„Dzieci odrzucone przez grupę”

1.Wprowadzenie

Dla wielu jednostek grupa jest terenem sukcesów źródłem akceptacji, daje poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji z przebywania w gronie przyjaznych ludzi sprzyja wytwarzaniu się pozytywnej samooceny. Dla niektórych jednak przebywanie w grupie jest źródłem nieprzyjemnych doznań, niepewności, terenem porażek, a w konsekwencji przyczyną kształtowania się wrogich postawa w stosunku do ludzi.

Problematyka trudności dzieci w kontaktach z rówieśnikami jest dość rzadko podejmowana w pracach z zakresu pedagogiki i psychologii wychowawczej. Znacznie więcej uwagi poświęcono problemom niedostosowania społecznego, którego pierwszym przejawem bywają zaburzenia w kontaktach interpersonalnych.

Problem nieakceptacji można rozpatrywać z kilku punktów widzenia:

*Społecznego

*psychologicznego

*pedagogicznego

Społecznym wyrazem nieakceptacji dziecka w grupie są trudności w procesie jego socjalizacji, które mogą prowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie ludzi dorosłych. Psychologiczne konsekwencje nieakceptacji polegają na nieprawidłowym rozwoju osobowości, które przejawiać się może w postaci poczucia niższości, utrudniającego znalezienie właściwego miejsca w grupie. Pedagogiczny aspekt zagadnienia polega na tym, że dziecko nieakceptowane nie wykorzystuje swych potencjalnych możliwości i osiąga mniej, niż mogłoby osiągnąć przy pełnej akceptacji grupy.

2. Problematyka grupy społecznej.

Klasa szkolna to mała grupa społeczna, utworzona w sposób instytucjonalny, o dwoistej strukturze społecznej (formalnej i nieformalnej) przy czym nie jest ona wyizolowana lecz stanowi jedno z ogniw strukturze szkolnej.

Klasa jest zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi w nim pozycjami i rolami oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie w istotnych dla klasy sprawach.

Na podłożu więzi osobistych, emocjonalnych kontaktów pomiędzy uczniami powstają stosunki osobowe wśród nich- koleżeńskie i przyjacielskie. Poprawne stosunki interpersonalne to taki stosunki, że kontakty rzeczowe przeplatają się z osobistymi, które zresztą mogą powstać na bazie kontaktów rzeczowych.

Stosunki pomiędzy jednostką a grupą mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Uczeń może być pozytywnie nastawiony do zespołu, w którym przebywa, przestrzegać norm grupowych, solidaryzować się z kolegami. Takie postępowanie zapewnia zazwyczaj wzajemność tzn. Pozytywny stosunek grupy do jednostki. Może być jednak tak, że uczeń jest negatywnie ustosunkowany do grupy, nie nawiązuje bliższych kontaktów z kolegami nie potrafi współ działać -sam wyłącza się z życia grupy lub jest przez nią izolowany czy nawet odrzucany.

Wycofanie się- jak widzimy -jest dość złożonym zjawiskiem psychospołecznym,

Zjawiskiem występującym w różnych postaciach uwarunkowanych zespołem różnorodnych czynników. W skali indywidualnej oznacza ono zaburzenie w rozwoju społecznym ucznia. Luźne i nietrwałe relacje z kolegami hamują rozwój żywszych uczuć społecznych, utrudniają formowanie postaci sprzyjających zgodnemu współżyciu i sprawnej współpracy. W tych warunkach może ukształtować się egocentryzmem i egoizm ucznia, zamiłowanie do samotności, nieufności do ludzi i postawa aspołeczna. Wycofanie ma również ujemne skutki społeczne, hamuje realizację zadań społecznych i prawidłowe funkcjonowanie zespołu, którego istotnymi warunkami są przecież: aktywna partycypacja ucznia we wspólnych pracach, identyfikacji z zespołem, stała łączność wzajemna i integracja.

Na uformowanie się postawy wycofania się uczniów złożyły się różnorodne czynniki. Można je uszeregować w następujące grupy:

1.czynniki fizjologiczno- somatyczne słaby typ układu nerwowego, charakteryzujący się przewagą procesu hamowania nad procesem pobudzenia wady i usterki urody. Itp.

2. czynniki psychologiczne; ujemna samoocena , utrata wiary w siebie, i poczucia niższości powstałe na podłożu słabych wyników w nauce, spaczona koncepcja życiowa, zgodnie z którą inni ludzie to aktualni lub potencjalni wrogowie bądź co najmniej osoby nieżyczliwe, oraz nieśmiałe i lęk przez życiem zbiorowym. Przez lęk rozumiemy trwałe poczucie zgorzenia w sytuacjach społecznych.

