HISTORIA PRAWA KARNEGO

1. Prawo karne w średniowieczu

• PRAWO KARNE WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA

1. Przestępstwo i kara w ustroju plemienno - szczepowym

 najwcześniejszy podział przestępstw to podział na przestępstwa naruszające porządek społeczny i przestępstwa naruszające interes jednostki i rodu.

Przestępstwa publiczne: za czasów Germanów zaliczano do nich zdradę kraju, dezercję, krzywoprzysięstwo, świętokradztwo

Kara miała charakter sakralny, jej celem było przebłaganie

bóstwa przez złożenie mu ofiary z przestępcy. Przestępca

wykluczony z rodu „nosił głowę wilka”, należało go tropić i

zabić.

Przestępstwa naruszające interesy jednostki/rodu: droga sądowa przy lżejszych

przewinieniach lub samopomoc.

Przy mężobójstwie stosowano

„pomstę krwawą”.

Czasem wykupieniem się od

zemsty był „okup” (compositio).

Mir - pokój publiczny. Kto łamał mir, ponosił karę państwową. Mir mógł być

miejscowy, publiczny albo mieszany.

Kary kompozycyjne - kary pieniężne uiszczane w celu zakończenia walk rodowych.

Także orzekane przez sądy.

Podział przestępstw w czasach średniowiecznych:

2. Sposoby ograniczania krwawej zemsty

 krwawa zemsta przeradzała się w regularne wojny prywatne

 ustawowe normy nakazywały zwaśnionym stronom pojednanie się i przyjęcie okupu pod groźbą kary państwowej

 powstała instytucja pośredników (jednaczy)

 Kościół udzielał azylu przestępcom

 wprowadzono przedawnienie dochodzenia krzywd drogą krwawej zemsty

 nie mogła ponosić odpowiedzialności osobistej rodzina przestępcy, jedynie majątkową (okup)

3.) Pojęcie przestępstwa, charakter odpowiedzialności.

Przestępstwem był każdy fakt wyrządzenia szkody, który wywoływał skutek zewnętrzny  przestępstwo było ujmowane od strony obiektywnej

 najwcześniej tam, gdzie zaznaczyły się wpływy prawa rzymskiego, zaczęto różnicować odpowiedzialność ze względu od nastawienia woli sprawcy

 bezkarne było zabójstwo przypadkowe (płaciło się tylko karę pieniężną), początek, zabójstwo w czasie wróżdy

 dążenia do indywidualizacji odpowiedzialności: ograniczała się odpowiedzialność zbiorowa krewnych

 nie ponosiło się odpowiedzialności za usiłowanie

4.) Kary państwowe (publiczne)

 odwet - zasada talionu, polegał na wyrządzeniu sprawy takiej krzywdy jaką sam zadał. Zasada talionu stosowana była do przestępstw na życiu i zdrowiu

 charakter odzwierciedlający kary - miał unaocznić rodzaj popełnionego przestępstwa

 z biegiem czasu rozpowszechniała się idea okupu, w myśl której kara za popełnienie przestępstwa powinna być majątkowa rekompensata wyrządzonej szkody

 celem kary było ukaranie sprawcy (prewencja szczególna) i odstraszanie innych (prewencja generalna)

KATALOG KAR: - kara śmierci

- kary mutylacyjne

- wyjęcie spod prawa (proskrypcja - proscriptio)

- wygnanie z kraju (exilium)

- konfiskata majątku

 możliwość wykupienia od kary publicznej

5.) Kary prywatne. System kar kompozycyjnych.

System kompozycyjny oznaczał połączenie zarówno elementu kary jak i pieniężnego odszkodowania.Kara kompozycyjna ustalana była pierwotnie przez zwaśnione strony, potem jednak przez sąd lub państwo.

Kara kompozycyjna składała się pierwotnie z dwóch elementów:

1. suma płacona na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodziny (główszczyzna lub pokutne)

2. opłata na rzecz władcy za naruszenie pokoju powszechnego

 obowiązek zapłaty kompozycji spoczywał początkowo nie tylko na samym sprawy, ale i na jego krewnych. Przechodzić mógł również z pokolenie na pokolenie.

KIERUNKI ROZWOJU ŚREDNIOWIECZNEGO PRAWA KARNEGO

1. Ograniczenie wojen prywatnych

 powodowały ruinę kraju

Środki ograniczania wojen prywatnych: - określony termin na wykonanie zemsty

- obowiązek formalnego zapowiedzenia

odwetu - „odpowiedź”

- pojednanie poprzez dopełnienie aktu pokory

2. Nowa klasyfikacja przestępstw

Sprawy królewskie - przestępstwa, które skierowane były przeciw interesom króla i

sądzone były przez organy królewskie

 zaczęto dochodzić czynów, które dawniej interesowały tylko pokrzywdzonego i jego rodzinę z powodu naruszenia ustalonego porządku publicznego

 klasyfikacje przestępstw na prywatne i publiczne ze względu na wagę czynu o sąd właściwy do rozwiązania sprawy.

