ZDAWACZ
ROZWÓJ DO ADOLESCENCJI (2010)
Psychologia rozwojowa - dział psych. obejmujący badania poświęcone wyjaśnianiu
wszystkich aspektów ludzkiego rozwoju od poczęcia do adolescencji, w kategoriach zmian
ilościowych i jakościowych, zachodzących w poszczególnych etapach rozwoju.
" rozwój prowadzi do osiągnięcia pełnej dojrzałości fizycznej (dawanie życia) i psychicznej:
intelektualnej (korzyści z doświadczenia), emocjonalnej (samokontrola) i społecznej
(pełnienie przypisanych ról)
" ma charakter progresywny
Psychologia biegu życia - dział psych. obejmujący badanie zjawisk rozwojowych w trakcie
całego cyklu życiowego od poczęcia do śmierci
" zmiany rozwojowe ujmuje w kategoriach zadań, celów życiowych, pełnionych ról
rodzinnych i zawodowych oraz uczestnictwa w zdarzeniach życiowych
" prowadzi do układania się ze światem, jest adaptacją
Perspektywy PR i PBŻ na rozwój:
" holistyczna - ogólny potencjał w różnych sferach w różny sposób rozwijany
" parcjalna - śledzenie zmian w poszczególnej sferze lub dziedzinie życia
" generatywna - samoświadomość, rozumienie siebie i innych
" interakcyjna - relacje ze środowiskiem
Sposoby ujmowania człowieka w rozwoju:
" filogenetycznie - na linii ewolucji od niżej do wyżej zorganizowanych organizmów
(podobieństwo fizjologiczne, w funkcjonowaniu umysłu)
" antropogenetycznie - rodowa historia człowieka i człowiekowatych
" ontogenetycznie - indywidualna linia rozwoju człowieka
Wskaz
niki zmian rozwojowych wg Hurlock:
" wzrost (fizyczny: masa, psych.: słowa)
" proporcje (fiz.: głowa do ciała, psych.: zabawa, nauka, praca)
1
" nowe elementy (fiz.: drugorzędne płciowe, psych.: obrazy umysłowe)
" zanik starych (fiz.: zęby mleczne, psych.: synkretyzm spostrzegania)
Obraz umysłowy: indywidualna umysłowa reprezentacja rzeczywistości, zarysowa,
symboliczna; reprodukcja znanych obiektów, antycypacja nieznanych ruchów i przekształceń;
pojawiają się ok. połowy 2. r.ż.; przejawy: gesty, rysunki, konstrukcje, słowa.
Zinterioryzowana kopia ewokacyjna stanów lub ruchów, pochodząca z naśladownictwa
odróżnicowanego, forma przejściowa od kopii sensomotorycznej do symbolu.
Rodzaje ob. um.:
" reprodukcyjne (stanów, ruchów i przekształceń)
" antycypacyjne (ruchów i przekształceń)
Kierunki rozwoju ob. um.:
" reprodukcyjne -> antycypacyjne
" statyczne -> transformacyjne
Funkcja symboliczna: zdolność przypominania sobie obiektów nieobecnych - za
pośrednictwem symboli i znaków; przejawy: naśladownictwo odróżnicowane (wcześniej
bezpośrednie), rysunek, język. Pojawia się w ISM VI.
Herbert Spencer:
" rozwój = postęp
" zmienność, przemiany stopniowe, stałe, kierunkowe
" od jednorodności do różnorodności, od luz
nego do związanego, od chaosu do
uporządkowania
H. Werner:
" zasada ortogenetyczna: od stanu ogólnego do zróżnicowanego, do wyrazistości i
hierarchicznej integracji
" determinacja finalna - rozwój dąży do doskonałego zrównoważenia
" dymensje zmian: synkretyzm do systemów aktywności, struktury dyfuzyjne do
uczłonowanych, sztywność do plastyczności, labilność do stabilności
Zmiana rozwojowa to różnica w stanie obiektu lub organizacji struktury, obserwowana z
biegiem czasu.