3. Czynniki społeczno- materialne: surowo-represyjnie oddziaływanie rodziców oraz zła sytuacja materialna rodziny.

3.Rola grupy społecznej w rozwoju jednostki.

Rozwój społeczny dziecka

Przez rozwój społeczny najczęściej rozumie się szereg zmian, jakie dokonuje się w osobowości jednostki powodują to, iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestniczenia w życiu i działalności społeczeństwa. Pierwszą i podstawową grupą społeczną człowieka jest rodzina, w której stosunki nastawione są na wszechstronną realizację potrzeb jednostki, oparta na bezpośrednich kontaktach.

Rodzina wychowuje poprzez codzienne życie, panujący w niej klimat uczuciowy, stosunki między rodzicami oraz miedzy rodzicami a dziećmi. Obserwując postępowania rodziców, dziecko- przez naśladownictwo- przyswajanie sobie wzory zachowania oraz normy i wartości.

Początkowo kontakty dziecka ograniczają się do jednej lub kilku osób dorosłych. Z reguły dorośli w kontaktach z dzieckiem są nastawieni przyjaźnie- jest ono w centrum ich zainteresowań, zaspokajają jego wszystkie potrzeby.

Dziecko dość wcześnie styka się z innymi dziećmi. Początkowo przeważa w takich sytuacjach orientacyjno- badawcze nastawienie , wyrażające się dotykiem rówieśnika, popychaniem go itp.

W okresie dorastania coraz większego znaczenia nabiera potrzeba przebywania w grupie rówieśniczej. Zmniejsza się autorytet dorosłych. Zwiększony krytycyzm dziecka, zachwiane poczucie bezpieczeństwa powodują wzmożoną chęć znalezienia miejsca w grupie rówieśników. Małe grono koleżeńskie nierzadko staję się konkurencją dl rodziny, a normy tam panujące przeciwstawiane bywają normom uznawanym w rodzinie, W wieku dorastania w głównej mierze rówieśnikom przypada rola zaspokajania takich potrzeb, jak potrzeba uznania, bezpieczeństwa, akceptacji. Występuje silny konformizm wobec panujących w grupie zwyczajów i norm. Przyjaźń jest niezmiernie ważna. Jednostka żyje życiem grupy. To co postanawiam grupa rówieśników, jest dla dziecka prawem. Jego ubiór, fryzura, język, zainteresowania są pod władza i kierunkiem grupy. On lub ona zrobi niemali wszystko, by zyskać uznanie w grupie. Jeśli odmówi się im roli w grupie posiadającej wysoki status, członkowie, którzy znaleźli się poza grupą, są skłonni tworzyć bandy przestępcze.

4.Klasa szkolna jako teren socjalizacji jednostki

Grupy społeczne, wśród nich klasa szkolna są terenem na którym dokonuje się proces socjalizacji jednostki.

Pojęciu socjalizacji przypisywano różną treść a termin ten można spotkać w socjologii, psychologii, pedagogice. Na gruncie psychologii i pedagogiki socjalizację określa się jako Proces oddziaływania grupy na jednostkę czyli:

1. proces rozwoju społecznego człowieka będący efektem nie kierowanych i nie uświadomionych oddziaływań otoczenia społecznego.

2. Proces stawiania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, przestrzegającym obowiązujących norm.

3)Proces uczenia się norm i zasad obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi.

W sytuacjach niezaspokojenia potrzeb kontaktów w ramach grupy dochodzi często do powstawania tzw. Kompleksu różnicy , którego odmianą jest poczucie niższości. Dziecko zdaje sobie wówczas sprawę, że jest nie przyjęte w grupie z powodu wyróżnienie się z otoczenia i wszelkimi sposobami stara się ten stan rzeczy zmienić, szukając kontaktu z członkami grupy. Jednakże poczucie niższości zakłóca nawiązanie kontaktów społecznych, które mogłoby zapewnić dziecku odpowiednią pozycję w grupie. W ten sposób jednostka z poczuciem niższości żyjąca w śród ludzi, którzy potencjalnie mogą być jej przyjaciółmi, przebywa wśród ludzi obojętnych lub wrogów w poczuciu izolacji i samotności. Poczucie niższości stanowi bezpośrednią przyczynę wpływającą na takie zachowanie jednostki że , w rezultacie doprowadza ona otoczenie do zachowań obojętnych nieprzyjaznych wrogich. Te postawy otoczenia warunkują z kolei wrogością agresywnością wobec innych ludzi. Tak więc poczucie niższości izoluje człowieka od innych ludzi i stanowi bezpośrednią przyczynę uniemożliwiającą zaspokojenie potrzeb kontaktu emocjonalnego.

