom.
Przedsiębiorstwa są obywatelami w naszym Zaangażowanie w programy społeczne daje
społeczeostwie. przedsiębiorstwom zbyt wielką władzę.
Gospodarka często dysponuje zasobami Istnieje możliwośd konfliktu interesów.
niezbędnymi do rozwiązania wielu problemów.
Przedsiębiorstwa są partnerami w naszej Gospodarce brak doświadczenia w
gospodarce tak samo jak rząd i społeczeostwo. kierowaniu programami społecznymi.
4. Nadzór korporacyjny nad organizacją.
Wzrasta znaczenie nadzoru nad organizacjami z uwagi na postęp technologiczny, liberalizację rynków
finansowych i handlu oraz inne reformy systemowe, zwłaszcza prywatyzacyjne. Do najistotniejszych
przyczyn popularności koncepcji ładu korporacyjnego zaliczamy:
�� ogólnoświatowe nasilenie procesów prywatyzacyjnych
�� reformy systemu funduszy emerytalnych i wzrost prywatnych oszczędności
�� zwiększenie liczby wrogich przejęd
�� deregulację i integrację rynków kapitałowych
�� pojawienie się kryzysów finansowych
�� serię skandali korporacyjnych (Ernron, WorldCom)
Nadzór korporacyjny (corporate governance) jest definiowany przez OECD jako system, za pomocą
którego organizacje gospodarcze są zarządzane i kontrolowane. System ten określa podział praw i
odpowiedzialności między różne grupy interesów zaangażowane w działalnośd podmiotu oraz określa
reguły ustalające jej cele, sposoby ich osiągnięcia oraz monitorowanie wyników działalności organizacji.
Nadzór korporacyjny jest pewnego rodzaju systemem sieci relacji między kadrą zarządzającą,
akcjonariuszami i innymi grupami zainteresowania działaniem organizacji:
�� w ujęciu szerokim  system narodowy obejmujący zasady i regulacje dotyczące związków między
zarządzaniem przedsiębiorstwem a kontrolą sprawowaną nad nim przez różne instytucje i za
pomocą różnych mechanizmów
�� w ujęciu wąskim  nadzór właścicielski, czyli możliwośd egzekwowania przez właścicieli praw
własnościowych
Obszar obserwacji badawczych wyznaczonych terminami  nadzór właścicielski i  nadzór korporacyjny
Nadzór korporacyjny
Nadzór sprawowany zarówno przez właścicieli, jak i podmioty
nie będące właścicielami, ale zainteresowane bezpośrednio
skutecznością zarządzania przedsiębiorstwem
Nadzór właścicielski
Nadzór sprawowany przez właściciela lub grupę właścicieli
Obiekt będący przedmiotem nadzoru
ZARZ
DZANIE PRZEDSI
BIORSTWEM
Narodowy system nadzoru, jako najbardziej ogólną koncepcje, można scharakteryzowad za pomocą
następujących cech:
�� zasady i struktura rad nadzorczych (dyrektorów)
�� wpływ biernych akcjonariuszy na procesy podejmowania decyzji
�� znaczenie giełdy
�� istnienie lub brak zewnętrznego rynku kontroli przedsiębiorstw
�� struktura własności w spółce
�� zależności między płacami managerów a wynikami przedsiębiorstw
�� horyzont czasowy celów korporacji
Uwzględniając występowanie wymienionych cech, można wyróżnid cztery modelowe systemy kontroli i
nadzoru nad przedsiębiorstwami:
�� model anglosaski  charakteryzujący się dużą aktywnością i znaczeniem rynku kapitałowego jako
zewnętrznego rynku kontroli (przejęd) przedsiębiorstw
�� model germaoski  akceptujący duże znaczenie i wpływ inwestorów instytucjonalnych (głównie
banków) oraz zakładający udział pracowników w kontroli i nadzorze nad działalnością korporacji
�� model łacioski  charakteryzujący się stosowaniem rozwiązao między modelem anglosaskim a
germaoskim; odnosi się głównie do Francji gdzie został dokładnie przeanalizowany
�� model japooski  akcentujący tradycję oraz powiązania pomiędzy korporacjami a udziałowcami
wyszczególnienie Model anglosaski Model germaoski Model łacioski Model japooski
USA, Wielka
Niemcy, Holandia, Francja, Włochy,
Przykładowe kraje Brytania, Kanada, Japonia
Szwajcaria, Dania Hiszpania, Belgia
Australia
Koncepcja zorientowana na
instytucjonalna instytucjonalna
przedsiębiorstwa akcjonariuszy instytucjonalna
Organizacja
jednostopniowa dwustopniowa do wyboru jednostopniowa
systemu nadzoru
holdingi
banki, pracownicy, banki, pracownicy,
Wpływ akcjonariusze finansowe, rząd,
grupy oligarchów grupy oligarchów
rodziny
Znaczenie giełdy duże średnie do dużego średnie duże
Aktywnośd
zewnętrznego znaczące bez znaczenia bez znaczenia bez znaczenia
rynku
Koncentracja
niska średnia wysoka średnia
własności
Zależnośd
duża mała średnia mała
wynagrodzeo
Nadzór nad działalnością spółki to pewien układ organizacyjny, prze który spółka służy interesom swoich
właścicieli.
Potrzeba istnienia ładu korporacyjnego wynika z cechy współczesnych spółek kapitałowych, a mianowicie
oddzielenia własności od kontroli, co oznacza, że wspólnicy nie biorą bezpośredniego udziału w zarządzaniu
a zatrudniają personel, który zarobkowo zajmuje się zarządzaniem. Nie sprawują też bezpośredniej kontroli
i nadzoru nad kierującymi firmą, lecz zajmuje się tym wyłoniony przez właściciela kompetentny organ
formalnie reprezentujący ich interesy.
Nadzór korporacyjny w dużej mierze dotyczy podziału kompetencji między organami właścicielskimi a
organami managerskimi w spółkach kapitałowych.
Zasada rozdziału funkcji właścicielskich od funkcji zarządczych stanowi cechę wspólną spółek kapitałowych
prawa kontynentalnego (w tym Polski) oraz prawa anglosaskiego.
Klasyfikacja modeli kierownictwa spółki
Nadzór właścicielki dwupoziomowy Nadzór właścicielki jednopoziomowy
akcjonariusze
akcjonariusze
rada nadzorcza
rada dyrektorów
zarząd spółki
kierownictwo
kierownictwo
Jednopoziomowy model naczelnego kierownictwa spółki występuje w systemie anglosaskim oraz prawie
francuskim. Zakłada się w nim istnienie jednego organu zarządzającego, w ramach którego można wyróżnid
dwie kategorie członków: dyrektorów zarządzających i dyrektorów nie zarządzających.
W modelu dwupoziomowym istnieją dwa odrębne organy naczelnego kierownictwa spółki: zarząd jako
organ zarządzający i rada nadzorcza jako organ nadzorujący zarząd z możliwością bezpośredniego wpływu
na określone decyzje spółki podejmowane przez zarząd.
W Polsce funkcjonuje kontynentalny (dualistyczny) model nadzoru korporacyjnego, w którym zakłada się
prawny rozdział zarządzania od nadzoru w spółkach kapitałowych. Zapewnia on ścisłą kontrolę właściciela
nad zarządem oraz dużą rolę inwestora strategicznego, który może wprowadzid do przedsiębiorstwa nie
tylko kapitał, ale także nową kulturę zarządzania czy nową technologię.
Przyjęcie nadzoru właścicielskiego w polskich warunkach jest odnoszone przede wszystkim do kompetencji
organów spółki: walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub wspólników, rady nadzorczej i zarządu. Określa
ono wzajemne relacje między tymi organami.
Walne zgromadzenie akcjonariuszy (udziałowców) składa się ze wszystkich właścicieli spółki (posiadaczy
akcji lub udziałów). Organ ten ma strategiczne kompetencje stanowiące.
Rada nadzorcza sprawuje fachową kontrolę nad funkcjonowaniem spółki w imieniu i interesie właścicieli.
Członkowie rady nadzorczej powinni równo traktowad wszystkich akcjonariuszy (udziałowców) i dążyd do
działania w interesie spółki.
Zarząd jest organem bezpośrednio zarządzającym spółką.
TEMAT 4.: PRZEDSI
BIORCA I PRZEDSIEBIORCZOŚD.
1. Geneza i rozwój pojmowania przedsiębiorcy i przedsiębiorczości.
Osoba przedsiębiorcy była przedmiotem zainteresowania wielu klasyków ekonomii:
�� R. Cantillon (jako pierwszy w połowie XVIII wieku wprowadził pojęcie przedsiębiorcy do literatury
ekonomicznej)  przedsiębiorca to osoba, która działając w handlu jest nastawiona na
wykorzystywanie okazji do osiągnięcia zysku z różnic w cenach towarów, ponosząc przy tym ryzyko
ekonomiczne
�� A. Smith  przedsiębiorca  właściciel to osoba posiadająca umiejętnośd oszczędzania i
mobilizowania kapitału oraz gotowośd do podejmowania ryzyka
�� J. B. Say  przedsiębiorca  właściciel to osoba, która umiejętnie łączy czynniki produkcji,
koordynuje je, przenosząc zasoby ekonomiczne z obszaru niższej do obszaru wyższej efektywności
�� J. Stuart Mill  głosił, że ryzyko jest najważniejszym kryterium odróżniającym przedsiębiorcę 
właściciela od przedsiębiorcy- managera
�� A. Marshall  przedsiębiorca to osoba, która nabywa czynniki produkcji, kieruje produkcją i
sprzedaje produkty, a celem tej działalności jest osiąganie zysku.
