BEZROBOCIE - Największy współczesny problem rynku pracy

Przegląd niezbędnych definicji do analizy problemu bezrobocia

Zasób siły roboczej - wszyscy ci, którzy pracują lub są zarejestrowani jako chcący i mogący podjąć pracę.

Stopień aktywności zawodowej - odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która deklaruje się jako wchodząca w skład zasobów siły roboczej.

Płaca realna - relacja płacy nominalnej (wyrażonej w pieniądzu) i poziomu cen. Obrazuje ilość dóbr, jakie można nabyć za daną płacę nominalną.

Krańcowa wydajność pracy - jest równa przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego.

Równowaga na rynku pracy - rynkowa stawka płacy dla ostatniego zatrudnionego równa jest jego kosztowi alternatywnemu. Dla pozostałych zatrudnionych jest ona wyższa od ich kosztu alternatywnego.

Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, a jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.

Bezrobocie długookresowe - osoby bezrobotne, pozostające bez pracy dłużej niż jeden rok.

Bezrobocie oznacza, że gospodarka nie produkuje tyle, ile mogłaby produkować, gdyby wszyscy mieli pracę.

Stawka płac i poziom zatrudnienia siły roboczej na doskonale konkurencyjnym rynku - równowaga

W - stawka płac

L₁ - wielkość pracy równoważąca rynek (w roboczogodzinach)

S - podaż

D - popyt

Stawka płac równoważąca rynek kształtuje się w punkcie przecięcia krzywej popytu D z krzywą podaży S na poziomie W₁, wielkość zatrudnienia ustala się na poziomie L₁, równowaga - punkt R.

Ustalenie minimalnej stawki płac na poziomie W₂ spowoduje powstanie bezrobocia, wprowadzenie maksymalnej stawki płac W₃ wywoła niedobór rynkowy.

Generowany przez pracodawców wzrost popytu na pracę, przy stałej podaży, spowoduje wzrost stawki płac. Wzrost podaży pracy, przy stałym popycie, wywoła obniżenie stawki płac.

Najważniejsze przyczyny zróżnicowania stawek płac:

• niepieniężne korzyści pracy (satysfakcja, bezpieczeństwo socjalne, prestiż → podaż pracy rośnie, spada stawka płacy )

• zróżnicowanie rynków pracy

• przy stałej podaży → większy popyt na pracę spowoduje wzrost stawek płac

• przy stałym popycie → większa podaż pracy doprowadzi do obniżenia stawek płac

• zróżnicowanie kwalifikacji i umiejętności pracowników (wyższe kwalifikacje - wyższe zarobki; inwestowanie w kapitał ludzki)

• dyskryminacja płacowa (społeczna, rasowa, religijna)

• niekonkurencyjne grupy zawodowe (lekarze i matematycy - trudne przekwalifikowanie się z pierwszego zawodu na drugi)

• licencje zawodowe (ograniczana podaż pracy → wpływ na wyższe płace)

• zmniejszenie podaży pracy (np. tylko dla członków związku zawodowego)

• podniesienie płacy w ramach umów zbiorowych (co narusza równowagę, prowadzi do wzrostu bezrobocia)

• zwiększenie popytu na pracę (przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych lub włączenie się w kampanie reklamowe w celu zwiększenia popytu na dane produkty)

• przeciwstawianie się monopsoniście (jedyny pracodawca, który z racji swej pozycji na rynku może ograniczać stawki płac - im mniejsza elastyczność podaży tym niższe stawki płac mogą być wprowadzane na rynek) - pole negocjacji płacowych leży między stawką płaconą przez monopsonistę, a stawką żądaną przez związek zawodowy.

Graficzny obraz rynku pracy

Tradycyjna klasyfikacja rodzajów bezrobocia, podkreślająca znaczenie źródeł bezrobocia:

Bezrobocie frykcyjne - oznacza minimalny poziom bezrobocia, występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie (poziom niemożliwy do obniżenia). Bezrobocie tego typu dotyczy osób o ułomnościach fizycznych i psychicznych, uniemożliwiających podjęcie pracy. Dotyczy również osób chwilowo bezrobotnych z przyczyn osobistych, czy też zmieniających zawód.

Bezrobocie strukturalne - wynika ze zmian strukturalnych gospodarki. Powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji. Struktura zgłaszanego popytu na pracę różni się od struktury podaży.

Bezrobocie typu keynesowskiego - wywodzące się z niedostatku popytu. Pojawia się wtedy, kiedy spada popyt globalny, a płace i ceny nie zdążyły się jeszcze dostosować. Prowadzi to z kolei do spadku produkcji i zatrudnienia. Przy danej płacy realnej znajdują się osoby chcące podjąć pracę, a które nie mogą jej jednak znaleźć.