2
Cechy zmian rozwojowych:
" przyrost ilościowy, progresywność
" ukierunkowanie
" ciągłość (absolutna i względna)
Rodzaje zmian rozw.:
" uniwersalne - powszechne dla każdego człowieka w danym wieku
" wspólne - dla jednostek podzielających doświadczenia
" indywidualne - specyficzne dla jednostki
Formy zmian rozw. (Flavell):
" dodawanie - kumulacja (krzywizny kręgosłupa)
" substytucja - zastępowanie (gaworzenie -> mowa)
" modyfikacja - różnicowanie się stanu wcześniejszego (modyfikowanie znaczeń)
" inkluzja - stan wcześniejszy wchodzi w skład póz
niejszego (dokładanie jako część
dodawania)
" mediacja - wcześniejszy pośredniczy w postaniu nowego (klasy multiplikacyjne ->
klasyfikacja hierarchiczna)
Charakterystyki zmian rozw.:
" ilość - jakość
" ukierunkowanie - brak ukierunkowania
" ciągłość (stały wzrost, przybywanie, zmiany ilościowe) - skokowość (różne tempo,
niezależność od wcześniejszych osiągnięć, zmiany jakościowe, kryzysy)
Ujmowanie zmian rozwojowych:
" Ciągłe i kierunkowe - zm. sekwencyjne, Maslow
" Skokowe i kierunkowe - zm. fazowe, Piaget
" Ciągłe i bezkierunkowe - zm. liniowe, Bandura
" Skokowe i bezkierunkowe - zm. cykliczne, Havighurst
Sposoby wyjaśniania zmian:
" mechanistyczne - reaktywność, S-R, zmiany rozpatrywane oddzielnie, rozwój = zmiana
3
zachowania
" organizmiczne - struktury, finalizm, aktywność jednostki, interakcje z otoczeniem,
rozwój = różnicowanie się i integrowanie strukturalne
Cechy rozwoju:
" indywidualne tempo
" indywidualny rytm
" długotrwałość
" okresy krytyczne
Stadia rozwojowe:
" Okres prenatalny:
ć% 0-2 tyg. jajowa
ć% do 2. m.ż embrionalna
ć% do narodzin płodowa
" Okres postnatalny
ć% 0-3 r.ż. wczesne dzieciństwo
ć% 3-6 r.ż. średnie dzieciństwo
ć% 6-12 r.ż. póz
ne dzieciństwo
ć% 12-15 r.ż. wczesne dorastanie
ć% 15-18 r.ż. póz
ne dorastanie
Prawa rozwoju:
" cefalokaudalne (od głowy)
" proksymodystalne (od osi ciała)
" łokciowo-promieniowe (rozwój dłoni, od małego palca do kciuka)
Chwytanie dowolne:
" prosty - 4-5 m.ż.; staw barkowy, ruch wahadłowy, obie ręce symetrycznie do
przedmiotu
" dłoniowo-łokciowy - 5-6 m.ż.; staw łokciowy, ruch łukowaty, jedna ręka ku
przedmiotowi, trzyma dwa przedm. jednocześnie
4
" nożycowy - 7-8 m.ż.; pochylenie ciała ku przedmiotowi, ruch łukowaty, przywodzenie
kciuka do pozostałych palców, przekładanie z ręki do ręki
" pęsetkowy - 8-9 m.ż.staw nadgarstkowy, bezpośrednio zbliża rękę do przedmiotu,
manipulacja obu rękami
Teoria konwergencji Sterna: godzi teorie jednoczynnikowe (natywistyczne z
empirystycznymi), zakładając współoddziaływanie dziedziczności i środowiska.
Rozwój to długotrwały proces względnie trwałych zmian ilościowych i jakościowych,
ukierunkowanych zasadniczo progresywnie, dot. różnych sfer, cechujących się indywidualnym
tempem i rytmem, zależny od warunków biologicznych, środowiskowo-społecznych i
aktywności podmiotu.
Wygotski:
podstawowym mechanizmem rozwoju: interioryzacja (od działań zewn., na przedmiotach
do wewnętrznych, na symbolach i znakach). Od działań zewnętrznych do wewnętrznych, od
praktycznych do upośrednionych, od działań niezależnych od słów do słów, które są działaniem
i od czynności interpsychicznych do intrapsych., mowy zewnętrznej do wewnętrznej i funkcji
komunikacyjnej do regulacyjnej. Forma przejściowa mowy to mowa egocentryczna - choć ma
postać zewnętrznej, pełni już f. wewnętrznej.
każda funkcja psych. na dwóch planach:
" społecznym - interpsychiczna
" indywidualnym - intrapsychiczna
Kryzysy rozwojowe:
" narodzin - nagła zmiana warunków, spadek masy ciała
" niemowlęctwa (0;2-1) - opanowanie mowy i chodzenia
" trzeciego r.ż. - krnąbrność i upór, negatywizm i samowola;
" siódmego r.ż. - wzrost samodzielności, uspołecznienie
" trzynastego r.ż. - negatywna faza dojrzewania płciowego, pogarszanie się osiągnięć,
obniżenie gotowości do pracy, dysharmonia struktur osobowości, zanikanie
zainteresowań, powtórny negatywizm
" osiemnastego r.ż. - poza zainteresowaniem Wygotskiego
5
Kryzysy mają przyczynę w samej logice procesu rozwojowego. Płynne granice okresów
sąsiadujących z wyraz
nymi kulminacjami kryzysów.
Psychologia dwustronnego nurtu (o dwóch obliczach):
" naturalistyczna i
" kulturowa
Funkcjonalna metoda podwójnej stymulacji:
" jedne bodz
ce - obiekt działalności
" drugie - znaki pozwalające organizować działalność (np. nazwy)
Uczenie się i nauczanie w dzieciństwie:
" do 3 lat - spontaniczne
" 3-6 - spontaniczno-reaktywne
" ponad 6 - reaktywne
E.Haeckel pod wpływem teorii ewolucji Darwina sformułował prawo rekapitulacji:
ontogeneza powtarza filogenezę. Uznane w biologii za bzdurę, ale tego na slajdach nie ma.
Pojęcia: palingeneza - dziedziczenie; kenogeneza - przystosowanie. Palingeneza oddaje
historię ewolucyjną (pr. rekapitulacji), a keno- ją zaburza.
Binet - pierwsze laboratorium psychologii dziecka; pierwsza skala do selekcji, wiek umysłowy;
aspekty myślenia: kierunek, przystosowanie i krytycyzm; rozwój pamięci, uczenie tekstów;
edukacja od konkretu do abstraktu, aktywność dziecka, wyzwania: trochę ponad aktualne
możliwości.