�� J. A. Schumpeter  przedsiębiorca dynamizuje gospodarkę przez ciągłe wprowadzanie innowacji,
będących siłą napędową poruszającą mechanizm gospodarczy. Dynamiczna nierównowaga,
powodowana przez innowacje przedsiębiorstwa jest według niego normą zdrowej gospodarki.
Najpierw był przedsiębiorca, a potem przedsiębiorstwo. On  kierując się motywem zysku  zakłada je,
angażując w nie swoje lub powierzone zasoby majątkowe, a następnie je prowadzi, podejmując decyzje w
warunkach niepewności oraz ponosi ryzyko ekonomiczne.
Przedsiębiorca jest kluczową postacią i głównym czynnikiem sprawczym w przedsiębiorstwie oraz motorem
postępu ekonomicznego. Jeżeli jest właścicielem kapitału przedsiębiorstwa, to ma prawo do dysponowania
zyskiem.
Przedsiębiorczośd  chod jest ważną kategorią ekonomiczną bywa różnie definiowana:
P. F. Drucker  przedsiębiorczośd jest cechą (sposobem zachowania się) przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa,
przez którą rozumie się gotowośd i zdolnośd do podejmowania oraz rozwiązywania w sposób twórczy i
nowatorski nowych problemów, przy świadomości związanego z tym ryzyka, a także umiejętnośd
wykorzystywania pojawiających się szans i okazji oraz elastycznego przystosowania się do zmieniających się
warunków.
J. A. Schumpeter  przedsiębiorczośd może wyrażad się we wszystkich dziedzinach działalności:
�� Kreowaniu i wprowadzaniu na rynek nowych produktów
�� Kreowaniu i wdrażaniu do praktyki nowych procesów (nowych technologii)
�� Kreowaniu i eksploatacji nowych rynków (segmentów rynku)
�� Kreowaniu i wdrażaniu nowych systemów organizacyjnych
�� Pozyskiwaniu dostępu do nowych z
ródeł zasobów
Przedsiębiorczośd indywidualna  przedsiębiorczośd jest przede wszystkim cechą pojedynczych osób.
Przedsiębiorczym powinien byd sam przedsiębiorca, kierownicy wszystkich komórek organizacyjnych, a
także szeregowi pracownicy.
Przedsiębiorczośd zbiorowa  jeżeli cechą przedsiębiorczości ma kierownictwo przedsiębiorstwa i wszyscy
(lub wielu) jego pracowników, to cechę tę uzyskuje przedsiębiorstwo jako całośd i wówczas mówimy o
przedsiębiorczości przedsiębiorstwa.
P. F. Drucker  przedsiębiorczośd bynajmniej nie ogranicza się do sfery gospodarczej, chociaż z niej się
wywodzi. Realizowana jest w przedsiębiorstwach, ale także w szkołach, urzędach, organizacjach
społecznych i politycznych czy wreszcie w gospodarstwach domowych.
J. Reykowski wyróżnia dwa typy organizacji:
�� Organizacje oparte na zasadach biurokratycznych  nastawione na działania ochronne,
konserwujące istniejące stany rzeczy
�� Organizacje oparte na zasadach przedsiębiorczości  ich celem jest przekształcad rzeczywistośd,
wytwarzad coś nowego, otwierad nowe możliwości,  przekraczad istniejący stan rzeczy, są więc
nastawione na działania  transgresyjne  zawierające pierwiastki ekspansji, innowacji, twórczości.
Przedsiębiorczośd realizuje się w innowacyjności:
P.F. Drucker - innowacyjnośd jest specyficznym narzędziem przedsiębiorczości
H. Albach  innowacyjnośd jest funkcja przedsiębiorczości w procesie kształtowania przyszłości
przedsiębiorstwa
Ujawnienie się cechy przedsiębiorczości zależy od wielu czynników:
�� Systemu ekonomicznego w kraju (system rynkowy pobudza przedsiębiorczośd, a system nakazowo-
rozdzielczy hamuje)
�� Ekonomiczno- społecznej polityki paostwa (regulacje prawne oraz określone instrumenty
ekonomiczne)
�� Infrastruktury rynkowo-biznesowej (banki, firmy ubezpieczeniowe, giełdy, instytucje wspierania
biznesu itp.)
�� Systemu zarządzania przedsiębiorstwami i stosunków społecznych w nich panujących
�� Osobistych predyspozycji ludzi i ich wieku
�� Wykształcenia społeczeostwa
�� Uwarunkowao kulturowych
W gospodarce opartej na wiedzy rośnie znaczenie przedsiębiorczości intelektualnej  polegającej na
tworzeniu podstaw materialnego bogactwa i niematerialnej wiedzy. Przedsiębiorczośd intelektualna jest
cechą ludzi wykształconych i stale uczących się, którzy tworzą wiedzę stającą się zasobem strategicznym,
przyciągającym inne zasady.
2. Zróżnicowanie podejścia do przedsiębiorcy i przedsiębiorczości.
W pierwszej fazie ery industrialnej przedsiębiorca-właściciel zarządzał swoją fabryką. Wraz z rozwojem ery
industrialnej i skomplikowaniem procesów gospodarczych wystąpiło zjawisko oddzielenia funkcji własności
od funkcji zarządzania. Skomplikowało to odpowiedz
na pytanie  kim są współcześni przedsiębiorcy? .
Jedni autorzy stwierdzają, że przedsiębiorcą może byd jedynie właściciel czynników produkcji, a nie
najemny manager, chodby wypełniał on funkcję przedsiębiorcy. Motywem przedsiębiorczości jest chęd
osiągnięcia możliwie największych zysków i jest on ściśle związany z prawem własności gwarantującym
prywatną własnośd wyniku finansowego przedsiębiorczych działao.
Menedżerowie działają, kierując się innymi pobudkami, takimi jak wysokie wynagrodzenie, prestiż
społeczny, samorealizacja.
Inni autorzy zwracają uwagę na następujące fakty:
�� Managerowie w spółkach akcyjnych z rozproszoną własnością weszli w obszar przedsiębiorczych
decyzji, nigdy jednak nie weszli w ten obszar całkowicie i na dłuższy okres, gdyż byłoby to
sprzeczne z interesem właścicieli
�� Opłacani menedżerowie, pomimo największych swoich wpływów nigdy nie będą mieli prawa do
dysponowania zyskiem, gdyż przysługuje ono tylko przedsiębiorcy
�� Menedżerowie, mimo faktycznej władzy, nigdy nie założyli firmy, a tylko nią kierują, są
wynajmowani i mogą byd usunięci
Zarówno jedni, jak i drudzy autorzy podkreślają, że konsekwencje nadmiernego oddzielenia własności od
zarządzania należy traktowad negatywnie. Przeciwdziała się temu przez system nagród i premii
wypłacanych managerom w formie akcji i udziałów przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorczośd jest kształtowana zarówno przez uwarunkowania wewnętrzne jak i zewnętrzne. Między
tymi uwarunkowaniami istnieje ścisły związek, który wpływa na tworzenie się czterech typów
przedsiębiorczości:
�� Przedsiębiorczośd żywiołowa  występuje w okresach przełomu i jest związana z tworzeniem się
nowego ładu społeczno-ekonomicznego (kształtowanie się stosunków towarowo pieniężnych w
XIX wieku po pierwszej rewolucji przemysłowej albo okres transformacji rynkowej w krajach
postkomunistycznych)
�� Przedsiębiorczośd ewolucyjna  wiąże się z tak zwanym amerykaoskim stylem kariery od  pucybuta
do milionera . Warunkiem jest ciągła profesjonalizacja i awans.
�� Przedsiębiorczośd etyczna  jest związana z aprobowanym systemem filozoficzno-religijnym w
codziennym zachowaniu i działalności gospodarczej (etyka protestancka sprzyja kulturze
przedsiębiorczości; w Japonii i Chinach taką rolę pełni etyka konfucjaoska)
�� Przedsiębiorczośd systemowa  wiąże się z rolą paostwa jako stymulatora działao przedsiębiorczych
(paostwo dzięki ulgom, zachętom, kredytom tworzy warunki rozwoju przedsiębiorczości)
3. Cechy i role przedsiębiorców.
W.G. Nickels uważa, że przedsiębiorcę powinny charakteryzowad następujące cechy:
�� Dojrzałośd kierowaniu sobą
�� Wiara we własne siły
�� Orientacja na działanie
�� Energia
�� Liczenie się z ryzykiem
Do tych cech należy dodad skłonnośd do innowacji.
