Współcześnie uważa się, że :

Antropologia to nauka badająca zmienność organizmu człowieka jako jednej z form zoologicznych i poszukująca przyczyn tej zmienności.

W krajach anglosaskich antropologia bada kulturę, cywilizację, systemy społeczne, kwestie etniczne oraz właściwości biologiczne.

Działy antropologii w ujęciu polskim i byłych krajów demokracji ludowej.

Antropologia populacyjna- ma na celu wyróżnienie i opis poszczególnych ras i odmian ludzkich. Bada również procesy rasogenezy oraz etnogenezy, albowiem lód to nie to samo co jednostka taksonomiczna.

Antropologia ontogenetyczna- zajmuje się rozwojem osobniczym człowieka, procesami wzrostu, dojrzewania płciowego , kształtowania postawy ciała rozwoju sprawności ruchowej, zajmuje się wpływem czynników środowiskowych na procesy rozwoju.

Antropologia filogenetyczna- zajmuje się pochodzeniem człowieka jako gatunku i jego rozwojem rodowym.

Kierunki badawcze antropometrii sportowej .

1 opracowanie metod i technik pomiarowych dla specyficznych potrzeb problematyki właściwej kulturze fizycznej.

2 w ramach zagadnień ontogenetycznych analizowana jest zmienność budowy ciała podejmowane są próby programowania wymiarów ostatecznych, badany jest wpływ aktywności ruchowej na procesy wzrastania i rozwoju.

3 określanie genetycznych uwarunkowań motoryczności.

4 określanie biorytmicznej zmienności funkcji i cech organu ludzkiego.

5 morfologiczne metody selekcji do określonych dyscyplin sportowych.

Rozwój jest procesem przemian strukturalnych, które warunkują powstanie nowych form. Cechą rozwoju jest stały postęp uniemożliwiający cofanie się do stanu poprzedniego. Zjawiska rozwojowe analizowane w odniesieniu do zmian ewolucyjnych noszą nazwę Filogenezy. Z kolei ontogeneza czyli rozwój osobniczy jest ciągiem nieodwracalnych połączonych ze sobą procesów które kształtują organizm od momentu zapłodnienia do śmierci osobnika. Istotą ontogenezy jest uzyskanie maksymalnej niezależności i wydanie potomstwa.

Rozwój biologiczny- ( fizyczny) to całokształt procesów biologicznych jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie bez sfery psychiki.

Aspekty rozwoju. Należą one do dwóch grup:

Pierwsza z nich to grupa jakościowa-

rozrost- czyli powiększenie masy żywej substancji

różnicowanie- to stopniowo zachodzące zmiany, które prowadzą do zróżnicowania pierwotnie jednolitych struktur. Mogą zachodzić na poziomie komórkowym tzw. cytogeneza , na poziomie tkankowym tzw. histogeneza, , narządów i układów - organogeneza oraz kształtowania się proporcji ciała - typogeneza.

dojrzewanie- polega na doskonaleniu funkcji poszczególnych narządów i układów w obrębie całego organizmu.

Druga grupa to aspekty ilościowe.

Kinetyka rozwoju- poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika. Może być niski, przeciętny, wysoki

Rytmiczność rozwoju - charakteryzuje ona różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

Tempo rozwoju - wielkość zmiany cechy przypadająca na jednostkę czasu.

Regulacja procesów rozwoju

Zjawiska rozwojowe są stymulowane i kontrolowane przez hormony. Homeostat funkcji wewnątrz wydzielniczych znajduje się w OUN w podwzgórzu. Działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego. W podwzgórzu znajdują się dwa układy. Pierwszy z nich wytwarza i transportuje wazopresynę odpowiedzialną za gospodarkę wodną organizmu, i oksytocynę odpowiedzialna za akcję porodową , które gromadzone są w tylnym płacie przysadki mózgowej. Dwa układy stanowią tzw. czynniki uwalniające, które pobudzają przedni płat przysadki do wydzielania somatotropiny, gonadotropin, tyreotropiny, oraz adrenokortykotropiny. Przysadka więc pełni funkcję nadrzędną wobec innych gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Gonadotropiny stymulują jądra. U dziewcząt estrogen pobudza rozwój narządów płciowych i otłuszczenia podskórnego. Testosteron u mężczyzn warunkuje rozwój drugorzędnych cech płciowych i muskulatury mięśniowej.

Somatotropina reguluje rozwój komórek i tkanek oraz chrząstek nasadowych. Jej niedobory powodują niedorozwój wzrostowy przysadkowy.

Tyreotropina pobudza tarczycę - produkowana przez tarczycę tyroksyna wpływa na rozwój i uwapnienie chrząstek nasadowych uzębienia, intensywność przemiany materii, sprawność umysłową. Jej nadmiar powoduje przyrost nagły.

Adrenokortykotropiny pobudzają gruczoły nadnerczowe, które są odpowiedzialne za wydzielanie androgenów nadnerczowych. Te wpływają na kształtowanie się drugorzędnych cech płciowych, rozwój umięśnienia i tempo rozwoju.

Genetyczne uwarunkowania rozwoju

W 1934 Verschuer opisał kompleks genów sterujących rozwojem i wzrastaniem. Wyróżnił w nim geny wzrastania I II i III rzędu.

Geny I rzędu decydują o podziałach komórkowych i ich różnicowaniu po zapłodnieniu. Geny II rzędu odpowiedzialne są za wzrastanie w okresie embrionalnym i płodowym . geny I i II rzędu są więc aktywne w życiu wewnątrz macicznym.

Geny III rzędu sterują wzrastaniem od urodzenia do dojrzewania. W obrębie tej grupy genów wyróżniamy:

Kompleks dziecięcy- faza jego aktywności pokrywa się z fazą aktywności przysadkowego czynnika wzrastania.

Kompleks pokwitaniowy- jego aktywność przypada na fazę aktywności sterydów.

Teorie starzenia się

Procesy starzenia się są jeszcze słabo poznane.

I grupa teorii dowodzi, że starzenie się i śmierć są realizacją genetycznego uwarunkowania rozwoju.

II grupa wiąże proces starzenia ze zmianami w genotypie komórki.( mutacje )

III grupa teorii mówi, że kumulacja nieprawidłowości wywołana jest przez zmiany w kolagenie komórki i DNA.

IV grupa teorii opiera się na twierdzeniu, że ssaki posiadają zegar biologiczny zlokalizowany w podwzgórzu i ono tez jest odpowiedzialne za starzenie się poprzez hormony.