Bezrobocie klasyczne - źródłem tego typu bezrobocia jest siła związków zawodowych, zdolnych do utrzymania płac powyżej poziomu równowagi, uniemożliwiając proces dostosowawczy. Innym źródłem tego typu bezrobocia może być ustawodawstwo dotyczące płacy minimalnej.

Bezrobocie cykliczne - bezpośredniej przyczyny tego typu bezrobocia należy upatrywać w wahaniach koniunktury i osłabieniach gospodarki w fazie stagnacji i recesji.

Współczesna klasyfikacja rodzajów bezrobocia, uwzględniająca sposób zachowania się ludzi na rynku pracy:

Bezrobocie dobrowolne:

• bezrobocie naturalne - osoby bezrobotne, które nie akceptują poziomu płacy realnej, stanowiącej płacę równowagi; część zasobu siły roboczej nie podejmie pracy przy danej płacy realnej, odpowiadającej stanowi równowagi; poziom ten określa naturalna stopa bezrobocia - występuje wtedy kiedy rynek pracy jest w równowadze; odpowiada ona poziomowi pełnego zatrudnienia

• bezrobocie frykcyjne

• bezrobocie strukturalne

• bezrobocie klasyczne.

Bezrobocie przymusowe:

• bezrobocie typu keynesowskiego

• bezrobocie cykliczne.

Ważne cechy bezrobocia:

• w coraz większym stopniu dotyczy młodzieży

• w USA przeważa bezrobocie krótkookresowe, w Europie długookresowe

• w USA obserwuje się następujące zjawisko - bezrobocie długookresowe (ponad 1 rok) wynosi 1%, rynek amerykański jest bardziej elastyczny, społeczeństwo amerykańskie jest bardziej mobilne niż społeczeństwo europejskie

• istnieje naturalna stopa bezrobocia (naturalna nie równa się optymalna z punktu widzenia wykorzystania zasobów dla całej gospodarki) - Milton Friedman twórcą teorii:

• naturalna stopa to najniższy poziom bezrobocia nie powodujący impulsu inflacyjnego (wysokie bezrobocie spowalnia inflację, ale nie powoduje jej całkowitego zamrożenia)

• naturalna stopa wzrasta (od 2 do 6% w ciągu ostatnich 30 lat) - ponieważ rośnie udział młodzieży na rynku pracy (a u niej procent bezrobocia jest zawsze wyższy oraz z powodu świadczeń socjalnych dla bezrobotnych i wzrostu bezrobocia strukturalnego).

Wpływanie na obniżenie bezrobocia naturalnego:

• synchronizacja rynku pracy (np. komputerowa baza danych o miejscach pracy)

• szkolenia

• obniżka socjalna (płacy minimalnej, zasiłków)

• roboty publiczne (bardzo dyskusyjne, popierał je Keynes; bezpośrednie ingerencje w gospodarkę, zmniejszenie podatków, wzrost wydatków budżetowych, zmniejszenie stóp procentowych).

Przyczyny bezrobocia w Polsce:

• wysokie koszty zatrudnienia

• zmniejszenie przerostów zatrudnienia w przedsiębiorstwach państwowych

• przekształcenia własnościowe

• wzrost wydajności pracy

• zbyt wolny wzrost sektora usług

• boom demograficzny (bezrobocie wśród młodzieży).

Narzędzia polityki zatrudnienia:

• polityka zwiększania popytu na siłę roboczą - subwencjonowanie płac, zwiększanie zatrudnienia w sektorze państwowym, popieranie przedsiębiorczości

• polityka zmniejszania podaży siły roboczej - wcześniejsze emerytury, dłuższa nauka, służba wojskowa, skracanie dnia pracy, wydłużanie urlopów, zmniejszanie liczby godzin nadliczbowych, zatrudnianie na pół etatu

• porozumienia międzynarodowe - transfery siły roboczej.

Pośrednie:

• stymulowanie popytu globalnego przez stopę procentową (ale wpływ wzrostu PKB na obniżenie bezrobocia jest stosunkowo niewielki)

• ustawodawstwo pracy

• kształcenie

• pobudzanie inwestycji prywatnych.

Bezpośrednie:

• państwo zatrudnia bezpośrednio lub inwestuje (np. drogi)

• subsydiowanie masowej konsumpcji (zasiłki rodzinne, dotacje do cen podstawowych środków utrzymania).

Mechanizmy korzystnie pobudzające rynek pracy:

1. Zmniejszenie podatków - stosują m.in. Amerykanie i Niemcy. W warunkach polskich jest to bardzo trudne, bo budżet jest bardzo napięty.