Przedsiębiorczą nazywamy osobę:
�� Aktywna i mającą inicjatywę
�� Energiczną i odważną
�� Szybko podejmującą decyzje i działania
�� Umiejącą przystosowywad się do zmieniających się okoliczności
�� Potrafiącą znalez
d się w skomplikowanych sytuacjach i właściwie zareagowad
�� Zdolną do podejmowania ryzyka
Względnie kompletny wydaje się byd następujący zestaw cech przedsiębiorcy:
�� Silna potrzeba osiągnięd
�� Wytrwałośd i determinacja w działaniu
�� Potrzeba autonomii
�� Umiarkowana skłonnośd do ryzyka
�� Zaufanie do własnych zdolności kontrolowania zdarzeo
�� Zorientowanie na okazje
�� Umiejętnośd przyjmowania porażki i wyciągania z niej wniosków
�� Optymizm życiowy (mimo okresowych porażek) i entuzjazm w pracy
�� Kreatywnośd i innowacyjnośd
�� Zdolności przywódcze
T. Gruszecki wyróżnia cztery podstawowe role przedsiębiorców:
�� Inwestowanie swoich i ewentualnie pożyczonych kapitałów w celu u zyskania korzyści
(przedsiębiorca- inwestor)
�� Odkrywanie okazji, co jest szczególnym przypadkiem inwestowania, dającego nadzieję na
nadzwyczajne zyski (przedsiębiorca-odkrywca okazji)
�� Zakładanie firmy i jej organizowanie (przedsiębiorca-założyciel i organizator)
�� Wprowadzenie innowacji (przedsiębiorca-inwestor)
W literaturze ekonomicznej najczęściej wskazuje się za J. Schumpeterem na pięd funkcji spełnionych przez
przedsiębiorców w gospodarce:
�� Wprowadzają nowe wyroby na rynek
�� Tworzą nowe rynki, które poprzednio w ogóle nie istniały
�� Odkrywają nowe zasoby albo też nowe sposoby rozszerzania podaży istniejących zasobów
�� Odkrywają i rozwijają nowe technologie
�� Organizują przedsiębiorstwa w nowy, twórczy sposób
TEMAT 5.: OTOCZENIE PRZEDSI
BIORSTWA.
1. Ewolucja roli i miejsca otoczenia w teorii organizacji.
Pojęcie otoczenia organizacji, zwanego również jej środowiskiem, upowszechniła cybernetyka i oparta na
niej koncepcja zarządzania systemowego. Konieczne okazało się wprowadzenie wyraz
nego odróżnienia
wnętrza organizacji od jej otoczenia, czyli tego, co jest na zewnątrz organizacji i ma większy lub mniejszy
wpływ na jej funkcjonowanie.
Otoczenie organizacji to ogół warunków i oddziaływao różnych innych systemów (instytucji), wpływających
na zachowanie się organizacji. Otoczenie narzuca organizacji ograniczenia, ale także stwarza szanse
decydujące o powodzeniu lub niepowodzeniu funkcjonowania organizacji.
Wraz z rozwojem cywilizacyjnym systematycznie wzrasta uzależnienie organizacji od otoczenia.
Do kooca XIX wieku uwaga zarządzających organizacjami była skierowana głównie na jej wewnętrzne
elementy i relacje między nimi. Oznacza to, że zarządzanie zorientowane było do wewnątrz organizacji.
Jeszcze na początku XX wieku rola otoczenia sprowadzała się w zasadzie do wyboru korzystnej lokalizacji.
Otoczenie traktowano jako stałe i niezmienne w czasie, a centrum prowadzonych wówczas analiz stanowiło
ciągle wnętrze organizacji (efektywne sposoby organizowania działalności, kształtowanie struktury
organizacyjnej, alokacja posiadanych czynników wytwórczych).
W latach 70. XX wieku dostrzeżono znaczenie otoczenia oraz roli i istoty powiązao występujących między
otoczeniem, a organizacją. Stwierdzono, że organizacja wchodzi z otoczeniem w system interakcji- podlega
jego wpływom (popyt, konkurencja, zapotrzebowanie na surowce) bądz
samo próbuje wpływad na
otoczenie (alianse, lobbing, promocja).
Na przełomie XX i XXI wieku organizację zaczęto traktowad jako system otwarty, złożony i podlegający
intensywnym przemianom na skutek burzliwych zmian zachodzących w otoczeniu. Obecnie uważa się, że
 to co dzieje się w otoczeniu organizacji ma większe znaczenie dla przetrwania organizacji, niż to co
odbywa się w jego ramach .
Otoczenie charakteryzuje obecnie duża niepewnośd. Mówi się wręcz o burzliwości (turbulencji) otoczenia,
a burzliwośd jest z samej definicji nieregularna, nieliniowa, nieobliczalna.
H. I. Ansoff zwraca uwagę na następujące tendencje w otoczeniu:
�� Wzrost nowości zmian otoczenia,
�� Wzrost intensywności zmian otoczenia,
�� Wzrost szybkości zmian otoczenia,
�� Rosnąca złożonośd otoczenia.
Burzliwośd otoczenia może spowodowad, że organizacja stanie wobec zjawiska zwanego strategicznym
zaskoczeniem, które wg H. I. Ansoffa:
�� Pojawia się w sposób niespodziewany,
�� Jest zaskakującą nowością,
�� Wywiera istotny wpływ na funkcjonowanie organizacji,
�� Rozwija się w sposób gwałtowny, pozostawiając niewiele czasu na próby, błędy i eksperymenty.
W celu przeciwdziałania zaskoczeniom strategicznym organizacje powinny posługiwad się metodami
(systemami) wczesnego ostrzegania polegającymi na:
�� Stałym wyłapywaniu słabych sygnałów o nadchodzących zmianach,
�� Filtrowaniu sygnałów, aby zidentyfikowad kluczowe strategicznie,
�� Szybkim przekazywaniu rozpoznanych sygnałów organom decyzyjnym.
Monitorowanie sygnałów napływających z otoczenia
Obserwacja
Obserwacja
Zewnętrzne trendy Wewnętrzne trendy
Oszacowanie siły sygnału
nie  fałszywy alarm
Sygnał wpływa na firmę
Nieistotny
niski wysoki
Stopieo pilności
Monitorowanie Sposób reakcji
Opóz
nienie reakcji
Planowanie okresowe
2. Elementy otoczenia przedsiębiorstwa.
Otoczenie przedsiębiorstwa można różnie przedstawiad i interpretowad. Najczęściej wyróżnia się
makrootoczenie (otoczenie dalsze) i mikrootoczenie (otoczenie bliższe, zadaniowe, rynkowe).
Makrootoczenie (otoczenie dalsze)  stanowią systemy, z którymi przedsiębiorstwo ma pośrednie
stosunki, ale których oddziaływaniu musi się bezwzględnie podporządkowywad.
Mikrootoczenie (otoczenie bliższe)  obejmuje wszystkie systemy, z którymi przedsiębiorstwo jest w
bezpośrednich stosunkach i których oddziaływanie może mied na nie względny wpływ.
Coraz częściej zwraca się uwagę na to, że granice dalszego i bliższego otoczenia przedsiębiorstw są
niewyraz
ne i coraz bardziej zatarte, a ponad to ulegają ciągłym, ewolucyjnym i rewolucyjnym zmianom.
Systemy otoczenia przedsiębiorstwa.
3. Charakterystyka makrootoczenia przedsiębiorstwa i otoczenia zadaniowego.
Makrootoczenie przedsiębiorstwa generuje różnego rodzaju uwarunkowania bezwzględnie niezależne od
przedsiębiorstwa, których zmiany mogą stanowid szansę lub zagrożenie dla jego działalności, a które musi
ono traktowad jako warunki brzegowe swoich decyzji. Są to uwarunkowania:
�� Polityczno-prawne : ustawy, zarządzenia, normy prawne, polityki kierunkowe.
�� Ekonomiczne : poziom PKB, poziom inflacji, kursy walut, podatki, kredyty, cła.
�� Społeczne i kulturowe : demografia, edukacja, rynek pracy, religie, subkultury,
wartości społeczne.
�� Techniczne : nowe produkty, nowe technologie, nowe systemy komunikowania,
�� Przyrodnicze : pogoda, klimat, kataklizmy, ekologia, efekt cieplarniany.
Mikrootoczenie przedsiębiorstwa generuje różnego rodzaju uwarunkowania względnie niezależne od
przedsiębiorstwa, których zmiany mogę stanowid szansę lub zagrożenie dla przedsiębiorstwa, a których
kształtowanie przez przedsiębiorstwo jest w dużym stopniu ograniczone. Należą do nich między innymi
zachowania:
�� Odbiorców  zmiany potrzeb, preferencji, siły nabywczej, lojalności.
�� Dostawców  zmiany potrzeb, preferencji. Lojalności, skłonności do współpracy.
�� Konkurentów  innowacyjności, agresywności, spekulatywności, skłonności do
współpracy.
�� Ośrodków B+R  poziom edukacji, patenty, skłonnośd do kooperacji.
�� Instytucja finansowych  skłonnośd do współpracy, poziom biurokracji.
�� Gminy i społeczności lokalnej  skłonnośd do współpracy, oczekiwania.
�� Władz  oczekiwania właścicieli i akcjonariuszy, naciski, regulacje.
4. Granice przedsiębiorstwa w otoczeniu.
Wiele czynników sprawia, że przedsiębiorstwa na początku XXI w. muszą poszukiwad nowych sposobów
działalności. Wiele współczesnych przedsiębiorstw charakteryzuje występująca w różnych formach
współpraca z innymi przedsiębiorstwami oraz innymi podmiotami gospodarczymi. Formami takiej
współpracy przekraczającej granice przedsiębiorstwa względem jego otoczenia są na przykład:
�� Alianse strategiczne  doraz
ne umowy między konkurentami w celu wspólnego
wykreowania nowego produktu, sieci dystrybucji, serwisu.
�� Klastery (grona)  przedsiębiorstwa, uczelnie, instytucje wspierania biznesu ściśle
kooperujące w działalności innowacyjnej.
�� Firmy wirtualne (internetowe)  przedsiębiorstwa prowadzące działalnośd
komercyjną za pomocą Internetu w przestrzeni globalnej.
�� Sieci franchisingowe  markowe biznesy rozwijane przestrzennie w oparciu o
umowy licencyjne.
�� Firmy międzynarodowe  współpracujące filie przedsiębiorstwa tworzone w
przestrzeni międzynarodowej.
Powstanie i upowszechnianie się nowych- innowacyjnych form prowadzenia działalności przez organizacje
gospodarcze sprawia, że granice między przedsiębiorstwami stają się nieostre, zacierają się, są rozmyte, a
nawet wręcz zanikają.
