RYBY:

Specyficzny opływowy kształt pozwala rybie pływać swobodnie. Ryby pływające na głębinach mają ciało w przekroju okrągłe, a w 1/3 długości jest najgrubsza (licząc od głowy).

Drapieżniki maja nieparzystą liczbę płetw.

Ryby spłaszczone nie są szybkie, ale są zwinne, kształt ciała jest opływowy.

Są ryby, którym kształt hydrodynamiczny jest niepotrzebny.

Łuski - jednokomórkowe gruczoły śluzowe, działają jak smar, zmniejszają opór. Receptory zmysłów (chemicznych, termicznych, itp.). Szczególnym receptorem jest linia naboczna - system kanalików biegnących pod powierzchnią ciała, również w czaszce i łuskach. Kanaliki się otwierają i widać linię. Wewnątrz kanalików leżą liczne ciałka czuciowe. Ruch wody dookoła ryby powoduje przepływy w kanalikach (drażnienie ciałek czuciowych). Narząd bardzo skuteczny (np. u rekina).

Ryby w różny sposób pobierają pokarm (drapieżnicy maja szpiczaste zęby chwytne lub płaskie zęby tnące). Ryby, które żywią się roślinami, czy zwierzątkami mogą mieć szczęki bezzębne (posiadają jednak zęby gardłowe), planktonożerny - wyrostki filtracyjne. Mają rozwinięty uchyłek przełyku wypełniony mieszanina gazów (zbliżona do powietrza - pęcherz pławny). Pęcherz pławny - to narząd hydrostatyczny. Ryby spodouste pęcherza pławnego nie posiadają.

Skrzela - narząd oddechowy występujący u wielu zwierząt wodnych (ryb, płazów w formie larwalnej i rozmaitych bezkręgowców), stanowiący główny element układu oddechowego, umożliwiającego pobieranie do organizmu tlenu rozpuszczonego w wodzie.
(U niektórych skorupiaków i kijanek płazów występują skrzela zewnętrzne, wystające poza obręb ciała. U wyżej uorganizowanych zwierząt skrzela wewnętrzne znajdują się w komorze skrzelowej).
Skrzela ryb wsparte są na - rozłożonych po obu stronach gardzieli - szkieletowych łukach skrzelowych, co znacznie usprawnia opłukiwanie ich wodą. Pomiędzy łukami znajdują się szczeliny (szpary) skrzelowe. Zwykle jest ich pięć par, u nielicznych gatunków jest sześć, a nawet siedem. Pierwsza szpara skrzelowa u niektórych ryb przekształciła się w tryskawkę. Od łuków skrzelowych odchodzą bogato unaczynione listki skrzelowe złożone z wielu blaszek skrzelowych. Pokryte cienkim nabłonkiem listki i blaszki skrzelowe tworzą dużą powierzchnię wymiany gazowej (pobieranie tlenu, wydalanie dwutlenku węgla). Zwiększenie wydajności systemu poboru tlenu do organizmu umożliwia przepływ krwi w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wody (system wymiany przeciwprądowej).

Osmoregulacja u ryb: Osmoregulacja u ryby - polega na utrzymywaniu właściwego stężenia jonów w płynach ustrojowych. Regulacja ciśnienia osmotycznego zależy od środowiska, w jakim żyje ryba.
W środowisku morskim - ryba jest narażona na ciągły ubytek wody z organizmu (woda morska jest roztworem hipertonicznym w stosunku do płynów ciała ryby). W celu uzupełnienia niedoboru wody, ryby morskie ciągle piją wodę, w której żyją, a nadmiar jonów usuwają przez tzw. komórki solne występujące w skrzelach.
W środowisku słodkowodnym - stężenie płynów ciała ryby jest wyższe (hipertoniczne) w stosunku do wody, w której żyje. Do wnętrza jej ciała mimowolnie dostaje się woda (przez skrzela, skórę). Nadmiar wody jest usuwany przez nerki. Rolą komórek solnych w skrzelach jest pobieranie brakujących "wymywanych" jonów. Ryby żyjące w wodach słodkich nigdy nie piją wody.

Gonopodium: zewnętrzny narząd kopulacyjny samców niektórych gatunków ryb służący do wprowadzania nasienia do otworu płciowego samicy. U piękniczkowatych stanowi przekształconą płetwę odbytową. U spodoustych nazywane jest niekiedy pterygopodium i powstaje wskutek wydłużenia wewnętrznej części płetwy brzusznej.

Krainy ryb - odmienne warunki, które są wykorzystywane przez różniące się gatunki ryb.

Górny bieg rzeki - kraina pstrąga - (kraina dolna i górna) - zimna woda (ok. 9^oC
), duży przepływ wody (pow. 1m/s), dużo tlenu (maksymalne nasycenie wody tlenem (strzebla potokowa, minóg potokowy, pstrąg potokowy).

Zamieszkują doskonali pływacy, drapieżnicy o wysokich wymaganiach tlenowych, poluja przy dnie i przy powierzchni.

Wody bardzo czyste wody, kamieniste, albo ewentualnie żwirowe dno.

Potem wyższa temperatura 10 - 12 ^oC, przepływ wody spada do 1 m/s, nasycenie wody tlenem jest dosyc wysokie - kraina lipienia (lipień, minóg strumieniowy, łosoś). Dno piaszczyste, w zastoiskach zaczynają się osady mułu, rośliny wodne (kryjówka pokarmu). Ryby w tej krainie to przeważnie drapieżnicy. Pojawiają się glonojady (świnka). Jakość wody jest gorsza (klasa I lub II). Wody umiarkowanie zanieczyszczone.