5.Specyfika sytuacji społecznej dziecka nieakceptowanego w klasie szkolnej

W Każdej klasie szkolnej tworzy się struktura społeczna czyli ,, wzajemny układ stosunków pomiędzy poszczególnymi uczniami badanej grupy” Ten układ miejsc w grupie może powstawać ze względu na różne kryteria np. Osiągnięcia w nauce, przywództwo, wyniki sportowe itp. Przypadku każdego z przykładowo podanych kryteriów struktura klasy prawdopodobnie będzie inna, inni uczniowie zajmować będą czołowe miejsca.

Dzieci Akceptowane są to osoby cieszące się uznaniem. W stosunku do nich występują silne postawy pozytywne. Ma największe możliwości zaspokojenia potrzeb psychicznych w grupie i największą szansę prawidłowego rozwoju społecznego. Jest zazwyczaj dobrze przystosowane do wymogów szkoły. Grupa klasowa jest dla niego terenem sukcesów, zapewnia poczucie bezpieczeństwa satysfakcji przebywania w gronie przyjaznych i życzliwych ludzi. Są one atrakcyjnymi partnerami w różnorodnych interakcjach na terenie szkoły, znajdują się w centrum życia klasy. W wielu sprawach mają decydujący głos. Sytuacja psychologiczna tych dzieci jest zdecydowanie korzystna.

Dzieci przeciętnie akceptowane -raczej lubiane ale nie zajmujące ważnych miejsc w strukturze grupy. Przebywanie w grupie nie dostarcza im zbyt wielu bodźców pozytywnych, ale też nie jest źródłem silnych bodźców negatywnych.

Dzieci o statusie niezrównoważonym- polaryzujące opinię grupy. Część uczniów ma do nich stosunek pozytywny lubi je akceptuje a część nie, jest to szczególna sytuacja psychologiczna uczeń jest jednocześnie akceptowany i odrzucany. Ta kategoria dzieci występuje zwykle w klasach skłóconych, podzielonych na kilka podgrup. Ich liderzy są przez inne podgrupy zwalczani. Sytuacja taka nie jest korzystna dla funkcjonowania dziecka. Z jednej strony jest ono często nagradzane uznaniem w swojej podgrupie, z drugiej są często karane brakiem uznania, odtrącaniem przez inną podgrupę.

6. Dzieci izolowane i odrzucone.

Dzieci Izolowane funkcjonują na marginesie życia klasy, nie podejmują działań na rzecz grupy, często są określane jako bierne społecznie Dzieci te nie są pożądanymi partnerami interakcji. Nie są one specjalnie lubiane ani nie lubiane . Nie liczą się w grupie. Członkowie grupy nie okazują takim jednostkom sympatii czy zainteresowania, traktują je obojętnie. Nie ma ono możliwości zebrania doświadczeń społecznych nie przechodzi niezbędnego treningu w kontaktach z innymi. Dziecko izolowane to takie które albo dobrowolnie wycofuje się z grupy społecznej ze względu na brak zainteresowania dziećmi, z którymi okoliczności je połączyły, albo jest izolowane prze te okoliczności. Uważa się ze może ona nastąpić w skutek tego, że dziecko jest nieśmiałe, niedostępne i samo nie nawiązuje kontaktu lub jest nielubiane ze względu na swoje zachowanie. Analizująca jakie cechy moa zapewnić dziecku popularność w zespole wyróżnia się: zdolność do współpracy, życzliwość energię, bezpośredniość, odpowiedzialność, pewność siebie, dobre wyniki w nauce, zdrowie i sprawności fizyczną, atrakcyjny wygląd zewnętrzny, inteligencję płeć pozycja materialna rodziców pozycja dziecka w rodzinie.

Cechami powodującymi niepopularność są :nieśmiałość, powściągliwość, brak energii, ociężałość, nieprzystępność, zbytnie odstawienie od grupy, agresywność, niesolidność, nielojalność, egocentryzm.