Poszerzająca się współpraca przedsiębiorstw z innymi podmiotami ich dotychczasowego otoczenia
zacieśnia kontakty między nimi tworząc sied powiązao biznesowych i wzajemnie uzależnia ich wysiłki oraz
osiągane efekty ekonomiczne.
TEMAT 6.: FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE I WA
ASNOŚCIOWE PRZEDSI
BIORSTW.
1. Klasyfikacje przedsiębiorstw według kryterium własności.
Podstawowe klasyfikacje przedsiębiorstw opierają się na następujących kryteriach:
�� Własności,
�� Formy prawnej,
�� Notowania na giełdzie papierów wartościowych,
�� Rodzaju i zakresu działalności,
�� Terytorialnego rozczłonkowania,
�� Zakresu internacjonalizacji,
�� Wielkości.
Wyodrębniamy ponadto przedsiębiorstwa wielopodmiotowe, tzn. koncerny i holdingi.
Przyjmując kryterium własności, można przedsiębiorstwa podzielid na:
�� Paostwowe,
�� Samorządu terytorialnego,
�� Spółdzielcze,
�� Prywatne,
�� Mieszane.
Przedsiębiorstwa paostwowe w Polsce można podzielid na:
�� Przedsiębiorstwa skarbu paostwa: a) działające na podstawie umowy o
przedsiębiorstwie paostwowym z dnia 25.09.1981 r. (Dz. U. 18, poz. 122); b) jednoosobowe spółki
skarbu paostwa działające na podstawie kodeksu handlowego;
�� Przedsiębiorstwa stanowiące własnośd paostwowych osób prawnych,
�� Przedsiębiorstwa z przewagą kapitału paostwowego.
Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego są własnością:
�� Gmin  określa się je przedsiębiorstwami komunalnymi, ich działalnośd regulują
przepisy prawne dotyczące gospodarki komunalnej;
�� Powiatów  przepisy przewidują dla nich wyłącznie świadczenie usług
użyteczności publicznej w skali ponadgminnej, nie określając ich formy prawnej;
�� Województw  przepisy przewidują dla nich formę spółek z o.o. lub akcyjnych.
Przedsiębiorstwa te zaspokajają zbiorowe potrzeby ludności przez świadczenie usług powszechnie
dostępnych, pełniąc wobec społeczności lokalnych rolę służebną. Muszą one czasem realizowad zadania o
niskiej rentowności, np. usługi komunikacyjne, zaopatrzenie w wodę, utrzymanie czystości. Zysk nie jest ich
głównym celem, co nie oznacza, że powinny do niego dążyd.
Przedsiębiorstwa spółdzielcze (spółdzielnie) są dobrowolnymi i samorządnymi zrzeszeniami o
nieograniczonej licznie członków (osób fizycznych lub prawnych), zmiennym składzie osobowym i
zmiennym funduszu udziałowym. Prowadzą działalnośd gospodarczą, kierując się potrzebami członków
(potrzebą zaoferowania pracy, korzystnego zaopatrzenia w środki produkcji lub sprzedaży wytwarzanych
produktów).
Członkowie spółdzielni wnoszą do niej udziały majątkowe, do wysokości których odpowiadają za jej
zobowiązania. Wszyscy członkowie, bez względu na liczbę udziałów, mają równe prawo do głosu i w
jednakowym stopniu partycypują w zysku.
Podstawą działania spółdzielni są: prawo spółdzielcze oraz statut. Z chwilą rejestracji spółdzielnia uzyskuje
osobowośd prawną.
Przedsiębiorstwa spółdzielcze prowadzą działalnośd gospodarczą w: produkcji, obrocie towarowym i
usługach.
Przedsiębiorstwa prywatne należą do osób fizycznych lub prawnych (właścicieli instytucjonalnych). Polskie
przedsiębiorstwa prywatne można podzielid na trzy grupy:
�� Przedsiębiorstwa powstałe jako prywatne do 1989 roku (występujące jeszcze w
gospodarce nakazowa-rozdzielczej),
�� Przedsiębiorstwa powstałe jako prywatne po 1989 roku,
�� Przedsiębiorstwa powstałe w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw paostwowych
po 1990 roku.
Przedsiębiorstwo prywatne może byd własnością polskich lub zagranicznych osób fizycznych lub prawnych.
Występują też przedsiębiorstwa z kapitałem polsko-zagranicznym, z przewagą jednego lub drugiego
rodzaju kapitału.
Przedsiębiorstwo prywatne może mied formę przedsiębiorstwa jednoosobowego lub różnego rodzaju
spółek. Ich kapitał może byd rozproszony między wielu właścicieli, albo może należed w całości lub
przeważającej części do członków określonej rodziny.
Przedsiębiorstwo rodzinne może posiadad dowolną formę prawną, którego kapitał znajduje się w rękach
rodziny, a jeden lub kilku członków tej rodziny wywiera decydujący wpływ na kierownictwo lub sprawuje
funkcję kierowniczą z zamiarem utrzymania firmy w rekach rodziny. Jego główne cechy to:
�� Stanowi bazę i centrum życia rodziny,
�� Determinuje losy członków rodziny,
�� Stanowi coś więcej niż tylko narzędzie władzy i zdobywania pieniędzy,
�� Stanowi dzieło życia założyciela,
�� Stanowi przedmiot kultu jego następców (tradycje, wzorce przeszłości),
�� Powoduje dążenie do utrzymania firmy w rękach rodziny,
�� Trzyma się tradycyjnych dziedzin działalności,
�� Nie dopuszcza wpływu na działalnośd osób spoza rodziny,
�� Kultywuje autokratyczny styl zarządzania.
Kapitałowe powiązania między przedsiębiorstwami
70% 60%
Przedsiębiorstwo A
Przedsiębiorstwo D
Przedsiębiorstwo B
5% 35% 30% 45%
Przedsiębiorstwo C
Przedsiębiorstwo F
Przedsiębiorstwo E
49% 10%
Przedsiębiorstwo A ma większośd akcji w przedsiębiorstwie B i D. To pierwsze jest przedsiębiorstwem
dominującym, a przedsiębiorstwo B i D  zależnymi. Przedsiębiorstwa, w których udziały innych firm są
mniejszościowe, określa się powiązanymi.
Spółka pracownicza jest specyficzną formą przedsiębiorstw prywatnych w Polsce. Udziałowcami czy
akcjonariuszami takiej spółki są, wyłącznie lub w przeważającej mierze, byli pracownicy przedsiębiorstwa
paostwowego, które poddano procesowi prywatyzacji bezpośredniej.
Spółka menedżerska to forma przedsiębiorstwa, w której udziałowcami lub akcjonariuszami są
zarządzający uprzednio paostwową firmą menedżerowie.
Spółki menedżersko- pracownicze to przedsiębiorstwa powstałe z reguły przez ewolucję spółek
pracowniczych po sprzedaży przez pracowników swych akcji (udziałów) menedżerom.
Przedsiębiorstwa mieszane to firmy o mieszanej formie własności- najczęściej paostwowo- prywatnej.
Właścicielami prywatnymi mogą byd osoby fizyczne lub prawne zarówno polskie, jak i zagraniczne.
Wielkośd kapitału skarbu paostwa zaangażowanego w przedsiębiorstwie mieszanym nie przesądza, czy
zachowuje się ono jak przedsiębiorstwo paostwowe, czy prywatne.
Dobry właściciel pobudza przedsiębiorstwo do zwiększania zysku. Podmiot musi jednocześnie spełniad dwa
warunki, by można go było uznad za dobrego właściciela:
�� Powinien byd właścicielem aktywnym,
�� Powinien wykazad silną orientację na dochód pieniężny.
2. Prawne formy przedsiębiorstw.
Forma organizacyjno- prawna przedsiębiorstwa jest ustanawiana w momencie jego zakładania, jednak
może byd zmieniona w toku działalności. Koniecznośd zmiany formy może występowad, gdy
przedsiębiorstwo np. znacznie zwiększy swoje rozmiary.
W odniesieniu do niektórych rodzajów działalności przepisy prawne wymagają określonych form
organizacyjno- prawnych przedsiębiorstw.
W gospodarce rynkowej wykształciły się dwie formy prawne działalności przedsiębiorstw:
przedsiębiorstwa własności indywidualnej i spółki.
Poza tym występują przedsiębiorstwa paostwowe i spółdzielnie.
Prawne formy przedsiębiorstw
Formy organizacyjno- prawne przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa jednoosobowe Przedsiębiorstwa spółki
Spółki osobowe Spółki kapitałowe
Spółka cywilna, spółka jawna, spółka Spółka z ograniczoną
partnerska, spółka komandytowa, odpowiedzialnością, spółka
spółka komandytowo- akcyjna. akcyjna.
Przedsiębiorstwa jednoosobowe (własności indywidualnej) należy- niezależnie od liczby pracowników- do
Odpowiada on w sposób wyłączny i bez ograniczeo za wszelkie zobowiązania swojej firmy zarówno jej
majątkiem, jak i majątkiem osobistym. Firma jednoosobowa to zazwyczaj małe lub mikroprzedsiębiorstwo.
Ograniczenia w funkcjonowaniu przedsiębiorstw jednoosobowych:
�� Rozmiar, formy i skala operacji nie mogą się zmieniad bardziej, niż pozwalają na to z
ródła
finansowania właściciela, czyli oszczędności i pożyczki,
�� Właściciel nie może korzystad z rad i wsparcia współwłaścicieli,
�� Właściciel przyjmuje wszystkie zyski, ale też ponosi całe ryzyko, gdyż straty obciążają właściciela,
�� Działalnośd takiego przedsiębiorstwa wygasa z chwilą śmierci właściciela.