Środkowy bieg rzeki - od 12 - 14^oC, spadki mniejsze, mniejszy przepływ, spada nasycenie tlenem. Dno i koryto nie podlega zbyt dużym zmianom. Osadzają się muł w zakolach. Bujniejsze zarastanie roślin. Tylko środkowa część nurtu pozostaje nieporośnięta. Pojawia się naturalne zmętnienie wody (II klasa czystości). Ryby : brzana, jaź, łosoś, boleń, jelec.

Kraina leszcza - temperatura wzrasta, spada nasycenie tlenem, tworzą się meandry - zaciszne zakola, zarastane. Temperatura wody może być w zacisznym miejscu powyżej 20^oC. Pojawia się przystosowanie do mniejszej prędkości nurtu. Pojawia się więcej roślinności i przystosowanie do pływania w tej roślinności (spłaszczenie boczne, krępa sylwetka ryb). Rośliny o liściach pływających (grzybienie, grążele). Na tej roślinności ryby składają ikrę, bo tam jest więcej tlenu niż na dnie, gdzie go nie ma i zachodzi proces gnilny. Woda II - III klasa czystości. Ryby: leszcz, lin, okoń, bzdręga, szczupak.

Kraina jazgarza, płastugi (jazgarz, stornia - flądra, parposz, stynka, jesiotr, węgorz). Deltowate ujście rzek do morza, szerokie rozlewiska, leniwy nurt wody. Występują cofki - woda morska wpływa w delty, mieszanie wody słodkiej ze słoną. Ryby mają większy problem ze zjawiskiem osmoregulacji. Dno muliste, bogate w składniki pokarmowe - zjawisko przeżyźnienia. Woda nieprzezroczysta, niezawysoki poziom wody, wysoka temperatura, dużo związków organicznych - częste zjawisko - spadek wysycenia wody tlenem poniżej krytycznych 10%, ryby zaczynają zamierać - śnięcie ryb. Wody od II - IV klasy czystości.

PŁAZY:

Płazy to zwierzęta kręgowe o zmiennej temperaturze ciała, zależnej od temperatury otoczenia.

Rząd: płazy ogoniaste

Rodzina: salamandrowate:

-salamandra plamista,

- traszka górska,

- traszka grzebieniasta,

- traszka karpacka,

- traszka zwyczajna

Zwierzęta ektotermiczne - zmienność temperatury ciała dostosowana do otoczenia.

Płazy posiadają nagą skórę, przeważnie gładką, skóra jest z gruczołami śluzowymi, zapewniającymi wilgotność. Jest to potrzebne, gdyż mają prymitywny układ oddechowy (mało wydajny).

Oddychanie płucne jest spowodowane oddychaniem skrzeli i gardzieli i oddychaniem skórnym. Mają skórę mokrą, gdyż tlen nie dyfunduje przez suche bariery. Potrzebna jest woda. W skórze występują gruczoły jadowe, które tworzą duże skupienia (największe są gruczoły parzyste, przyuszne - parotydy). U płazów nie występuje klatka piersiowa. Dwa obiegi krwi, duży i mały, serce zbudowane z dwóch przedsionków i jednej komory.

Psoma? - narząd usprawniający węchowe rozpoznawanie pokarmu. Zapach ma charakter cząsteczkowy. Płazy składają jaja do wody (nieliczne na ziemi wilgotnej).

Zapłodnienie przeważnie zewnętrzne, brak błon płodowych, brak owodni (są to bezowodniowce).

Płazy ogoniaste - ciało wydłużone z dobrze wykształconym ogonem. Zwykle wykształcone dwie pary kończyn. Kształt ciała przypomina jaszczurkę. W Polsce salamandra i traszka.

Salamandra - gatunek najbardziej lądowy, ciało krępe, dobrze umięśnione, klasyczny ogon typu lądowego - okrągły, długi, masywny, na końcu tępy, zaokrąglony. Kończyny krótkie i masywne, palce pozbawione błon pławnych. Salamandra nie potrafi nurkować, pływa słabo i nieudolnie. Na lądzie też nie porusza się zbyt zgrabnie.

Traszka - ma delikatniejszą skórę niż salamandra, ogon typu wodnego, występuje w lasach liściastych, łąkach, preferuje nasłonecznione zarośnięte stawy. Dzień spędza w ukryciu (drewno, szpary).

PŁAZY BEZOGONOWE:

Rodziny: Kumakowe, grzebiuszkowe, ropuchowe i rzekotkowe.

kumak nizinny, kumak górski, grzebiuszka ziemna, ropucha zielona, rzekotka drzewna, żaba wodna, żaba jeziorowa, żaba śmieszna, żaba moczarowa, żaba strumieniowa, żaba trawna, ropucha paskówka.

Kończyny ropuch są krótsze od nóg żaby. Maksymalny skok ropuchy do 30 cm, częściej ropuchy chodzą.

Żaba ma tylne nogi dwa razy dłuższe od ciała (żaba skacze na odległość ok. 2m). Żaby ważą ok. 40 g. Skaczą do 25 długości ciała. Po kilku skokach żaba traci bardzo dużo energii i staje dopóki nie odbuduje energii. Żaba z reguły trzyma się blisko wody, ropuchy żyją dłuższy czas na ziemi. Przed wrogami nie ucieka, chroni się bronią chemiczną. Żaby i ropuchy są mięsożerne, pokarm musi być żywy.