Cechy funkcjonalne

Z tych cech siła absolutna jest słabo kontrolowana genetycznie co oznacza, że jest to cecha w znacznym stopniu poddająca się treningowi. Maksymalna moc anaerobowa posiada wysokie wskaźniki dziedziczenia co powoduje ograniczone możliwości wytrenowania określonych osobników. Szybkość jest słabo zdeterminowana genetycznie, wydolność aerobowa będąca podstawą zdolności wytrzymałościowych wykazuje średni stopień kontroli genetycznej. Jednocześnie jest silnie związana z wielkością matczyną ( mitochondria bowiem dziedziczymy w linii matczynej ). Tętno spoczynkowe słabo kontrolowane, wysiłkowe silnie. Zdolności koordynacyjne w większości wykazują słabą kontrolę genetyczną, tylko orientacja przestrzenna wykazuje średni stopień dziedziczności.

Skład tkankowy ciała- z punktu widzenia antropologii, najprostszy model to model dwuelementowy wg którego ciało składa się z tłuszczu i masy ciała szczupłego- tu zalicza się kości i mięśnie, oraz wodę. Przyjmuje się, że jej zawartość to 71-72 g na 100g tkanki mięśniowej, podczas zmian rozwojowych całkowita woda ciała ulega powiększeniu wg takiego samego wzorca jak wzrost masy, więc obserwuje się relatywnie szybki wzrost w okresie niemowlęcym i nieco wolniejsze tempo rozwoju w okresie dzieciństwa wczesnego. W czasie skoku pookwitaniowego powiększenie zawartości wody jest większe u chłopców niż u dziewcząt co jest związane z różnicą w masie mięśni. Utrzymuje się to aż do śmierci. Masa ciała szczupłego wzrasta podobnie jak masa i wysokość ciała. Masa szkieletu powiększa się zgodnie ze wzrostem wysokości ciała. Szkielet małego dziecka waży około 95 g , u osób dorosłych M- 4,4 kg a u K 2,8 kg.

Masa szkieletu jest generalnie większa u M i różnica ta powiększa się w okresie pokwitania.

Liczba włókien mięśniowych jest ustalona w 3 trymestrze ciąży i jest nie zmienna. Dalszy rozwój masy mięśniowej przebiega stopniowo do okresu pokwitania - w czasie dojrzewania przyrost umięśnienia jest stosunkowo większy u M.

Całkowity tłuszcz ciała wzrasta intensywnie w pierwszych 2-3 latach życia. Potem wartości stabilizują się, aż do okresu pokwitania. W okresie przed dojrzewaniem obserwuje się u obu płci powiększenie masy tłuszczu. Natomiast w okresie dojrzewania wzrost masy tłuszczowej tylko u kobiet pod wpływem estrogenów.

Endo i egzogenne czynniki rozwoju.

Wśród endogennych wyróżniamy:

I genetyczne determinanty rozwoju.

Płeć, rasę, konstytucję.

II pragenetyczne stymulatory rozwoju

Wiek rodziców, liczba przebytych ciąży.

Egzogenne to:

I biogeograficzne modyfikatory naturalne.

Flora, fauna, zasoby mineralne, skład wody, gleby, powietrza, klimat, ukształtowanie terenu

II społeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju.

Pochodzenie społeczne

Charakter i wielkość środowiska, poziom wykształcenia, wysokość zarobków, tradycje awyczaje społeczne.

Ad 1.( I )

płeć - genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i co się z tym wiąże kształtowanie ostatecznych wymiarów i proporcji ciała. Genotyp żeński warunkuje większą odporność na czynniki środowiska zewnętrznego, natomiast genotyp męski wiąże się z większą umieralnością okołoporodową i większą zmiennością torów rozwojowych. Przez cały okres rozwoju dziewczęta wykazują przyspieszenie wzrastania co powoduje zmniejszenie ostatecznych wymiarów ciała , skrócenie kończyn dolnych i wydłużenie tułowia. Mężczyźni rosną przeciętnie dwa lata dłużej , mają dłuższe kończyny, szersze ramiona i krótszy tułów.

rasa- odmiana czarna w porównaniu z białą wykazuje większe zaawansowanie w rozwoju biologicznym. Dotyczy to okresu płodowego i pourodzeniowego. Najwolniej rozwijają się przedstawiciele odmiany żółtej. Mieszańców międzyrasowych charakteryzują wartości pośrednie. Zaznacza się większy wpływ genotypu matki na organizm potomków.

konstytucja- najszybciej dojrzewają osobnicy endomorficzni, których charakteryzuje silny rozwój otłuszczenia podskórnego. Najwolniej dojrzewają osobnicy o budowie ektomorficznej. Pośrednie tempo dojrzewania charakteryzuje dzieci o budowie mezomorficznej. Dziewczęta późno dojrzewające charakteryzują się bardziej chłopięcą sylwetką, natomiast chłopcy endomorficzni mają sylwetkę dziewczęcą.

Ad 1 ( II )

genotyp i mechanizmy regulacyjne matki- we wczesnych etapach ontogenezy właściwości organizmu matki do pewnego stopnia przysługują własne genetyczne predyspozycje płodu. Stwierdzono duże podobieństwo między matką i dzieckiem w wysokości ciała, kształcie głowy, nosa, pigmentacji oczu i włosów, oraz w RR krwi. Tryb życia matki wpływa na płód.

wiek rodziców- wraz ze zwiększeniem wieku matki obserwuje się skrócenie czasu trwania ciąży oraz wzrost liczby wad wrodzonych. Związane jest to ze wzrostem mutacji komórek rozrodczych. Poza tym w mieście najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lat i ojców nieco starszych niż matki. Dzieci matek młodocianych rodzą się bardzo duże ale potem ich rozwój jest wolniejszy.

liczba przebytych ciąży- dzieci pierworodne są w chwili urodzenia krótsze i lżejsze niż dzieci ciąż następnych. Jednocześnie rozwijają się najszybciej. Wraz ze zwiększeniem liczby ciąż wzrasta umieralność okołoporodowa i w okresie noworodkowym, oraz zwiększa się liczba poronień samoistnych. Biologicznie w najlepszej kondycji są osoby dojrzałe z 3,4,5 ciąży.

Ad 2 ( I )

Biogeograficzne modyfikatory naturalne- czynniki środowiska zewnętrznego mogą wymuszać zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwojowej osobnika. Cechy klimatu wpływają na właściwości fizjologiczne i rozwój morfologiczny. W klimacie umiarkowanym obserwuje się szybsze dojrzewanie i najdłuższy okres płodności u kobiet. W strefie tropikalnej i klimacie zimnym rozwój jest nieco spowolniony, osoby zamieszkujące klimat gorący charakteryzują się mniejszą wysokością ciała i masą ciała, niższym poziomem przemiany materii i dłuższymi kończynami. Ludzi zamieszkujących klimat zimny charakteryzują krótsze kończyny, dłuższy tułów, przysadzista budowa ciała. Zmienność pór roku oddziałuje na zmienność wzrastania i rozwoju. Na wiosnę większe są przyrosty wysokości ciała, jesienią masy ciała. Noworodki urodzone wiosną są dłuższe. Położenie geograficzne ma także znaczący wpływ ponieważ osoby zamieszkujące wysoko nad poziomem morza charakteryzuje budowa w której dominuje rozrośnięta klatka piersiowa. Ponadto wykazują niższe ciśnienie tętnicze, niższą liczbę skurczów serca, wyższy poziom czerwonych krwinek i hemoglobiny. Choroby o podłożu genetycznym i zaburzenia hormonalne w sposób trwały modyfikują linię rozwoju.