1. causae maiores - przestępstwa większe

2. causae minores - przestępstwa mniejsze

 w prawie francuskim dzielono na zbrodnie gardłowe i niegardłowe wg sankcji karnej

 w prawie angielskim funkcjonował podział według sposobu karania - podział na zbrodnie (sędzia prawie zawsze musiał orzec karę śmierci z konfiskata majątku) i wykroczenia (duży zakres swobody sędziego w wyborze środka karnego)

3. Przejawy subiektywizacji odpowiedzialności

 próby różnicowania ze względu na subiektywny stosunek sprawcy do czynu: np. spowodowanie śmierci człowieka przez niedbalstwo albo z przypadku nie było zagrożone kara śmierci, a jedynie główszczyzną.

 warunki wyższej karalności: naruszenie miru

 okoliczności wyłączające bezprawność czynu: początek,

 indywidualizacja odpowiedzialności

4. Nowa klasyfikacja kar

 zacierały się różnice pomiędzy przestępstwami prywatnymi i publicznymi i tym samym zacierały się różnice pomiędzy karami publicznymi i prywatnymi

 podział kar na gardle i na ręku (kary mutylacyjne i kary śmierci)- wg Zwierciadła Saskiego - i na skórze i na włosach (kary hańbiące)

 kary pieniężne stosowane były nadal jako sposób wykupienia się od kary cielesnej, o ile było to dopuszczalne

Ruszyca - płacona na Mazowszu dodatkowa kara za zabici kobiety dla księżnej

 okup na rzecz władcy przekształcał się w sensu stricte karę majątkową w postaci grzywny lub konfiskaty majątku

 okup jako pieniężna kara prywatna przekształcił się w odszkodowanie majątkowe

2. ZMIANY W PRAWIE KARNYM OD SCHYŁKU WIEKÓW ŚREDNICH

PRAWO KARNE ITALII

1. Ogólna charakterystyka włoskiego prawa karnego

 Italia była kolebką nowych pojęć i konstrukcji prawnych

 system prawa karnego włoskiego wykształcił się stopniowo od XII do XVI wieku

 jest to wypadkowa prawa longobardzkiego, kanonicznego, rzymskiego i miejskiego statutowego.

2. Zwycięstwo zasady publicznoprawnej

 uznanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakiś sposób interesy ogółu społeczności

 wraz z narastanie konfliktów związanych z rozwojem społeczno - gospodarczym coraz silniej uwidaczniała się potrzeba objęcia państwowym prawem karania wszelkich naruszeń porządku publicznego

 w miejsce germańskiego systemu kar pieniężnych wkracza rzymski system kar cielesnych, które stają się obligatoryjne, bez możliwości wykupienia się

 przestępstwa dzielono na najcięższe, ciężkie i lekkie.

 podział na przestępstwa zwyczajne (znajdujące się w przepisach) i przestępstwa nadzwyczajne (nie znajdujące się w przepisach)

3. Subiektywne przesłanki odpowiedzialności

Czynniki subiektywne: wola, świadomość, zamiar

 rozróżniano winę umyślną i nieumyślną

Dolus - postępowanie umyślne, świadome

Culpa - wina nieumyślna - zmniejszenie zakresu odpowiedzialności karnej

Casus - czysty przypadek

 ograniczenie odpowiedzialności zbiorowej

 zrównywanie odpowiedzialności karnej kobiet i mężczyzn

4. Powody bezkarności. Obrona konieczna

„Powody bezkarności”: - obrona konieczna (defensio) (vim vi repelle licet - siłę

można odeprzeć siłą) - musiała nastąpić tylko w wypadku

napaści, środkami użytymi przez napastnika i natychmiast.

- pomoc konieczna - działania w celu udzielenia pomocy

napadniętemu

- czyny popełnione w afekcie

- zabicie wyjętego spod prawa

5. Formy popełnienia przestępstwa. Usiłowanie.

 pogląd, że w przestępstwie powinien dominować zamiar a nie skutek

 usiłowanie jako oryginalne osiągnięcie doktryny włoskiej

Trzy elementy składające się na pojęcie karalnego usiłowania:

 czynności i sytuacje zaliczane do drugiego stopnia (tj. usiłowania bliskiego) były już w niektórych statutach karalne

6. Odpowiedzialność za udział w przestępstwie

Trzy rodzaje udziału w przestępstwie:

• Mandat  polecenie lub nakaz popełnienia przestępstwa (podżeganie)

• Consiliom  udzielenie rady, pomocy moralnej do przestępstwa

• Auxilium  pomoc natury fizycznej

 udzielenie pomocy po dokonaniu przestępstwa czyli poplecznictwo nie było jeszcze ujmowane w odrębnych kategoriach