Kijanka - głowa i ogon - skrzela piórkowate zewnętrzne, pojawiają się kończyny, układ oddechowy, ogon zanika i mamy żabę. Kijanki są drapieżne, mięsożerne.

Batrachofoksyna - trucizna u żab (phyllobates) - 250 razy silniejsza od strychniny.

Epipedobates tricolor - dostarcza epibatyny - środek 200 razy silniejszy od morfiny.

GADY:

Skóra nie przepuszcza wody, brak gruczołów, skóra pokryta rogowymi tarczkami lub łuskami. Skóra nie spełnia funkcji oddechowych. Przeważnie jajorodne, jajożyworodne, zapłodnienie wewnętrzne. Jaja mogą być pokryte skorupą wapienną lub skórzastąNAPISAĆ U KOGO JAKIE!!!!!!!!!!!!!

Są owodniowcami, brak stadium larwalnego w rozwoju osobniczym. Gady oprócz żółwi maja dobrze wykształcone zęby.

Żółw błotny - żyje w wodzie, na lądzie składa jaja. Żółw zaniepokojony chowa się pod wodą. Jest drapieżny, żarłoczny, nie trawi kości tylko mięso.

Padalec - ruchome powieki, otwory uszne, krótki płaski język, głowa słabo oddzielona od tułowia, kruchy łamliwy ogon, często w fazie regeneracji, pręga grzbietowa blada, prosta, częściej więcej niż jasna.

Żmija - brak powiek, brak otworów usznych, długi rozwidlony język, głowa wyraźnie oddzielona od tułowia, z reguły zdrowy niezłamany ogon, żmija zygzakowata ma zygzak.

Jaszczurka zwinka - lubi ciepło i sucho (czas inkubacji i rozwoju zarodka związany z temperaturą). Jaszczurka żyworodna, jaja inkubie w swoim inkubatorze, gdyż w niskiej temperaturze za długo trwa inkubacja i nie zdążyłaby przed chłodem. Jeśli jest gwarancja, że właściwa temperatura utrzyma się do czasu ciąży, to składają jaja na zewnątrz.

Zaskroniec - wąż wodny, poluje, połyka w całości żywą ofiarę. Jego pokarmem są płazy. Doskonale pływa, nurkuje. Najpospolitszy w Polsce i Europie.

Gniewosz plamisty - wybitnie ciepło i sucholubny, dobrze pływa. Na lądzie powolny, w zagrożeniu natychmiast kąsa wielokrotnie. Poluje dusząc. Najczęściej zjada jaszczurki, padalce i małe węże. Dzienny

Wąż Eskulapa (wąż drzewny) - gatunek leśny, doskonale się wspina, dzienny, światłolubny, sprawny dusiciel. Odżywia się gryzoniami, jaszczurkami i ptakami.

Żmija zygzakowata - jadowity wąż, jedyny ma źrenicę pionową. Aktywność dzienna uzależniona od temperatury, aktywny o zmierzch i w nocy. Poluje i tropi swoje ofiary, szuka ofiar. Potrafi wybić całe lęgi i mioty ssaków. Atakując nie syczy, nie pozbywa się na raz całego jadu. Syczy ostrzegając.

RYJÓWKOKSZTAŁTNE:

Kret, zębiełek, zębiełek białawy, zębiełek karliczek, rzęsorek, rzęsorek rzeczny, itp.

Kret - brak małżowin, małe oczy, dłonie zwrócone do zewnątrz. Ziemię odrzuca na boki, sierść jest nieukierunkowana, co daje możliwość cofania się w tunelu. Żywi się dżdżownicami, larwami owadów, ślimakami - mięsożerny.

Zębiełek białawy - wielkości myszy, rodzaje zębiełka poznaje się po owłosieniu ogona. Włos krótki z gdzieniegdzie wystającymi dłuższymi włoskami. Od spodu biały, na wierzchu brązowy. Ogon o
długości ciała. Lubi kompostowniki, zimą wchodzi do mieszkań. Pokarm roślinny je niechętnie. Zwierzę nocne. Dziennie musi zjeść ok. 100% masy swego ciała. Poruszają się jak karawana - najpierw idzie matka, a za nią potomstwo, które trzyma się wzajemnie za ogon. Występuje na wschód od Wisły i powyżej linii Warty.

Rzęsorek rzeczny - wodny tryb życia. W wodzie porusza się dzięki orzęsieniu stóp i orzęsionemu ogonowi. Jest wyjątkiem wśród łożyskowców. Pluje zdobywając pokarm (ślini się). Jest jadowity, w ślinie ma jad, toksyny produkuje w śliniankach. Bardzo wytrzymały na brak jedzenia (potrafi bez jedzenia wytrzymać aż 57 godzin). Może polować na ofiary większe od siebie.

Ryjówki:

Ryjówka aksamitna - uszy schowane, równomiernie owłosione, ogon długości ok. 60% długości ciała. Zdobywa najbardziej dostępny pokarm (gł. owady), nie gardzi pokarmem roślinnym. Dziennie musi zjeść 1,5 razy tyle, co waży. Ginie bez jedzenie po 10 godzinach.

Ryjówka malutka - najmniejszy przedstawiciel naszej teriofauny. Długi ogon - ok. ¾ długości ciała, waży 3 - 6 g. Ma duże zapotrzebowanie energetyczne (musi zjeść dziennie 2 razy więcej niż waży). Bez jedzenia wytrzymuje od 5 - 9 godzin.

Ryjówka górska - ogon tak długi jak ciało, duże zapotrzebowanie energetyczne.

JEŻOKSZTAŁTNE:

Jeż wschodni (jasna plama), jeż europejski.