Baldwin - podstawy wiedzy o dzieciństwie; wprowadza mechanizmy rozwoju: asymilacja,
akomodacja; wprowadza "reakcję okrężną"
Stanley Hall - uznawany za twórcę naukowej rozwojówki (możemy mu podziękować ;));
nawiązywał do Haeckla, ale tu także rozwój psych. rekapituluje poprzednie stadia (dziecko
wspina się na drzewa "jak małpa"...)
Pawłow - jeśli po PiU nic nie wymyślisz, to masz ciężki problem, sorry
Watson - środowisko determinuje zachowania; badał: stronność ciała, uczenie się emocji,
języka (teoria substytucji) i możliwość kształtowania człowieka przez manipulacje bodz
cami
zewn.
6
Gesell - rozwojem kieruje głównie genetyka; zasady rozwoju: kierunek, wzajemne wpływy,
asymetria funkcjonalna, samoregulacja, optymalna realizacja
Freud - człowiek rodzi się z ograniczoną ilością energii seks. (libido), która w toku rozwoju
transferuje się do określonych narządów; doświadczenia dziecięce twardo determinują
przyszłość; fazy: oralna (do 0;18) - zależność, analna (do 3r.ż.) - twórczość, produktywność,
falliczna (3-5) - identyfikacja z rodzicem tej samej płci, kompleks Edypa/Elektry, latencja (6-
12) - zastępcze gratyfikacje, wiedza i umiejętności do radzenia sobie w życiu, genitalna -
zainteresowanie płcią przeciwną, wyzwolenie od rodziców
Piaget:
epistemologia genetyczna - teoria o tworzeniu się zdolności poznawczych, od wiedzy
niepełnej do pełnej i adaptacyjnej
rodzaje wiedzy:
" fizyczna
" logiczno-matematyczna
" społeczna
Kreody - stadia o cechach sekwencyjnych; homeoreza - równowaga, powrót na wyznaczoną
ścieżkę rozwoju.
Badania Mosheni: te same stadia rozwojowe w Iranie i Szwajcarii, dzieci wiejskie opóz
nione
o 2-3 lata do miejskich.
Badania Dasena: porządek i właściwości strukturalne stadiów S-M (hyhy ;)) są takie same u
dzieci afrykańskich i europejskich.
Metoda:
" obserwacja
" eksperyment
" metoda kliniczna:
ć% rozmowa + badanie testowe + obserwacja
ć% podstawą: rozmowa
ć% badający ustala cel, rozpoczęcie, schemat
ć% dostosować pytania i sytuację do możliwości rozwojowych
7
ć% kolejne pytania dostosowane do poprzednich odpowiedzi, by upewnić się co do
sposobu rozumienia dziecka
Teoria jest konstruktywistyczna. Struktura to forma równowagi, zespół przekształceń;
jej podstawą jest schemat = wewnętrzny model czynności. Inteligencja = adaptacja, ma
dwa aspekty. Zewnętrzny: asymilacja (włączanie nowych inf. do zastanych struktur, zm.
ilościowa, zawsze kończy proces, także po akomodacji) + akomodacja (zmiana lub tworzenie
nowych schematów, zm. jakościowa). Wewnętrzny: organizacja.
Asymilacja (podr. s. 68):
" funkcjonalna - powtarzanie reakcji
" uogólniająca - ta sama reakcja na różne bodz
ce
" różnicująca - różne reakcje zależnie od kontekstu
Schematy czynnościowe (różnicują się w ISM, podr. s. 69):
" czynności odruchowe (np. ssanie, st. I)
" sch. czyn. pierwotne (np. ssanie kciuka - SM połączone z odruchem, II)
" sch. czyn. wtórne (na przedmiotach, III)
" łączenie wtórnych (IV)
" różne schematy do jednego przedmiotu (V)
" zastąpienie schematami umysłowymi (VI)
Koordynacja schematów wtórnych prowadzi do obiektywności i stałości.
Reakcje okrężne:
" pierwszego rzędu (na sobie, II)
" drugiego rzędu (na przedmiotach, III)
" trzeciego rzędu (różnicowanie kolejnych powtórzeń, eksperyment, V)
Rozwój zabawy symbolicznej:
" od reprodukcji zachowań w stosunku do nowych obiektów i zastosowania schematów
zaobserwowanych u innych
" przez identyfikowanie jednego przedmiotu w drugim (udawanie)
" do kombinowania symboli, zastępowania rzeczywistych scen wyobrażonymi
8
Zabawy (podr. s. 72) funkcjonalne -> manipulacyjne -> konstrukcyjne -> symboliczne ->
tematyczne. Wg Bornsteina:
stadium charakterystyka
funkcjonalno-manipulacyjne
ogólna aktywność funkcjonalna zabawa 1 przedmiotem
niespecyficzne działania kombinowane 2+ przedm. niezgodnie z przeznaczeniem
manipulacje specyficzne 2+ przedm. zgodnie z przeznaczeniem
stadium przejściowe przedmiot zabawka używany prawie zgodnie z
funkcją
symboliczne
udawanie skierowane na siebie
udawanie skierowane na innych
sekwencje czynności udawanych 2+ udawanych działań
zabawa w udawanie zastępczymi w udawanym działaniu używa 1+
przedmiotami przedmiotów zastępczych
Udawanie pojawia się 18-24 m.ż.; zabawy w udawanie (symboliczne):
" substytucyjne - coś staje się czymś innym
" prawda - udawane cechy obiektu
" istnienie - udawanie, że jest coś, czego nie ma
Rodzaje schematów:
" oglądowe (sztywne, spostrzeżeniowe, niezwrotne) do 5 r.ż.
