Wydział Matematyki, Fizyki i Techniki.
Kierunek: Edukacja Techniczno-Informatyczna.
Pedagogika
Temat: Pedagogika egzystencjalna.
Wykonali:
Marek Grota
Tomasz Gorzkiewicz
Bydgoszcz, październik 2005
Geneza egzystencjalizmu
Pedagogika egzystencjalna stanowi niewątpliwie kontynuację starej tradycji filozoficznej, skupiającej się na problemie człowieka, ale nagły rozkwit filozofii egzystencjalnej wywołany został przyczynami epoki - natury politycznej, społecznej i kulturalnej. Najbliższe prawdy jest założenie filozoficzne Adama Schaffa, który twierdzi, iż jest to stara tradycja dwu odmiennych koncepcji filozoficznych. Pierwsza z nich wywodzi się z tzw. Szkoły jońskiej (VI-IV w. p.n.e.). Przedstawiciele jej, m.in. Tales, Anaksymander oraz Heraklit, szukali odpowiedzi na pytanie o początek i naturę świata, a także najogólniejszych zasad nim rządzących. Druga koncepcja filozoficzna pochodzi od Sokratesa, jest to rozmyślanie nad życiem człowieka, nad losem ludzkim i właściwym postępowaniem jednostki w stosunku do siebie samej oraz innych.
Przedstawiciele tendencji agnostyczno-ateistycznej
Martin Heidegger (1889-1976) Człowiek jawi się jako istota, która wynurza się z nicości wrzucona w świat, daje sens owemu światu, lecz sama jest pozbawiona sensu zatapiając się w powszechności pod presją otaczającej jej społeczności. Twierdzi, iż „Tłum zagrzebuje jednostkę w swej anonimowej masie, narzucając jej bezosobowe, konwencjonalne formy postępowania, wyrażane przez man” (niem.), się (pol.). Jego autentyczność jest zagrożona przez: gadatliwość, ciekawość oraz dwuznaczność ze strony społeczeństwa. Obroną przed tymi zagrożeniami jest głos sumienia.
Jean Paul Sartre (1905-1980) wg niego, jeśli Bóg istnieje to człowiek nie może być wolny, ponieważ Bóg tworząc człowieka miał pewną ideę która narzucała z góry określone warunki. Natomiast jeśli egzystencja poprzedza ową ideę, to człowiek posiada wolność absolutną. A zatem „skazani jesteśmy na wolność, chociaż jest ona tylko nieustającą absurdalnością”. Człowiek nie może żyć w harmonii z przyrodą, ponieważ jest ona mu złowroga. Podobnie druga osoba jest zaprzeczeniem pierwszej, ponieważ patrząc na niego traktuje go jak przedmiot, ograniczając mu wolność. A miłość jest atakiem na drugą osobę prowadzącym do zniewolenia.
Albert Camus (1913-1960) Człowiek jest istotą pochłoniętą przez szarą codzienność, która doznając olśnienia budzi się i dostrzega absurd całego otaczającego świata, czując się wyobcowany. W konsekwencji człowiek nie umie się podporządkować normom i ideałom, i czuje się niewinny.
Przedstawiciele teorii teistycznej
Karl Jaspers (1883-1969) Sądzi on, że zadaniem filozofii jest naświetlenie bytu człowieka, pomoc w stawaniu się sobą. Każdy ma swoją egzystencjalną prawdę, która może być formą jednej bezwzględnej prawdy. Systemy filozoficzne nie wyjaśniają obiektywnie świata, lecz wyrażają osobowość ich twórcy. Wg niego, egzystencja ludzka jest nieuchwytna i odkrywa się ją dzięki komunikacji międzyludzkiej. Każde jej zerwanie, czyni człowieka uboższym wskutek zmarnowania jakiejś szansy; samego siebie zatem można urzeczywistnić tylko w drugim. Człowiek jest rozdarty między światem rzeczy a transcendencją, która jest jedynie bytem prawdziwym i pełnym. Śmierć nie musi być unicestwieniem, lecz dopełnieniem życia. Transcendencja, nie jest nicością, lecz ma charakter pozytywny. Przeraża człowieka. ale i fascynuje, niesie pokój i nadzieję
Martin Buber (1878-1965) Istota ludzka nie jest bytem zwróconym do siebie. Lecz do innych, bez powiązania z „Drugim” nie jest w ogóle człowiekiem. A zatem we właściwy sposób widzi jednostkę ludzką tylko ten, kto ujmuje ją w relacjach do Boga i świata, nie w izolacji od rzeczywistości. Przecież najpierw stwierdzamy, że istnieją inni, a potem dopiero uświadamiamy sobie własne istnienie. Wg Bubera indywidualność stanowi duchową formę rozdzielania (odróżnia nas od innych), a osobą duchową formę łączenia, (czyli to dzięki czemu wchodzimy w relacje z innymi) w spotkaniu zaś „Ja - Ty” zaangażowany jest cały człowiek, zarówno indywidualność, jak osoba. Najbardziej zasadniczą postawą człowieka wobec świata jest dialog. Jedynie dzięki dialogowi można dojść do spotkania i poznania Drugiego istnienia. czego uwieńczeniem staje się wspólnota miłości. Relacja z Bogiem nie polega również na ucieczce od rzeczywistości. Spotkanie z Bogiem ma być relacją doskonałą, nie może zatem świata wykluczyć, ale powinno objąć go, przetwarzać, zbawiać i uświęcać, aby stał się „nowym mieszkaniem" dla ludzi.