2. Poprawa obsługi rynku pracy - poszukiwanie pracy wiąże się z pewnymi kosztami transakcyjnymi (np. koszt zakupu gazet, dojazdu na rozmowę kwalifikacyjną, itp.)

3. Poprawianie kwalifikacji potencjalnych pracowników - zastępowanie zasiłku dla bezrobotnych pewnego rodzaju formą świadczenia edukacyjnego.

4. Obniżanie wskaźnika relacji pomiędzy zasiłkiem dla bezrobotnych a płacą RR (replacement rate) - zastępstwo zasiłku w stosunku do płacy. Im RR mniejszy tym pobudzenie rynku pracy jest silniejsze.

INFLACJA

PRZEGLĄD PODSTAWOWYCH POJĘĆ

Inflacja: Proces ogólnego wzrostu cen i kosztów w pewnym okresie.

Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu ubiegłego.

Deflacja: Proces ogólnego spadku cen i kosztów w pewnym okresie.

Deprecjacja: Spadek siły nabywczej pieniądza.

Aprecjacja: Wzrost siły nabywczej pieniądza.

Dewaluacja: Obniżenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut zagranicznych.

Rewaluacja: Podwyższenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut zagranicznych.

Denominacja: Formalne zwiększenie siły nabywczej pieniądza.

Nulifikacja: Radykalne zmniejszenie obiegu pieniądza.

Stagflacja: Okres współwystępowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia.

Slumpflacja: Wzrost ogólnego poziomu cen i spadek PKB.

Indeksacja: Automatyczne dostosowanie wielkości nominalnych do skutków inflacji.

Polityka dochodowa: Próba bezpośredniego wpływu na wysokość płac i innych dochodów.

Realna podaż pieniądza: Iloraz nominalnej podaży pieniądza M i poziomu cen P.

Ilościowa teoria pieniądza: Zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują odpowiadające im zmiany poziomu cen, lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie.

Hipoteza Fishera: Wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej o 1%.

PRZYCZYNY INFLACJI

Na inflację mają wpływ następujące czynniki:

• niezrównoważony budżet państwa (deficyt budżetowy); państwo wydaje za dużo pieniędzy i musi część z nich pożyczyć, np. poprzez emisję obligacji,

• nadmierna emisja pieniądza; w przeszłości często zdarzały się sytuacje, gdy państwo dodrukowywało pieniądze, które pozwalały pokryć wydatki budżetowe, ale miały zgubny wpływ na poziom inflacji (pieniądz ten był bez pokrycia w towarach),

• znaczny wzrost cen surowców energetycznych, np. cen ropy naftowej powoduje wzrost kosztów w wielu gałęziach gospodarki, a przez to wzrost inflacji,

• nadmierny wzrost poziomu płac; dochodzi wtedy do zbyt dużej podaży pieniądza na rynku - wzrost płac jest szczególnie niebezpieczny, gdy nie występuje wystarczający wzrost wydajności pracy,

• przeinwestowanie gospodarki,

• monopolizacja gospodarki; gdy nie ma konkurentów, nie ma presji na spadek cen (konkurencja wymusza spadek cen i wzrost jakości towarów),

• wysokie obciążenia podatkowe, powodujące wzrost kosztów, a w konsekwencji i cen.

Na inflację mają wpływ dodatkowo zewnętrzne szoki podażowe.

Przykłady:

1. ropa naftowa - wzrost ceny ropy naftowej powoduje wzrost cen wszystkiego. Importujemy ropę po wyższych cenach i wliczamy to do naszych kosztów.

2. susza w rolnictwie w roku 2000 wpłynęła na wzrost inflacji w lipcu 2000 do 12%.

POMIAR INFLACJI

Do mierzenia inflacji wykorzystywane są indeksy:

1. CPI - consumer price index - wskaźnik cen konsumpcyjnych, który odzwierciedla koszty utrzymania i wskazuje wpływ inflacji na poziom życia gospodarstw domowych. Wskaźnik mierzy koszt koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych /żywność, odzież, mieszkanie, opieka lekarska/. Każde dobro ważone jest zgodnie z jego znaczeniem ekonomicznym. Bierze się pod uwagę zmiany cen "koszyka towarów konsumpcyjnych". Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy. Indeks obliczany jest dla przeciętnego gospodarstwa domowego.

2. PPI - production price index - wskaźnik cen dóbr produkcyjnych, który odzwierciedla ceny, które wykazują dostawcy. Służy za podstawę w przewidywaniu przyszłości. Można go też określić wskaźnikiem cen hurtowych, który służy do mierzenia cen w miejscu pierwszej sprzedaży dóbr i jest użyteczny ze względu na swą wielką szczegółowość - obejmuje ok. 3400 produktów.

