POWIKŁANIA POLEKOWE
Nie ma leków obojętnych dla organizmu. W zasadzie każdy lek może wywołać wiele objawów niepożądanych i w danym przypadku niekorzystnych.
Problem działań niepożądanych stał się ostatnio, w miarę wprowadzania coraz większej liczby leków silnie działających i znacznego zwiększenia ich „konsumpcji” przez społeczeństwo, problemem o dużym znaczeniu społecznym..
Powikłaniem polekowym, chorobą polekową, niepożądanym działaniem leku jest szkodliwe i nie zamierzone następstwo działania substancji leczniczej zastosowanej w dawce terapeutycznej zgodnie
ze wskazaniami.
W zakresie niepożądanego działania leków możemy wyróżnić dwa odrębne pojęcia :
działania niepożądane - każde szkodliwe i nie zamierzone działanie leku, które występuje przy jego podaniu, w dawce stosowanej zwykle
u człowieka w celach profilaktycznych, diagnostycznych lub leczniczych.
działania toksyczne - są następstwem przedawkowania.
Czynnikami warunkującymi wystąpienie powikłań polekowych mogą być :
Cechy leku :
właściwości fizykochemiczne, farmakokinetyczne
i farmakodynamiczne leku,
postać leku, jego dawka, częstość i droga podawania,
interakcje kilku jednocześnie zastosowanych leków,
Cechy osobnicze chorego :
A/ fizjologiczne :
Wiek (częściej u bardzo młodych lub w podeszłym wieku),
Płeć (częściej u kobiet),
sposób odżywiania (wpływ niektórych pokarmów),
wysiłek fizyczny (zmienia wchłanianie leku oraz jego dystrybucję),
ciąża (częściej u kobiet w ciąży),
B/ patologiczne - choroby zmieniające losy i działanie leków :
choroby przewodu pokarmowego zmieniają wchłanianie leków,
choroby wątroby i nerek upośledzają eliminację leków,
hipoalbuminemia powoduje zmniejszenie stopnia wiązania leków
z białkami,
C/ genetycznie uwarunkowane indywidualne reakcje chorych na lek,
D/ uczulenie na leki,
Inne czynniki egzogenne :
alkoholizm,
stosowanie używek,
palenie tytoniu,
szkodliwe wpływy środowiska.
Działanie niepożądane może być nierozerwalnie związane z działaniem zasadniczym leku lub też może być od niego niezależne.
Niekiedy działanie niepożądane jest następstwem odległych konsekwencji działania leków (wtórne działanie niepożądane), np. dysbakterioza, występująca po antybiotykoterapii prowadząca do hipowitaminoz B i K oraz wtórnych zakażeń.
Szczególne znaczenie mają następujące powikłania polekowe :
uczulenie na leki : leki i ich metabolity po połączeniu z białkami
osocza stają się antygenami odpowiedzialnymi za odczyn uczuleniowy (alergiczny);
Czynnikami usposabiającymi do wystąpienia uczulenia
polekowego są :
długotrwałe stosowanie leków,
większa liczba kuracji,
pozajelitowe i miejscowe podawanie leków,
cechy osobnicze (wiek, płeć, predyspozycje do chorób atopowych, niewydolność wątroby i nerek).
Lekami najczęściej wywołującymi uczulenia są w kolejności :
antybiotyki i sulfonamidy,
surowice,
pirazolony (Pyralgin),
salicylany,
barbiturany,
hormony,
Fentanyl,
Aminofilina,
tiazydy moczopędne.
Reakcje uczuleniowe mogą przyjmować następujące postacie :
wstrząs anafilaktyczny,
obrzęk naczynioruchowy,
choroby atopowe (astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, pokrzywka),
choroba posurowicza,
polekowe uszkodzenia elementów krwi.
zaburzenia psychiczne i neurologiczne - są głównie następstwem działania leków na ośrodkowy układ nerwowy i występują najczęściej
w następujących postaciach :
depresje,
pogorszenie nastroju,
zwolnienie procesów psychicznych,
zaburzenia orientacji,
stany lękowe,
stany pobudzenia psychoruchowego,
omamy,
urojenia,
objawy maniakalne,
zaburzenia krążenia mózgowego,
encefalopatie,
stany drgawkowe,
objawy pozapiramidowe,
uszkodzenia narządu słuchu i równowagi - występują głównie objawy upośledzenia lub całkowitej utraty słuchu, szumy w uszach, zaburzenia równowagi, zawroty głowy, nudności.
uszkodzenia narządu wzroku - mogą wystąpić uszkodzenia spojówek
i rogówki, zaćma, uszkodzenia siatkówki, uszkodzenia nerwu wzrokowego, zwiększenie ciśnienia śródocznego.
uszkodzenia układu pokarmowego : zmiany w jamie ustnej, zmniejszone wydzielanie śliny, zaburzenia smaku, zaburzenia
żołądkowo - jelitowe, krwawienia z przewodu pokarmowego,
zespoły złego wchłaniania, uszkodzenia wątroby i trzustki,
zaburzenia układu krążenia : zaburzenia rytmu serca i przewodnictwa, uszkodzenia mięśnia sercowego, niewydolność krążenia, hipotonia, wzrost ciśnienia tętniczego, niedokrwienie mięśnia sercowego.
choroby układu oddechowego : dychawica oskrzelowa,
zwłóknienie płuc.
choroby układu krwiotwórczego i krwi : niedokrwistość, agranulocytoza, małopłytkowość, powikłania zakrzepowo - zatorowe, limfopenia, nowotwory,
uszkodzenia nerek i dróg moczowych : uszkodzenie kłębuszków nerkowych i kanalików nerkowych, zapalenie nerek, kamica nerkowa, niewydolność nerek, zapalenie pęcherza moczowego.
zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej : przewodnienie
lub odwodnienie, hipokaliemia lub hiperkaliemia, hiponatremia
lub hipernatremia, hipokalcemia lub hiperkalcemia.
zaburzenia hormonalne - mogą powodować nasilenie objawów
u chorych na endokrynopatię lub ich wyzwolenie u ludzi zdrowych.
uszkodzenia narządu ruchu : kolagenozy, bóle mięśni i stawów, osteoporoza i osteomalacja, zahamowanie rozwoju kości.
uszkodzenia skóry : pokrzywka, rumień, wyprysk, trądzik, liszaj,
zmiany barwnikowe, wypadanie włosów.
uszkodzenia płodu - powstawanie wad wrodzonych, wystąpienie zaburzeń biochemicznych, zaburzenie reaktywności poszczególnych narządów (np. wrażliwość ośrodka oddechowego).
działanie rakotwórcze.
Działania toksyczne leków są następstwem przedawkowania :
przedawkowanie bezwzględne - następstwa toksycznych dawek leków,
przedawkowanie kumulacyjne - następstwa gromadzenia się leków wskutek podawania dawek większych niż eliminowane w danym czasie,
przedawkowanie względne - następstwa toksyczne, które występują
po podaniu zbyt dużych dawek dla danego chorego;
przyczyną może być niewydolność nerek, uszkodzenie wątroby,
podanie równoczesne inhibitorów enzymatycznych.
1