Przedsiębiorstwa spółki to przedsięwzięcia gospodarcze należące do dwóch lub więcej osób i przez nie
związane. Z prawnego punktu widzenia spółka jest przede wszystkim umową, w ramach której wspólnicy
zobowiązują się dążyd do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, określonego w umowie oraz
wniesienia wkładów.
Ze względu na kryterium głównego substratu istnienia i działalności spółek, to znaczy czy jest nim substrat
osobowy (wspólnicy), czy rzeczowy (kapitał- majątek spółki). Dzielą się one na spółki osobowe i
kapitałowe.
Spółki osobowe ich konstrukcja jest oparta na osobowości uczestników. Biorą oni bezpośredni udział w
funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, angażują bowiem nie tylko swój majątek, lecz także osobistą pracę.
Liczba uczestników spółek jest niewielka, a ryzyko związane z uczestnictwem znaczne, wspólnicy bowiem
odpowiadają całym majątkiem za zobowiązania spółki.
Do charakterystycznych cech spółek osobowych zalicza się:
�� Trwałośd składu osobowego spółki,
�� Prawo i obowiązek współdziałania wspólników na rzecz osiągnięcia celu spółki,
�� Prawo każdego wspólnika do prowadzenia i kontroli spraw spółki,
�� Równe prawa i obowiązki każdego wspólnika,
�� Wspólny majątek spółki oraz osobista odpowiedzialnośd za zobowiązania spółki.
Do spółek osobowych zaliczamy: cywilną, jawną, komandytową i komandytowo- akcyjną.
Spółka cywilna opiera się na przepisach kodeksu cywilnego. Nie ma osobowości prawnej, a zatem
przedmiotem praw i obowiązków są wspólnicy, a nie spółka. Za zobowiązania spółki odpowiadają
solidarnie.
Gdy przychody netto spółki cywilnej w dwóch kolejnych latach osiągają w walucie polskiej równowartośd
400 000 euro, podlega ona obowiązkowi wpisu do rejestru, w wyniku czego stanie się spółką jawną.
Spółka jawna prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. W spółce tej każdy wspólnik odpowiada za
zobowiązania spółki bez ograniczenia, solidarnie całym swoim majątkiem. Aktem założycielskim jest
umowa spółki zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Podlega ona obowiązkowi zgłoszenia do sądu
rejestrowego.
Spółka partnerska jest zupełnie nowym typem spółki osobowej, ukształtowanym na potrzeby
przedstawicieli wolnych zawodów jak: adwokaci, architekci, aptekarze, biegli rewidenci, brokerzy, doradcy
podatkowi, księgowi, lekarze, notariusze, radcy prawni, tłumacze itp.
Umowa spółki partnerskiej musi byd zawarta w formie aktu notarialnego.
Spółka partnerska nie może byd prowadzona jednoosobowo, nie można jej też prowadzid, gdy tylko jeden
ze wspólników wykonuje wolny zawód związany z przedmiotem działania spółki.
W spółce partnerskiej występuje brak odpowiedzialności osobistej partnera za zobowiązania spółki
powstałe w wyniku działalności innych partnerów.
Spółka partnerska ulega rozwiązaniu gdy:
�� Taka jest jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,
�� Ogłoszona upadłośd spółki,
�� Takie było prawomocne postanowienie sądu,
�� W spółce pozostaje tylko jeden partner z uprawnieniami wolnego zawodu.
Spółka komandytowa wykształciła się ze spółki jawnej i jest jej odmianą. Tworzona jest na podstawie
umowy notarialnej i rozpoczyna działalnośd z chwilą wpisania do rejestru handlowego. Na zewnątrz, z
mocy ustawy, reprezentowad spółkę mogą jedynie komplementariusze, oni też pełnią funkcje zarządcze, a
ich odpowiedzialnośd za zobowiązania spółki jest taka sama jak w spółce jawnej. Komandytariusze
odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości sumy komandytowej (wniesionych wkładów) i mogą
reprezentowad spółkę tylko jako pełnomocnicy.
Spółka komandytowo- akcyjna jest spółką osobową, w której za zobowiązania wobec wierzycieli
odpowiada bez ograniczeo co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a co najmniej jeden jest
akcjonariuszem. Kapitał zakładowy spółki wynosi co najmniej 50 000 zł. Stwarza ona możliwośd
dokapitalizowania spółek rodzinnych, przy zachowaniu uprawnieo decyzyjnych dotychczasowych
wierzycieli.
W spółkach kapitałowych wspólnicy schodzą na drugi plan, a na pierwsze miejsce wysuwa się udział w
kapitale zakładowym. Uczestnicy spółki nie są zobowiązani do osobistej pracy na rzecz spółki.
Przedsiębiorstwo mogą prowadzid niektórzy z nich bądz
obce osoby. Udziałowcy ponoszą
odpowiedzialnośd do wysokości posiadanych udziałów lub akcji.
Charakterystyczne cechy spółek kapitałowych to:
�� Zmienny skład osobowy,
�� Brak obowiązku działania dla wspólnego celu (z wyjątkiem zarządu),
�� Wspólnicy są odsunięci od bezpośredniego prowadzenia spraw spółki,
�� Prawa i obowiązki wspólników mogą byd zróżnicowane,
�� Kapitał spółki jest zmienny,
�� Spółki kapitałowe mają osobowośd prawną,
�� Występuje odrębnośd majątku wspólników od majątku spółki,
�� Za zobowiązania spółki odpowiada się jej majątkiem.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością posiada osobowośd prawną i mają do niej zastosowanie przepisy
kodeksu handlowego. Tworzona jest przez co najmniej jedną osobę dla celów gospodarczych. Występują
pod nazwą własną, która zostaje wpisana do rejestru handlowego. Umowa spółki musi zostad
potwierdzona na piśmie, a wysokośd kapitału zakładowego nie może byd niższa niż 50 tys. zł i musi byd on
już w całości zgromadzony już w chwili powstawania spółki.
Spółki akcyjne jest podstawowym rodzajem spółki kapitałowej. Utworzenie takiej spółki wymaga od
wspólników wniesienia kapitału co najmniej 500 tys. zł i zamiaru emitowania akcji firmy. Własnośd jest
zwykle rozproszona między wielu akcjonariuszy. Kodeks handlowy dopuszcza możliwośd tworzenia
jednoosobowych spółek akcyjnych.
3. Inne klasyfikacje przedsiębiorstw.
W krajach wysoko rozwiniętych ważny jest podział przedsiębiorstw na giełdowe i pozagiełdowe:
�� Giełdowymi są te spółki akcyjne, których akcje, chodby jednej emisji, zostały dopuszczone do
publicznego obrotu papierami wartościowymi i są notowane na giełdzie oraz dostępne w sprzedaży.
�� Pozagiełdowymi są te spółki akcyjne, które nie występują na giełdzie i ich akcje nie są dostępne na
rynku oraz wszelkie przedsiębiorstwa o innych formach prawnych niż spółka akcyjna.
W USA oraz na świecie giełdowe spółki akcyjne nazywa się przedsiębiorstwami publicznymi w
przeciwieostwie do pozagiełdowych, określanych jako przedsiębiorstwa niepubliczne lub prywatne.
W Polsce najczęściej za przedsiębiorstwo publiczne uważa się przedsiębiorstwo paostwowe lub samorządu
terytorialnego, a za przedsiębiorstwo niepubliczne- przedsiębiorstwo prywatne.
Klasyfikacja przedsiębiorstw według rodzaju i zakresu działalności pozwala wyróżnid:
�� Przedsiębiorstwa produkcyjne- wytwarzające dobra materialne (wyrobu), a wśród nich:
a) Przedsiębiorstwa przemysłowe (przemysłu wydobywczego i przetwórczego),
b) Przedsiębiorstwa budowlane,
c) Przedsiębiorstwa rolne.
�� Przedsiębiorstwa handlowe- zajmujące się obrotem towarowym, a wśród nich:
a) Handlu hurtowego,
b) Handlu detalicznego.
�� Przedsiębiorstwa usługowe- świadczące usługi, w tym: spedycyjno-transportowe, finansowe (banki,
firmy ubezpieczeniowe), gastronomiczne, komunikacyjne, oświatowe, zdrowotne, turystyczne itp.
�� Przedsiębiorstwa mieszane- produkcyjno-usługowe, produkcyjno-budowlane, przemysłowo-rolne
itp.
Na podstawie kryterium terytorialnego rozczłonkowania można wyróżnid:
�� Przedsiębiorstwa jednozakładowe jest zlokalizowane w jednym miejscu (połączenie kategorii
ekonomiczno-prawnej z terytorialno-produkcyjną),
�� Przedsiębiorstwa wielozakładowe składa się z zakładów często zlokalizowanych w innych miejscach
niż centrala przedsiębiorstwa,
�� Przedsiębiorstwa sieciowe składają się z całej sieci swoich oddziałów, fili, sklepów, punktów
usługowych o dużym rozczłonkowaniu terytorialnym.
Z punktu widzenia poziomu umiędzynarodowienia działalności wyróżnia się:
�� Przedsiębiorstwa krajowe- nabywa całośd swych zasobów oraz sprzedaje całośd swych produktów
w jednym kraju,
�� Przedsiębiorstwa międzynarodowe- zlokalizowane jest głównie w jednym kraju, lecz pozyskuje
znaczną częśd swoich zasobów lub dochodów z innych krajów,
�� Przedsiębiorstwa wielonarodowe- nabywa surowce, zaciąga pożyczki, wytwarza swoje produkty i
sprzedaje je na rynku o zasięgu światowym,
�� Przedsiębiorstwa globalne- przekracza granice paostwowe i nie jest przywiązane do jednego kraju
macierzystego.