Ad 2 ( II )

społeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju- dzieci rodzin inteligenckich i warstw uprzywilejowanych wykazują znaczne przyspieszenie dojrzewania. Budowa ich jest bardziej smukła w wymiary ostateczne są większe. Wykształcenie wywiera dobry wpływ na rozwój. Przyspieszenie rozwoju wykazują dzieci rodziców o wyższym wykształceniu. Najwolniej rozwijają się dzieci rodziców z podstawowym wykształceniem. Opóźniająco na rozwój wpływa wielodzietność rodziny. Najszybciej rozwijają się dzieci zamieszkujące wielkie miasta, najwolniej zaś zamieszkujące na wsi.

Wszystkie zaburzenia rozwoju są częstsze u mężczyzn, mężczyźni są delikatniejsi i słabsi biologicznie.

Zmiany proporcji ciała z wiekiem

Proporcje ciała małego dziecka zmieniają się z wiekiem i w sposób zasadniczy różnią się od proporcji charakterystycz­nych dla osobników dorosłych. Wynika to z różnej dynamiki zwoju poszczególnych cech oraz różnego stopnia zaawan­sowania rozwojowego.

Noworodki i (w nieco mniejszym stop­niu) niemowlęta, w stosunku do dorosłych, posiadają dużą głowę, krótką szyję, długi tułów oraz krótkie kończyny zwłaszcza dolne. Przykładem tego może być fakt, że u niemowląt wysokość głowy mierzona od najwyższego punktu głowy do podbródka stanowi czwartą część długości ciała podczas gdy u dorosłego ósmą część ciała. Dla wczesnych okresów rozwoju, zwłaszcza dla noworodka i niemowlęcia, charakterystyczna jest niska i względnie szeroka twarz z dużymi oczodołami, szerokim i wypukłym ku przodowi czołem, szerokim nosem o lekko wklęsłym i mało wystającym grzbiecie. Szyja jest bardzo krótka, tułów zaś długi, stanowiący niemal połowę długości całego ciała, gdy u dorosłego człowieka stanowi on tylko około 3/8 tej długości. Kończyny niemowlęcia są stosunkowo krótkie stanowią w przybliżeniu trzecią część długości ciała gdy u dorosłego osobnika około połowy tej długości. Do uzyskania ostatecznych wymiarów ciała różnicują się proporcje między kończynami górnymi a dolnymi. Początkowo około piątego roku życia długość kończyn dolnych jest w stosunku do długości ciała mniejsza od stosunku kończyn górnych. W stosunku do ramienia długie przedramię, a w stosunku do uda - podudzie. W ciągu całego rozwoju długość kończyny dolnej zwiększa się około 5 razy, górnej 4 razy. Długi u niemowląt tułów w ciągu całego rozwoju zwiększa się trzykrotnie przy czym we wczesnym dzieciństwie wzrastanie tułowia jest proporcjonalne do długości ciała, lecz od trzeciego roku życia wzrastanie to staje się wolniejsze niż kończyn dolnych przez co w stosunku do wysokości ciała tułów stopniowo ulega skróceniu zaś kończyny wydłużeniu. Fakt ten szczególnie wyraźnie zaznacza się u chłopców w okresie przedpokwitaniowym, powodując przejściowo, na tle zaistniałych dysproporcji swoistą kanciastość budowy i spowodowaną tym niezgrabność ruchów. Po okresie dojrzewania następuje wyraźne wyrównanie proporcji związane z zahamowaniem wzrastania kończyn i dalszym rozrastaniem tułowia.

Cylindryczna klatka piersiowa noworodka w toku rozwoju ulega spłaszczeniu. Fakt ten związany jest z większym tempem rozwoju wymiaru poprzecznego klatki piersiowej w stosunku do wymiaru strzałkowego, opuszczeniem mostka, zmianą kąta ustawienia żeber. Stosunek obwodu głowy do obwodu klatki piersiowej kształtuje się następująco: u noworodka obwód głowy jest około 2 cm większy od obwodu klatki piersiowej. Następnie dzięki większej dynamice rozwojowej tego ostatniego następuje przeciętnie w trzecim miesiącu życia tzw. przekżyrzowanie linii rozwojowych obu obwodów. Moment ten jest jednak osobniczo bardzo zmienny i aż do trzeciego roku życia występują osobnicy, u których obwód głowy jest stale większy od obwodu klatki piersiowej. W związku z powyższym wskaźnik piersiowo-głowowy uważa się za jeden z mierników- obok wysokości i ciężaru ciała -stanu rozwoju fizycznego niemowląt i małych dzieci. Dymorfizm płciowy cech somatycznych u małych dzieci jest słabo zaznaczony. Chociaż w okresie życia płodowego większymi wartościami średnich arytmetycznych wszystkich cech morfologicznych charakteryzują się zespoły chłopców, to w wieku od 0 do 3 lat zaobserwowane różnice płciowe w badanych cechach są statystycznie nieswoiste. Chłopców cechuje jedynie realnie większy obwód głowy. W następnych okresach rozwoju obserwuje się tendencję do zwiększania się z wiekiem różnicy pomiędzy chłopcami a dziewczętami na korzyść chłopców., przy czym kolejność cech dyskryminacyjnych jest jeszcze nie ustalona. Wcześniejsze dojrzewanie płciowe dziewcząt sprawia, że w wieku 11-14 lat przerastają one chłopców znaczną liczbą cech. Między 11-13 rokiem życia są one przeciętnie nieco wyższe od chłopców, a w wieku 12-14 lat również cięższe. W tym wieku również dziewczęta przewyższają chłopców wartościami takich cech jak: długość tułowia, długość kończyn dolnych, szerokość bioder, obwód ramienia.

Od piętnastego roku życia zmienia się to na korzyść chłopców.

