艣ci膮ga z finans贸w i bankowo艣ci
聽
聽
聽
聽
CO TO S膭 FINANSE?
1. W potocznym znaczeniu termin “finanse” oznacza zasoby pieni臋偶ne. W literaturze ekonomicznej finanse okre艣la si臋 jako zjawiska ekonomiczne zwi膮zane po pierwsze z gromadzeniem, po drugie z podzia艂em zasob贸w pieni臋偶nych. Tam gdzie nie wyst臋puje pieni膮dz tzn. w gospodarce naturalnej - nie ma r贸wnie偶 finans贸w.
2. Termin finanse przes膮dza o ustaleniu przedmiotu nauki finans贸w. Nauka finans贸w jest jedn膮 z ga艂臋zi nauki ekonomii. Jest to nauka o zjawiskach i procesach pieni臋偶nych, a wi臋c jednym z g艂贸wnych aspekt贸w zjawisk badanych przez ekonomi臋.
3. W polskiej literaturze wyr贸偶nia si臋 nauk臋 prawa finansowego, kt贸ra bada prawne aspekty gospodarki pieni臋偶nej pa艅stwa i innych zwi膮zk贸w publiczno - prawnych oraz nauk臋 finans贸w zajmuj膮c膮 si臋 ekonomiczn膮 stron膮 gospodarowania pieni膮dzem, przede wszystkim przez:
- pa艅stwo,
- samorz膮dy terytorialne,
- przedsi臋biorstwa,
- gospodarstwa domowe,
- banki i instytucje ubezpieczeniowe.
4. Przedmiotem zainteresowania nauki finans贸w jest ruch pieni膮dza tzn.
- jego kreacja czyli tworzenie,
- jego kr膮偶enie czyli cyrkulacja,
- jego osiadanie w postaci oszcz臋dno艣ci i rezerw pieni臋偶nych.
Analiz臋 ruchu pieni膮dza w gospodarce prowadzi si臋 na tle i w zwi膮zku z przebiegiem zjawisk w tzw. sferze realnej gospodarki tzn. na tle proces贸w produkcji podzia艂u spo偶ycia indywidualnego oraz zbiorowego.
5. Przedmiot nauki finans贸w w zasadzie nie r贸偶ni si臋 od przedmiotu zainteresowania ekonomii zw艂aszcza makroekonomii, kt贸ra bada przebieg zjawisk ekonomicznych w skali ca艂ego gospodarstwa narodowego. Nauka finans贸w r贸偶ni si臋 od nauki ekonomii stopniem szczeg贸艂owo艣ci analizy zjawisk pieni臋偶nych gdy偶 nie zatrzymuje si臋 tak jak makroekonomia na wielkich stopniem szczeg贸艂owo艣ci analizy zjawiskach pieni臋偶nych, wielkich agregatach takich jak np. globalny popyt, globalna poda偶, globalne oszcz臋dno艣ci a bada wewn臋trzn膮 struktur臋 tych agregat贸w oraz czynniki, kt贸re t臋 struktur臋 kszta艂tuj膮. Jeszcze bardziej szczeg贸艂owe badania prowadzi w ramach poszczeg贸lnych cz臋艣ci finans贸w tzn. w nauce finans贸w publicznych, finans贸w przedsi臋biorstw, finans贸w gospodarstw domowych oraz finans贸w banku i instytucji ubezpieczeniowych.
6. Analiza ruchu pieni膮dza w nauce finans贸w jest po艂膮czona z analiz膮 okre艣lonych kategorii pieni臋偶nych takich jak: cena, stopa procentowa, stopa opodatkowania, kurs walutowy, stawka cela itp.
7. Pieni膮dz pojawia si臋 na pewnym etapie gospodarki wymiennej, pe艂ni w niej kilka funkcji, s膮 to:
- funkcja miernika warto艣ci,
- 艣rodka tezauryzacji,
- 艣rodka cyrkulacji,
- 艣rodka p艂atniczego,
- pieni膮dza 艣wiatowego.
8. Pieni膮dz wyst臋puje w gospodarce po pierwsze w postaci zasobu, po drugie w postaci strumienia, po trzecie jest te偶 wykorzystywany jako miara w procesach produkcyjnych (do ustalenia wielko艣ci ponoszonych nak艂ad贸w i uzyskiwanych produkt贸w, ale r贸wnie偶 w procesach konsumpcji indywidualnej i zbiorowej; ta ostatnia czynno艣膰 (mierzenie) nie wymaga rzeczywistej obecno艣ci zasob贸w pieni臋偶nych.
9. Poj臋ciem szerszym od finans贸w jest poj臋cie gospodarki finansowej. Obejmuje ono wszystkie trzy formy dzia艂ania w dziedzinie zjawisk pieni臋偶nych tzn.
- przygotowanie prowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieni臋偶nych w tym ich planowanie,
- faktyczn膮 realizacj臋 tych operacji pieni臋偶nych,
- ewidencj臋 i analiz臋 przebiegu operacji pieni臋偶nych w przysz艂o艣ci.
10. Polityka finansowa jest to dokonywanie wyboru zar贸wno cel贸w jak r贸wnie偶 sposob贸w lub metod ich osi膮gni臋cia. Tre艣膰 polityki finansowej zale偶y od podmiotu, kt贸ry j膮 realizuje.
1. Zjawiska pieni臋偶ne maj膮 zr贸偶nicowany charakter np. zap艂ata za kupiony towar, zaci膮gni臋cie po偶yczki bankowej czy regulowanie nale偶nego podatku s膮 odmiennymi rodzajami operacji ze wzgl臋du na tytu艂 i nast臋pstwa.
2. Najcz臋艣ciej u偶ywanymi kryteriami we wszystkich typach klasyfikacji w tym r贸wnie偶 w klasyfikacji pieni臋偶nej s膮 kryteria:
- podmiotowe
- przedmiotowe - pozwalaj膮 wyodr臋bni膰 okre艣lone rodzaje zjawisk pieni臋偶nych, niezale偶nie od tego jakie podmioty bior膮 w nich czynny udzia艂, w oparciu o to kryterium wyodr臋bnione s膮 3 podstawowe grupy pieni臋偶nych przychod贸w i wydatk贸w, czyli strumieni pieni臋偶nych.