Wskaz
nik transnacjonalizacji działalności przedsiębiorstwa oblicza się jako średnią ważoną jego udziałów
za granicą w trzech wymiarach: aktywów, sprzedaży i zatrudnienia w ogólnych wielkościach aktywów,
sprzedaży i zatrudnienia.
Ze względu na kryterium wielkości można ponadto wyróżnid:
�� Mikroprzedsiębiorstwa- zatrudniające mniej niż 10 osób,
�� Małe przedsiębiorstwa- zatrudniające od 10 do 50 osób,
�� Średnie przedsiębiorstwa- zatrudniające od 51 do 250 osób,
�� Duże przedsiębiorstwa- zatrudniające powyżej 250 osób.
Amerykaoskie statystyki podają, że jeszcze w połowie lat siedemdziesiątych, 500 największych
przedsiębiorstw zatrudniało 20% Amerykanów, na początku XXI wieku wartośd ta zmniejszyła się
dwukrotnie i duże firmy dają pracę dla niespełna 10% Amerykanów.
Wśród przedsiębiorstw wielopodmiotowych wyróżniamy: koncerny i holdingi.
Koncern stanowi zespolenie prawnie samodzielnych przedsiębiorstw z dominującym udziałem
własnościowym jednego właściciela, poddanych jednolitemu kierownictwu ze strony przedsiębiorstwa
wiodącego i realizujących wspólny cel.
Holding jest tworzony na podstawie umów między przedsiębiorstwami, na podstawie których dla jednego z
nich powstają warunki do wpływania na pozostałe i uzyskuje ono w stosunku do nich pozycję jednostki
dominującej. W efekcie pozostałe przedsiębiorstwa stają się jednostkami zależnymi, poddanymi wpływowi,
oddziaływaniu i kontroli jednostki dominującej.
Główne (złote) cechy holdingu są następujące:
�� Praktyczne i prawne władanie przez jedną spółkę udziałami (akcjami) innych spółek, w których ona
uczestniczy kapitałowo,
�� Zawsze występuje w nim dominująca (nadrzędna) pozycja spółki głównej wobec pozostałych spółek,
�� Mimo zależności, osobowośd prawną mają poszczególne części holdingu, a nie ma jej holding jako
całośd.
Korzyści holdingowego związku przedsiębiorstw są następujące:
�� Możliwośd koncentrowania kapitału na określonych kierunkach, ważnych dla rozwoju całego
holdingu,
�� Elastycznośd poszczególnych części holdingu względem rynku,
�� Ochrona przed upadłością, bankructwo jednego przedsiębiorstwa nie grozi istnieniu holdingu,
spółka macierzysta nie odpowiada za zobowiązania spółek podległych,
�� Możliwośd zmniejszenia obciążeo podatkowych.
Różnice między koncernem a holdingiem:
�� W koncernie podporządkowanie o charakterze kapitałowym jest z reguły silniejsze niż w holdingu
(nawet do 100%),
�� Koncernem kieruje zarząd przedsiębiorstwa wiodącego (matki), prowadzącego także operacyjną
działalnośd (produkcyjną lub usługową), natomiast w holdingu, główna spółka holdingowa może nie
prowadzid własnej działalności operacyjnej, stanowiąc wyłącznie organ zarządzający,
�� W holdingu występuje mniejsze ograniczenie samodzielności decyzyjnej spółki niż w koncernie,
holding jest łagodniejszą formą koncentracji kapitału.
4. Konsekwencje wyboru formy przedsiębiorstwa.
Decyzje wyboru formy prawnej przedsiębiorstwa ma duże znaczenie, gdyż wpływa na:
�� tryb i warunki założenia przedsiębiorstwa,
�� zakres odpowiedzialności właściciela za zobowiązania przedsiębiorstwa,
�� zasady podziału zysku i pokrywania straty przedsiębiorstwa,
�� możliwośd powiększania kapitału firmy,
�� możliwośd uczestniczenia w rynku kapitałowym (na giełdzie),
�� gwarancję trwałości firmy lub jej brak,
�� rodzaj organów zarządzających przedsiębiorstwem,
�� możliwośd partycypacji pracowników w zarządzaniu,
�� osoby upoważnionej do reprezentowania przedsiębiorstwa na zewnątrz,
�� niektóre zasady opodatkowania,
�� stosowaną formę księgowości,
�� obowiązek udzielania informacji bilansowych,
�� tryb likwidacji przedsiębiorstwa.
TEMAT 7.: ZASOBY I ICH ZNACZENIE W DZIAA
ALNOŚCI ORGANIZACJI.
1. Tradycyjne i nowoczesne ujęcie zasobów.
Zaspokojenie różnorodnych potrzeb zawsze wymaga określonych działao oraz posiadania określonych
zasobów.
W odniesieniu do zasobów naturalnych sformułowano dwie konkurencyjne teorie zasobów:
�� Teoria statyczna zasobów- zasoby naturalne powstały w wyniku ewolucji, ich rozmiary są
ograniczone i grozi im wyczerpanie,
�� Teoria dynamiczna zasobów- zasoby naturalne są wytworem ewolucji, lecz także produktem
wiedzy ludzkiej.
P. F. Drucker- zasób nie istnieje, dopóki człowiek nie znajdzie zastosowania dla czegoś, co występuje w
przyrodzie, i nie nada mu w ten sposób wartości ekonomicznej
A. i H. Tofflerowie- wiedza jest uniwersalnym substytutem, kluczowym zasobem rozwiniętej gospodarki.
M. Kaku- zasób wiedzy podwaja się co 10 lat. W ostatniej dekadzie zgromadzono więcej wiedzy niż w ciągu
całej historii ludzkości.
W rozwoju historycznym przedsiębiorstw wykształciły się dwa podstawowe sposoby pozyskiwania
zasobów:
�� Pozyskiwanie ( hodowanie ) zasobów wewnętrznych- zasoby wewnętrzne to podstawowa grupa
zasobów przedsiębiorstwa, która jest jego własnością, może byd w pełni kontrolowana.
�� Pozyskiwanie zasobów z zewnątrz- zasoby zewnętrzne nie są własnością przedsiębiorstwa i w
związku z tym nie mogą byd w pełni kontrolowane.
Robienie interesów można porównad do:
�� Zachowanie kłusownika- kłusownik poluje na danym terenie do momentu wytrzebienia zwierzyny,
�� Zachowanie hodowcy- hodowca stwarza warunki do rozwoju określonej populacji zwierząt (roślin) i
jest nastawiony na zbieranie plonów z systematycznie prowadzonej hodowli (uprawy).
Współpraca między organizacjami umożliwia połączenie różnych zasobów i dopasowanie ich do potrzeb
wynikających ze zmian otoczenia.
2. Struktura zasobów przedsiębiorstwa.
Tradycyjnie wyróżnia się trzy podstawowe grupy zasobów: zasoby naturalnie, zasoby ludzkie, zasoby
kapitałowe.
Często spotyka się podziały zasobów na: materialne (widzialne) i niematerialne (niewidzialne), finansowe
i intelektualne, materialnie i intelektualne.
W literaturze można również znalez
d podziały zasobów na: finansowe, rzeczowe, rynkowe, organizacyjne,
relacyjne, własnośd intelektualną i ludzi.
Współcześnie najbardziej popularny jest podział zasobów na trzy grupy:
�� Zasoby materialne (widzialne),
�� Zasoby ludzkie,
�� Zasoby niematerialne (niewidzialne).
Kwalifikacja zasobów przedsiębiorstwa
ZASOBY PRZEDSI
BIORSTWA
MATERIALNE LUDZKIE NIEMATERIALNE
Naturalne Kapitałowe Cechy Kompetencje Ludzie Firma
-ziemia, -zasoby -fizyczne, -umiejętności, -know-how,
-energia, fizyczne, -psychiczne, -wiedza, -informacja,
-surowce, -zasoby -charakter, -doświadczenie, -patenty i licencje,
-przestrzeo, finansowe. -zdrowie, -kwalifikacje, -marka i reputacja,
-zasoby -witalnośd. -wykształcenie. -kompetencje przedsiębiorstwa,
biologiczne. -kultura organizacyjna,
-technologia,
-znak towarowy i firmowy,
-prawa autorskie.
3. Zasoby materialne, ludzkie i niematerialne.
W zasobach materialnych wyodrębnia się dwie podgrupy:
�� Zasoby naturalne- nie są wytworem pracy ludzi, lecz są darem natury, tworzą środowisko życia
człowieka i jednocześnie stanowią czynniki procesów produkcyjnych (minerały, woda, energia,
użytki, przestrzeo geograficzna, rośliny, zwierzęta).
�� Zasoby kapitałowe- składają się z:
a) Zasobów fizycznych (budynki, maszyny, materiały, wyroby)
b) Zasobów finansowych (będących w posiadaniu organizacji oraz możliwe do zdobycia).
Współcześnie uważa się, że zysk pochodzący z tradycyjnych zasobów- pracy, ziemi i pieniędzy, staje się
coraz mniejszy. Jedynym, a przynajmniej głównym producentem bogactwa są informacje i wiedza.
Na zasoby ludzkie składają się:
�� Cechy pracowników- cechy fizyczne i psychiczne, a także charakter pracowników, ich zdrowie i
związana z tym witalnośd,
�� Kompetencje- wiedza, umiejętności, doświadczenie, kwalifikacje i wykształcenie.