Charakterystyka okresów rozwojowych

Życie wewnątrzmaciczne - kyematogeneza

Życie wewnątrzmaciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej matki przez plemnik ojca. Cytoplazma komórki rozrodczej zawiera jądro, w którym znajdują się 23 pary chromosomów. W nich zlokalizowane są geny będące nośnikami cech dziedzicznych. Chromosomy somatyczne i w przypadku kobiet - płciowe występują zawsze parami, mają taką samą wielkość, wygląd i zawierają tą samą liczbę genów ułożonych w tej samej kolejności. U mężczyzn natomiast chromosomy płciowe są różnej długości ( większy jest chromosom X ). W zygocie z każdej pary chromosomów jeden pochodzi od matki, a drugi od ojca. Wszystkie komórki jajowe mają po jednym chromosomie X., natomiast plemniki w połowie zawierają chromosom X , w połowie chromosom Y. Jeśli jajo zostanie zapłodnione przez plemnik z chromosomem X to powstaje zygota żeńska XX, jeśli zaś przez chromosom Y powstaje zygota męska XY. Zapłodnienie zwykle następuje w górnej 1/3 części jajowodu.

podokres jaja płodowego-

rozpoczyna się od powstania zygoty i trwa do implantacji w ścianie macicy około 8 dni. Zygota podlega bruzdkowaniu, tworzy się morula w której pojawia się jamka przekształcająca ją w blastocytę.

podokres zarodkowy- embrionalny.

Trwa do około 8 tygodnia. Zarodek cechuje się dużą wrażliwością na wpływ czynników zewnętrznych. W tym czasie powstaje większość wad rozwojowych. Rozwój w tym podokresie jest szczególnie szybki, ma miejsce proces tworzenia się wszystkich układów anatomicznych i narządów. Oczywiście najpierw ma miejsce różnicowanie ektodermy, mezodermy, endodermy. Z ektodermy położonej najbardziej zewnętrznie powstaje między innymi naskórek, szkliwo zębów. Z położonej środkowo mezodermy powstają m.in. skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, gruczoły płciowe. Z zewnętrznej warstwy endodermy powstaje m. in. Układ oddechowy i przewód pokarmowy. W tej fazie rozwojowej około 5 tygodnia dokonują się istotne zmiany w wyglądzie zarodka. Traci on częściowo wygięcie grzbietowe kręgosłupa, przez co uzyskuje bardziej wyprostowane ułożenie, rozwija się twarz zarys oczu, nosa, uszu, w kończynach rozwijają się palce, zanika zawiązek ogona., różnicują się narządy płciowe. Zstępowanie serca powoduje uwydatnianie szyi. Podokres ten kończy się w momencie pojawienia się szpiku w kości ramiennej ( 8 tydzień )

podokres płodowy- fetalny

trwa od 9 tygodnia po zapłodnieniu do urodzenia w około 40 tygodniu. W podokresie tym ma miejsce wzrastanie układów i narządów upodabniające je do formy ostatecznej. Ma miejsce redukcja przepukliny pępkowej, małżowiny uszne wzrastają do poziomu oczu, powieka górna i dolna ulegają zetknięciu. W licznych kościach pojawiają się punkty kostnienia, a na palcach rozwijają się paznokcie. W 5 miesiącu ciało pokrywa lanugo oraz pojawiają się włosy na głowie. W 6 miesiącu zaznaczają się brwi. W 8 jądra zstępują do moszny. Wzrost i rozwój w okresie płodowym jest uporządkowany i szybki. Kierunek rozwoju postępuje od głowy do stóp i od osi głównej ciała do części dystalnych.w okresie płodowym skóra jest początkowo ciemnoczerwona.

Życie po urodzeniu-

okres noworodka- trwa od urodzenia do ustąpienia objawów związanych z porodem-przeciętnie około cztery tygodnie. W zależności od wieku płodowego, liczonego od pierwszego dnia ostatniej menstruacji, noworodki dzieli się na : niedonoszone , których wiek płodowy nie przekracza 38 tygodni, donoszone urodzone w 38-42 tygodniu i przenoszone urodzone po 42 tygodniu.

Moment urodzenia kończy okres homeostazy płodowej charakteryzujący się ciągłością żywienia i brakiem utraty ciepła. Pojawia się więc uczucie głodu i chęć jego zaspokojenia. Noworodek jest istotą całkowicie bezradną. Obserwuje się u niego wzmożone napięcie mięśni kończyn, jego ruchy są nieskoordynowane. Ma natomiast wykształcony cały szereg odruchów bezwarunkowych ( ssania, połykania, pełzania, chwytny, odruch Moro ) ponadto noworodka cechuje niska odporność immunologiczna. Oceny noworodka dokonuje się wg tzw. skali Apgar, w której noworodek może uzyskać 10 pkt. O C E N A.

okres niemowlęcia- trwa od zakończenia okresu noworodka do około pierwszego roku życia. ( do przyjęcia postawy spionizowanej ). Okres ten cechuje duże tempo rozwoju chociaż maleje ono z każdym miesiącem życia. Wielofazowy sen pod koniec pierwszego roku życia staje się dwu-, trzy fazowy z wydłużającym się okresem snu nocnego. Siła i sprawność mięśniowa wzrastają w kolejności od głowy przez kończyny górne po dolne: podnoszenie głowy ma miejsce przeciętnie w wieku 1-3 miesięcy, obrót wokół osi - 3-5 miesięcy, siadanie - 6-9 miesięcy, stawanie i chodzenie 10-13 miesięcy. W okresie poniemowlęcym zarastają się ciemiączka boczne w pierwszym miesiącu i duże około 1,5 roku. W szóstym miesiącu życia pojawiają się siekacze mleczne, a w dwunastym liczba zębów mlecznych wynosi najczęściej 6. wzrasta zdolność odbierania wrażeń zmysłowych. W wieku poniemowlęcym występuje stopniowy rozwój mowy.

okres wczesnego dzieciństwa- trwa u obojga płci od około 1 do 6-7 roku życia. Okres ten cechuje spadek tempa rozwoju fizycznego, przy czym wyraźniej spada przyrost ciężaru ciała, powodując pozorne szczuplenie. Wzrasta tułów i kończyny dolne . stopa ulega wysklepieniu, silniej niż u dorosłych zaznacza się lordoza lędźwiowa, słabe są mięśnie brzucha i inne ustawienie miednicy, co powoduje znaczną wypukłość brzucha. Dojrzewanie układu nerwowego sprawia, że do trzeciego roku dziecko winno opanować funkcję świadomego oddawania moczu. W tym okresie duża jest ruchliwość dziecka, polepsza się koordynacja mięśni, przy słabej jednak wytrzymałości. W wieku 2,5 roku dziecko powinno posiadać wszystkie zęby mleczne. Słaby jest aparat ścięgnisty i chwiejny system nerwowy. W wieku około 3,5 roku zanika oburęczność na rzecz preferencji czynnościowej jednej ręki zwykle prawej.