Jeż zapada w sen zimowy w gnieździe zbudowanym z liści, ale sen może być przerwany. Występuje w lasach prześwitujących. Aktywność nocna + kolce powodują, że jeż nie nazbyt wielu wrogów. Może wydawać dźwięki (nadepniętego kota).

DRAPIEŻNE - ssaki łowiące żywą zdobycz.

Drapieżna wykazują bardzo duże zróżnicowanie wielkości.

Dymorfizm płciowy - większe ciało mają osobniki męskie.

Drapieżna posiadają zęby stałe ze wszystkimi rodzajami zębów: kły, trzonowe, przedtrzonowe, siekacze.

Siekacze - duże kły, długie stożkowate (haki, którymi łapie ofiary)

Przedtrzonowe i trzonowe - z dużymi guzkami (cięcie mięśni), występują łamacze - zestaw 2 zębów, których zadaniem jest rozcięcie, zgniecenie kości.

Drapieżne są przystosowane do odżywiania głównie mięsem (u borsuka i jenota w diecie jest też dużo roślin). U drapieżnych dominuje węch i słuch, ale także wzrok. Rozmnażają się raz w roku, gdyż młode wymagają opieki. Opiekę sprawuje samica.

PSOWATE:

O charakterystycznie wydłużonym pysku (trzewioczaszce), oczy niezbyt duże, uszy trójkątne, szyja dość długa, zwierzęta palcochodne (przednie 5 - palczaste, tylnie 4 - palczaste, występuje wilczy pazur).

Cecha psowatych - tępe niewysuwalne pazury, długi puszysty ogon, ciało pokryte dość długą sierścią. Zwykle przedstawiciele psowatych dobrze biegają, kopią nory, nie zapadają w sen zimowy.

Canis - rodzaj reprezentowany przez wilka.

Wilk - prowadzi koczowniczy tryb życia (osiadły przy wychowie młodych). Nocą pokonuje ok. 160 km., oddala się od 40 - 70 km, gdy poluje. Jednorazowo zjada do 10 kg mięsa. Ofiarami wilka są głównie ssaki kopytne (gospodarka łowiecka lub rolna).

Można poznać obecność wilka po ewakuacji zwierząt (zwierzęta zmieniają miejsce bytowania). Trop wilka różni się od tropu psa tym, że między opuszkami palców przeprowadzimy literę X (bez nacięć opuszków).

Lis - źrenica lisa ma kształt podługowaty, puszysty długi ogon (kita). Na kicie u nasady na górnej stronie znajduje się fiołek - gruczoł zapachowy. Mieszka w lasach, na polach, łąkach. Żyje w norach, które kopie lub wykorzystuje stare nory lisa lub borsuka. W pobliżu nory można znaleźć resztki pokarmu. Dobrze biega i skacze w dal (do 3 - 4 m), dobrze pływa, ale niechętnie. Pokarmem są głównie gryzonie (60%), a dobrym roku do 90% nornik zwyczajny.

Jenot - najmniejszy z psowatych, krótki ostry pysk, krótkie uszy, ogon proporcjonalnie krótki, puszysty. Na grzbiecie ubarwienie brudnoszare, czarna maska. Trop okrągławy z szeroko rozstawionymi palcami. Żyje w pobliżu zbiorników wodnych, lasy nad jeziorami i rzekami, zasiedla nory borsucze, lisie, zbędne wyjścia zatyka. Wykorzystuje wnęki utworzone przez wiatrowały. W okolicy do 15 m od miejsca zamieszkania tworzy latryny niezasypywane. Dobrze pływa, nurkuje, żywi się zwierzętami wodnymi (płazy, ryby). W znacznej mierze żywi się pokarmem roślinnym. Zapada w sen zimowy (XII - II), ale kiedy są pogodne noce budzi się, żeby zapolować lub załatwić potrzeby.

Niedźwiedź brunatny - prowadzi nocny tryb życia. Zimą śpi. Raz obudzony zimą już nie zasypia. Biega szybko, dobrze pływa, młode dobrze się wspinają, dobry węch i słuch, ale nienajlepszy wzrok. Gatunek wszystkożerny. Je owady, ptaki, ssaki, rośliny. Do rozrodu przystępuje co 2 - 3 lata, młode pozostają z matką przez rok.

Borsuk - (rodz. łasicowate) - w obrębie rodziny duże zróżnicowanie. Borsuk (jaźwiec) największy z łasicowatych, ma duże pazury na przednich pazurach (kopie wiele korytarzy, buduje zamczyska). Zostawia charakterystyczny ślad - łapa tylna na opuszkach łapy przedniej (jak ręka szkieleta ). Skryty, nocny tryb życia, słaby wzrok, bardzo głośno węszy i sapie, pomrukuje. Chodzi kołysząc się. Zimę przesypiają, żywią się larwami i owadami. Posiadają latryny, ale wykorzystują odchody do znaczenia swojego terytorium. W odchodach występują chitynowe pancerzyki owadów.

Wydra - ziemnowodny tryb życia, błony pławne między palcami, sierść gęsta, natłuszczona, która nie przepuszcza wody. Posiada zatyczki zatykające nozdrza i uszy przed dostępem wody przy nurkowaniu. Zamieszkuje zadrzewione i zakrzewione okolice stawów i rzek. Odżywia się głównie rybami, ale też jajami, rakami, ślimakami, ptakami. Charakterystycznie się porusza (susami i po skosie).