Zas贸b pieni臋偶ny - pieni膮dz pozostawiony na pewien czas w bezruchu.
Strumie艅 pieni臋偶ny - pieni膮dz dynamiczny, strumie艅 wskazuje kierunek przep艂ywu pieni膮dza np. od podatnika do podatkobiorcy.
3. Przychody i wydatki pieni臋偶ne zwane ekwiwalentnymi (rynkowymi) charakteryzuj膮 si臋 powi膮zaniem wydawania pieni臋dzy jednego podmiotu ze wzajemnym 艣wiadczeniem ze strony drugiego podmiotu realizuj膮cego wydatek pieni臋偶ny. Chodzi o rodzaj 艣wiadczenia tzn. sprzeda偶 towar贸w i us艂ug oraz 艣wiadczenia pracy.
4. Drug膮 grup臋 strumieni pieni臋偶nych wyr贸偶nionych w oparciu o kryteria podmiotowe stanowi膮 przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery obejmuj膮ce p艂atno艣ci dokonywane z r贸偶nych tytu艂贸w). Ich wsp贸ln膮 cech膮 jest wyst臋powanie materialnego ekwiwalentu za przekazywany pieni膮dz.
Strumienie redystrybucyjne obejmuj膮:
- podatki i op艂aty,
- renty i zasi艂ki,
- subwencje i dotacje,
- odsetki.
Charakteryzuj膮 si臋 tym, 偶e s膮 regulowane przez mechanizm rynkowy.
5. Przychody i wydatki kredytowe (III grupa strumieni wyodr臋bnionych w oparciu o kryterium przedmiotowe obejmuje przychody i wydatki, kt贸re s膮 zwi膮zane z operacjami kredytowymi bank贸w. Wszystkie pozosta艂e operacje po偶yczkowe np. prywatne po偶yczki pieni臋偶ne udzielane przez osoby fizyczne traktowane s膮 jako transfery).
Przychody kredytowe - przychody pieni臋偶ne osi膮gane przez niebankowe jednostki gospodaruj膮ce, kt贸re zad艂u偶aj膮 si臋 w bankach.
Wydatki kredytowe - to wydatki tych jednostek, kt贸re s膮 zwi膮zane z zap艂at膮 poprzednio wykorzystanych kredyt贸w bankowych.
6. P艂atno艣ci odsetek - oprocentowanie depozyt贸w i kredyt贸w uwa偶a si臋 w teorii finans贸w za transfer. Procent jest w finansach wynagrodzeniem za rezygnacj臋 (w przypadku depozytu) lub za udost臋pnienie (w przypadku kredytu) p艂ynno艣ci, kt贸rych nie mo偶na uzna膰 za towar czy us艂ug臋.
7. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk pieni臋偶nych opiera si臋 na kryterium rodzajowego zr贸偶nicowania podmiot贸w gospodarczych, kt贸re dokonuj膮 operacji pieni臋偶nych tzn. realizuj膮 przychody i wydatki pieni臋偶ne oraz dokonuj膮 gromadzenia zasob贸w pieni臋偶nych.
Podmiotowa klasyfikacja obejmuje:
- finanse publiczne,
- finanse przedsi臋biorstw,
- finanse gospodarstw domowych,
- finanse bank贸w i instytucji kredytowych,
- finanse ubezpiecze艅.
8. Pierwsza grupa klasyfikacyjna obejmuje finanse (przychody i wydatki) przedsi臋biorstw. W teorii ekonomii i finans贸w przedsi臋biorstwo zalicza si臋 do sektora zarobkowego, w kt贸rym jest wytwarzany PKB i w kt贸rym dokonuje si臋 w uj臋ciu pieni臋偶nym jego podzia艂 pierwotny. Dla gospodarki pieni臋偶nej przedsi臋biorstw najbardziej charakterystyczne jest gromadzenie przychod贸w ekwiwalentnych (z tytu艂u sprzeda偶y towaru i us艂ug) ale r贸wnie偶 przychod贸w kredytowych w postaci po偶yczek bankowych, jak r贸wnie偶 transfer贸w z bud偶etu oraz z rynku kapita艂owego. Dla przedsi臋biorstw najbardziej charakterystyczne s膮 wydatki zwi膮zane z zakupem rzeczowych czynnik贸w wytw贸rczych jak r贸wnie偶 si艂y roboczej, czyli wydatki ekwiwalentu. Wa偶n膮 pozycj膮 wydatk贸w przedsi臋biorstw s膮 wydatki transferowe. Przedsi臋biorstwa ponosz膮 ponad to wydatki kredytowe zwi膮zane ze sp艂at膮 zaci膮gni臋tych kredyt贸w.
9. Finanse gospodarstw domowych obejmuj膮 przychody i wydatki tego podmiotu. Dla gospodarstw domowych typowymi s膮 przychody z tytu艂u wynagrodzenia za prac臋 (przychody ekwiwalentne), a tak偶e przychody redystrybucyjne, czyli transfery.
Transfery - emerytury, renty, zasi艂ki dodatkowe, ubezpieczenia osobowe, ubezpieczenia obligacji i depozyt贸w bankowych oraz dywidendy.
Gospodarstwa domowe osi膮gaj膮 te偶 przychody kredytowe. Kierunki wydatk贸w gosp. dom. - wydatki zwi膮zane z zakupem d贸br, us艂ug konsumpcyjnych oraz wydatki transferowe, podatki, op艂aty, sk艂adki ubezpieczeniowe.
10. Finanse publiczne - finanse pa艅stwa oraz samorz膮d贸w terytorialnych stanowi膮cych zwi膮zki publiczno-prawne. Dla tego sektora charakterystyczne s膮 przychody transferowe, kt贸re obejmuj膮:
- podatki, op艂aty, grzywny,
- wp艂aty z zysku przedsi臋biorstw oraz dywidendy,
- wp艂aty z zysku Banku Centralnego,
- po偶yczki pa艅stwowe lokowane w bankach oraz na rynku kapita艂owym w formie obligacji pa艅stwowych i bon贸w skarbowych.
Sektor publiczny korzysta z po偶yczek bankowych, kt贸re maj膮 charakter kredytowy. Wydatki sektora publicznego maj膮 po cz臋艣ci charakter rynkowy i transferowy. Sektor publiczny sp艂acaj膮c raty po偶yczek zaci膮gni臋tych w bankach komercyjnych ponosi wydatki kredytowe.