Dzieci Odrzucone są przedmiotem jawnie deklarowanej niechęci w grupie, nie znajdują w ramach klasy szkolnej warunków do zaspokojenia ważnych potrzeb. Klasa ich nie lubi nie uznaje. Mają bardzo niewielki wpływ na to co się w klasie dzieje. Inni uczniowie unikają kontaktów z nimi. Uczniowie odrzuceni zwykle znajdują się w konfliktach z grupą, zachowanie ich odbiega od ogólnie przyjętych norm, czasem starają się zwrócić na siebie uwagę innych poprzez tzw. Popisywanie się, co powoduje często skutek odwrotny do zamierzonego. Psychologiczna sytuacja dziecka odrzuconego w klasie jest trudna. Przebywanie w grupie jest dla niego źródłem negatywnych przeżyć. Wpływać to może na takie ważne aspekty funkcjonowania dziecka jak stosunek do szkoły, motywacja do nauki, ocena samego siebie. Te dwie kategorie- dzieci izolowane i dzieci odrzucane możemy objąć jedną wspólną nazwą- dzieci nieakceptowane i porównywać je z przeciwstawną, wspomnianą wyżej kategorią dzieci akceptowanych.

Najważniejszą przyczyna wpływającą na odrzucenie bądź ignorowanie dziecka przez

rówieśników jest brak podstawowych umiejętności społecznych, nieznajomość reguł

rządzących w nawiązaniu i utrzymaniu poprawnych kontaktów takich jak właściwe

interpretowanie języka ciała, odczytywanie mimiki, wchodzenie w kontakt wzrokowy,

zapewnienie uczestnikowi kontaktu poczucia swobody, właściwe reagowanie na emocje. Czynnikiem, który wpływa na to, i dziecko w przyszłości może stać się niepopularne w grupie rówieśniczej są doświadczenia wewnątrzrodzinne. Niski poziom kulturalny, mało atrakcyjny zawód ojca czy mały status rodziny wpływa na brak popularności. Ale czasami wysoki status materialny czy stan posiadania rodziców jak komputer, drogie ubrania, zabawki może być przyczyna odrzucenia, gdy staje się to dla dziecka powodem do przechwałek. Życie w rodzinie pozbawionej ciepła, bezpieczeństwa, prawidłowych kontaktów, rodzinie dysharmonijnej grozi trudnościami w kontaktach z rówieśnikami. Dzieci wykorzystywane, zaniedbywane, nad którymi znęcano się stosując zarówno przemoc fizyczną jak i psychiczną, zastraszenie, w sytuacjach gdzie inne osoby wykazują cierpienie i ból mogą mieć trudności w odpowiednim reagowaniu. Takie życie rodzinne prowadzi bardzo często do podwyższenia poziomu agresji lub wycofania się, a co za tym idzie brak akceptacji przez grupę. Silna zależność emocjonalna od rodziców, respektowanie tylko norm istniejących w rodzinie, a pomijanie tych uznawanych w klasie, ponadto ujawnianie w klasie szkolnej negatywnych zachowań zaobserwowanych w domu rodzinnym mogą równie powodować brak akceptacji. Przyczynami mogą też być choroby przewlekłe dziecka bądź widoczne kalectwo, lub te niewielkie defekty - np. tiki nerwowe. Charakterystyczne cechy wyglądu jak: piegi, odstające uszy, nadwaga czy nadmierna chudość tak e jest źródłem odrzucenia przez rówieśników.

Specyfiką sytuacji dziecka nieakceptowanego w klasie szkolnej polega na tym, że nie ma ona prawidłowych warunków socjalizacji, przeżywa niepotrzebnie stres i frustracje, co niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie w roli ucznia.

Stwierdzono iż pozycja socjometryczna dziecka w klasie szkolnej jest uzależniona od tzw. Czynników socjologicznych jak, wykształcenie i zawód rodziców , pozycja dziecka w rodzinie, warunki domowe,(stosunek ojca i matki do dziecka) czy standardy ekonomiczne rodziny.

Brak sztuki zawierania i podtrzymywania przyjaźni doprowadza do odtrącenia przez

rówieśników, do samotności, depresji, co popycha dziecko do wagarowania, alkoholizmu, za zażywania narkotyków czy w końcu do wkroczenia na drogę prowadzącą do przestępstwa. Szkoła powinna być miejscem, w której należy uzupełniać braki społecznych umiejętności u dzieci, a klasa szkolna terenem gdzie można przekazywać podstawowe dla życia w społeczeństwie wiadomości, których być może już nigdy nie będą miały szans nabyć.

Bibliografia

1. Zbigniew zaborowski-stosunki społeczne w klasie szkolnej

2. Dorota Ekiert-Grabowska dzieci nieakceptowana w klasie szkolnej

3. Twój poradnik Tina wrzesień 2010

---