okres starszego dzieciństwa- to okres zróżnicowania płciowego. Rozpoczyna się on od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy się zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt ma to miejsce najczęściej między 12 a 15 rokiem życia, u chłopców zaś około 16-18 miesięcy później. Pod koniec tego okresu wyraźnie zaznaczają się różnice dymorficzne w postaci większej szerokości barków u chłopców i bioder u dziewcząt. Układ limfatyczny po okresie największego rozwoju ulega regresji. Wzrost gałki ocznej w kierunku przednio-tylnym przy mniejszej elastyczności prowadzi do występowania przejściowej krótkowzroczności okołopokwitaniowej. Okres dojrzewania płciowego przypada u dziewcząt na około dwunasty rok, a u chłopców na czternasty i decyduje o dojrzałości osobniczej dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Dojrzałość rozwoju różnych narządów, gruczołów dokrewnych, zwłaszcza wzmożona czynność przysadki, tarczycy, nadnercza gruczołów płciowych, stanowi o nagłym skoku rozwojowym ustroju. Skok wysokości ciała wyraża się w przyrostach rocznych wynoszących 6-9 cm, gdy uprzednio wynosił 3-4 cm . Ciężar ciała wzrasta wolniej około 5-6 kg rocznie lecz trwa dłużej. W tym czasie mniejsze są przyrosty długości tułowia, szybsze zaś kończyn górnych i dolnych, w tym stóp i rąk. Powoduje to przejściową dysharmonię budowy, niezgrabność ruchów. Szybsze wzrastanie tułowia i wyrównanie dysharmonii ma miejsce po okresie dojrzewania, gdy zakończone jest wzrastanie. W okresie tym kształtuje się budowa męska lub kobieca - wzrasta klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców, a bioder u dziewcząt. Różnice płci pogłębia szybki rozwój umięśnienia u chłopców a otłuszczenia u dziewcząt, rozrost krtani powodujący wydłużenie strun głosowych i mutację głosu chłopców, pojawia się męskie owłosienie w okolicy łonowej, tułowia, twarzy, szybko wzrastają jądra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych, rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym, rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się pojemność życiowa płuc, wymiary serca. Skok pokwitaniowy może powodować niemiarowość oddechu, wahania ciśnienia i omdlenia. Okres ten trwa około 4-5 lat. Jego długość i intensywność w dużej mierze zależą od typu budowy. Mniej zaznacza się bowiem skok pokwitaniowy u osobników o budowie ektomorficznej. Okres ten dzieli się na etapy;

1 przygotowawczy - faza prepubertalna - do 12 roku życia.

2 dojrzewania - faza pubertalna- między 12-16 rokiem życia.

3 dorastania- faza postpubertalna- trwa od 16-18 roku życia.

Początek fazy przedpokwitaniowej u chłopców zaczyna się pojawieniem we krwi gonadotropin i zwiększeniem wydzielania z moczem 17- ketosterydów, co ma miejsce między 7-9 rokiem życia. Jest to początek produkcji androgenów. Często pojawia się tutaj stadium feminizacji trwa krótko ale jednak występuje. Stadium to cechuje lekko ginekoidalna sylwetka, przyrost tkanki tłuszczowej i ginekomastia.

dojrzewanie dziewcząt- przejawia się podobnymi i różnymi cechami w stosunku do chłopców. Różna jest ( przyspieszona o około dwa lata) u dziewcząt chronologia dojrzewania. Początek tego okresu związany jest z morfo-funkcjonalnymi przeobrażeniami jajników, dalej macicy. Pierwszą cechą fazy przedpokwitaniowej jest zaokrąglenie bioder, zaznaczające się od 10 roku życia. Początek rozwoju piersi przejawia się nabrzmieniem łuków brodawek, oraz ich ciemnoróżowym zabarwieniem. Skok pokwitaniowy wysokości ciała występuje około 10-13 roku życia. Szczyt tego skoku u dziewcząt miejskich jest wcześniejszy. Faza szybkiego wzrastania kończyn, bioder i tkanki tłuszczowej oraz ciężaru ciała kończy się dojrzewaniem, co przejawia się menstruacjami. Przeciętnie menarcha pojawia się w wieku 13,5 lat w mieście i 14,5 lat na wsi.

okres młodzieńczy- trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego ustania wzrastania wzwyż i ustalenia się wysokości ciała. Trwa to u kobiet przeciętnie do 18-20 roku życia, u mężczyzn do wieku 20-23 lat. W tym okresie ma miejsce dorastanie organizmu głównie dzięki wzrastaniu tułowia Następuje zakończenie rozwoju kości np. czaszce kostnieje chrząstkozrost klinowo-potyliczny, następuje całkowite zespolenie się nasad z trzonami kości długich zauważa się wyraźne przyrosty ciężaru ciała.

okres wieku dojrzałego- trwa u kobiet do zakończenie funkcji gruczołów płciowych klimakterium u obu płci do około 50-60 roku życia. W tym okresie widoczne są zmiany inwolucyjne - wypadanie bądź siwienie włosów, silne zarastanie szwów czaszkowych, ścieranie koron zębów, odkładanie tkanki tłuszczowej, uwstecznianie akomodacji oka.

okres starości- dzieli się na trzy podokresy:

I - w którym zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do około 65-70 roku życia.

II - w którym zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, a także są zwiotczałe więzadła i mięśnie, trwa do około 80 roku życia.

III - po 80 roku życia charakteryzuje się zanikaniem różnic płciowych i konstytucyjnych, następuje ponowne odchudzenie ciała.

Genetyczne uwarunkowania cech morfofunkcyjnych

Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT do ST a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie.

Trend sekularny i akceleracja rozwoju

Trend sekularny to ciąg zmian fenotypowych o charakterze nie ewolucyjnym zachodzących z pokolenia na pokolenie w stałym kierunku.

Przejawy trendu sekularnego-

- powiększenie ostatecznych wymiarów ciała .

- przyspieszenie rozwoju

- zmiana kolejności niektórych etapów rozwojowych, udokumentowana rozwojem uzębienia. obecnie jako pierwsze zęby stałe częściej wyżynają się siekacze podczas gdy do niedawna były to dolne trzonowce.

- opóźnienie procesu starzenia, ilustracją tego zjawiska jest przesuwanie w górę wieku menopauzy u kobiet, kiedyś występowała ona u kobiet 40 letnich, XVI wieku u 45 letnich, w połowie XX wieku około 49 roku życia, a obecnie 49-52 lata, a na zachodzie u kobiet w wieku 55 lat.

Przyczyny trendu sekularnego - najstarsza teoria mówiła, że przyczyną jest podniesienie temperatury, kolejna, że jest on wynikiem zmiany nawyków i korzystania z kąpieli słonecznych. Następna mówiła, że był on wynikiem heterozji wskutek rozbicia izolacji genetycznej ( migracja ze wsi do miasta

i mieszanie się populacji ). Inna teoria głosiła, że to zmiana odżywiania. Potem mówiono że trend sekularny jest efektem zmian cywilizacyjnych.

Metody określania wieku

I - wiek kalendarzowy- od urodzenia do momentu badania, określony liczba lat i miesięcy.