Praca wyróżnia człowieka wśród reszty stworzeo, których działalności związanej z utrzymaniem życia, nie
można nazwad pracą- tylko człowiek jest do niej zdolni i tylko człowiek ją wykonuje, uzupełniając pracą
swoje bytowanie na ziemi.
Zasoby ludzkie nieustannie zyskują na znaczeniu:
�� W epoce produkcji masowej- wartośd zasobów ludzkich, była oceniana z punktu widzenia liczby
ludzi i ich zdolności przystosowywania się do wymogów masowości,
�� W gospodarce opartej na wiedzy- poszukiwani są pracownicy myślący, krytyczni, twórczy,
innowacyjny i gotowi do podjęcia ryzyka.
Zasoby niematerialne są urzeczywistnione z jednej strony przez ludzi- w postaci, posiadanych przez nich
konsekwencji- a z drugiej strony przez samo przedsiębiorstwo, które posiada (wynajmuje), lub tworzy takie
zasoby jak: know-how, informacje, licencje, patenty, marka, reputacja, kompetencje przedsiębiorstwa,
kultura organizacyjna, technologia, znak towarowy, znak firmowy, image, kapitał partnerski, kapitał
kliencki, tajemnice przedsiębiorstwa, prawa własności intelektualnej, prawa autorskie, tradycja, lokalizacja.
Wskazuje się na trzy istotne cechy odróżniające zasoby niematerialne od materialnych:
�� Zasoby materialne są przydzielane do konkretnego zadania w konkretnym miejscu, zaś zasoby
niematerialne mogą byd wykorzystywane w wielu miejscach,
�� Zasoby materialne można kupid, zaś zasoby niematerialne trzeba długo wypracowywad (handel nimi
jest utrudniony),
�� Zasoby materialne szybko się starzeją, zaś zasoby niematerialne i umiejętności nie deprecjonują się
w trakcie wykorzystywania, lecz przeciwnie- najczęściej następuje ich wzbogacenie.
4. Transformacja zasobów w przedsiębiorstwie.
Przedsiębiorstwa prowadzą różne rodzaje działalności gospodarczej.
Zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) działalnośd ma miejsce wówczas, gdy czynniki, takie jak:
wyposażenie, siła robocza, technologia produkcji, sieci informacyjne lub produkty, są powiązane w celu
wytworzenia określonego wyroby lub wykonywania usługi.
Działalnośd jest charakteryzowana przez produkty wejściowe, proces technologiczny oraz przez produkty
wyjściowe.
Zasoby zewnętrzne uczestniczą w procesach transformacji, ale nie stanowią własności przedsiębiorstwa
ani do niego nie przynależą (są kupowane lub wynajmowane).
Zasoby wewnętrzne przedsiębiorstwa również podlegają procesom transformacji, ale stanowią jego
własnośd bądz
tworzą przedsiębiorstwo.
Proces transformacji zasobów przedsiębiorstwa
Otoczenie
Otoczenie Zasoby Transformacja Zasoby
(dobra i usługi)
Wartośd Wartośd
przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa
na wejściu na wyjściu
input output
Proces transformacji zasobów przedsiębiorstwa jest skomplikowany. Przedsiębiorstwo pozyskuje zasoby z
otoczenia, a cześd z nich tworzy we własnym zakresie (zasoby niematerialne)  określają one wspólnie
wartośd przedsiębiorstwa na wejściu (intput). Wartośd ta nie jest prostą sumą wartości księgowiej
przedsiębiorstwa, gdyż:
�� Nie wszystkie zasoby są ujmowane w bilansie przedsiębiorstwa (np. kultura organizacyjna, kapitał
kupiecki, kapitał kliencki),
�� Specyficzna cecha zasobów niematerialnych (możliwośd wykorzystania ich w kilku miejscach
jednocześnie) powoduje, że tan sam zasób kreuje wartośd przedsiębiorstwa w różnych
strategicznych jednostkach biznesu (SJB), dostarczając efektu synergicznego,
�� Zewnętrznym z
ródłem wartości przedsiębiorstwa kreowanej w ramach kapitału partnerskiego i
klienckiego jest także jego otoczenie.
TEMAT 8.: ZARZ
DZANIE PRZEDSI
BIORSTWEM- ISTOTA I FUNKCJE.
1. Pojęcie i zakres zarządzania
Kierowanie to wszelkie działanie zmierzające do spowodowania, aby inni (ludzie, instytucje, komórki
organizacyjne) postępowali zgodnie z celem kierującego. Może się ono donosid do wszelkiego działania
zespołowego, gdy wystepują co najmniej dwie osoby, dwie instytucje lub dwie komórki organizacyjne
Zarządzanie jest pojęciem węższym od pojęcia kierowanie, czyli każde zarządanie jest kierowaniem, ale nie
każde kierowanie jest zarządzaniem. Zarządzanie jest takim rodzajem kierowania, przy którym kierujący
(zarządzający) ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do podległych pracowników lub instytucji,
wynikające bezpośrednio z własności środków produkcji albo też nadane przz organa reprezentujące
właściciela środków produkcji
KIEROWANIE
ZARZ
DZANIE
Pojęcie zarządzania wiąże się z oddziaływanie zwierzchnika na inne osoby lub instytucje (komórki
organizacyjne), ale także z wpływem na realizację określonych funkcji instytucje (np. zarządanie techniką,
zarządzanie sprzedażą), albo na przebieg określonych procesów (np. zarządzanie zmianą, zarządzanie
uruchomieniem nowego produktu)
Zarządzanie może mied różny zasięg. Można zarządzad np. zespołem, komórką organizacyjną,
przedsiębiorstwem, regionem, paostwem, gospodarką narodową, w skali ponadpaostwowej (Unią
Europejską
Zarządzanie odnosi się do jednostek zorganizowanych, tzn. wszelkich organizacji (instytucji), których
przeciwieostwem są jednostki noezorganizowanie, nazywane jednostkami spontanicznymi
Zarządanie jest działalnością kierowniczą, tzn. realizowaną przez kierowników (menadżerów), a przy tym
wyspecjalizowaną, wysoce kwialifikowaną dziedziną ludzkiej działalności, która powinny zajmowas się
osoby odpowiednio przygotowane i uzdolnione w tym kierunku.
Zarządaniu stawia się współcześnie szczególnie wysokie wymagania. Pojawiło się nawet pojęcie zarządania
dynamicznego, które charakteryzują się:
�� Innowacyjnośd  zdolnośd wdrażania i komercjalizacji nowych idei,
�� Adaptacyjnośd  zdolnośd przystosowania się do różnych zmian,
�� Elastycznośd  zdolnośc do szybkiego dostosowywyania się rozmiarów i struktury działalnośdi do
rzeczywistych potrzeb,
�� Efektywnośd  zdolnośd uzyskania i utrzymania przewagi w stosunku do konkurentów
�� Szybkośd  w zaksiesie reagowania na zmiany otoczenia przewyższająca konkurentów
2. Funkcje zarządzania
Począwszy od H. Fayola uważa się , że zarządanie polega na spełnianiu przez menadżerów funkcji
zarządania, będocych elementami procesu zarządania na wszystkich szczeblach, od najniższych do
najwyższych. Do klasycznych funkcji zarządzania zaliczamy:
�� Planowanie, czyli ustalnie cełow, metod osiągania celów, nazbędnych do zasobów ich pozyskiwania
oraz działao w ujęciu rzeczowych, czasowych i przestrzennym;
�� Organizowanie, czyli tworzenie struktur składników przedsiębiorstwa, tak aby w sposób
skoordynowany i sharmonizowany przyczynialy się do osiągniecia złożonych celów;
�� Motywowanie, czyli oddziaływanie na ludzi w taki sposób, aby ich działania były zgodne z celami
przedsiębiorstwa, czyli pozyskiwania ich współpracy w osiąganiu celów;
�� Kontrolowanie, czyli porównywanie stanów faktycznych ze stanami przewidywanymi, po to by
ustalid odchylenia, ich przyczyny i środki zaradcze
PLANOWANIE jest projektowaniem przyszłośdi, jakiej pragniemy oraz skuteczncyh środków jej realizacji,
Plany wyznaczają cele organizacji i określają najlepszy sposób ich osiągniecia,
Planowanie stanowi szczególny rodzaj podejmowania decyzji, zajmujący się tą konkretną przyszlością,
jakiej menadżerowanie pragną dla swojej organizacji,
Powszechnie wyróżnia się planowanie bieżące (taktyczne i operacyjne) oraz strategiczne. R.L. Ackoff
wskazuje między nimi nastepujące różnice :
�� Planowanie strategiczne zajmuje się najdłuższym okresem, jaki warto brad pod uwagę, a planowanie
taktyczne najkrótszym okresem godnym rozważania;
�� Planowanie strategiczne zajmuję się zarówno formułowaniem celów, wytycznych na wyższych
szczeblach organizacyjnych oraz wyborem środków, tymaczasem planowanie taktyczne zajmuje się
wyborem środków do osiągniecia zamierzonych celów;
�� Planowanie strategiczne ma szeroki zasięg, a planowanie taktyczne  węższy
Planowanie strategiczne w odróżnieniu od planowania bieżącego ma ponadto nastpujce cechy:
�� Dotyczy najważniejszych problemów całego przedsiębiorstwa;
�� Wymaga szerokiego zakresu informacji z otoczenia przedsiębiorstwa;
�� Na skutek niepewności zmian otoczenia, wymaga wariantowości;
�� Charakteryzuje się trudnością określania wielkości ryzyka realizacji
�� Ma charakter ramowy, jest malo szczegółowy;
�� Jest domeną naczelnego kierownictwa przedsiębiorsta
W przedsiębiorstwach opracowuje się też plany okazjonalne (okolicznościowe), : jak: plany
restrukturyzacji, naprawcze, rozwojowe, do których należy biznesplan.