" umysłowe (dynamiczne, zwrotne) po 5 r.ż.
Podstawowe czynności umysłowe:
" szeregowanie: małe szeregi - empiryczne (dwoistość stanów i przekształceń) -
szeregowanie systematyczne
" klasyfikowanie: zbiory figuratywne - zb. niefiguratywne - klasy multiplikacyjne
(koncentracja) - kl. hierarchiczne (decentracja)
Egocentryzm:
" bezpośredni: czasowy, przestrzenny, przyczynowy
" pośredni: animizm (wszystko ożywione), antropomorfizm (wszystko ma pragnienia i
myśli), artyficjalizm (wszystko stworzone)
Egocentryzm: forma pośrednia między myśleniem niekomunikatywnym, opartym na analogii i
schematach wzrokowych - a myśleniem komunikatywnym, logicznym, zajmującym się
9
dowodzeniem. Egocentryczne jest synkretyczne, ujmuje całościowo, nie analizuje szczegółów.
Mowa egocentryczna: echolalia, monologi, monologi zbiorowe. Mowa społeczna: informowanie
przystosowawcze, groz
by, drwiny, rozkazy, prośby, pytania, odpowiedzi.
Wychodzenie z realizmu:
" 5-6 r.ż. nie odróżniają się od świata, nazwy są częścią rzeczy, niezmienne, wszystko jest
świadome
" 7-8 r.ż. nazwy poza rzeczami, wymyślone przez twórców, świadome tylko to, co się
rusza; animizm i artyficjalizm
" 9-10 r.ż. nazwy pochodzą od ludzi, można zmieniać; artyficjalizm techniczny - człowiek
tworzy rzeczy techn.
" 11-12 r.ż. nazwa to tylko znak, świadomość mają zwierzęta, zjawiska są tworzone przez
naturę - artyficjalizm immanentny
Operacje - czynności umysłowe zinterioryzowane, zintegrowane i odwracalne.
Op. formalne:
" relacje między relacjami
" sieci relacji różnego typu
" logika zdań
" dokonywane na znakach (myślenie werbalne)
" myślenie dedukcyjne (od wniosków do ich zastosowania)
" myślenie hipotetyczne (stawianie i weryfikacja)
" wolne od ograniczeń formy i od strony treści
Najprostsza jest kombinatoryka.
Niezmienniki:
" ilość - 6
" masa - 8
" ciężar - 9
" objętość - 11
Krytyka Piageta:
" trudność replikacji
10
" nieprzywiązywanie wagi do danych ilościowych
" sprawności osiągane wcześniej niż opisał
" operacje formalne póz
niej
Teorie pospiagetowskie:
okresy dalszego życia jednostki
T. neopiagetowskie:
" wiążą rozwój poznawczy z przetwarzaniem inf.
" akcentują ograniczenia i strategie ich pokonywania
" zaznaczają rolę wiedzy
Badania podłużne (longitudinalne):
" ta sama grupa przez wiele lat
" wiele danych
" każdy badany wielokrotnie
" te same zmienne
Zalety:
" dynamika zmienności zachowań
" tempo zmian
" zmienność/stałość cech
" zmiany wewnątrzosobnicze
" ta sama klasa badanych zachowań w całym badaniu
" kontroluje zmienne poza wiekiem
" pokazuje wpływ wcześniejszych cech na póz
niejsze
" pozwala przewidywać dalszy rozwój
" pozwala badać utracone właściwości
Wady:
" dobór/utrzymanie grupy
" dobór metod
" trzeba wielu badaczy
11
" koszta
Alternatywa - wywiad.
Badania poprzeczne (transwersalne):
" bada się kilka grup w różnym wieku w tym samym czasie
" każda grupa jednorazowo
" założenie: różnice wieku = zmiany rozwojowego
Zalety:
" bada tendencje rozwojowe
" niski koszt
" krótki czas zbierania danych
" może prowadzić jedna osoba
" łatwe opracowanie statystyczne
Wady:
" utrata zmian indywidualnych
" dane uśrednione
" brak kontroli innych zmiennych
Badania ukośne:
" osoby z różnych pokoleń w tym samym wieku
" pomiar jednorazowy
" pomiar w różnym czasie
" ujawnia wpływ kohorty (pokolenia, grupy wiekowej)
" zestawia podejścia podłużne i poprzeczne
Zmienność wewnątrzosobnicza + wieloprzyczynowość = zmienność międzyosobnicza.
Metody psych. rozwojowej:
" obserwacja
" eksperyment: naturalny, quasi-eksp., laboratoryjny
" testy
" skale
12
" kwestionariusze
" metoda mikrogenetyczna
" metoda kliniczna Piageta
Bowlby:
Etologia - uwzględnia rolę więzi dziecka z matką. Psychoanaliza - wczesne doświadczenia
determinują dalszy rozwój. Pozostawał pod wpływem Harlowa (przywiązanie u małpek).
Wskaz
niki przywiązania:
" uśmiech społeczny selektywny (5-6 m.ż.)
" lęk przed obcymi (6 m.ż.)