II - wiek rozwojowy ( biologiczny ) miernik stanu biologicznej dojrzałości organizmu. Wiek ocenia się na podstawie czterech kryteriów: Wiek kostny, Wiek zębowy, Wiek drugorzędnych cech płciowych,

Wiek morfologiczny

Wiek kostny- odzwierciedla stan zaawansowania w rozwoju układu kostnego, ponieważ pojawienie się punktów kostnienia odbywa się w określonej kolejności umożliwia to indywidualną ocenę czy proces rozwoju szkieletu jest opóźniony czy przyspieszony. Metody oceny wieku dzieli się na dwie grupy:

Jednosegmentową - oparta na jednym segmencie ciała, w tej grupie metod znajduje się metody atlasowe i punktowe.

Wielosegmentowa - opartą na kilku wybranych elementach np. ręka, staw kolanowy, stopa. Jest to metoda najbardziej precyzyjna lecz nie jest ona powszechnie stosowana.

Wiek zębowy- określa się na podstawie liczby wyrżniętych zębów lub na podstawie wieku w którym wyżynają się zęby. Jej wadą jest to, że stosuje się ją tylko i wyłącznie miedzy 1-2 rokiem życia, oraz 6-14 rokiem życia.

Wiek drugorzędowych cech płciowych- opiera się na opisie faz w rozwoju tych cech ( genitalia, owłosienie łonowe, gruczoły piersiowe, czasem owłosienie pachowe ) oceny dokonuje się metodą antroposkopijną przez porównanie poszczególnych elementów u dziecka ze skalą fotograficzną Tannera. Ma ograniczenia - stosowanie tylko w okresie pokwitania

wiek morfologiczny - najpowszechniej stosowany. Wiek wysokości i masy ciała określamy przez porównanie z siatką centylową lub tablicą i następnie oblicza się wiek rozwojowy.

Wiek morfologiczny I- wiek wysokości + wiek masy ciała + wiek kalendarzowy / 3

Wiek morfologiczny II - wiek wysokości + wiek masy / 2 ( jest bardziej precyzyjny )

Miernik sprawności fizycznej - spełnia rolę normy rozwojowej w odniesieniu do cech funkcjonalnych. Zwykle obejmuje kilka podstawowych zdolności motorycznych. Przy zastosowaniu miernika wyprowadza się jeden ogólny wskaźnik informujący o sprawności fizycznej dziecka. 1 miernik został opracowany w 1934 przez Jana Mendlarskiego. Oceny osiągnięć dziecka dokonywano z uwzględnieniem wysokości i masy ciała dziecka.

III

1

Dymorfizm płciowy

Termin dymorfizm płciowy pochodzi od słów greckich di- podwójne, morphe - kształt

Tym terminem określa się dwupostaciowość organizmów przejawiającą się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Dymorfizm płciowy określa więc dwukierunkowe przeobrażenia cech człowieka w zależności od płci.

Dymorfizm płciowy jest zdeterminowany genetycznie. Obecność chromosomów XX w rozwijającej się zygocie wyznacza genetycznie płeć żeńską, XY płeć męską. Chromosomy warunkują wybiórczą wrażliwość struktur komórkowych narządów i układów anatomicznych w rozwoju na działanie hormonów płciowych: estrogenów u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Dymorficzne przeobrażenie zachodzą u różnych osobników w różnym stopniu. W ciągu pierwszych siedmiu tygodni życia zarodka z obupłciowej pragonady rozwijają się jądra bądź jajniki. Wydzielanie hormonów męskich i żeńskich w określonych proporcjach wyznacza kierunek rozwoju zarodka. Około 5 miesiąca życia macicznego pojawiają się zewnętrzne narządy płciowe. U płodów dymorfizm płciowy jest mały i w chwili urodzenia człowieka szacuje się go na około 2-3 %. Cechy dymorficzne kształtują się w okresie pokwitania i ich wartość ostateczna szacowana jest na około 8 %.

Przejawy dymorfizmu płciowego

Z punktu widzenia budowy somatycznej widoczna jest 6-8 % różnica ogólnej wielkości ciała na korzyść mężczyzn. W wysokości ciała różnica ta wynosi 8-10 cm . przeciętnie kobiety są również o około 8 kg lżejsze od mężczyzn. Te odmienności w budowie w różnych populacjach wykazują odrębności. Dymorfizm płciowy cech morfologicznych wykazuje dość znaczną odmienność. Wyrazistość drugorzędowych cech płciowych przejawia się w różnym stopniu u różnych osobników. Mówimy tu o wirylizacji i gynadomorfizmie ( cechy charakterystyczne dla płci przeciwnej )

Kobiety mają większą ruchomość w stawach dzięki słabiej rozwiniętym więzadłom i mięśniom. U kobiet punkt ciężkości ciała położony jest niżej, kończyny są krótsze w stosunku do tułowia. Tkanka tłuszczowa u kobiet gromadzi się głównie w obrębie obręczy biodrowej a u mężczyzn w obrębie barkowej. Skóra kobiet jest cieńsza i bledsza, włosy i oczy nieco bardziej pigmentowane. Kobiety mają bardziej beczkowaty kształt klatki piersiowej, wyżej położoną przeponę i przewagę piersiowego toru oddychania. Tarczyca i śledziona większe są u kobiet, mniejsza jest krtań, wątroba i nerki, szerszy i krótszy jest pęcherz moczowy, mniejsze serce i płuca a co za tym idzie większą liczbę skurczów serca. Serce położone jest u kobiet bardziej poprzecznie.

W sferze psychicznej kobiety cechuje bardziej analityczny typ pamięci, mniejsza wyobraźnia i zdolność kojarzenia oraz syntetyzowania.

Pojęcia płci - płeć nie jest pojęciem tak jednolitym jak przyjęło się to powszechnie uważać. W praktyce funkcjonują następujące pojęcia płci:

płeć chromosomalna- jest określona rodzajem chromosomów płciowych, które zostały przekazane przez parę rodziców. Męskość czy żeńskość osobnika ustalona jest genetycznie.

płeć chromatynowa - określa ją obecność ciałek Barra w jądrach komórek kobiet lub ich brak u mężczyzn.

płeć gonadalna- wyznaczana jest przez formowanie się typu gonad - jąder u mężczyzn i jajników u kobiet. Płeć ta ustala się w początkach 7 tygodnia życia wewnątrzłonowego.

płeć hormonalna - metaboliczna jest uwarunkowana jakością i ilością hormonów płciowych determinujących rozwój cech płciowych. Oba gruczoły płciowe jądra i jajniki wytwarzają androgeny i estrogeny, lecz znacznie większe ilości androgenów produkują jądra.

płeć somatyczna - fenotypowa jest określana rozwojem wewnętrznych narządów płciowych , na podstawie gonad i dróg wyprowadzających, oraz obecność prącia i moszny u mężczyzn, a sromu u kobiet. Można ją określić od początku 3 miesiąca życia wewnątrzmacicznego.

płeć metrykalna - socjalna jest ustalana przy urodzeniu dziecka na podstawie budowy narządów płciowych zewnętrznych . przerost łechtaczki imitującej obecność prącia i inne zaburzenia rozwojowe mogą prowadzić do mylnych określeń.

płeć psychiczna- jest nabytym w rozwoju poczuciem osobowości.