3. Trzecim wskaźnikiem jest Korektor PNB ze względu na inflację

(GNP - deflator). Jest to wskaźnik cen dla całości PNB.

Występują dwa główne wskaźniki inflacji:

1. wskaźnik inflacji 12-sto- miesięcznej - wskazuje o ile wzrosły ceny np. w marcu 2001 w stosunku do marca 2000. Przykład: Rada Polityki Pieniężnej zakłada cel inflacyjny 6-8%. Jest to wskaźnik 12-miesięczny grudnia.

2. wskaźnik inflacji średniorocznej - wskazuje o ile zmieniał się wskaźnik cen średnio w danym roku w stosunku do poprzedniego roku. Przykład - w budżecie państwa.

TYPOLOGIIA INFLACJI

1. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):

1) Pełzająca (do kilku procent w skali rocznej):

• nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych,

• poddająca się kontroli.

2) Umiarkowana (mniej niż 10% rocznie):

• ceny rosną powoli,

• ludność niechętnie wydaje pieniądze,

• ludzie nie boją się zawierać umowy pieniężne,

• nieefektywność jest stosunkowo niska.

3. Krocząca (z reguły do kilkunastu procent rocznie):

• oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces,

• stopniowo zaczyna się wymykać spod kontroli.

4. Galopująca (ceny zaczynają rosnąć powyżej 20%, a nawet 100 lub 200% rocznie):

• pieniądz znacząco traci wartość,

• ludzie niechętnie trzymają pieniądze w gotówce,

• narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych,

• zanikają rynki finansowe

• osłabienie systemów motywacyjnych,

• w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.

5. Hiperinflacja (ceny rosną 1000, a nawet 1000000000% rocznie)

• znacząco wzrasta szybkość obiegu pieniądza,

• drastycznie zanika stabilność cen,

• niemożność prowadzenia rachunku ekonomicznego, racjonalnego funkcjonowania podmiotów gospodarczych,

• anarchizacja życia społecznego.

• Przykładem Niemcy w latach 1920-1923, gdzie wskaźnik cen wzrósł z 1 do 10 000 000 000.

2. Rodzaje inflacji (ze względu na przyczynę):

1) Inercyjna: Ma tendencje do utrzymywania się na poziomie swojej stopy. Zostaje ona wbudowana w umowy, bo wszyscy spodziewają się, iż w następnym roku inflacja będzie na tym samym poziomie.

Przykład: Jeśli wiadomo, że w przyszłym roku inflacja będzie na poziomie, np. 6%, to krzywa AS przesunie się w górę o 6%, bo koszty rosną o 6%. Rząd prowadzi politykę tak, by produkcja była na tym samym poziomie, więc AD też wzrośnie o 6%. Czyli z roku na rok krzywe AS i AD przesuwają się w górę w równym tempie.

2) Popytowa (demand pull inflation - inflacja ciągniona przez popyt): Występuje przy wzroście wydatków i ograniczonej podaży dóbr, wytwarzanych przy pełnym zatrudnieniu.

Przykład: Jeśli występuje inflacja, to ludzie chętniej wydają pieniądze (popyt rośnie), więc krzywa AD przesuwa się w prawo i w górę, ale podaż jest ograniczona, więc AS pozostaje na tym samym poziomie. Przesunięcie wywołuje wzrost ceny z P do P', czyli wystąpi inflacja ciągniona przez popyt.

Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).

3) Podażowa, kosztowa (cost push inflation - inflacja pchana przez podaż): Występuje, gdy koszty pchają ceny w górę, nawet w okresach, kiedy zasoby nie są w pełni zatrudnione.

Przykład: Jeśli gospodarka jest w recesji i występuje np. wzrost płac, to przesunie to krzywą AS do AS', a cenę z P do P', czyli inflacja pchana przez podaż.

Zazwyczaj obydwa ostatnie rodzaje inflacji występują równocześnie.

Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp.

3. Rodzaje inflacji (ze względu na koszt, ryzyko):

1. Zrównoważona: Relacje cen pozostają w dużej mierze nie zmienione.

2. Niezrównoważona: Relacje cen są zmienne.

3. Antycypowana: Nastąpiło przyzwyczajenie się ludzi do inflacji.

4. Nieantycypowana: Gdy inflacja zaskoczy ludzi.

Kombinacje

Przypadek 1 (inflacja zrównoważona i antycypowana):

Nie ma żadnego wpływu na produkt realny, efektywność czy podział dochodu, bo co roku wszystko drożeje, np. o 10% i wszyscy przywykli do tego. Nie ma kosztów inflacji.