" protest przeciw rozstaniu (12 m.ż.)
y
ródła przywiązania:
" akceptacja i gotowość reagowania na sygnały dziecka
" uśmiechanie się, dotykanie, trzymanie na rękach, kontakt wzrokowy
Przywiązanie to emocjonalna więz
między niemowlęciem a dorosłymi. Przejawy:
" zbliżanie się do dorosłych w sytuacji stresu
" nie obawianie się ich
" intensywna reakcja na zajmowanie się dzieckiem przez bliskich
" niepokój w sytuacji oddzielenia
Typy przywiązania:
" A - lękowo-unikające: brak emocji negatywnych przy rozstaniu, unikanie matki po
powrocie, względnie spokojne z obcym
" B - ufne: negatywne przy rozstaniu, entuzjastyczne na powrót matki
" C - lękowo-ambiwalentne: negatywne przy rozstaniu, negatywne na obcych, złość po
powrocie matki
Szumana akt działania:
zorientowanie się w sytuacji
propulsywna lub repulsywna reakcja
uchwycenie przedmiotu i oddziaływanie
13
etap
faza monosensor. pierw. polisensor. monosensor. wtór.
inicjująca pobudzenie peryferiów pobudzenie zmysłu pobudzenie zmysłu lub
receptora odbiór znaku
finalizująca pobudzenie centrum zaangażowanie innego aktualizacja notacji
receptora zmysłu, zwł. dotyku przedmiotu
efekt poznawczy mozaika pojedynczych kompleks wrażeń, powstanie
wrażeń notacja przedmiotu, umysłowego obrazu
identyfikacja i przedmiotu
stwierdzenie realności
Elementy aktu działania:
" podmiot (kto?)
" przedmiot (na co?)
" cel (w jakim celu?)
" sposoby (jak?)
" warunki i okoliczności (gdzie i kiedy?)
" środki (za pomocą czego?)
" skutki (co osiąga?)
Kierunku zmian aktywności w ontogenezie:
" internalizacja - od działań zewnętrznych i na przedmiotach do wewnętrznych, na
symbolach i znakach
" eksterioryzacja - uzewnętrznianie wiedzy, świadome stosowanie i dzielenie się nią
" dyferencjacja - od globalnych, niespecyficznych odpowiedzi na niewielką liczbę
zmiennych i brak ich różnicowania do odpowiedzi zróżnicowanych, uwzględniających
funkcję i strukturę obiektów, więcej zmiennych i różnicowanie ich wartości
" integracja - od łączenia dwóch prostych czynności i realizacji jednego działania
celowego do łączenia kilku czynności w złożone działanie i wielu działań w życiowy plan
(jak Pinky i Mózg)
" automatyzacja - od czynności powolnych, nieskutecznych, nieekonomicznych do
powstania przez powtarzanie ekonomicznych, szybkich, doskonałych
" mentalizacja - od braku planowania, przewidywania i kontroli przebiegu działań do
świadomego planowania, przewidywania, poprawiania, transformowania i kontrolowania
14
przebiegu
" indywidualizacja - odnajdywanie własnych sposobów zachowania się, wzrost autonomii
zachowań
" socjalizacja - przyjmowanie społecznych wzorców zachowania, systemu norm i wartości
Czynniki rozwoju (Schmidt):
zewnętrzne wewnętrzne
warunki środowisko zadatki anatomiczno-
fizjologiczne
wyznaczniki nauczanie i wychowanie aktywność własna
Odziedziczalność inteligencji: badania nad rodziną, badania bliz
niąt, badania dzieci
adoptowanych.
Heber: w sytuacji matka + opiekunka + dziecko IQ wyższe.
Eysenck i Prell: wyższe korelacje iq u jednojajowych niż dwujajowych.
Scarr-Salapatek: lepsze warunki sprzyjają ujawnianiu się różnic indywidualnych.
Petrill: odziedziczalność wysokich iq wydaje się większa niż niskich.
Buchard: jedno- i dwujajowe wychowywane oddzielnie; wyższa korelacja u jedno-.
Honzig: iq dzieci bardziej zbieżne z iq rodziców biol. niż adopcyjnych.
Capron i Duyme: średnie iq dzieci adoptowanych przez rodziców o wysokim statusie
społeczno-ekonomicznym (SES) było wyższe niż adoptowanych przez niski SES; dzieci
rodziców biol. o wyższym SES miały wyższe iq; kłopoty szkolne związane z SES rodziców
adopcyjnych.
Temperament:
Eysenck i Prell: duży wpływ dziedziczności, przede wszystkim u mężczyzn, na ekstrawersję i
neurotyczność.
Loehlin: wpływ genów i środowiska na odziedziczalność niewielki (do 60%).
Buss i Plomin: wszystkie cechy temperamentu uwarunkowane genetycznie: emocjonalność,
aktywność, towarzyskość. Najbardziej: emocjonalność i aktywność.
Strelau: najwyższa odziedziczalność reaktywności.
Braungart et al.: wpływ czynników genetycznych na temperament we wczesnym dzieciństwie
i rośnie z wiekiem.
15
Środowisko: naturalne, społeczne i kulturowe. Wpływy: zamierzone i niezamierzone.
Jakie środowisko, takie dziecko.
Psych. ekologiczna: takie dziecko, jakie jego działania w środowisku. Jednostka żyje w środ. i
jest nim dla innych. Zachowanie wywodzi się z łącznego wpływu cech wewn. i środowiska.
Zachowania molarne, znaczące dla jedn. w jej środowisku. Środ. ujmowane systemowo.
Zachowanie zależy od miejsca (ośrodki aktywności). Rozpatrywać w systemie powiązań
jednostka x środowisko. Nie tylko jawne zachowania, ale także subiektywny odbiór środowiska.