Kuna leśna - (tumak) - posiada żółtopomarańczową zaokrągloną plamę. Zamieszkuje głębokie lasy nizinne i kryjówki w dziuplach, opuszczone gniazda, odbywa długie wędrówki koronami.

Kuna domowa (kamionka) - posiada białą plamę pod głowa. Występuje w pobliżu człowieka, domy, stodoły, strychy, zwały kamieni, na obrzeżach lasów.

Prowadzi nocny tryb życia. Kuny jedzą gryzonie, ptaki, jaja, gł. owoce.

Tchórz zwyczajny - tereny krzaczaste, wykorzystuje nory lisów, borsuków, królików, rzadko kopie nory. Żywi się głównie gryzoniami (polniki, szczury - lepiej łowi od kota).

Tchórz stepowy - żyje na przestrzeniach otwartych, u nas rzadki.

Gronostaj - silnie wydłużony, gibki, smukły, lśniące ubarwienie, końcowa 1/3 ogona czarna. Na zimę bieleje z wyjątkiem końcówki ogona.

Łasica łaska -

Norka amerykańska - w Polsce już nie ma. Żyje w środowisku nawodnym. Żywi się gryzoniami, zimą rybami. Poszukując pokarmu lub uciekając doskonale nurkuje. Norkę europejską można w Europie zobaczyć tylko w ZOO w Poznaniu. Norka europejska różni się od amerykańskiej białą wargą.

Szop pracz - pojawił się w Europie w latach 30 -tych XX w, a w latach 60 - tych w Polsce. Gatunek leśny, ale dobrze się czuje w miastach. Ma charakterystyczne ubarwienie i ogon. Tylko w zamknięciu myją pożywienie, na wolności nie.

Ryś - rodz. kotowate - krótka twarzoczaszka, pazury wysuwane i ostre. Koty mają inne preferencje konsumpcyjne. Czarne pędzelki na uszach, ogon krótszy od 1/3 długości ciała. Trop okrągły z opuszkami, bez pazurów. Występuje na Mazurach, na Podlasiu i w Bieszczadach. Żyje w starych drzewostanach, poluje głównie z podchodu na ptaki i ssaki, zające (latem), zima sarny, młode dziki, jelenie.

Żbik - wygląda jak kot dachowiec, ale jest nieco większy. Ogon równy ½ długości ciała, tępo zakończony (nie zwęża się jak u domowego). Na końcu ogona 2 - 3 pierścienie czarne i czarny koniec. Bardzo rzadki. Występuje w Bieszczadach, Tatrach, lasach nasłonecznionych.

HIROPTERA (skrzydłorękie): nietoperze.

Kończyny przednie przekształcone w błoniaste skrzydła (błona skrzydłowa, błona śródpalczasta), kończy się na kończynie tylnej. Występuje błona ogonowa między kończynami tylnimi. Rozróżnia się nietoperze podkowcowate i mroczkowate.

Podkowcowate	Mroczkowate
- posiadają liściowatą narośl na nosie - brak koziołka w uchu - owijają się skrzydłami - emitują ultradźwięki przez otwory nosowe	- nie ma narośli na nosie - składają skrzydła wzdłuż ciała (nie owijają się skrzydłami - emituję dźwięki z otwartej gęby

Pokarmem są owady, pająki, także rybki.

Nietoperze - HYROPTERA

Nietoperze mają skrzydła przekształcone z palców pomiędzy którymi wyrosły błony. Posiadają zdolność do aktywnego latania. Dźwięki wydawane przez nietoperza są charakterystyczne dla gatunku. W Polsce występują dwa gatunki: Podkowce i Mroczki.

Podkowce mają na nosie listkowatą narośl, z której dolna część bezpośrednio okrywająca usta jest w kształcie podkowy. Gdy zawisają w odpoczynku okrywają się skrzydłami. Ultradźwięki wysyłane są z nozdrzy. Nie posiadają koziołka w uchu. Jeden nietoperz w ciągu jednej nocy może zjeść około 30% swojej wagi. A 500 osobnikowa grupa nietoperzy może w ciągu lata zjeść 2 tony owadów.

PTAKI

Pióro ptaka składa się ze stosiny, chorągiewki i dudki.

Budowa pióra: 1 - chorągiewka, 2 - stosina, 3 - promienie i haczyki, 5 - dudka.

Pióra odpowiadające za lot są niesymetryczne, jedynie pióra okrywające są symetryczne.

Ptaki aby latać musiały wytworzyć odpowiednio duże mięśnie wykształcone na klatce piersiowej. Kości są pneumatyczne (puste w środku), dla zmniejszenia ciężaru ciała. Środek ciężkości umieszczony jest pod skrzydłami. Dziób wytworzony jest z tkanki rogowej. Zamiast zębów posiadają ostre krawędzie dzioba.

Układ oddechowy ptaków jest 10 krotnie wydajniejszy niż układ oddechowy ssaków. Powietrze gromadzone jest w workach przednich (szyjne, obojczykowe lub piersiowe) lub tylnich. Podczas wdechu część powietrza omywa płuca i dostaje się do przedniego worka, a pozostała część kieruje się od razu do tylniego worka. Przy wydechu powietrze z przedniego worka jest usuwane, a do płuc dostaje się świeże powietrze z worka tylnego. Worki powietrzne pełnią też rolę ochronną dla narządów wewnętrznych.

Pokarm przedostaje się do żołądka, który składa się z dwóch części. W pierwszej części pokarm przechodzi obróbkę chemiczną, a w części drugiej poddawany jest obróbce mechanicznej (tzw. młyn kulowy). Pokarm poddawany jest również wstępnej obróbce w wolu.