Przypadek 2 (inflacja niezrównoważona i antycypowana):

Ludzie pozbywają się gotówki, bo miara pieniędzy się zmienia. Koszt inflacji jest znaczny. Inflacja szybko zmienia ceny w sklepach i ludzie tracą orientację gdzie, co ile kosztuje, gdzie jest taniej i przez pomyłkę kupują drożej. Występują straty efektywności.

Przypadek 3 (inflacja zrównoważona i nieantycypowana):

Występuje redystrybucja dochodu i bogactwa, bo wzrost cen zuboży jednych, a wzbogaci drugich.

Przypadek 4 (inflacja niezrównoważona i nieantycypowana):

Występuje redystrybucja dochodu i bogactwa oraz straty efektywności.

KRZYWA PHILIPSA

Krzywa Philipsa:

Przedstawia relacje bezrobocia do inflacji. Obniżenie stopy bezrobocia to przesuniecie po krzywej w lewo, co powoduje wzrost inflacji i płac. Skale wzrostu płac i inflacji różnią się o wydajność pracy. Krzywą Philipsa można stosować w krótkim okresie, dopóki inflacja inercyjna jest bez zmian.

Przesuniecie krzywej Philipsa:

1. 
   Gdy bezrobocie jest na poziomie stopy realnej i nie występują wstrząsy, to gospodarka jest w punkcie A.

2. Gdy stopa bezrobocia spada, gospodarka przesuwa się w górę krótkookresowej krzywej Philipsa do punktu B.

3. Kiedy ludzie dostosują się do wyższej inflacji (inercyjna stopa inflacji rośnie), krótkookresowa krzywa Philipsa SPC przesuwa się w górę do SPC' (na wykresie p. C).

4. Ale rząd będzie chciał zmniejszyć inflację i przez to aktywność gospodarki zmaleje (na wykresie pkt. D).

Długookresowa krzywa Philipsa:

Jest linią pionową, bo w długim okresie jedynym poziomem bezrobocia, mogącym istnieć ze stabilną stopą inflacji, jest bezrobocie naturalne.

SKUTKI I PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI

Skutki inflacji:

1. Redystrybucja dochodu i bogactwa pomiędzy różne klasy społeczne. Jeśli ktoś zaciągnął długoterminowy kredyt, a ceny i dochody rosną dwukrotnie, to zwrot kwoty pożyczki wyniesie ½ zaciągniętego kredytu, bo dochód pieniężny będzie 2 x większy, ale dochód relatywny będzie bez zmian, a właśnie w relatywnych pieniądzach spłaca się kredyt.

• W długim okresie, kiedy inflacja jest zjawiskiem normalnym (antycypowana) rynek dostosowuje się. Jeśli stopa procentowa początkowo wynosi 3%, a przewiduje się inflację 9%, to oprocentowanie obligacji i długów hipotecznych wzrosnie do 12%.

2. Zniekształcenie relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr. W krótkim okresie inflacja może podwyższyć produkcję, wtedy ze względu na popyt wzrosną ceny, ale podaż obniży produkcję, lecz nie obniży ceny.

3. Spadek PNB.

4. Wzrost spekulacji.

5. Wzrost bezrobocia.

6. Rachunek ekonomiczny traci sens. Występuje konieczność indeksacji (koszty podwyższa się o wskaźnik inflacji).

7. Spadek możliwości rozwoju produkcji.

8. Deprecjacja.

Inflacja oddziałuje na gospodarkę na dwa sposoby:

1. Przez redystrybucję dochodu i bogactwa między różne klasy. Wynika to z różnic w rodzaju aktywów i zobowiązań różnych ludzi. Komuś obciążonemu zadłużeniem długoterminowym przy stałej stopie procentowej wzrost cen przyniesie nadzwyczajną korzyść, gdyż płace i ceny wzrosną, a bankowi oddaje się realnie mniej.

Jeżeli jest się pożyczkodawcą, rzecz ma się odwrotnie. Kiedy inflacja utrzymuje się długofalowo, rynki zaczynają się do niej dostosowywać. W rynkową stopę procentową stopniowo wbudowuje się składnik uwzględniający inflację. Gdy nastąpi to dostosowanie, zaniknie proces poważniejszej redystrybucji dochodu i bogactwa.

2. Przez zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr, a niekiedy produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości. Okresy rosnącej inflacji są zazwyczaj okresami wysokiego zatrudnienia i wysokiej produkcji. Okresy spadków inflacji były okresami wysokiego bezrobocia.

Sposoby przeciwdziałania inflacji:

Koszty zwalczania inflacji (dezinflacji) są bardzo wysokie, dlatego rządy krajów podejmują różne kroki w celu szybkiego i względnie bezbolesnego obniżenia inflacji. Są to:

1. Naprzemienne hamowanie i pobudzanie gospodarki; skutek działań - obniżenie wydajności i poziomu życia (gospodarka brytyjska - lata 60-70).