Cechy na podstawie których można rozróżnić płeć określa się jako : pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe.

Pierwszorzędowe. Są zdeterminowane przez chromosomy płciowe co warunkuje rozwój wew. I zew. Narządów płciowych.

Drugorzędowe- stanowią zespół właściwości somatycznych i czynnościowych różniących mężczyznę i kobietę.

Trzeciorzędowe - podlegają modyfikującym wpływom środowiska. Kształtują się w okresie dojrzewania. Zaliczamy do nich przejawy zachowań seksualnych związanych z instynktem płci.

2

Symetria i asymetria ciała

Człowiek jest zbudowany według symetrii dwubocznej ( bilateralnej ). Płaszczyzna pośrodkowa dzieli ciało na dwie symetryczne części ( antymery ) : prawa i lewą. Obok zasady symetrii już we wczesnych etapach ontogenezy pojawiają się stopniowo i nasilają liczne przejawy asymetrii. Z tych względów, pomimo ogólnej zasady symetrii, można mówić o typowej, normalnej asymetrii budowy ciała człowieka. przejawem jej są liczne różnice kształtu, wielkości czy położenia parzystych narządów wew. ( płuca, nerki, półkule mózgowe ). Lewa półkula mózgu jest zwykle większa od prawej, płuco prawe jest podzielone na trzy płaty a lewe na dwa, przy czym prawe ma większą pojemność. Często widoczne jest niewielkie boczne skrzywienie kręgosłupa tzw. skolioza, skośne położenie mostka, pochylenie barków i miednicy. Prawa połowa ciała jest zwykle nieco cięższa od połowy lewej.

Przejawy asymetrii morfologicznej nasilają się stopniowo z wiekiem w związku z asymetrią funkcjonalną. Od drugiego do czwartego roku życia kończyny górne są praktycznie równorzędne czynnościowo i dopiero po czwartym roku życia zarysowuje się dominacja częściej prawej ręki. Do momentu obciążenia prawej ręki np. przez teczkę nieco wyżej położony jest prawy bark, a od wieku 9-10 lat wyższe położenie uzyskuje bark lewy. Zauważa się, że wraz z wiekiem większa jest szerokość lewej części twarzy. U osób dorosłych przeciętnie dłuższe jest prawe ramię i przedramię oraz większe są ich obwody, jednak dłuższa i węższa jest przeciętnie lewa ręka, gdy prawa prócz większej szerokości, wykazuje większą wysokość mierzoną między grzbietową a dłoniową stroną wyniosłości stawu śródręczno-paliczkowego. Odwrotnie jest jeśli chodzi o kończyny dolne zwykle o około 10-13 mm dłuższa jest kończyna dolna lewa. Widać więc, że mamy doczynienia z przewagą lewej połowy głowy, prawej kończyny górnej i lewej kończyny dolnej, dlatego też mówi się o tzw. asymetrii skrzyżnej.

Zdarza się, że mówimy o obustronności ( ambidekstrii ) jednak jest ona częstsza u ludów prymitywnych.

Asymetria dynamiczna- przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach położonych prawo i lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięcia mięśniowego. Przejawem tego rodzaju asymetrii jest asymetria ruchów, np. chodu, rzutów.

Asymetria sensoryczna- tym terminem określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.

Asymetria psychiczna- oznacza nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.

3

Postawa ciała

Postawa ciała -to taki układ poszczególnych odcinków ciała jaki człowiek przyjmuje w swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.

Postawa prawidłowa- to taki rodzaj normalnego trzymania się, który pozostaje w zgodności z dynamiką rozwojową człowieka w danym okresie ontogenezy.

Klasyfikacje postawy ciała:

I Brauna - wyróżnia cztery typy postawy:

- postawa bardzo dobra- głowa ustawiona prosto znajduje się w linii klatki piersiowej i stóp. Klatka piersiowa dobrze wysklepiona, brzuch płaski, lordoza lędźwiowa lekko zaznaczona.

- postawa dobra- większe wychylenie głowy ku przodowi, plecy lekko zaokrąglone, wyraźna lordoza lędźwiowa, brzuch płaski.

- postawa wadliwa- głowa wysunięta ku przodowi, wystaje przed klatkę piersiową, klatka piersiowa płaska, brzuch lekko wysunięty ku przodowi, plecy zaokrąglone, lordoza lędźwiowa pogłębiona.

- postawa bardzo zła- głowa nadmiernie wysunięta ku przodowi, klatka piersiowa często zapadnięta, brzuch wypukły opuszczony ku dołowi, plecy mocno zaokrąglone, głęboka lordoza lędźwiowa.

Według Wolańskiego ocenia się lordozę w stosunku do kifozy. Typy równoważne w 3 stopniach.

Zmiany postawy ciała z wiekiem

Zmienia się ona w wyniku nierównomiernego tempa wzrastania poszczególnych odcinków ciała. Powoduje to zmiany w proporcjach ciała i postawie. Noworodek posiada kręgosłup w kształcie litery C, wraz z unoszeniem głowy kształtuje się lordoza szyjna, siadanie wykształca kifozę piersiową. Wyprostowanie kształtuje lordozę lędźwiową. Postawę małego dziecka cechuje pogłębienie lordoozylędźwiowej, wystający brzuch, nieco koślawe ustawienie kolan. W wieku przedszkolnym następuje pogłębienie kifozy piersiowej zmniejszenie lordozy lędźwiowej, zanika koślawość kolan, u chłopców zanika ona szybciej. Między 7-12 rokiem życia dzieci powinny charakteryzować się postawą typu 1. W okresie pokwitania postawa ulega stopniowemu pogorszeniu, następuje pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej. Z czasem powinno to minąć na skutek zmiany napięcia mięśniowego i ich rozwoju.

Metody oceny postawy ciała-

• sylwetkowa - przez porównanie kształtu ciała z wzorcem

• punktowa- polegająca na określaniu punktami karnymi odchyleń poszczególnych segmentów ciała.

5

Przegląd klasyfikacji budowy ciała - konstytucja

w pojęciu konstytucja - biotyp człowieka zawiera się genetyczne uwarunkowania właściwości biologicznych i psychicznych osobnika, modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki konkretnego środowiska zewnętrznego.

