PSYCHOLOGIA POSTWUNDTOWSKA - PSYCHOLOGIA AKTÓW
Austryjacka szkoła psychologii aktów, której przewodził Franz Brentano (1838-1917)
Tworzyli ją tacy uczniowie jak Alexius Meinong (1853-1920), Ernst Mach (1838-1916), Christian von Ehrenfels (1859-1932) i Carl Stumpl (1848-1936)
Brentano kwestionował związanie się psychologii z fizjologią twierdził, że przedmiotem psychologii empirycznej jest aktywne i intencjonalne doświadczenie
Akt jest zjawiskiem psychicznym nie występującym w świecie fizycznym Akt jest zawsze intencjonalny, tzn. odnosi się do konkretnego przedmiotu (jest sposobem ujęcia doświadczenia danego przedmiotu)
Intencjonalność to właściwość zjawisk psychicznych jest podstawa odróżniania ich od zjawisk fizycznych.
Rozróżnił treści świadomości (fakt, że dane jest człowiekowi jakieś przedstawienie barwy) i sam akt (sposób przeżywania tej treści np. nastawienie świadomości na recepcję barwy)
Brentano rozróżniał kilka odmian aktów psychicznych: akty przedstawień doznanych wrażeń, wyobrażeń (brak kryterium prawdy i fałszu); akty przedstawień sądów (orzekania, przypominania, spostrzegania) podlegające ocenie prawda, fałasz ; oraz akty sądów emocjonalnych łączące w sobie uczucia i wolę jak np. akty miłości i nienawiści, oddający stosunek osobisty do zjawisk i przedmiotów
Oprócz metody badania jaką była introspekcja (analiza ukierunkowania świadomości na przedmiot) do metod eksperymentalnych zaliczał obserwację samego siebie, obserwację innych ludzi, analizę ekspresji (mowa, gesty, czyny) obserwowania dzieci, zwierząt, ludzi anormalnych, a także analizę porównawczą tych zjawisk w aspekcie różnych kultur i cywilizacji.
Psychologia Brentana to krytyka pierwotnie psychofizyki Fechnera, a później koncepcji atomistycznych i paralelistycznych Wundta. Jego argumenty są następujące:
określeniu procesów psychicznych za pomocą metod psychofizycznych przeszkadza pośrednictwo procesów fizjologicznych;
intensywność procesów psychicznych, zmieniana przez uwagę, komplikuje ich określanie i szacowanie;
przyporządkowanie procesów psychicznych fizjologicznym nie daje informacji o procesach psychicznych;
próba rekonstrukcji życia psychicznego metodą składania elementów jest praktycznie niewykonalna.
Brentano wyżej niż badania eksperymentalne stawiał odpowiednią pracę teoretyczną
Wpływ Brentano zapisał się w funkcjonalizmie, egzystencaliźmie, psychologii postaci, a w filozofii w fenomenologii dzięki Husserlowi (jego uczeń) W Polsce jego kontynuatorem był Kazimierz Twardowski.
Współcześnie Brentanowska koncepcja intencjonalności jako kryterium psychiczności, którą John Searle (1995) uważa za kluczowe pojęcie w opisach struktury zachowania”, staje się wyzwaniem rzuconym nauce o poznaniu w jej dążeniu do stworzenia komputerowej inteligencji.
Jednym z przedstawicieli brentanizmu (szkoły austriackiej) był Ch. von Ehrenfelds, twórca teorii jakości postaciowych, który zarzucał Wundtowskiej psychologii eksperymentów, że nie uwzględnia ważnego składnika sytuacji percepcyjnej, jakim są jakości postaciowe. Jakości postaciowe istnieją poza elementami zmysłowymi i są do nich, jako do swego podłoża, przez umysł dodawane.
Psychologia aktów, którą reprezentował Ehrenfels, za cechę wyróżniającą przedmiot psychologii przyjmowała aktywność umysłu skierowaną na treść, a nie sama zawartość treściową aktu psychicznego.
Wykazał on, że elementy składowe nie dają całości, którą cechuje nowa jakość. Na przykład cztery równe linie prostopadłe wobec siebie są tylko czterema liniami, a kwadrat (dokładniej kwadratowość przestrzeni) jest nową jakością. Elementy można usunąć, pozostanie jednak jakość postaciowa. Zamiast linii można np. użyć ciągu kropek i efekt będzie ten sam. To samo w muzyce: melodię można odtworzyć posługując się różnorodnymi dźwiękami. Istnieją jakości przestrzenne i czasowe, inne są nieco akty ujmujące ich właściwości. W obu przypadkach stosunek części do całości jest istotny, bez jego rozumienia trudno zrozumieć akty psychiczne.