Gabriel Marcel (1889-1973) Koncepcja człowieka. Jednym z czynników dehumanizujących i degradujących człowieka jest rosnąca tendencja do posiadania na niekorzyść istnienia. Mianowicie ,,Ja” usiłuje wcielić się w posiadanie rzeczy, co jest niemożliwe ze względu na ich nietrwałość i zniszczalność. Pragniemy coś posiadać, lękamy się, by nie utracić tego, co już mamy. Stąd ból i cierpienie. Tak stajemy się niewolnikami rzeczy. Posiadanie ogranicza nas, jest bowiem zdegradowaniem istnienia, rodzi jałowość i pustkę. Zamiast tragicznego w skutkach przekształcenia swego istnienia w posiadanie, trzeba więc dokonać czegoś odwrotnego: przejścia od posiadania do istnienia. Odbywa się to dzięki twórczości i miłości.
Wartość w procesie edukacji
Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechują: zaakcentowanie egzystencji w pełnej jej znajomości, jednostkowość, autentyczność, "tragiczny optymizm", konkretne usytuowanie, zaangażowanie, wolność i dialogiczność. Z czego trzy wyżej wymienione cechy można rozumieć jako podstawę kategorii pedagogicznych, które należy wprowadzić do wychowania egzystencjalnego, są to: Dialog, Autentyczność i zaangażowanie.
DIALOG - jest to sposób komunikacji, w której podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia. zbliżenia się oraz współdziałania. Tak ujawniają się zgodnie z naukami psychologicznymi trzy strefy psychiki ludzkiej: poznawcza, emocjonalna i prakseologiczna (działaniowa). Musi to być również prawidłowa postawa osoby: poszukiwanie wraz z innymi prawdy (dialog rzeczowy), dążenie do współwolności z otoczeniem (dialog personalny - PS) i oddaniem swego „ja” do dyspozycji partnera przez miłość (dialog egzystencjalny). Pomiędzy dwoma wybitnymi filozofami: Martinem Buberem a Emmanuelem Levinasem (1906-1995) zachodzi interesująca różnica w rozumieniu dialogu. Według Bubera dialog ma układ symetryczny, oparty jest bowiem na równości partnerów. Buber twierdzi, że możemy wiele nauczyć się od naszych uczniów, a nawet od zwierząt. Levinas natomiast przypisuje dialogowi asymetrię. „Inny” jest kimś niższym ode mnie. można go uważać za "przybysza", „sierotę”, „wdowę” (w sensie biblijnym, bo potrzebuje naszej pomocy). Ale równocześnie to osoba jest moim panem i mistrzem, ponieważ ma wymagania wobec mnie. może dysponować moją wolnością. Obie koncepcje uzupełniają się wzajemnie. tworząc bogatsze znaczenie terminu „dialog”. Z punktu widzenia pedagogicznego jest rzeczą niewątpliwą, że nauczyciel może i powinien widzieć w uczniach nie tylko odbiorców, lecz również „dawców” wiedzy. Moment partnerski w relacji nauczyciel - uczeń oparty na przeświadczeniu, że obie strony są tożsame w swoim człowieczeństwie, jest w dzisiejszej pedagogice bezsporny. W takim sensie możemy przyjąć koncepcję Bubera. Zachodzi jednak obawa zagubienia autorytetu nauczyciela w symetrycznym ujęciu dialogu pedagogicznego. Dlatego koncepcja niesymetryczna proponowana przez Levinasa może bardziej odpowiadać dialogowi wychowawczemu. Nauczyciel stoi bowiem pod pewnym względem wyżej od ucznia, natomiast z drugiej strony ma być gotów do jego dyspozycji.
AUTENTYCZNOŚĆ - wg Grzegorczyka być autentycznym to: być sobą, żyć świadomie i samodzielnie, decydować o swych czynach, nie ulegać urzeczowieniu, żyć aktywnie. Egzystencja autentyczna polega więc na zgodności z „ja”, co zachodzi wtedy, gdy słowa i czyny wynikają z najbardziej wewnętrznego, osobistego nastawienia i są prawdziwie, intensywnie przeżywane. Dzięki takiemu zachowaniu można poznać w procesie wychowawczym autentyczną egzystencję dziecka lub młodego człowieka oraz dotarcia do niej. Jednak aby to się udało nie wystarczą nauki opierające prawami ogólnymi, jak psychologia, socjologia itp. Gdyż życie każdego wychowanka jest jedyne, niepowtarzalne. A trafienie do wciąż rozwijającej się egzystencji wychowanka, doprowadza go do wolnej decyzji.
ZAANGAŻOWANIE - można pojmować jako pochodzące z wolnego wyboru zupełne oddanie się pewnej sprawie lub osobie. W znaczeniu pedagogicznym. według K. Sośnickiego, postulat "angażowania" wyraża potrzebę aktywnego udziału nie tylko składników intelektualnych i emocjonalnych. ale całej psychiki w procesie wychowania. Można tego dokonać w dwojaki sposób: Najpierw konieczność możliwie wszechstronnego poznania czynników warunkujących aktualną i konkretną sytuację, w której znajduje się egzystencja poszczególnego wychowanka. a zwłaszcza stany napięcia. Różnorakie konflikty wewnętrzne i zewnętrzne, stanowiące wyraz dramatycznej koncepcji człowieka, wysuwanej przez filozofię egzystencjalną. A zatem będzie on polegać na dojściu do zrozumienia, co najgłębiej określa egzystencję dziecka lub młodego człowieka. z czym się wiążą jego najistotniejsze dążenia, troski, niepokoje. Drugi sposób, wyraża się okazaniem pomocy wychowankowi w odkrywaniu właściwego mu zadania w jego konkretnej, aktualnej sytuacji i urzeczywistniania go z całkowitym, dogłębnym oddaniem. Warunkiem koniecznym skutecznego oddziaływania pedagogicznego pod tym względem jest analogiczna postawa ze strony wychowawcy.
Relacje nauczyciel - uczeń
-5-