1. Pierwsza typologia Hipokratesa ujmowała konstytucję człowieka jako zespół cech morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych stanowiących integralną całość. Wyróżnił on dwa typy: suchotniczy - o szczupłej budowie oraz apoplektyczny o budowie szerokiej, przysadzistej. Typologię tę spopularyzował i uzupełnił Galen. Kryteria charakterologiczne pozwoliły im wyróżnić typy temperamentów:

Choleryczny ( chole -żółć), sangwiniczny( sanguis - krew), flegmatyczny (flegma - śluz), melancholiczny(melas chole - czrna żółć, ciemna krew żylna).

2. C. Sigaud- opisał typy :trawienny, oddechowy, mięśniowy, mózgowy pod względem anatomicznym, wychodząc z założenia, że przewaga określonych układów anatomicznych decyduje o typie budowy. Typy te wiązał z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczególnych układów decyduje o typie konstytucjonalnym. Typy te mogą występować w postaci czystej bądź jako nieregularne. W typach nieregularnych występują jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy są harmonijne i piękne, nie zależnie od tego jakiego są one rodzaju. Typy zmieniają się w ciągu życia.

3. Viola stosując technikę antropometryczną do obiektywnej oceny typu budowy, który jest wynikiem zmiennych osobniczych, spotykanych stale w jednej grupie. Wprowadził on trójwymiarowe, objętościowe określenia niektórych części ciała ( długość x szerokość x wysokość) , które dają pełniejsze określenia budowy. Viola wyróżnił dwa typy budowy:

- mikrosplanchiniczny, charakteryzujący się przewagą rozwoju kończyn nad tułowiem.

- megalosplanchiniczny- o przewadze tułowia nad kończynami.

Był on przekonany, że różnorodność konstytucjonalna wiąże się z przeciwieństwem między rozwojem masy ciała a zróżnicowaniem jego kształtu. Im większa masa, tym zróżnicowanie kształtów jest słabsze, a bardziej zróżnicowane kształty wiążą się z większą masą ciała - prawo antagonizmu rozwojowego Violi. Z punktu widzenia fizjologii i endokrynologii system ten uzupełnił N. Pende. Wyróżnił on typy: hyposteniczny, asteniczny, steniczny, hypersteniczny.

6. Typologię Sheldona zmodyfikował R.W. Parnel wprowadzając cechy pomiarowe:

- czynnik otłuszczeniajako średnią sumy trzech pomiarów grubości fałdu skórnego ( na ramieniu, pod łopatką,na brzuchu).

- czynnik tęgości wyrażony pomiarem szerokości międzykłykciowej kości ramiennej i udowej, oraz obwodami ramienia i łydki.

- czynnik smukłości wyrażony wskaźnikiem ( B-v)/ ³ . przy badaniu somatotypu kobiet Parnel proponuje stosować somatogram z punktem centralnym 433 jako bardziej zbliżony do przeciętnej budowy kobiet. Zaproponował również zmianę terminu somatotyp na fenotyp.

7. Następną klasyfikację konstytucjonalną wprowadził B. Lindegard, który uwzględnił w swej typologiipojęcie czynników budowy ciała ( komponenetów ). Główną uwagę zwrócił on na proporcje tkankowe. W ocenie budowy ciała oparł się na trzech składnikach: tkance kostnej, mięśniowej, tłuszczowej. Rozkład ilościowy składników zależny jest od czterech czynników. Czynnik długości ( kości ) wyraża rozwój kości długich smukłych dzięki śródchrzęstnemu rozwojowi nasad. Czynnik tęgości ( kości ) wyraża rozwój masywności kości grubych i krótkich przez nawarstwienie tkanki kostnej. Czynnik umięśnienia określa rozwój mięśni, a czynnik otłuszczenia określa ilośc tkanki tłuszczowej. Działanie tych czynników ocenia Lindegard przeprowadzając pomiary antropometryczne ( długości piszczeli, szerokości międzykłykciowej kości udowej i siły rąk mierzonej dynamometrem ). Otłuszczenie określa ilością tłuszczu wyliczonego z równania regresji, po wytrąceniu z ogólnego ciężaru ciała ciężaru tkanki kostnej i mięśniowej.

8. B. Skerlj wprowadził pojęcie wektorów budowy ciała. Na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się abstrakcyjne idealnie typy budowy, przeciwstawne sobie. Pomiędzy typami skrajnymi, wzdłuż wektorów rozłożone są wartości pośrednie. Skerlj wyróżnił następujące aspekty budowy:

dymorfizm płciowy ( wektor przebiega między skrajnie męską i skrajnie żeńską budową )

proporcje ciała w ujęciu typów Weidenreicha.

plastyczność- wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiperplastycznego do hipoplastycznego.

aspekt dystrybucyjny określa sposób rozkładu tkanki tłuszczowej. Aspekt ten wyrażają dwa wektory: jeden określa otłuszczenie górnej części ciała w stosunku do dolnej , drugi otłuszczenie tułowia do otłuszczenia kończyn.

Antropometria - jedna z metod badawczych antropologii od słowa (antropos) człowiek i (metros) miara, polega na mierzeniu osbników żywych, zwłok oraz materiałów kostnych. Możemy ją podzielić na samą w sobie - zajmuje się cechami mierzalnymi.

Antroposkopia - zajmuje się tymi cechami których nie możemy zmirzyć ale możemy opisać.

Podział antropometrii

Osteometria - pomiary kości poza głoą

Osteoskopia - opis kości, poza głową

Craniometria - pomiary czaszki

Cranioskopia - opis czaszki

Na człowieku żywym

Somatometria - pomiary żywego człowieka

Somatoskopia - opis ciała żywego człowieka

Kefalometria - pomiary głowy i czaszki

Kefaloskopia - opis głowy i czaszki

Wśród metod badawczych wyróżniamy dwie podstawowe :

1 .Kiedy posługujemy się zmysłami lub narzędziami je wyostrzającymi

2. Kiedy posługujemy się przyrządami antropometrycznymi: wagą lekarską, taśmą antropometryczną, cyrklem kabłonkowym małym i dużym, suwakiem, tkankomierzem( kaliper ), antropometrem.

Najczęstszą metodą tworzenia wskaźników jest ustosunkowanie pomiaru cechy o mniejszej liczbowo wartości do cechy o większej wartości. Stosunek wyrażamy w %. Wskaźnik antropometryczny to wzajemny stosunek dwóch pomiarów. Pomiar mniejszy dzielony jest przez pomiar większy a wynik mnożony razy 100. otrzymujemy w ten sposób wielkości procentowe mówiące o tym jakim odsetkiem 1 pomiaru jest pomiar 2.

Ze wzrostem wielkości wskaźnika wzrasta wartość licznika czyli szerokości np. barków w stosunku do mianownika czyli np. wysokości ciała , czyli barki stają się szersze.

12

---