11. Finanse bank贸w dotycz膮 r贸wnie偶 pozosta艂ych instytucji kredytowych. Dla bank贸w typowe s膮 operacje kredytowe zwi膮zane z kreacj膮 pieni膮dza oraz wycofaniem jego z cyrkulacji. Emisj膮 pieni膮dza 偶yrowego (depozytowego) zajmuj膮 si臋 wszystkie banki natomiast emisj膮 bilet贸w bankowych oraz bilonu zajmuj膮 si臋 banki centralne niekiedy skarb pa艅stwa. Przychodami bank贸w s膮 jedynie odsetki pobierane z tytu艂u oprocentowania kredyt贸w oraz prowizje (s膮 to wi臋c przychody transferowe). Wydatki zwi膮zane z oprocentowaniem depozyt贸w maj膮 charakter wydatk贸w transferowych, ponadto banki i instytucje kredytowe ponosz膮 wydatki ekwiwalentne op艂acaj膮 r贸wnie偶 r贸偶nego rodzaju podatki oraz op艂aty.
12. Finanse ubezpiecze艅 obejmuj膮 gromadzenie oraz podzia艂 zasob贸w pieni臋偶nych przez instytucje ubezpiecze艅 maj膮tkowych i osobowych z wyj膮tkiem zak艂ad贸w ubezpiecze艅 spo艂ecznych, kt贸re z uwagi na niezarobkowy charakter dzia艂alno艣ci s膮 zaliczane do sektora publicznego. Firmy ubezpieczeniowe gromadz膮 przychody pieni臋偶ne w formie sk艂adek, kt贸re zalicza si臋 do transfer贸w, pomimo rynkowej regulacji ich wysoko艣ci. Wydatki firm ubezpieczeniowych zwi膮zane z zatrudnieniem pracownik贸w i zakupem d贸br konsumpcyjnych maj膮 charakter rynkowy. P艂acone przez te instytucje podatki oraz op艂aty s膮 wydatkami transferowymi.
PRZEP艁YWY FINANSOWE W GOSPODARCE.
1. Wsp贸艂czesna gospodarka stanowi z艂o偶ony uk艂ad zjawisk, proces贸w oraz podmiot贸w uczestnicz膮cych w gospodarowaniu. Gospodarki nie spos贸b opisa膰 bez dw贸ch podstawowych za艂o偶e艅:
- ostatecznym celem dzia艂alno艣ci gospodarczej jest zaspakajanie ludzkich potrzeb,
- procesy gospodarowania s膮 realizowane w ramach gospodarki pieni臋偶nej.
2. Pieni膮dz jest obiektywnym wytworem proces贸w gospodarowania ma on 艣cis艂膮 wi臋藕 z towarami i us艂ugami. Pieni膮dz mo偶e jednak wykazywa膰 znaczn膮 autonomi臋 w stosunku do towar贸w i us艂ug. Sfera pieni臋偶na gospodarki 偶yje wi臋c niejako "w艂asnym 偶yciem". Wzgl臋dna autonomia sfery pieni臋偶nej wobec rzeczowej powoduje, 偶e proces zaspokajania potrzeb ludzkich mo偶e ulega膰 zak艂贸ceniom.
3. Natura wsp贸艂czesnego pieni膮dza jest taka, 偶e nie mo偶na zrozumie膰 ekonomicznych tre艣ci, zjawisk i proces贸w pieni臋偶nych je偶eli analizuje si臋 je w oderwaniu od zjawisk i proces贸w rzeczowych. Gospodarka jest bowiem jedno艣ci膮 dw贸ch sfer - strefy realnej i strefy regulacji.
4. Rzeczywisto艣膰 gospodarcz膮 mo偶na analizowa膰 w uj臋ciu statycznym lub dynamicznym. Jest to podzia艂 umowny, kt贸ry s艂u偶y poznaniu okre艣lonych zjawisk gospodarczych. Rzeczywisto艣膰 ma charakter wy艂膮cznie dynamiczny.
5. Podej艣cie statyczne do badanych zjawisk gospodarczych jest form膮 uproszczenia, kt贸ra wynika albo ze 艣wiadomych uproszcze艅, kt贸re maj膮 na celu lepsze poznanie z艂o偶onej rzeczywisto艣ci albo z braku adekwatnych narz臋dzi badawczych, kt贸re umo偶liwiaj膮 pokazanie dynamicznych proces贸w w gospodarce. Efektem proces贸w gospodarowania jest przyrost zasob贸w rzeczowych pieni臋偶nych oraz zasob贸w pracy.
6. W gospodarce pieni臋偶nej zar贸wno warto艣膰 zasob贸w jak i strumieni gospodarczych powstaj膮cych w procesie gospodarowania przyjmuje konkretn膮 posta膰 pieni臋偶n膮. Nak艂ady kapita艂u oraz pracy znajduj膮 sw贸j wyraz w kosztach wytwarzania d贸br rozumianych jako pieni臋偶ny odpowiednik zu偶ytych czynnik贸w produkcji. Efekty uruchomienia i po艂膮czenia zasob贸w przyjmuj膮ce posta膰 produkcji i dochod贸w maj膮 zawsze charakter dynamiczny.
7. Procesy gospodarcze ze swej istoty oznaczaj膮 ci膮g艂e kr膮偶enie d贸br i dochod贸w w gospodarce. Procesy wytwarzania d贸br i us艂ug powstawania dochod贸w oraz ich podzia艂u, a w konsekwencji ich ostatecznego zu偶ycia zachodz膮 w spos贸b ci膮g艂y. Immanentn膮 cech膮 dzia艂alno艣ci gospodarczej jest zatem ruch. W trakcie kr膮偶enia d贸br i dochod贸w w gospodarce realizowany jest proces zaspakajania ludzkich potrzeb.
8. Ustalenie wynik贸w proces贸w produkcyjnych wymaga ich warto艣ciowej czyli pieni臋偶nej wyceny. Bez wprowadzenia pieni膮dza nie jest mo偶liwe nie tylko sumowanie r贸偶nych strumieni, ale tak偶e ustalenie jaka cz臋艣膰 produktu powsta艂a w okresie obrachunkowym a jaka w okresach poprzednich. Pieni臋偶ne podej艣cie do gospodarowania prowadzi do dochodowej formy wynik贸w dzia艂alno艣ci gospodarczej. Ka偶dy doch贸d posiada w艂a艣ciciela.