2. Regulacja płac i cen - w krótkim okresie wynik poczynań - skuteczny; w długim okresie nie można było utrzymać takiej regulacji (Skandynawia, Holandia lata 60-70).

3. Dobrowolne wytyczne płac i cen.

4. Strategia konkurencyjno-rynkowa. Podejście to opiera ograniczenie wzrostu cen i płac na naturalnej dyscyplinie rynków. W tym celu usuwa się ograniczenia wstrzymujące konkurencję, przyspiesza się deregulację takich gałęzi gospodarki, jak: gazu naturalnego, telekomunikacji, użyteczności publicznej, transportu i finansów.

5. Polityka dochodowa operująca podatkiem, tzw. POP-iwek lub TIP. Polega to na następującym działaniu, aby obniżyć stopę inflacji ustala się normę wzrostu płac. Jeżeli średnia płaca w firmie wzrośnie więcej niż ten wskaźnik - firma nie może odliczyć tej nadwyżki ze swych zysków jako podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.

6. Wytwarzanie większej ilości dóbr i usług.

7. Zwiększenie konsumpcji.

8. Ujawnienie szarej strefy.

9. Kontrola podaży pieniądza przez NBP.

INFLACJA W POLSCE

Inflacja jest zjawiskiem normalnie występującym w gospodarce, które bardzo trudno jest zlikwidować. W zasadzie zjawisko jest do zaakceptowania, gdy inflacja kształtuje się na poziomie 1%-3%. Wyższy poziom inflacji utrudnia rozwój gospodarczy m. in. poprzez wysokie oprocentowanie kredytu.

W Polsce na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat mieliśmy do czynienia z różnym poziomem inflacji. W latach osiemdziesiątych występowała kilkunastoprocentowa inflacja, a na początku lat dziewięćdziesiątych, po rezygnacji z niewydolnego systemy socjalistycznego i "regulacji" gospodarki, mieliśmy do czynienia z hiperinflacją. Hiperinflacja bardzo często występuje przy przemianie ustrojowej, ponieważ konieczne jest urealnienie sztucznie zaniżonych, nie odpowiadających rzeczywistości (także jakościowej) cen towarów. Możemy jednak powiedzieć, że plan Balcerowicza i w zasadzie poprawna polityka gospodarcza kolejnych rządów pozwoliła na systematyczne zmniejszanie inflacji, przy stosunkowo wysokim poziomie wzrostu PKB.

GUS dokonuje co kwartał przeszacowania koszyka dóbr - bo zmienia się nieustannie struktura konsumpcji:

· w miarę wzrostu zamożności - spadek udziału dóbr żywnościowych

· w miarę rozwoju technologii - nowe dobra w koszyku.

Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny

Koniunktura gospodarcza to inaczej stan gospodarki w danym okresie.

Przykładowa typologia wskaźników koniunktury gospodarczej

1. wskaźniki pilotujące:

• indeksy giełdowe, liczby i wartości akcji sprzedanych,

• liczba zwolnień,

• wskaźnik firm (nowo otwarte/upadające),

• liczba wydanych pozwoleń na budowę,

• wartość zamówień na budowę fabryk,

• liczba wybudowanych domów prywatnych,

wskaźniki współbieżne:

• GDP,

• dochody osobiste,

• inwestycje,

• zatrudnienie,

• wskaźnik bezrobocia,

• zyski netto,

• wskaźniki działające z opóźnieniem:

• dochody osobiste,

• kredyty konsumpcyjne,

• bankowe stopy procentowe,

• średni czas pozostawania bez pracy.

Wzrost gospodarczy - powiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych, takich jak np. PNB, dochód narodowy, konsumpcja.

Rozwój gospodarczy - zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze wytwarzanych dóbr i usług oraz w strukturze konsumpcji.

Podstawowy miernik - stopa wzrostu gospodarczego











Czynniki wzrostu gospodarczego:

1. wewnętrzne

• wielkość zatrudnienia,

• wydajność pracy,

• czynniki społeczne (kwalifikacje, kultura pracy),

• zewnętrzne

• innowacje zagraniczne,

• handel zagraniczny,

• kredyty zagraniczne,

• kooperacja międzynarodowa.

Rodzaje wahań koniunkturalnych:

1. sezonowe - związane ze zmianami aktywności gospodarczej w różnych porach roku,

2. przypadkowe - związane z występowaniem strajków, klęsk żywiołowych, wojen, ataków terrorystycznych,

3. cykliczne - czasowo powtarzające się spadki i ożywienia koniunktury.