Kuraki (grzebiące)

Stosunkowo krótkie, silne nogi o ostrych pazurach. Potrafią doskonale biegać. Posiadają 4 palce (3 do przodu i 1 do tyłu), u samców dodatkowo występuje ostroga. Dziób krótki, szczęka dłuższa niż żuchwa przez co zachodzą się. Młode osobniki odżywiają się pokarmem zwierzęcym.

Głuszec (Tetrao urogallus):

Głuszce zimą odżywiają się igłami. Samiec tokuje tak długo, dopóki na tokowisku nie pojawi się jakaś samica. Zagrożeniem dla głuszca jest dzik, który zjada jajka. Jelito ślepe u głuszca w lecie, kiedy ma pożywiania pod dostatkiem jest niewielkie. Natomiast zimą, gdy musi trawić igły i celulozę jelito się powiększa do długości 0,5 m. Młode osobniki żywią się głównie larwami mrówek, a później borówkami.

Cietrzew (Tetrao tetrix)

Unika zwartych drzewostanów, występuje na obrzeżach. Wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec czarny z granatowym, metalicznym połyskiem. Skrzydła ciemnobrązowe z dwiema białymi pręgami. Pokrywa podogonowa również biała. Nad okiem wyraźny czerwony fragment gołej skóry, tzw. róża. Ogon w kształcie liry. U młodszych samców grzbiet bez połysku z domieszką barwy brązowej. Samica cietrzewia (cieciorka) mniejsza. Wierzch brunatny z gęstym poprzecznym rdzawym prążkowaniem. Spód i boki jaśniejsze, a prążkowanie staje się mniej regularne. Podogonie białe, ogon wcięty. Młode są podobne do samicy. Samce przechodzące na upierzenie dorosłe w gwarze myśliwskiej określa się mianem "murzynów". Na terenach gdzie zasięg występowania cietrzewia pokrywa się z zasięgiem zasiedlanym przez głuszca, mogą występować bezpłodne mieszańce międzygatunkowe - skrzekoty (Tetrao medius), których ojcem zazwyczaj jest samiec cietrzewia, a matką samica głuszca - głusza. Samce skrzekota ubarwione są podobnie do samców głuszca, lecz mniejsze i o wciętym ogonie. Samice podobne do samic cietrzewia.

Jarząbek (Bonasa Banasia)

Ma bardzo zróżnicowaną dietę. Żyje w parach przez całe gody i podczas wychowywania młodych. Wierzch szary z gęstym czarno-brunatnym poprzecznym pręgowaniem. Na głowie mały czubek. Biała plama pod okiem. Spód biały z gęstym, łuskowatym czarnym deseniem. Sterówki szarobrunatne z czarno-białą przepaską na końcu. Środkowe sterówki barwy grzbietu. Skok upierzony do połowy. Podgardle samca czarne z białą obwódką, samica na czarnym polu posiada liczne białe plamy. Gęste starodrzewy liściaste i mieszane (domieszka świerku lub jodły) o gęstym podszycie i bogatym runie.

Gniazdo buduje na ziemi pod nawisem gałęzi, rzadko na drzewie w opuszczonych dużych gniazdach innych ptaków.

Jeden lęg w roku, w maju. W zniesieniu 8 do 14 jaj. Pokarm roślinny, latem również bezkręgowce.

Kuropatwa (Perdix Perdix)

Większość samców posiada na przednim upierzeniu kasztanowatą podkowę. Samce na górnym upierzeniu posiadają wzdłuż stosiny biały pasek natomiast samice mają jeszcze białe paski poprzeczne. Głowa i kark oliwkowoszare, policzki rude. Wierzch ciała szarobrunatny ze słabo zaznaczonymi rdzawymi i czarnymi poprzecznymi pręgami. Na barkach i skrzydłach niewielkie podłużne białe plamy. Spód i boki ciała szare z delikatnym, falistym rysunkiem, na bokach pionowe, szerokie rdzawe pręgi. Na białym brzuchu rdzawa plama w kształcie podkowy (u samic mniej wyraźna, często niekompletna). Sterówki rdzawobrązowe, lecz środkowa para szarobrunatna. Lotki płowe z ciemnorudymi plamami. Za okiem naga, pokryta brodawkami skóra, szczególnie rzucająca się w oczy w okresie godowym. Zajmuje pola z zadrzewieniami lub zakrzewionymi miedzami.

Gniazdo buduje na ziemi, dobrze ukryte między roślinami. Podczas wysiadywania w przypadku niebezpieczeństwa zrywa się dopiero w ostatniej chwili.

Wyprowadza jeden lęg w roku. W kwietniu lub maju składa 10 do 20 (bardzo rzadko do 24) jaj. Zdarza się, że po stracie lęgu wyprowadzany jest drugi (najpóźniejsze to sierpniowe).

Jaja wysiadywane są przez okres 23-25 dni przez obydwoje rodziców.

Pokarm roślinny, latem uzupełniany przez owady. Bezkręgowce stanowią podstawę diety piskląt.

Przepiórka (Coturnix coturnix)

Gatunek polny. Upierzenie brązowoszare z dodatkiem żółtego. Na grzbietowej stronie ciała, która jest ciemniejsza, biegną podłużne płowe smugi. Nad okiem znajduje się kremowa brew, pod którą biegnie biała pręga. Podgardle białe, u samca na białym polu podgardla znajduje się czarna plama, co pozwala odróżnić go od samicy. Pola uprawne (preferuje lucernę i proso) oraz podmokłe łąki i bagna. Gniazdo buduje na ziemi osłonięte roślinami. Zasadniczo jeden lęg w maju lub czerwcu. Samica składa 7 do 16 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 17 dni wyłącznie przez samicę. Pisklęta są zagniazdownikami.Pokarm roślinny wzbogacony drobnymi bezkręgowcami.