Interwencja psych. skierowana na cały system relacji.
Składniki ośrodka aktywności (Baker, Wright):
" ludzie: el. konieczny; liczba, hierarchia, satysfakcja
" zachowania: wg. wzorca
" przedmioty: tendencja do stabilizacji kształtu i układu
psych. poznawcza: takie dziecko, jaka jego interpretacja środowiska.
Bronfenbrenner:
" jednostka w centrum
" mikrosystemy: rodzina, szkoła, plac zabaw; bezpośredni wpływ na jednostkę
" mezosystem: interakcje między mikrosystemami
" egzosystem: dalsza rodzina, praca rodziców, szpital, sąsiedztwo; pośredni wpływ na
jednostkę
" makrosystem: wartości, prawa, zwyczaje
Rodziny w relacjach z innymi systemami:
" o granicach sztywnych i zamkniętych (brak wpływów)
" o granicach półprzepuszczalnych (tożsamość przy zachowaniu wymiany z otoczeniem)
" o granicach przepuszczalnych (poddawanie się wpływom otoczenia)
Wymiary funkcjonowania rodziny:
" spójność - więzi emocjonalne i stopień autonomii członków
" adaptacyjność - zdolność do zmiany struktury, ról, reguł
" komunikacja
Bernstein, wychowanie, komunikacja i język w rodzinie:
16
" pozycyjne: zachowania wyznaczane przez pozycję, kontrola imperatywna, rodzice
wykonują proste prace, niestabilne nagrody i kary, niezorganizowane wychowanie, dużo
środków niewerbalnych, mówienie o konkretach i przedmiotach, brak wyjaśnień, ubogi
język
" osobowe: role i zadania zależą od właściwości osoby, kontrola apelatywna, aktywne
wychowywanie, mówienie o osobach i abstrakcjach, bogaty język, uzasadnianie
Kultura
Rola w rozwoju:
" z
ródło doświadczeń
" z
ródło narzędzi do opracowania doświadczeń
Funkcje wychowania (Rorty):
" socjalizująca - przygotowanie do życia w społeczności, przekazywanie norm i wartości,
reguł i ról, akceptowanych sposobów rozwiązywania problemów, ważna dla grupy, grozi
indoktrynacją
" wyzwalająca - udzielenie pomocy w stawaniu się niepowtarzalną osobą, ujawnianiu
potencjału i wykorzystania przy rozwiązywaniu zadań, ważna dla jednostki, grozi
nieprzystosowaniem do życia w grupie
wywieranie wpływu przetwarzanie wpływu
przekazywanie wzoru czynności naśladownictwo
przekazywanie wzoru postępowania modelowanie
przekazywanie wzoru osobowego identyfikacja
formułowanie wymagań, stawianie zadań powtarzanie, ćwiczenie, nagrody i kary
organizowanie społecznych sytuacji wchodzenie w interakcje społeczne, pełnienie
wychowawczych ról społ.
przekazywanie systemu norm i wartości internalizacja
Wady kar:
" wyraża agresję, wzorzec siły
" pogarsza relacje wychowawca - wychowanek
" wzbudza niepokój, zwłaszcza gdy brak alternatywnej możliwości zachowania się
" obniża poczucie godności
" wyolbrzymia braki
17
" wzmacnia karane zachowanie, skupiając na nim uwagę
" nie wygasza zachowań niepożądanych
Wartości:
" witalne
ć% stanu ciała (czystość, zdrowie, wypoczęcie, sytość)
ć% relacji z innymi (przynależność, wspólnota, indywidualność, autorytet)
ć% sytuacji zewnętrznej (bezpieczeństwo, posiadanie, sukces, swoboda)
" duchowe
ć% poznawcze (wiedza, zrozumienie, uporządkowanie)
ć% estetyczne (piękno, porządek, harmonia, wzniosłość)
ć% moralne (sprawiedliwość, życzliwość, miłość, wierność)
ć% ontyczne (pokora, nadzieja, wiara w sens, zgoda na los)
Wychowanie odnosi się do jednostek i grup.
Nauczanie to planowa praca nauczyciela mająca na celu wywołanie określonej formy
aktywności (uczenie się) i przez to trwałej zmiany w strukturach wewnętrznych wychowanka.
Wychowanie a rozwój:
" niezależność, nauczanie za rozwojem
" nauczanie = rozwój, synchroniczny przebieg, nauczanie nie może zmieniać niczego w
rozwoju i musi liczyć się z jego prawami
" rozwój niezależny od nauczania, a nauczanie utożsamiane z rozwojem; rozwój to
dojrzewanie, dające grunt uczeniu, a ono pobudza dojrzewanie
" nauczanie wyprzedza rozwój, jest jego niezbędnym czynnikiem
Uczenie:
" warunkowe do 8. r.ż.
" konceptualne po 10. r.ż.
" zachowawcze
" innowacyjne
Funkcje edukacji:
18
" by wiedzieć; poznawcza
" by działać; pragmatyczna
" by żyć wspólnie; socjalizująca
" by być; personalna
Noworodek:
" postawa leżąca asymetryczna (głowa w jedną stronę i tam kończyny wyprostowane,
przykurczone z drugiej)
" przewaga zginaczy nad prostownikami
Odruchy:
" wspólne
ć% z
renicowy
ć% połykania
ć% ssania
ć% wydalania moczu i kału
" swoiste
ć% Babińskiego
ć% toniczno-szyjny
ć% Moro
ć% marszu automatycznego
ć% chwytny
Wolff wyróżnił 6 poziomów pobudzenia: głęboki sen, lekki sen, drzemka, bierne czuwanie,
aktywne czuwanie, krzyk.