Cykl koniunkturalny: powtarzające się periodycznie wahania podstawowych parametrów gospodarczych, takich jak np. dochód narodowy, zatrudnienie, podaż pieniądza, poziom cen, stóp procentowych.

























Cechy cykli koniunkturalnych:

1. faza recesji (kryzys) - osłabienie aktywności gospodarczej, produkcja i ceny spadają, wzrost stopy bezrobocia,

2. faza depresji (dno) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie,

3. faza ekspansji (ożywienie) - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia,

4. faza rozkwitu (szczyt, boom) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie.

Trend - długookresowa tendencja, graficznie będąca wygładzoną ścieżką rozwoju danego zjawiska po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Fazy cyklu koniunkturalnego


























Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie recesji

1. We wczesnej fazie recesji na ogół likwiduje się zapasy, następnie występuje spadek inwestycji przedsiębiorstw.

2. Spada popyt na pracę. W początkowym okresie skraca się średnią długość tygodnia pracy, następnie zwalnia się pracowników, czego efektem jest wzrost bezrobocia.

3. Spadek niektórych cen oraz niekiedy spadek płac.

4. Spadają zyski przedsiębiorstw oraz spada popyt na kredyty.

Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie ekspansji

1. We wczesnej fazie ekspansji na ogół gromadzi się i uzupełnia zapasy, następnie wzrastają inwestycje przedsiębiorstw.

2. Wzrasta popyt na pracę. W początkowym okresie wydłuża się średnią długość tygodnia pracy, następnie zatrudnia się nowych pracowników, czego efektem jest spadek bezrobocia.

3. Wzrost poziomu niektórych cen oraz wzrost płac.

4. Rosną zyski przedsiębiorstw oraz popyt na kredyty.

Cykl klasyczny a współczesny
	klasyczny	współczesny
Liczba faz	4 (kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit)	2 (recesja, ekspansja) 3 (depresja, ożywienie, stabilizacja)
Czas trwania	8-11 lat	krótszy
Amplituda wahań wokół trendu	duża	mniejsza

Rodzaje cykli koniunkturalnych
Juglara zwany cyklem głównym, klasycznym	trwa 8-11 lat, powodowany jest przez zmiany zachodzące w kapitale trwałym, badania Juglara dotyczyły obrotów banków, stóp procentowych i cen we Francji, Wielkiej Brytanii i USA
Kitchina zwany cyklem mniejszym	trwa 3-3,5 roku, powodowany jest przez zmiany w kapitale obrotowym, Kitchin badał transakcje bankowe oraz ceny hurtowe w USA i Wlk. Brytanii
Kondratiewa zwany cyklem długim	trwa 40-60 lat, powodowany jest przez innowacje technologiczne (maszyna parowa, kolej, elektryfikacja, samochód), Kondratiew badał wydobycie i wykorzystanie ród żelaza w Wlk. Brytanii i Niemczech

Popyt, podaż a cykle koniunkturalne

Przyczyny powstawania cykli

Cykle występują na skutek przesunięcia się krzywych globalnego popytu lub podaży. Kiedy PNB obniża się przez dwa kolejne kwartały, oczekiwać można wystąpienia recesji.

Wpływ popytu i podaży na cykl:
















Jeśli założymy, że na początku gospodarka znajdowała się w stanie równowagi krótkookresowej, to po spadku wydatków rządowych lub inwestycji albo w wyniku wzrostu skłonności konsumentów do oszczędzania nastąpi przesunięcie się krzywej AD w lewo. Jeśli przesuniecie jest nagłe, to krzywa AS mało się przesunie lub pozostanie na swoim miejscu. Efektem tego będzie spadek cen i wielkości produkcji, a więc i spadek PNB. Spadek PNB podczas recesji spowodowany jest spadkiem globalnego popytu.

Prawo Okuna - na każde 2% spadku PNB realnego w stosunku do PNB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt.

Zasada przyspieszenia związana z teorią cykli

Stwierdza, że zapotrzebowanie społeczeństwa na zasoby kapitału, czy to w postaci zapasów, czy urządzeń zależy przede wszystkim od poziomu produkcji. Przyrosty zasobu kapitału i inwestycji netto występują tylko gdy produkcja rośnie.

Przykładowe teorie cykli

• Czynniki zewnętrzne: teoria ta mówi, że cykl waha się z powodu czynników, które leżą poza gospodarką np. polityki. Partie rządzą gospodarką. Wyborcy lubią okresy niskiego bezrobocia i niskiej inflacji, a politycy lubią wygrywać wybory. Po wygranych wyborach politycy na ogół szkodzą gospodarce, by potem ją naprawiać. Ma to na celu zapewnienie wygranej w następnych wyborach, ponieważ wyborcy pamiętają tylko ostatnie wydarzenia (uzdrawianie gospodarki), a zapominają o szkodach.