Bażant (Phasianus colchicus)

Jest mieszańcem wielu gatunków. Silnie zaznaczony dymorfizm płciowy.

W Polsce aklimatyzowano różne podgatunki, stąd rozmaitość występujących u nas ptaków. Samce - najczęściej zielona głowa z metalicznym połyskiem i dwoma małymi czubkami, wokół oczu naga czerwona skóra, na szyi biała obroża o różnej szerokości. Rdzawo złote plecy z fioletowym połyskiem, pióra zakończone jasno. Pstre barki z łuskowym rysunkiem, przód brązowoczarny z połyskiem, pióra szaro zakończone. Brzuch czarny. Ogon żółtobrunatny z czarnym pręgowaniem, znacznie wydłużony. Samica mniejsza, wierzch popielatorudy o nieregularnym, poprzecznym prążkowaniu, spód jaśniejszy, nieomal pozbawiony plam. Stosunkowo często występują osobniki ciemniejsze z przewagą barwy zielonej, fioletowej lub brunatnej. Otwarte teren otwarte tereny o licznych krzewach, skraje pól i nadrzeczne zarośla. Gniazdo buduje na ziemi, pod osłoną traw lub gałęzi. Niewielkie zagłębienie skąpo wyścielone puchem. Jeden lęg w roku. Jaja w liczbie 10 do 12 (wyjątkowo do 18) w jednym gnieździe. W wyjątkowych sytuacjach (zniszczenie gniazda przez drapieżniki) kura niesie jaja po raz drugi, a czasem trzeci. W warunkach wolierowych jedna kura znosi do 60 jaj. Okres nieśności od połowy kwietnia do lipca. Jaja wysiadywane przez okres 24 dni, wyłącznie przez samicę. Pokarm roślinny, latem wzbogacony o duże ilości owadów, w tym stonkę ziemniaczaną oraz mrówki. Rzadko lata, nocuje na drzewach. Zimuje w stadach.

Blaszkodziobe (Anseriformes):
Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• gęste i zbite, nieprzemakalne upierzenie z dobrze rozwiniętą warstwą puchową

• dobrze rozwinięty gruczoł kuprowy

• bardzo dobrze pływają, większość gatunków również nurkuje

• otwarte nozdrza

• dziób szeroki, spłaszczony, opatrzony na brzegach blaszkowatymi wyrostkami. Poszukując pożywienia w wodzie, ptaki te przepuszczają wodę między blaszkami, na blaszkach zaś zatrzymują się bezkręgowce i rośliny, które stanowią ich pożywienie. Dziób ten działa więc jak sito.

• skrzydła z reguły dobrze rozwinięte. W locie silne i wytrwałe, ale nie potrafią szybować. Lecąc wydają charakterystyczny świst.

• ogon przeważnie krótki

• nogi zwykle krótkie lub średniej długości; osadzone w tyle tułowia (u kaczek nurkujących - słabo chodzą po ziemi) lub w jego połowie

• trzy przednie palce spięte błoną pławną.
  Niektóre gatunki zostały udomowione przez człowieka (kaczka domowa - pochodzi od kaczki krzyżówki, gęś domowa - od gęsi gęgawy, bernikli kanadyjskiej lub gęsi łabędzionosej) i są cenione ze względu na pióra, puch, jaja, mięso.

Kaczkowate
Dziób mają miękki, zakończony rogowym brzegiem. Na końcu występują blaszki. 4 palce (3 do przodu i 1 do tyłu).

Łabędź niemy
Na dziobie posiada czarną narośl. Skrzydła układa w charakterystyczny dla siebie sposób.
Samce większe od samic, dorosłe osobniki białe, dziób pomarańczowy z czarnym paznokciem na czubku, u nasady czarna narośl (większa u samców w okresie godowym). Nogi czarne. Młodociane szare (białe od 3. roku życia), choć zdarzają się osobniki białe już od wyklucia. Płynąc wygina esowato szyję, a skrzydła unosi w górę tworząc rodzaj peleryny. Dorosłe osobniki nie nurkują, choć pisklęta posiadają tę umiejętność. Pierzą się raz w roku. Pierwsze pierzenie u piskląt odbywa się od września do stycznia. Nogi łabędzia niemego są krótkie, czarne i osadzone w tyle. Skok i palce są dość gęsto pokryte niewielkimi, rogowymi tarczkami. Na lądzie poruszają się niezdarnie wykonując powolne, kołyszące się ruchy. W wodzie natomiast radzą sobie doskonale, dzięki spiętym błoną trzem palcom. Szyja jest dość długa i często wygięta esowato. Osadzona jest na szerokim i nieco spłaszczonym ciele. Głowa niewielka. Łabędzie posiadają również lekko zadarty ogon. Podczas lotu słychać głośny świst skrzydeł spowodowany wibrującymi lotkami. Dorosły łabędź niemy może mieć nawet do 25 216 piór, a nawet więcej, z czego ok. 20 000 piór znajduje się na szyi^. Stojące zbiorniki wodne z dużą ilością trzcin. W zimie również na wybrzeżu mórz. Gniazdo buduje w trzcinach, pływające, rzadziej na lądzie lub w innych trudno dostępnych miejscach. Podkład tworzą gałązki i grubsze badyle, wierzch delikatne liście trzcin i sitowia, a wnętrze wysłane jest materiałem drobnym oraz dużymi piórami puchowymi. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 5 do 9 jaj w kwietniu lub maju. Jaja wysiadywane są przez okres 35 dni tylko przez samicę, podczas gdy samiec pozostaje w pobliżu broniąc w razie potrzeby gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. Zdolność do lotu uzyskują po około 4 - 5 miesiącach.