7. System kar

 w ustawodawstwie panował początkowo germańsko - longobardzki system kar. Podstawowy środek karny - kara pieniężna składająca się z dwóch części - kompozycja i grzywna.

 początkowo kary cielesne miały charakter subsydiarny, później stają się karami o charakterze zasadniczym, nie można się było od większości wykupić

 w karach widziano omnipotencję władzy państwowej

8. Wymiar kary

 statuty włoskie wprowadzały bądź kary ściśle oznaczone za dane przestępstwo (taryfy karne, możliwe okoliczności obciążające i łagodzące) bądź kary arbitralne (analogia)

OKOLICZNOŚCI OBCIĄŻAJĄCE :popełnienie przestępstwa w nocy, na cmentarzu, w kościele, recydywa, popełnienie przestępstwa przez osobę publiczną, zależne od przynależności stanowej

OKOLICZNOŚCI ŁAGODZĄCE: pojednanie (pax) sprawy z pokrzywdzonym, przyznanie się do winy

ROZWÓJ PRAWA KARNEGO W XVI - XVII WIEKU

1. Linie rozwoju prawa karnego początków doby nowożytnej

 potrzeba unifikacji prawa

 potrzeba skodyfikowania prawa sądowego materialnego i procesowego

1532 - Constitutio Criminalis Karolina

 zamieszczenie definicji poszczególnych stanów przestępnych

 zwycięstwo zasady publicznoprawnej

 uznanie winy za podstawę odpowiedzialności

 kary publiczne w postaci kar cielesnych

 odmienności w prawie ziemskim RP szlacheckiej

2. Podstawy odpowiedzialności

WINA jako podstawa odpowiedzialności - stopień złego zamiaru i świadomości sprawcy.

Rozróżnienie różnych stopni winy: wyodrębnienie przez Carolinę morderstwa od zabójstwa,

Rozróżnienie dolus, culpa, casus

W orzecznictwie polskim - mężobójstwo kryminalne (umyślne) i cywilne (nieumyślne)

Okoliczności wyłączające przestępność czynu:

• Nie zawiniony przez sprawcę błąd (error)

• Przymus

• Niedojrzałość psychiczna

• Choroba umysłowa

• Działanie w obronie koniecznej

• Stan wyższej konieczności (utożsamiany z przymusem psychicznym)

3. Nowe kierunki represji karnej. Polowania na czarownice.

 rozszerzenie zakresu przestępstw - rozbudowanie zaczerpniętych w prawa rzymskiego pojęć crimen laesae maiestatis i perduellio

 czary zaliczano do zbrodni obrazy majestatu Boskiego - crimen laesae maiestatis divinae.

1487 r. - „Młot na czarownice”, Sprenger i Kramer

 XVII wiek to apogeum polowań na czarownice

4. Pojęcie i cel kary. Katalog kary.

 celem kar w Karolinie - prewencja generalna

 niezwykłe rozbudowanie katalogu kar

 idea proporcjonalności kary do czynu przestępnego - dążenia do upodobnienia kar do przestępstw, osiągane drogą talionu i kar odzwierciedlających

 urozmaicony katalog kar mutylacyjnych

 pojawienie się wzmianki o więzieniu, traktowane bardziej jako przetrzymywanie sprawcy przed wyrokiem

 w Polsce dla szlachcica najpoważniejszymi karami była śmierć, infamia, banicja. Od schyłku XV wieku pojawiła się kara wieży.

5. Zasady stosowania kar

 arbitralność sędziego; stosowania analogii

 stosowanie kar nadzwyczajnych (były z reguły łagodniejsze od kar kodeksowych)

 branie pod uwagę pozycji społecznej sprawcy

Okoliczności łagodzące:

• Upływ czasu

• Przyznanie się do winy

• Wykazanie skruchy

• Przebaczenie pokrzywdzonego

• Zwrot ukradzionego przedmiotu

Okoliczności obciążające:

• Przyłapanie na gorącym uczynku

• Recydywę

• Dokonanie czynu przestępnego przeciwko krewnym, przełożonym, osobom wyższego stanu

• Nagminność występowania przestępstw danego rodzaju

Materiały pobrane ze stron Portalu Studentów Prawa

Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.

niedoprowadzenie do skutku (non perducere ad efectum)

sam zamysł, zły zamiar

(cogitare)

przystąpienie do działania - czynności przygotowawcze (agitare)

Przestępstwa przeciw państwu i panującemu

Przestępstwa przeciw religii

Przestępstwa przeciw życiu i zdrowiu

Przestępstwa przeciw mieniu

Przestępstwa przeciw moralności

!! uznanie strony podmiotowej przestępstwa za czynnik stanowiący podstawę odpowiedzialności sprawcy !!

9

---