9. W teorii ekonomicznej, a tak偶e praktyce i statystyce gospodarczej powszechnie stosowanym narz臋dziem, kt贸re s艂u偶y do poznawania proces贸w gospodarowania jest rachunkowo艣膰 spo艂eczna nazywana rachunkowo艣ci膮 narodow膮. Podstawow膮 zasad膮 wykorzystywan膮 w rachunkowo艣ci narodowej jest zasada podw贸jnego zapisu (ka偶da operacja czy transakcja ekonomiczna zachodzi zawsze pomi臋dzy dwoma podmiotami co oznacza, 偶e trzeba j膮 zapisywa膰 na dw贸ch rachunkach z przeciwnymi znakami lub na jednym rachunku po dw贸ch stronach. Zasada ta umo偶liwia ewidencj臋 po pierwsze transakcji rzeczowych, po drugie operacji rzeczowo - pieni臋偶nych, po trzecie operacji pieni臋偶nych. W rachunkowo艣ci narodowej podstawowe znaczenie zajmuj膮 trzy kategorie:
- sektor
- rachunek czyli konto
- transakcje
10. Sektor gospodarczy to grupa podmiot贸w wyodr臋bnionych z gospodarki narodowej wed艂ug 艣ci艣le okre艣lonego, g艂贸wnego kryterium np. w odniesieniu do przedsi臋biorstw kryterium zaliczenia podmiotu do sektora przedsi臋biorstw jest prowadzenie dzia艂alno艣ci obliczonej na zysk. W teorii finans贸w spotykamy r贸偶ne sektory i tak np. Jan Czekaj i Stanis艂aw Owsiak wyr贸偶niaj膮 cztery sektory:
- sektor przedsi臋biorstw,
- sektor ludno艣ci,
- sektor pa艅stwowy,
- sektor zagraniczny.
Z kolei Zdzis艂aw Federowicz analizuj膮c przep艂ywy finansowe w gospodarce wyodr臋bnia sze艣膰 sektor贸w:
- przedsi臋biorstw,
- gospodarstw domowych,
- publiczny,
- inwestycji,
- bankowo kapita艂owy,
- zagraniczny.
11. Dla sektor贸w czyli grup podmiot贸w sporz膮dzane s膮 odpowiednie konta zwane rachunkami, na kt贸rych rejestruje si臋 okre艣lone transakcje ekonomiczne.
12. Pod poj臋ciem transakcji rozumie si臋 ka偶de zdarzenie, kt贸re jest rejestrowane na rachunku czyli koncie danego sektora. Transakcje maj膮 z艂o偶ony charakter, gdy偶 obejmuj膮 zar贸wno procesy produkcji zu偶ycia d贸br i us艂ug jak r贸wnie偶 procesy po艣rednie zwi膮zane z realn膮 stron膮 gospodarowania.
Najcz臋艣ciej wyr贸偶nia si臋 trzy rodzaje transakcji:
- transakcje zwi膮zane z produkcj膮 d贸br i us艂ug,
- transakcje transferowe,
- transakcje kapita艂owe.
13. W analizie przep艂yw贸w finansowych w gospodarce przyjmuje si臋 szereg za艂o偶e艅 upraszczaj膮cych realn膮 gospodark臋. Zak艂ada si臋, 偶e:
- gospodarka ma charakter rynkowy,
- przedsi臋biorstwa d膮偶膮 do maksymalizacji zysku,
- przedsi臋biorstwa dzia艂aj膮 w jednakowych warunkach,
- podmioty s膮 niezale偶ne w swoich decyzjach od pa艅stwa,
- pa艅stwo nie ustala ani cen ani p艂ac w gospodarce.
14. Schemat przep艂yw贸w finansowych jest wysoce zagregowany, obejmuje sze艣膰 sektor贸w:
I sektor - przedsi臋biorstw, do kt贸rych nale偶膮 podmioty d膮偶膮ce do maksymalizacji zysku, wytwarzaj膮 dobra prywatne z si艂y roboczej sektora gospodarstw domowych, korzystaj膮 na zasadach odp艂atno艣ci. Na rynku sektora przedsi臋biorstw rejestruje si臋 tylko te transakcje, kt贸re dotycz膮 dzia艂alno艣ci eksploatacyjnej (bie偶膮cej) - P.
II sektor - gospodarstw domowych obejmuje pracownik贸w wszystkich typ贸w przedsi臋biorstw (pa艅stwowe, publiczne, prywatne) oraz emeryt贸w, rencist贸w jak r贸wnie偶 osoby utrzymuj膮ce si臋 z dochod贸w kapita艂owych. Wydatki gospodarstw konsumenckich maj膮 charakter wy艂膮cznie konsumpcyjny - C.
III sektor - publiczny obejmuje zar贸wno pa艅stwowe jak r贸wnie偶 samorz膮dowe instytucje publiczne z wyj膮tkiem tych, kt贸re prowadz膮 dzia艂alno艣膰 zarobkow膮.
Te ostatnie zalicza si臋 do sektora P. Sektor publiczny (G) podstawowe dochody czerpie z podatk贸w, op艂at oraz kredytu publicznego. Wydatki sektora G traktuje si臋 jako wydatki bie偶膮ce.
IV sektor - inwestycji (I) jest to wyodr臋bniony pod wzgl臋dem funkcjonalnym zesp贸艂 podmiot贸w prowadz膮cych dzia艂alno艣膰 inwestycyjn膮 (czyli cz臋艣膰 sektora P - przedsi臋biorstw).
V sektor - bankowo-kapita艂owy (B) jest to sektor po艣rednictwa finansowego gromadz膮cy oszcz臋dno艣ci oraz rezerwy sektora prywatnego, publicznego i zagranicznego, przekazuje je do dyspozycji sektora I.