Łabędź krzykliwy

Posiada żółty dziób z czarną końcówką. Potrafi wydawać z siebie bardzo głośny dźwięk. Równego wielkością łabędziowi niememu "krzykliwca" łatwo odróżnimy po wyprostowanej szyi, jak też i żółtej nasadzie dzioba. Kolorystycznie dziobem bardziej zbliżony do niego jest łabędź czarnodzioby, ale łabędź krzykliwy jest od niego znacznie większy.

Zamieszkuje duże jeziora z pasem trzcin, śródleśne jeziorka, moczary, stawy i morskie wybrzeża. Zimuje na wybrzeżach morskich i w ujściach rzek. Gniazdo buduje na lądzie, rzadziej w płytkiej wodzie w trzcinach. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 3 do 7 jaj w maju lub czerwcu.Jaja wysiadywane są przez okres 35 - 40 dni tylko przez samicę. Samiec czuwa w pobliżu gniazda i w razie potrzeby broni go. Młodymi zajmują się oboje rodzice. Pożywieniem są części zielone roślin wodnych i ich nasiona. Pisklęta jedzą również drobne bezkręgowce.

Łabędź czarnodzioby

Większa część dziobu jest koloru czarnego z niewielką pomarańczową plamką. Najmniejszy łabędź Europy. W porównaniu z innymi łabędziami ma krótszą i masywniejszą szyję. Obie płcie są ubarwione czysto biało, dziób czarny z żółtą plamą u nasady, nie sięgającą do otworów nosowych (znacznie mniejszą u C. c. columbianus niż u C. c. bewickii). Nogi czarne. Młode brudnoszare z różowym dziobem o czarnej końcówce, białawym u nasady.Gnieździ się na brzegach rzek strefy tundry i lasotundry. Zimuje na wybrzeżach morskich i zabagnionych jeziorach w głębi lądu.

Gniazdo na ziemi, blisko wody. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 1 do 7 jaj.

Pożywienie rośliny wodne i trawa oraz niewielkie ilości bezkręgowców wodnych.

Gęś gęgawa

Dziób ma węższy niż kaczka. Nie występuje dymorfizm płciowy. Odżywia się roślinami. W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego. Ogólna barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi. Nogi różowe, dziób pomarańczowy. Słodkowodne zbiorniki gęsto porośnięte trzcinami, bagniste łąki i moczary. Preferuje tereny trudnodostępne.

Gniazdo Zbudowane na lądzie lub wodzie, w trzcinach, szuwarach, czasem w wierzbach.

Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w marcu lub kwietniu 2 do 20 jaj.

Gęś zbożowa

Samiec i samica, a także osobniki młodociane ubarwione są jednakowo. Ogólnie ubarwiona szarobrązowo, na grzbiecie i bokach poprzeczne jasne prążki. Podogonie i ogon biały. Nogi pomarańczowe, dziób czarny z pomarańczowymi (ich wielkość zależy od podgatunku) plamami. Gniazdo buduje na ziemi w pobliżu wody.

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu - czerwcu 3 do 8 jaj. Jaja w kolorze od białego do bladozielonkawego o wymiarach 84 x 55,5 mm.

Jaja wysiadywane są przez okres 25 - 30 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają się po 40 - 50 dniach. Zjada rośliny, które zbiera głównie na lądzie.

Gęś białoczelna:

Paznokieć na dziobie jasny, plama nie zachodzi na oczy. Samiec i samica ubarwione jednakowo. Ogólnie upierzenie szare, na grzbiecie jaśniejsze poprzeczne pręgi. Na spodzie szerokie, czarne, poprzeczne pasy, u niektórych podgatunków zlewające się w jednolitą czarną plamę. Podogonie i pas wokół nasady dzioba białe. Nogi pomarańczowe, dziób pomarańczowy lub różowy (w zależności od podgatunku). Osobniki młodociane mają szarą nasadę dzioba i nie mają ciemnych pasów na spodzie. Gniazdo buduje na ziemi, często w kolonii. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4 do 6 jaj. Jaja są kremoworóżowe o wymiarach 76 x 54mm i średniej masie 25 g. Jaja są wysiadywane przez okres 22-28 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po 40-65 dniach. Pożywieniem są zielone części roślin lądowych.

Gęś mała

Jasny paznokieć, plama zachodzi na oczy, biała. Podobna do gęsi białoczelnej, ale mniejsza. Upierzenie szare z poprzecznymi prążkami na grzbiecie i czarnymi pręgami na brzuchu. Podogonie i ogon biały. Biała plama u nasady dzioba zachodzi na czoło. Nogi i dziób pomarańczowe. U osobników młodocianych brakuje białej barwy na głowie i ciemnych pasów na spodzie ciała.

Gniazdo buduje na ziemi, czasem pod osłoną krzewów.

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4 - 5 jaj w maju lub czerwcu. Jaja są bladokremowe, o wymiarach 76 x 49 mm i średniej masie 100 g.

Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego przez okres 25 - 28 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają po 35 - 40 dniach.

Pożywienie stanowią rośliny zbierane na lądzie.

Gęś bernikla - czarny dziób.

1

---