Skale:
" Apgar: czynności oddechowe, częstość uderzeń serca, napięcie mięśniowe, reakcja stóp
na dotyk, barwa skóry
" Brazelthon: fizjologiczna reakcja na stres, kontrola pobudzenia, napięcie mięsniowe,
uwaga, relacje społeczne
" Farr: cechy zewn. (kolor skóry, kształt małżowiny itp.)
19
" Dubowitz: Farr + neurologiczne (zgięcie dłoni, sprężystość rąk, zdolność utrzymania
glowy)
" Ballard: fizyczne (lanugo - meszek płodowy, brodawki piersiowe, małżowiny, narządy
płciowe) i neuromięśniowe (postawa i ułożenie ramion)
Do 6. miesiąca funkcjonowanie ustroju i biochemia jak w okresie płodowym, "faza bierności".
Między 5 a 7 m.ż. "fizjologiczne narodziny", potem "faza ekspansji". Panowanie nad
własnym ciałem i doskonalenie się fizjologii i biochemii prowadzą do homeostazy.
Prawidłowości rozwoju ruchowego:
" od globalnych, rozlanych do zlokalizowanych reakcji ruchowych
" wcześniejsze przyswajanie ruchów cyklicznych (2-fazowych) niż acyklicznych (3-
fazowych)
Postawa niemowlaka:
wiek (m.ż.) opis
2 na brzuchu: unosi głowę, nieznacznie klatkę,
jednocześnie lub na przemian głowę i nogi
4-5 podnosi klatkę piersiową na wyprostowanych
rękach, opierając się na dłoniach
5-6 posadzone lub podciągnięte siedzi
8-10 stoi z podparciem
11 stoi bez podparcia
Lokomocja niemowlaka:
wiek (m.ż.) opis
3-4 obraca się z pleców na bok i na brzuch
5-6 z brzucha na plecy; trzymane za rączki samo
unosi się do siadu
8 pełza; siada samodzielnie
9 raczkuje, wstaje z podparciem
12 próbuje stawiać pierwsze kroki
Rozwój zdolności manipulacyjnych:
" 1 r.ż. niespecyficzna; ten sam repertuar schematów czynnościowych do wszystkiego
" ok. 2-3 r.ż. manipulacja specyficzna
Bruner: poznanie wyprzedza percepcję; nie da się wyodrębnić spostrzeżeniowo czegoś, czego
nie można wcześniej skategoryzować.
20
Do ok. 3 m.ż. akomodacja nie zachodzi prawidłowo - niemowlę widzi do ok. 21 cm przed sobą.
Do tego czasu dostrzega organizację obrazu, nie tylko szczegóły. W wieku 12 m. ostrość
dorównuje wzrokowi dorosłego. 3-5 m.ż. pojawia się i do 13 m.ż. rozwija widzenie
stereoskopowo-binokularne dzięki konwergencji osi wzrokowych i dostrajaniu kory.
Ok. 2 m.ż. pojawiają się płynne sakkady. Wzrok skupia się na brzegach przedmiotów i przenosi
ku środkowi. Dotyczy to też twarzy: brzeg twarzy -> oczy -> oczy i nos -> oczy, nos i usta.
W wieku 3 m. rozróżniają cztery podstawowe kolory, preferują żółtą i czerwoną nad zieloną i
niebieską.
Współdziałanie wzroku i słuchu pojawia się ok. 2 m.ż., zanika z powodu reorganizacji
systemów percepcyjnych i ok. 5 m.ż. wraca. 2-4 m.ż. dzieci są wrażliwe na brak
synchronizacji dz
więku i ruchu warg.
Czynności eksploracyjne pojawiają się w kontekście nowych bodz
ców i sytuacji, prowadzą
do zaspokojenia potrzeb poznawczych, występują w formie nastawienia receptorów, zbliżania
się do przedmiotu, manipulowania, stawiania pytań i hipotez. Rozpoczynają się w stadium ISM.
Znamiona:
" stosowanie wielu schematów do jednego przedmiotu
" modyfikowanie czynności w celu wykrycia własności przedmiotu
Emocje:
" ekspresja podstawowych 3 m.ż.
" różnicowanie ekspresji podstawowych 5 m.ż.
" lęk społeczny 7-8 m.ż.
" zabawy daj-masz 9 m.ż.
Dziecięca teoria umysłu: fragment reprezentacji świata, dot. stanów psychicznych innych
osób. Umożliwia myślenie o rzeczach nieobecnych, możliwych i wyobrażonych (podr. s. 71).
Zrozumienie czym jest aktywność umysłowa następuje w wieku 4 lat.
Płacz:
" podstawowy - monotonny, przerywany, staccato
" z bólu - nagły początek i narasta, ostry
" gniewny - poczerwienienie twarzy, silne podniecenie (hyhy ;)), długotrwały, z łkaniem
21
Do 4 m.ż. - kiedy dorosły przestanie się bawić. 5 m.ż. kiedy obcy dorosły zwraca na dziecko
uwagę. 9 m.ż., kiedy opiekunka idzie do innego dziecka.