VI sektor - zagraniczny (Z) obejmuje eksport i import towar贸w i us艂ug. Rezultaty obu tych operacji we wszystkich schematach zagregowanych s膮 prezentowane jako eksport netto tzn. nadwy偶ka eksportu netto nad importem i tak np. je偶eli warto艣膰 importu > warto艣膰 eksportu 飪 eksport netto b臋dzie warto艣ci膮 ujemn膮.
Nadwy偶ka eksportu nad importem traktowana jest jako lokowanie oszcz臋dno艣ci za granic膮, za艣 nadwy偶ka importu nad eksportem jako oszcz臋dno艣ci sektora zagranicznego.
15. Prezentowany schemat przep艂yw贸w sk艂ada si臋 z dw贸ch cz臋艣ci, cz臋艣膰 pierwsza obejmuje rachunki wymienionych wy偶ej sze艣ciu sektor贸w, na kt贸rych s膮 wykazane w kilku pozycjach rodzajowych przychody oraz wydatki pieni臋偶ne ka偶dego z sektor贸w, na kt贸re s膮 wykazane w kilku pozycjach rodzajowych przychody oraz wydatki pieni臋偶ne ka偶dego z sektor贸w. Przych贸d jednego sektora ka偶dorazowo stanowi wydatek innego sektora, zatem suma transakcji musi wyst臋powa膰 zawsze na dw贸ch rachunkach, na jednym po stronie przychod贸w a na drugim po stronie wydatk贸w. Drug膮 cz臋艣膰 schematu stanowi tzw. tablica szachownicza, obejmuj膮ca te same rachunki sektor贸w w takim uk艂adzie, 偶e w wierszach zapisuje si臋 przychody pieni臋偶ne ka偶dego sektora, natomiast w kolumnach wydatki poszczeg贸lnych sektor贸w na rzecz pozosta艂ych.
FINANSE I PRAWO FINANSOWE
Teza 1
Termin prawo finansowe jest stosowany w Polsce stosunkowo niedawno.
Teza 2
W Polsce przyjmuje si臋 nast臋puj膮c膮 systematyk臋 prawa finansowego:
I dzia艂 - prawo bud偶etowe
II dzia艂 - prawo podatkowe
III dzia艂 - prawo celne
IV dzia艂 - prawo finansowe, ubezpiecze艅 spo艂ecznych
V dzia艂 - prawo finansowe samorz膮du terytorialnego
VI dzia艂 - prawo walutowe i dewizowe
VII dzia艂 - prawo finansowe podmiot贸w gospodarczych
Z wyj膮tkiem ostatniego dzia艂u pozosta艂e wchodz膮 w sk艂ad finans贸w publicznych.
Teza 3
Zwi膮zki prawa finansowego z innymi ga艂臋ziami prawa s膮 bardzo bliskie, trudno bowiem znale藕膰 tak膮 dziedzin臋 prawa reguluj膮c膮 偶ycie spo艂eczne, kt贸ra by po艣rednio lub bezpo艣rednio nie dotyczy艂a zjawisk pieni臋偶nych. Nauki prawa finansowego nie spos贸b oddzieli膰 od nauki finans贸w.
Teza 4
Normy prawa finansowego cechuje tr贸jcz艂onowa formu艂a obejmuj膮ca:
- hipotez臋
- dyspozycj臋
- sankcj臋
Hipoteza normy sk艂ada si臋 z dw贸ch cz臋艣ci:
- powo艂ania si臋 na akt normatywny czyli 藕r贸d艂o prawa,
- powo艂ania si臋 na stan faktyczny (uzasadniaj膮cy dyspozycj臋 normy).
Dyspozycja normy obejmuje:
- przedmiot normy czyli okre艣lone zachowanie si臋 stanowi膮ce uprawnienie jednego podmiotu i zobowi膮zanie drugiego,
- podmioty normy, czyli czynnego uprawnionego i biernego zobowi膮zanego.
Sankcja - to okre艣lona dolegliwo艣膰 karna oraz materialna.
Teza 5
Og贸艂 norm prawnych, w tym r贸wnie偶 finansowych dzieli si臋 na trzy grupy:
- normy ustrojowe,
- normy materialne,
- normy proceduralne.
Normy ustrojowe - okre艣laj膮 organizacj臋, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy administracji pa艅stwowej wyspecjalizowanej.
Normy materialne - tworz膮 uprawnienia oaz obowi膮zki podmiotu stosunk贸w prawnych, b膮d藕 bezpo艣rednio z mocy prawa, b膮d藕 na mocy decyzji administracyjnych.
Normy proceduralne - okre艣laj膮 regu艂y post臋powania w procesie stosowania norm materialnych.
Teza 6
Istotnym zagadnieniem w sferze stosunk贸w prawa finansowego jest problem ekonomizacji prawa. Jak stwierdza Natalia Gajl zjawiska ekonomiczne mog膮 by膰 uj臋te w normach prawnych wg trzech schemat贸w:
- przez tworzenie norm og贸lnych (przyk艂adem takiej normy jest samofinansowanie),
- przez budowanie norm wyja艣niaj膮cych (np. poj臋cia dochodu lub przychodu),
- przez tworzenie norm nowych dla zjawisk finansowych (np. poj臋cie 艣rodk贸w trwa艂ych oparte na kryteriach ekonomicznych).
Teza 7
Normy prawa finansowego przewiduj膮 dla okre艣lonych adresat贸w okre艣lone zachowania. Celem bezpo艣rednim osi膮ganym przez normodawc臋 jest zachowanie adresata zgodne z norm膮. Normy prawa finansowego wskazuj膮 konsekwencje okre艣lonych stan贸w faktycznych w postaci przemieszcze艅 艣rodk贸w pieni臋偶nych, kt贸re mog膮 by膰 mniej lub bardziej korzystne dla adresat贸w.
Teza 8
Podstawowymi 藕r贸d艂ami prawa finansowego s膮 w wi臋kszo艣ci kraj贸w:
- konstytucje,
- ustawy.
W konstytucji powinny znale藕膰 swoje odzwierciedlenie te instytucje i zasady finansowe, kt贸re okre艣laj膮 kompetencje i odpowiedzialno艣膰 organ贸w w艂adzy pa艅stwowej i samorz膮dowej.
