Przedstaw wzajemne zależności poszczególnych form uczestnictwa w kulturze fizycznej i wyjaśnij, dlaczego składają się one na kulturę fizyczną.
Człowiek jako istota ludzka, pośród innych organizmów żywych przychodzi na świat najsłabiej przystosowany do samodzielnego życia a proces przysposabiania go do samodzielnego funkcjonowania zajmuje blisko ¼ czasu trwania całego życia. Tak długi okres przystosowawczy niekorzystny w życiu innych gatunków, w przypadku człowieka stwarza wyjątkową szansę na kształtowanie w ciągu życia najrozmaitszych mechanizmów przystosowawczych. Organizm człowieka jest doskonałym materiałem plastycznym, który odpowiednio kształtowany będzie się charakteryzował pełnią sił witalnych i doskonałą wydolnością psychofizyczną.
W życiu człowieka można wyróżnić trzy podstawowe okresy:
Młodość (anafaza) charakteryzująca się przewagą zmian konstrukcyjnych nad destrukcyjnymi w organizmie
Dojrzałość (mezofaza) gdzie zmiany konstrukcyjne zrównują się z destrukcyjnymi
Starość (katafaza) gdzie dominują procesy destrukcyjne nad konstrukcyjnymi
Życie we współczesnym świecie niesie wiele zagrożeń. Komputeryzacja, osiadły tryb życia itp. powodują mimowolne odchodzenie od utartego przez wieki trybu życia, a co za tym idzie powoduje spadek sprawności fizycznej. Zapobiegać temu zjawisku można poprzez aktywność ruchową. Odpowiednia stymulacja pobudza czynności organizmu a w konsekwencji jego rozwój. Efektem aktywności ruchowej są zmiany w organizmie powodujące rozwój tkanki mięśniowej, wzmocnienie układu kostno-szkieletowego, oddechowego i nerwowego.
W młodości zmiany te są zgodne z kierunkiem naturalnych przemian ustrojowych i dlatego najłatwiej je optymalizować. Sprzyja temu zjawisko autostymulacji, czyli naturalna potrzeba ruchu. W miarę starzenia się następuje stopniowy spadek spontanicznej aktywności ruchowej, co ma swoje znaczenie w prawach doboru naturalnego. Okres dojrzewania będzie się charakteryzował pełnią sił witalnych i wydolnością psychofizyczną a w zależności od trybu życia będzie krótszy niż dłuższy. Po tym okresie będziemy mieli już do czynienia ze stopniowym pojawieniem się zmian degeneracyjnych związanych nieuchronnie z procesem starzenia się. Utrzymanie organizmu do późnych lat w stanie umożliwiającym samodzielną i godną egzystencję wymaga stymulacyjnego działania środków kultury fizycznej.
Należy stwierdzić, że uczestnictwo w kulturze fizycznej w zakresie stymulacji w pierwszej fazie życia polega na wspomaganiu rozwoju (funkcja proewolucyjna), w drugiej na podtrzymywaniu stanu (funkcja konserwacyjna), w trzeciej zaś na czynnym przeciwdziałaniu zmianom starczym (funkcja antyinwolucyjna).
Człowiek jako istota rozumna zawsze cenił sobie zdrowie, piękno, które realizował poprzez zwiększenie możliwości własnego ciała. Urzeczywistnienie tych wartości osiąga poprzez różne formy uczestnictwa w kulturze fizycznej. Formy te dawniej słabo zróżnicowane, na przestrzeni dziejów uległy procesowi specjalizacji. Zmieniały się też cele, jakie sobie człowiek wyznaczał a to powodowało też zmiany w strukturze organizacyjno-intelektualnej służącej do osiągnięcia znacznego celu.
W chwili obecnej do najbardziej wyspecjalizowanych form uczestnictwa w kulturze fizycznej należą:
· Wychowanie fizyczne
· Rekreacja fizyczna
· Rehabilitacja ruchowa
· Sport
Każda z tych form realizuje różne cele i jest kierowana do innego odbiorcy.
Wychowanie fizyczne
Na wychowanie fizyczne składają się:
- Fizyczne kształcenie, które adresowane jest do intelektualno-sprawnościowej sfery człowieka i zmierza do kształtowania kompetencji edukacyjnych w zakresie sprawności fizycznej, ruchowej i wiedzy. Sprawność fizyczna to aktualna możliwość wykonywania wszelkich zadań ruchowych adekwatnie do sytuacji. Jest ono uwarunkowane poziomem rozwoju zdolności motorycznych człowieka (siła, szybkość, wytrzymałość). Sprawność ruchowa - jest to zasób opanowania tych umiejętności i ich techniczna doskonałość.
- Fizyczne wychowanie (wąsko rozumiane) - oddziaływujące na sferę emocjonalno-wolicjonalną, mobilizującą do podnoszenia sprawności fizycznej, kształtując określone podstawy prospołeczne i prosomatyczne.
Fizyczne kształcenie i fizyczne wychowanie składają się na proces wychowania fizycznego w szerokim znaczeniu lub inaczej na fizyczną edukację. Podział na kształcenie i wychowanie fizyczne ma jedynie teoretyczne (podporządkowane celom poznawczym) znaczenie. W praktyce są to procesy nierozłączne, tak jak niepodzielny jest człowiek jako istota biospołeczna.