Gesty:
" wskazujące 9-13 m.ż., prośba albo wskazanie
" reprezentujące 14+ m.ż., zastępują albo reprezentują informacje
Komunikacja ostensywna polega na zwracaniu uwagi na obiekty przez wskazywanie:
" protoimperatywy - wpływ w celu uzyskania obiektu
" protodeklaratywy - komentowanie aktualnego stanu rzeczy, wpływ na uwagę
12-16 m.ż. zaczynają łączyć gesty ze słowami. Najpierw zestawienie dwóch gestów, potem
gestu i słowa, potem łączenie słów. Funkcje:
" regulacja zachowania
" interakcja społeczna
" połączenie uwagi
Wokalizacja - produkcja dz
więków zbliżonych do mowy:
stadium charakterystyka
odruchowy krzyk i życiowe odgłosy 0-8 język wypełnia jamę ustną, kichnięcia i
TYDZ.! prychnięcia informują o zdrowiu
gruchanie i śmiech 8-16 tydz. dz
więki w interakcji społ., krzyk rzadszy i
bardziej zróżnicowany
zabawy wokalne 16-30 tydz. proste sylaby z przedłużeniem dz
więków
podobnych do spółgł. i samogł.; pośrednie
między gruchaniem a gaworzeniem
samonaśladujące gaworzenie 25-50 tydz. kombinacja samogł. i spółgł., powtarzane
stereotypowo, częściej gdy nie ma dorosłych;
dzieci głuche szybko zaprzestają, zwł. spółgł.
gaworzenie i ekspresywna mowa więcej spółgł., dojrzewanie kory, wypowiedzi
niezrozumiała 9-18 M.Ż.! niezrozumiałe, ale z charakterystyczną,
poprawną intonacją
Kontakty konwersacjopodobne: kontakty matka -> dziecko za pomocą środków werbalnych
i niewerbalnych.
Pod koniec 1 r.ż. próbuje nawiązać kontakt z rówieśnikiem.
Lokomocja poniemowlęca (2-3 r.ż.):
wiek lokomocja
15 m.ż. wchodzi po schodach na czworakach, chodzi
samo
22
18 ciągnie przedmioty na sznurku, wchodzi po
schodach z pomocą
25-30 schodzi bez trzymania poręczy, skacze i biega
36 stoi na palcach (nawet mi czasami nie
wychodzi ;)), jez
dzi na trójkołowcu
Pojawia się manipulacja specyficzna (2. r.ż.), dostrajanie ruchu do kształtu przedmiotów.
Buduje:
" Wieże
ć% 18 m.ż. 3-4 klocki
ć% 21 m.ż. 5 klocków
ć% 24 m.ż. 6 klocków
ć% 30 m.ż. 8 klocków (a potem spuszcza wodę...)
" Pociągi (ok. 21 m.ż.)
" 3D, np. mosty (30 m.ż.)
Komunikacja poniemowlęca: po 1 r.ż. 4-5 słów. Nadrozciągłość znaczeń. Reprezentacja
rozumienia (zapis dz
więków, znaczenia) tworzy się wcześniej i jest obszerniejsza niż
reprezentacja produkcji (artykulacja, wymowa, akcent). Hiperregularyzacja. Nadprodukcja
znaczeń - nieprecyzyjne używanie słów. Holofrazy - wypowiedzi jednowyrazowe. Przewaga
funkcji impresywnej i ekspresywnej nad symboliczną. Dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzi.
2 r.ż. zdania jednokrotnie złożone współrzędnie; 3 r.ż. zdania złoż. podrzędnie.
Dla 3 r.ż. charakterystyczne jest mówienie o pragnieniach (psychologia pragnień).
Pobudzenie dominuje nad hamowaniem. 2-3 r.ż. pojawiają uczucia zazdrości, dumy, winy,
zakłopotania, wstydu - związane z rozwojem "Ja" i rozumieniem sytuacji społ. (a moglibyśmy
być szczęśliwi...).
W związku z poczuciem sprawstwa, rozwojem "Ja" itp. pojawia się tzw. pęd posiadania i
dziecięcy negatywizm (3 r.ż.) - upór (werbalna odmowa) i opór fizyczny.
Średnie dzieciństwo (4-6 r.ż.) to rozwój fizyczny, zależny od płci, środowiska i rasy.
Dziewczynki rozwijają się szybciej. Zmiany neuro:
" mielinizacja, szczególnie pł. czołowych
" więcej synaps
23
" 5-7 r.ż. wyrównuje się udział theta (dotąd więcej) i alfa w trakcie czuwania
" synchronizacja pól i między płatami
Reprodukcja figur wg Szumana:
" 3 koło
" 3-4 krzyżyk
" 4-5 szyny
" 5-6 kwadrat
" 6-7 trójkąt, spirala
4-6 umiarkowanie dokładnie kopiują litery.
Słuch fonematyczny - umiejętność rozróżniania dz
więków mowy i odróżniania głosek.
6-7 nauka czytania; najlepszym predyktorem ma być segmentacja fonemowa i świadomość
sylabowa.
DAMON - stadialny model koncepcji przyjaz
ni:
poz 1. 5-7 rż osoba dla mnie mila, z którą dobrze mi się bawi
poz 2. 8-10 rż pomagają sobie i ufają, lubiany za swoje cechy
poz 3. 11+ rż intymne zwierzenia, trwała relacja oparta na podobnych osobowościach i
zainteresowaniach
24