Teza 9
W dyspozycji norm prawa finansowego s膮 okre艣lone uprawnienia i obowi膮zki finansowe. Powstanie, zmiana lub wyga艣ni臋cie uprawnie艅 i obowi膮zk贸w s膮 uzale偶nione od powstania fakt贸w, z kt贸rymi prawo finansowe 艂膮czy powstanie skutk贸w finansowo-prawnych. Fakty te okre艣la si臋 mianem fakt贸w prawnych i dzieli si臋 je na:
1. zdarzenia (kt贸re s膮 niezale偶ne od woli ludzi) np. 艣mier膰, urodzenie.
2. zachowania (s膮 zale偶ne od woli ludzi) np. decyzja o uruchomieniu dzia艂alno艣ci gospodarczej.
Teza 10
Uprawnienia i obowi膮zki finansowo prawne odnosz膮 si臋 do wszystkich sfer dzia艂alno艣ci finansowej. Z tego punktu widzenia wyr贸偶nia si臋 uprawnienia i obowi膮zki bud偶etowe, podatkowe, walutowe, dewizowe oraz bankowe.
Teza 11
Podmiot prawa finansowego to osoba lub jednostka organizacyjna obj臋ta uprawnieniami oraz obowi膮zkami finansowo-prawnymi. W procesie publicznej dzia艂alno艣ci finansowej wyst臋puj膮 na og贸艂 dwie grupy podmiot贸w - czynne i bierne.
Teza 12
Grupa pierwsza obejmuje organy pa艅stwowe oraz organy samorz膮du terytorialnego, kt贸re posiadaj膮 prawo stanowienia norm prawnych generalnych oraz kompetencje nieprawotw贸rcze s艂u偶膮ce do ustanowienia norm indywidualnych.
Teza 13
W艣r贸d podmiot贸w prawa finansowego szczeg贸ln膮 rol臋 zajmuje Skarb Pa艅stwa. Przepisy prawa finansowego wymieniaj膮 go jako osob臋 prawn膮 reprezentuj膮c膮 pa艅stwo w stosunkach cywilno-prawnych. W nauce prawa toczy si臋 sp贸r czy Skarb Pa艅stwa stanowi odr臋bny podmiot prawa finansowego. Przepisy prawa cywilnego traktuj膮 Skarb Pa艅stwa jako podmiot stosunk贸w cywilno-prawnych, kt贸ry dokonuje wielu bie偶膮cych czynno艣ci oraz operacji finansowych. Wyst臋puje w roli bankiera udzielaj膮c po偶yczek czy emituj膮c obligacje, kt贸re s膮 konieczne do pokrycia potrzeb deficytu bud偶etowego i d艂ugu publicznego.
Teza 14
W odniesieniu do zespo艂u instytucji zajmuj膮cych si臋 gromadzeniem oraz rozdzielaniem 艣rodk贸w pieni臋偶nych u偶ywa si臋 okre艣lenia
aparat finansowy, kt贸ry obejmuje:
- po pierwsze - ministerstwo finans贸w,
- po drugie - izby skarbowe oraz urz臋dy skarbowe,
- po trzecie - wydzia艂y finans贸w terenowych organ贸w administracji rz膮dowej oraz organy kontroli skarbowej.
Teza 15
Drug膮 grup臋 podmiot贸w prawa finansowego stanowi膮 osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne, kt贸re posiadaj膮 okre艣lone uprawnienia i obowi膮zki finansowo-prawne lecz w konkretnych stosunkach finansowo-prawnych s膮 jedynie podmiotami biernymi. S膮 to podmioty zobowi膮zane do poddania si臋 autorytatywnej konkretyzacji stosunku prawnego przez organ finansowy.
Teza 16
Na gruncie prawa finansowego wyr贸偶nia si臋 r贸偶ne grupy podmiot贸w i tak np. w
prawie podatkowym m贸wi si臋 o:
- po pierwsze - p艂atniku,
- po drugie - podatniku,
- po trzecie o organie podatkowym.
Na gruncie prawa bud偶etowego wyst臋puj膮 natomiast takie podmioty jak:
- organ bud偶etowy,
- jednostka bud偶etowa,
- zak艂ad bud偶etowy,
- 艣rodek specjalny,
- fundusze celowe,
- gospodarstwa i gospodarstwa pomocnicze.
W prawie bankowym wyst臋puj膮:
- kredytobiorca,
- kredytodawca,
- por臋czyciel itp.
Teza 17
Stosunki finansowo-prawne charakteryzuj膮 si臋:
1. wyj膮tkowym charakterem uprawnie艅 i obowi膮zk贸w finansowych.
2. nier贸wnorz臋dno艣ci膮 prawn膮 podmiot贸w finansowych.
3. nier贸wnorz臋dno艣ci膮 interes贸w tych podmiot贸w.
Podmiotem stosunk贸w finansowo-prawnych s膮 uprawnienia oraz obowi膮zki finansowo-prawne. W stosunku finansowo prawnym mamy zawsze do czynienia z zachowaniem organu finansowego oraz zachowaniem podmiotu zobowi膮zanego.
Teza 18
Konkretyzacja uprawnie艅 i obowi膮zk贸w finansowo - prawnych nast臋puje w post臋powaniu finansowym. Konkretyzacja obowi膮zku polega na ustaleniu istnienia lub nieistnienia zobowi膮zania istniej膮cego oraz na okre艣leniu jego wysoko艣ci. W tym celu konieczne jest dokonanie konkretyzacji podmiotowej natomiast okre艣lenie wysoko艣ci zobowi膮zania podmiotu jest spraw膮 odpowiedniej techniki kalkulacyjnej.
Teza 19
W post臋powaniu finansowym zawsze wyst臋puj膮 dwa podmioty:
1. prowadz膮cy post臋powanie
2. adresaci post臋powania, kt贸rych ono dotyczy.
Ci pierwsi to podmioty czynne, drudzy to podmioty bierne. Ponadto w post臋powaniu mog膮 uczestniczy膰 podmioty wyst臋puj膮ce w tzw. interesie spo艂ecznym np. prokurator lub 艣wiadkowie biegli oraz eksperci u艂atwiaj膮cy prowadzenie post臋powania.
Teza 20
Post臋powanie finansowe ko艅czy si臋 wydaniem decyzji, kt贸ra jest indywidualnym aktem finansowym. Formy tych akt贸w s膮 r贸偶ne i obejmuj膮 m. in. decyzje podatkowe, dowody odpraw celnych, indywidualne zezwolenia dewizowe, umowy o kredyt bankowy, ksi膮偶eczki oszcz臋dno艣ciowe itp.