Rekreacja fizyczna
powinna być najbardziej masową formą uczestnictwa w kulturze fizycznej ze względu na zasięg i dobrowolność uczestnictwa a obejmująca ludzi tzw. drugiego i trzeciego wieku. Rekreacja fizyczna jest tą postacią rekreacji, w której podstawowym środkiem odnowy i doskonalenia jest aktywność ruchowa. We współczesnym świecie rekreacja fizyczna ze względu na walory profilaktyczno-terapeutyczne staje się coraz częściej powinnością człowieka. Jej wartość w głównej mierze zależy od systematycznego uprawiania. Uczestnikami rekreacji fizycznej są głównie ludzie w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Znamienną cechą rekreacji fizycznej, jako formy uprawy ciała, jest różnorodność motywów jej podejmowania a składają się na nią preferencje zdrowotne, sprawnościowe oraz wartości estetyczne ciała. Rekreacja fizyczna jako forma uczestnictwa w kulturze fizycznej jest znaczącym procesem w oddziaływaniu na sferę poznawczą, emocjonalną i motoryczną człowieka, co w swej istocie jest przejawem dbałości o ciało i wpływa na ukształtowanie pozytywnego stosunku do własnej osobowości.
Rehabilitacja ruchowa
jest przeciwieństwem sportu ze względu na możliwości somatyczno-motoryczne jej uczestników. Zadaniem rehabilitacji jest przywracanie stanu właściwego i różnego rodzaju utraconych właściwości zdrowotnych. Rehabilitacja ruchowe jest formą uczestnictwa w kulturze fizycznej, której celem jest przywracanie lub kompensacja utraconych w następstwie choroby lub kalectwa i ubytków somatycznych za pomocą fizycznych środków a zwłaszcza ruchu. Wcześniej rehabilitacja ruchowa miała główne zastosowanie w chorobach i dysfunkcjach narządu ruchu. Obecnie stanowi nieodłączny element postępowania leczniczego w większości schorzeń, niezależnie od wieku pacjenta. W niektórych specjalnościach medycznych spełnia rolę podstawowego środka leczniczego. W innych przyśpiesza proces rekonwalescencji, jeszcze w innych przypadkach polega na ćwiczeniu nie objętych zmianami chorobowymi części ciała w celu uzyskania kompensacyjnej poprawy sprawności ogólnej. Do niewątpliwych zalet rehabilitacji należy brak skutków ubocznych często występujących przy leczeniu farmakologicznym, jak również dodatni na ogół wpływ na stan psychiczny pacjenta.
Sport
słowo „sport” ma znaczenie wieloznaczne i może budzić dowolne skojarzenia. Na przestrzeni dziejów podejmowano różne próby uściślenia tego zjawiska, lecz ze względu na zmienność w czasie lub brak klarownych cech definicyjnych, nie spełniły one oczekiwania. Wobec tej sytuacji przyjęto stanowisko, że najodpowiedniejszym kryterium oceny tego zjawiska będą intencje, jakimi się człowiek kieruje uczestnicząc w różnych przejawach sportu.
W myśl tego kryterium - zwanego motywacyjnym, sport może występować w trojakiej roli:
· Widowisko (tzw. sport pasywny) - przy czym sam udział w widowisku sportowym nie jest wystarczającym warunkiem uczestnictwa w kulturze fizycznej, ale z pedagogicznego punktu widzenia może mieć znaczenie w przygotowaniu uczestnika do roli kibica.
· Środek realizacji celów poza sportowych (sport instrumentalny)-jest traktowany na równi z innymi przejawami aktywności fizycznej (jak turystyka, zabawa, taniec, ćwiczenia gimnastyczne itp.) w zakres środków służących realizacji innych poza sportowych potrzeb człowieka (zdrowotnych, wychowawczych, rekreacyjnych, poznawczych i innych)
· Sport autoteliczny- rządzi się całkiem odmiennymi regułami i nie wymaga uzasadnienia przez inne wartości. W tym przypadku ludzie dobierani są do poszczególnych dyscyplin i konkurencji sportowych pod kątem dyspozycji somatyczno-motorycznych umożliwiających osiągnięcie maksymalnych wyników w postaci zwycięstwa nad rywalem lub ustanowienia rekordu. Reasumując, sport autoteliczny jest taką formą uczestnictwa w kulturze fizycznej, w której uczestniczą ludzie o odpowiednich predyspozycjach somatyczno-motorycznych i aspiracjach agonistyczno-perfekcjonistycznych a ich celem jest zaspokojenie potrzeby samorealizacji w drodze współzawodnictwa w dążeniu do osiągnięcia maksymalnych rezultatów w zakresie sprawności fizycznej i ruchowej.
Na tle omówionych form uczestnictwa w kulturze fizycznej wyróżnia się wychowanie fizyczne jako podstawa systemu kultury fizycznej, spełniająca podwójną rolę: zaspakajać doraźne potrzeby dzieci i młodzieży w zakresie fizycznego rozwoju oraz przygotowuje do dbałości o ciało po ustaniu procesu wychowawczego, a więc niejako jest fachowym wstępem do korzystania z pozostałych form uczestnictwa, jakimi są rekreacja i sport. Możemy mówić też o ścisłym związku wychowania fizycznego z rehabilitacją ruchowa w zakresie korektywy. Oprócz tego wspólnym zadaniem wychowania fizycznego i nowoczesnej rehabilitacji jest fizjoprofilaktyka. Profilaktyczno - terapeutyczne wartości różnych form rekreacji są też powodem licznych ich zastosowań jako środka postępowania rehabilitacyjnego. Sport inwalidów i rehabilitacja zdrowotna sportowców świadczą również o występowaniu powiązań między tymi odległymi od siebie formami uczestnictwa w kulturze fizycznej. W ten sposób profilaktyczno-terapeutyczne wartości ćwiczeń fizycznych znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, kultura fizyczna zaś w osiągnięciach medycyny uzyskuje potwierdzenie znaczenia aktywności fizycznej w kształtowaniu zdrowia.