ORGANIZOWANIE polega na takim wyznaczaniu i koordynowaniu (harmonizowaniu) działalności
wszystkich komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa i wszystkich pracujących w nim ludzi, aby
przedsiębiorstwo realizowało jak najefektywniej swoje cele i zadania:
Organizując działalnośd przedsiębiorstwa:
�� Ustala się podział pracy między zatrudnionych,
�� Wyznacza się im szczegółowe zadania,
�� Dostarcza niezbędne środki,
�� Ustala się procedury postępowania,
�� Koordynuje działalnośd,
�� Określa uprawnienia decyzyjne,
Organizowanie jest przeciwieostwem improwizacji
Stopieo zorganizowania instytucji (stopieo sformalizowania organizacji) decyduje o:
�� Zapewnieniu ładu wewnętrznego w przedsiebiorstwie oraz określaniu podziału zadao i
opdowiedzialności między jego komórkami organizacyjnymi i osobami,
�� Zapewneniu zgodności współdziałania części organizacyjnych przedsiębiorstwa,
�� Orgraniczeniu konfliktów kompetencyjnych przed określenie kompetencji komórek i osób
�� Umożliwieniu oceny wpływu poszczególnych ludzi na funkcjonowanie przedsiębiorstwa
Wyrazem niesprawności organizacyjnej przedsiębiorstwa są różne patologie organizacyjne:
�� Brak wyraz
nego podziału kompetencji w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa,
�� Nieprzestrzeganie ustalonych kompetencji,
�� Wystepowanie w przedsiębiorstwie wielości ośrodków decyzyjnych,
�� Ciągła zmiennośd reguł, zasad i precedur działania,
�� Brak lub niedostatek działao preparacyjnych,
�� Błędy w przepływie informacji,
�� Autonomizacja celów komórek organizacyjnych,
�� Występowanie funkcji organizacyjnych i działao pozornych
Taktyki radzenia sobie z oporem wobec zmian organizacyjnych :
�� Kształcenie/komunikacja  nakierowanie na pomoc ludziom w dostrzeganiu potrzeb i logiki zmian,
�� Współuczestnictwo  wciągnięcie oponentów do udziału w opracowywaniu projektu zmiany i jego
wdrażaniu,
�� Ułatwianie i wsparcie  zapewnienie szkolenia w zakresie nowych kwalifikacji albo innego wsparcia
w pracy,
�� Negocjacje -  podkupienie czynnych lub potencjalnych oponentów,
�� Kooptacja  zaangażowanie osoby mającej wpływy wśród pracowników do grupy prejektującej i
wdrażającej zmianę i powierzenei jej kluczowej roli w tej grupie,
�� Manipulacja  skryte próby wywierania wpływu,
�� Przymus  zmuszenie ludzi do zaakceptowania zmian jawną lub ukrytą groz
bą dotyczącą pracy
MOTYWOWANIE (pobudzanie, stymulowanie) sprowadza się do stwarzania takich sytuacji, które
zachęcałyby pracowników do wykonywania działao służących realizacji celów i zadao przedsiębiorstwa jako
calości. Motywacja uruchamia, ukierunkowuje i wzmacnia działania pracowników przedsiębiorstwa.
Motywowanie pracowników powinno ich zdyscyplinowad, skłaniad do pracowitości, wysokiej wydajności
pracy, staranności, do zapewniania wysokiej jakości wyrobów i usług. Ponadto ważne jest pobudzanie
pracowników do kreatywności.
W literaturze przedstawia się wiele koncepcji motywacji w nawiązaniu do potrzeb ludzkich.
Według A. Maslowa indywudualne potrzeby każdego człowieka można uszeregowad hierarchicznie.
Potrzeby wyższego rzędu ujawniają się wtedy, kiedy zostaną zaspokojone potrzeby niższego rzędu
A.Maslowa wyróżnił pięd grup potrzeb:
1) potrzeby fizjologiczne
Samorealizacji 2) potrzeby bezpieczeostwa
Uznania 3)potrzeb afiliacji (przynależności do grupy,
Przynależności akceptującego traktowania
Bezpieczeostwa 4)potrzeby  ego (uznania, szacunku dla siebie i
Fizjologiczne swoich osiągnięc
5) potrzeby samorealizacji (urzeczywistnienia
tkwiących w czlowieku możliwości, rozwoju
osobowości i jego cech twórczych)
W teori ERG C. Alderfer przyjął trzy szczeble potrzeb:
�� Potrzebę egzystencji (existence  E)
�� Potrzebe kontaktów ludzkich (reletedness  R)
�� Potrzebe wzrostu i rozwoju (growth  G)
Teoria potrzeb D. McClellanda obejmuje :
�� Potrzebę osiągnięd (dążenie do wyróżnienia się , sukcesów, powodzenia)
�� Potrzebę władzy (skłaniania innych do określonego postępowania)
�� Potrzebe przynależności (przyjacielskich stosunków międzyludzkich)
Teoria oczekiwad V.H. Vrooma  motywację określają intensywnośd pragnienia oreaz oczekiwanie
możliwości jego zaspokojenia. Ludzie zachowują się w pracy według oczekiwao, że dane zachowanie
pozwoli osiągnąc pożądany wynik. Atrakcyjnośd korzyści skłania do realizacji zadao i efektywności wysiilku.
Dwuczynnikowa teoria motywacji F. Herzberga zadowolenie i niezadowolenie z pracy zależą od dwóch
zastewów czynników. Czynniki wywołujące zadowolenie mają znaczenie motywujące. Czynniki wywołujące
niezadowolenie nie motywują do pracy.
W Motywowaniu pracowników przedsiębiorstwa stosuje się rożne bodz
ce, zwane środkami
motywacyjnymi lub motywatorami. Są to bodz
ce :
�� Materialnego zainteresowania i niematerialne (moralne i ideowe)
�� Płacowe i pozapłacowe (socjalne, wyrożnienia, awansowania)
�� Indywidualne i zespołowe
Praktyczne wskazówki dla kierowników dotyczące motywowania:
�� Powinni dostrzegad różnice między pracownikami,
�� Powinni wyraz
nie określad zależnośd między wykonaniem zadania a nagrodą,
�� Nagrody zewnętrzne i wewnętrzne wywierają dodatni wpływ na motywację pracowników,
�� Umożliwanie uczenia się i rozwoju może pozytywnie motywowad
�� Powinni aktywnie wykorzystywad wiedzę o mozliwościach motywowania
KONTROLOWANIE (kontrola kierwonicza lub menadżerska) polega na sprawdzaniu, czy rzeczywisty
przebieg procesów w przedsiębiorstwie jest zgodny z zamierzonym (planowanym)
Ze względu na skalę zachodzących w przedsiębiorstwie wyodrębnia się kontrolę :
�� Ogólnych wyników przedsiębiorstwa,
�� Wyników w poszczególnych dziedzinach działalności przedsiębiorstwa,
�� Działalności i wyników komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa,
�� Wyników osiąganych przez indywidualnych pracowników
Tendencje w realizacji funkcji kontroli są następujące :
�� Dostrzeganie nierozerwalnego związku funkcji kontroli z innymi funkcjami zarządzania,
�� Silny związek kontroli z decentralizacja zarządzania,
�� Wprowadzenie samokontroli,
�� Odchodzenie od kontroli szczególowych działao na rzecz kontroli wyników działalności określonych
osób
Uwaga menadżerów zdecydowanie przesua się z koocowej konroli następczej na kontrolę zapobiegawczą
(prewencyjną), której podstwowym zadaniem jest niedopuszczenie do powstania niekorzystnych zdarzeo i
popełniania błędów
3. Zarządzanie strategiczne operacyjne i procesowe
Zarządzanie strategiczne wykształciło się w latach 50. XX wieku na gruncie toerii organizacji i zarządzania, ekonomii,
teorii systemów cybernetyki
Pojęcie zarządzania strategcznego jest rozpatrywane w ujęciu :
�� Rezultatowym  obejmuje pewien zbiór elementów tworzących  produkty zarządzania
strategicznego, stanowiące przedłużenie decyzji strategicznych na różnego rodzaju opcje,
scenariusze, programy, i plany (strategi);
�� Procesowym  jako ciąg logicznie uporządkowanych działao (procesów), stanowiących kolejne etapy
działania
Zarządzanie strategiczne  to proces zarządzania nastawiony na formułowanie i wdrażanie strategii, które
sprzyjają wyższemu stopniowi zgodności organizacji z jej otoczeniem i osiągnieciu celów strategicznych
W ramach zarządania strategicznego podejmuje się decyzje strategiczne, dotyczące czterech
następujących obszarów:
�� Rozwoju zasobów i umiejętności przedsiębiorstwa oraz kształtowanie pożądanych posunięd
konkurencyjnych
�� Określenia nowych kierunków oraz zakresu wykorzystywania zasobów i umiejętności
przedsiębiorstwa, czyli kształtowanie rozwoju struktury produkcyjno  rynkowej;
�� Rozwoju form organizacyjnych przedsiębiorstwa oraz systemow stymulowania działao, czyli zmian
organizacyjnych przedsiębiorstwa;
�� Kształtowanie, zgodnie z interesami przedsiębiortwa, otoczenia firmy