BANKI I SYSTEMY BANKOWE.
Teza 1
Pieni膮dz nie jest niezb臋dnym warunkiem utrzymania stosunk贸w ekonomicznych, jest natomiast do tego celu bardzo przydatny. Powstanie pieni膮dza wywodzi si臋 z ludzkiej potrzeby uproszczenia wymiany towarowej, a tak偶e z przyczyn kultowych oraz spo艂ecznych. Pieni膮dz wyst臋puje w dw贸ch podstawowych formach:
1. got贸wkowy - obejmuj膮cy pieni膮dz papierowy oraz monety zdawkowe (bilon).
2. pieni膮dz bezgot贸wkowy (wk艂adowy). Jest to pieni膮dz ksi臋gowy, kt贸rego szczeg贸ln膮 postaci膮 jest pieni膮dz komputerowy. Pieni膮dz bezgot贸wkowy istnieje tylko w formie zapis贸w ksi臋gowych (uznania lub obci膮偶ania odpowiednich kont) i nie jest zwi膮zany z 偶adnymi znakami pieni臋偶nymi.
Teza 2
Zdolno艣膰 okre艣lonego 艣rodka do wyst臋powania w roli pieni膮dza zale偶y od mo偶liwo艣ci wype艂niania przez niego podstawowych funkcji pieni膮dza. Peter Shall autor ksi膮偶ki “Pieni膮dz i polityka pieni臋偶na” wymienia trzy podstawowe funkcje pieni膮dza:
1. pieni膮dz jako miernik warto艣ci. Pochodn膮 tej funkcji jest funkcja 艣rodka wyra偶ania cen.
2. pieni膮dz jako 艣rodek przechowywania warto艣ci z niej wynika funkcja p艂ynno艣ci pieni膮dza oraz funkcja tezauryzacji.
3. pieni膮dz jako 艣rodek przekazywania warto艣ci (funkcja cyrkulacji polegaj膮ca na rozczepianiu w czasie i przestrzeni akt贸w kupna i sprzeda偶y.
Wszelkie 艣rodki, kt贸re pe艂nia funkcj臋 pieni膮dza z definicji uznaje si臋 za pieni膮dz.
Teza 3
Jedna z definicji pieni膮dza, kt贸rej autorem jest Schm枚 lders brzmi nast臋puj膮co:
Pieni膮dz to udokumentowane przyrzeczenie warto艣ci o og贸lnej wa偶no艣ci przy czym jego obszar wa偶no艣ci jest ograniczony kr臋giem wsp贸lnoty p艂atniczej.
Teza 4
S艂owo kredyt wywodzi si臋 z 艂aci艅skiego “credere” oznacza zaufanie jakim cieszy si臋 kto艣 kto reguluje swoje zobowi膮zania. Schm枚 lders definiuje kredyt nast臋puj膮co: jest to czasowe por臋czenie si艂y nabywczej, przy czym wierzyciel ufa, 偶e kredytobiorca zwr贸ci mu kredyt po up艂ywie uzgodnionego terminu w uzgodnionej formie (pieni膮dza, towaru, lub 艣wiadczenia) i w uzgodnionej wysoko艣ci obejmuj膮cej odsetki jako op艂ata za gospodarcze u偶ytkowanie kredytu.
Teza 5
W gospodarce towarowo - pieni臋偶nej ilo艣膰 pieni膮dza znajduj膮cego si臋 w obiegu stanowi baz臋 monetarn膮 mo偶liwego zakresu udzielanych kredyt贸w. Najwa偶niejszymi kredytodawcami s膮 banki komercyjne spe艂niaj膮ce w obiegu pieni臋偶nym rol臋 tzw. “rozdzielni”. Mog膮 one okre艣lon膮 mas臋 pieni膮dza wielokrotnie wypo偶yczy膰 jako kredyt, mog膮 r贸wnie偶 kreowa膰 dodatkowy pieni膮dz i kredyt.
Teza 6
Poj臋cie waluty obejmuje system pieni臋dzy danego obszaru walutowego sk艂adaj膮cego si臋 przewa偶nie u jednego terytorium pa艅stwowego, czasem kilku po艂膮czonych - unia walutowa. Waluta w sensie narodowej jednostki walutowej tzn. jednostki pieni臋偶nej pa艅stwa lub kilku pa艅stw tworz膮cych obszar walutowy ma szczeg贸lne znaczenie w handlu zagranicznym oraz mi臋dzynarodowym obrocie pieni臋偶nym i kapita艂owym.
Teza 7
Waluty stosowane do ich znaczenia mi臋dzynarodowego i mo偶liwo艣ci korzystania z nich dziel膮 si臋 na:
- waluty twarde,
- waluty mi臋kkie (s艂abe).
Pierwsze cechuje wymienialno艣膰 w dowolnym czasie i miejscu. Drugich natomiast nie mo偶na ani wymienia膰 ani wywozi膰 z danego obszaru walutowego.
Teza 8
Popyt na pieni膮dz to zapotrzebowanie zg艂aszane na rynku pieni臋偶nym przez uczestnik贸w tego rynku w okre艣lonym miejscu i w okre艣lonym czasie.
Teza 9
Jedynym wytw贸rc膮 i dostawc膮 pieni膮dza banku centralnego tworz膮cego baz臋 pieni臋偶n膮 jest bank centralny. Oddzia艂ywuje on na zmian臋 agregat贸w ilo艣ci pieni膮dza steruj膮c za pomoc膮 polityki pieni臋偶nej baz膮 monetarn膮. Jednocze艣nie wywiera wp艂yw na poda偶 pieni膮dza sektora poza bankowego tzn. po艣rednik贸w finansowych, pa艅stwa oraz zagranicy. Elementy sk艂adowe poda偶y pieni膮dza obejmuj膮: wydatki pa艅stwa, kredyty bankowe i kredyty po艣rednik贸w finansowych oraz rachunek dewizowy.
Teza 10
System bankowy obejmuje zesp贸艂 bank贸w w danym pa艅stwie, w danym momencie czasu. Jego struktura zale偶y od przyj臋cia jednej z dw贸ch zasad dzia艂ania banku:
- zasada uniwersalizmu
- zasada specjalizacji w zakresie kredytu bankowego lub inwestycyjnego.
Struktura systemu bankowego zale偶y r贸wnie偶 od mechanizmu funkcjonowania ca艂ej gospodarki.
1. CO TO S膭 FINANSE?
2. NAUKA FINANS脫W A NAUKA EKONOMII.
3. FUNKCJE PIENI膭DZA.
4. PIENI膭DZ W CHARAKTERZE ZASOB脫W I STRUMIENI.
5. CO TO JEST GOSPODARKA FINANSOWA I POLITYKA FINANSOWA?
6. PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH.
7. CHARAKTERYSTYKA RYNKOWYCH STRUMIENI PIENI臉呕NYCH.
8. CHARAKTERYSTYKA STRUMIENI REDYSTRYBUCYJNYCH (TRANSFEROWYCH).
9. CHARAKTERYSTYKA STRUMIENI KREDYTOWYCH.
10. PODMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH.
11. OG脫LNA CHARAKTERYSTYKA FINANS脫W PRZEDSI臉BIORSTW.
12. OG脫LNA CHARAKTERYSTYKA FINANS脫W GOSPODARSTW DOMOWYCH.
13. OG脫LNA CHARAKTERYSTYKA FINANS脫W PUBLICZNYCH.
14. OG脫LNA CHARAKTERYSTYKA FINANS脫W BANK脫W I INSTYTUCJI KREDYTOWYCH.
15. FINANSE UBEZPIECZE艃.
16. OPISZ STABILIZACYJN膭 FUNKCJ臉 FINANS脫W.
17. OPISZ ALOKACYJN膭 FUNKCJ臉 PIENI膭DZA.
18. OPISZ REDYSTRYBUCYJN膭 FUNKCJ臉 FINANS脫W.
19. NA CZYM POLEGA RZECZOWO-PIENI臉呕NY CHARAKTER GOSPODAROWANIA.
20. KR膭呕ENIE D脫BR I DOCHOD脫W W GOSPODARCE.
21. CO TO JEST RACHUNKOWO艢膯 SPO艁ECZNA?
22. OKRE艢L POJ臉CIA: SEKTOR, KONTO, TRANSAKCJA - U呕YWANE W RACHUNKOWO艢CI SPO艁ECZNEJ.
23. SCHEMAT PRZEP艁YW脫W FINANSOWYCH: RACHUNKI SEKTOROWE.
24. SCHEMAT PRZEP艁YW脫W FINANSOWYCH: TABLICA SZACHOWNICOWA.
25. POJ臉CIE I ZAKRES PRZEDMIOTOWY PRAWA FINANSOWEGO.
26. NORMY PRAWA FINANSOWEGO.
27. UPRAWNIENIA I OBOWI膭ZKI FINANSOWO - PRAWNE.
28. PODMIOTY PRAWA FINANSOWEGO.
32. KATEGORIA POPYTU NA PIENI膭DZ.
33. KATEGORIA PODA呕Y PIENI膭DZA.
34. UNIWERSALIZM A SPECJALIZACJA W SYSTEMIE BANKOWYM.
35. PODAJ PRZYK艁AD SYSTEMU OPARTEGO NA SPECJALIZACJI BANK脫W.
36. PODAJ PRZYK艁AD SYSTEMU OPARTEGO NA UNIWERSALIZMIE BANK脫W.
37. POWSTANIE BANK脫W CENTRALNYCH NA 艢WIECIE.
38. FUNKCJE BANK脫W CENTRALNYCH.
39. FUNKCJE NBP OKRE艢LONE USTAW膭 Z 1989R.
40. CO TO S膭 CZYNNO艢CI BANKOWE BANK脫W CENTRALNYCH?
41. PRAWNE PODSTAWY DZIA艁ANIA BANK脫W CENTRALNYCH.
42. FORMY PRAWNE BANKU CENTRALNEGO.
43. NA CZYM POLEGA NADZ脫R BANKOWY?
44. SCHARAKTERYZUJ FORMY PRAWNE BANK脫W KOMERCYJNYCH.
45. CZYNNO艢CI BANKOWE BANK脫W KOMERCYJNYCH?
46. W JAKI SPOS脫B DZIA艁ALNO艢膯 BANK脫W KOMERCYJNYCH JEST OGRANICZONA PRZEZ BANK CENTRALNY?
47. SCHARAKTERYZUJ OPERACJ臉 OTWARTEGO RYNKU, POLITYK STOPY DYSKONTOWEJ W ROLI 艢RODK脫W KONTROLI SPRAWOWANEJ PRZEZ BANK CENTRALNY.
48. CO WIESZ NA TEMAT SYSTEMU REZERW W BANKACH KOMERCYJNYCH.
49. OGRANICZANIE DZIA艁ALNO艢CI BANK脫W KOMERCYJNYCH POPRZEZ PU艁APY KREDYTOWE I 艢RODKI KONTROLI JAKO艢CIOWEJ I SELEKTYWNEJ.
50. W JAKI SPOS脫B ZACHOWANIA PRZEDSI臉BIORSTW, GOSPODARSTW DOMOWYCH ORAZ P艁YNNO艢膯 WP艁YWAJ膭 NA KSZTA艁TOWANIE PODA呕Y PIENI膭DZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE?
51. SCHARAKTERYZUJ POJ臉CIA: RYNEK FINANSOWY, RYNEK PIENI臉呕NY, RYNEK KAPITA艁OWY.
52. CO TO S膭 PAPIERY WARTO艢CIOWE I JAK JE KLASYFIKUJEMY?
53. OM脫W R脫呕NE SEGMENTY RYNKU PIENI臉呕NEGO: KAPITA艁OWY, DETALICZNY, LOKAT MI臉DZYBANKOWYCH I WEKSLI SKARBOWYCH, WEKSLI PRZEDSI臉BIORSTW, ZBYWALNYCH CERTYFIKAT脫W DEPOZYTOWYCH.
54. OPISZ CECHY RYNKU KAPITA艁OWEGO.
55. JAKIE RODZAJE PAPIER脫W WARTO艢CIOWYCH WYST臉PUJ膭 NA RYNKU KAPITA艁OWYM?