• Czynniki wewnętrzne: ta teoria mówi, że w gospodarce istnieją mechanizmy, które powodują wahania.

Na ogół przyjmuje się, że na wahania koniunktury wpływ mają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.

Interakcje mnożnika z akceleratorem:

Spadek produkcji w firmie zmniejszy dochód i wydatki (zmiany mnożnikowe). Wzrost produkcji indukuje (za pośrednictwem akceleratora) nowe inwestycje, które prowadzą do wzrostu produkcji (za pośrednictwem mnożnika). Recesja gospodarcza zawiera źródło poprawy, bo kiedy inwestycje osiągają dno muszą przestać spadać.

Prognozowanie cykli:

• Za pomocą technik ekonometrii dopasowuje się dane, aby uzyskać szacunki parametrów wskaźników takich jak np. MPC lub PNB. Na każdym stadium dokonuje się oceny poprawności wyników.

• Model po sprawdzeniu zestawia się i „puszcza w ruch” w postaci układu równań. Jeśli przyjmie się za pewne kształty zmiennych z równania (zewnętrzne, wewnętrzne), to po ekstrapolacji w przyszłości otrzymuje się prognozę.

Do przewidywania stanu gospodarki stosowane są kompleksowe indeksy wskaźników pilotujących, stanowiące wynik łącznego przeliczenia 12 wskaźników stanu gospodarki (cen akcji, wielkości zasobów pieniądza, poziomu bezrobocia, ilości wydanych zezwoleń na budowę, liczby rozpoczętych budów mieszkań, wielkości pożyczek dla firm handlowych i przemysłowych i in.).

Indeksy wskaźników pilotujących wykazują tendencję do wzrostu/spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych miar poziomu aktywności gospodarczej.

Polityka antycykliczna rządu - interwencjonizm państwowy

Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1. przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększające zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne)

2. dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja

3. protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego (cła, kontyngenty, embarga i bariery pozataryfowe np. utrudnienia odpraw celnych, dotacje dla przedsiębiorstw podejmujących produkcję eksportową)

4. polityka monetarna - kształtowanie podaży pieniądza dopasowanej do potrzeb gospodarki poprzez stopy procentowe kredytu refinansowego, rezerw obowiązkowych, rezerw specjalnych, operacje otwartego rynku

5. polityka fiskalna - wykorzystując wpływy i wydatki budżetu państwa pobudza się lub hamuje aktywność gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego. Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter: ekspansywny - państwo poprzez zwiększanie własnych wydatków, obniżanie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego; albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszanie wydatków budżetowych, podwyższanie podatków lub obydwa te instrumenty.

SYSTEM BANKOWY I POLITYKA MONETARNA

Przegląd podstawowych pojęć

Bankowość: system instytucji finansowych „pompujących” fundusze od pożyczkodawców do pożyczkobiorców

Bank: pośrednik finansowy, świadczący klientom usługi finansowe

Rezerwy: fundusze lub aktywa, które bank utrzymuje w formie depozytów w banku centralnym

Kredyt lombardowy: pieniądze pod zastaw np. papierów wartościowych, bonów skarbowych i obligacji rządowych

Kredyt refinansowy: źródło zasilania banków w pieniądz, służy głównie do finansowania inwestycji centralnych

Kredyt redyskontowy: związany z obrotem wekslowym, przyjmowanie weksli handlowych do redyskonta

Stopa procentowa nominalna: wartość stopy procentowej widniejącej w ofercie banków

Stopa procentowa realna: = stopa procentowa nominalna - inflacja

Stopa dyskontowa: stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym

System rozrachunkowy: ogół porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się poprzez zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych w danym okresie i dokonuje spłaty tylko zobowiązań netto, powstałych w rozliczeniach międzybankowych

Płynność: szybkość i pewność, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniana na pieniądz w danym momencie

Panika finansowa: automatycznie spełniająca się prognoza; konsumenci dochodzą do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy, więc wycofują swoje lokaty, a ponieważ bank nie przechowuje wszystkich pieniędzy, nie jest w stanie wszystkim wypłacić pełnych kwot wkładów

Rodzaje banków:

• bank centralny obsługujący inne banki,

• banki komercyjne obsługujące klientów instytucjonalnych i indywidualnych.

Syntetyczne ujęcie funkcji banku centralnego:

• Nadzór nad pracą banków komercyjnych (jest bankiem banków).

• Emisja pieniądza (kreuje pieniądz i politykę pieniężną).

• Wydaje koncesje na działalność bankową.

• Ustala zasady obsługi.

• Ustala instrumenty polityki pieniężnej.

• Jest „księgowym” budżetu (rozlicza dochody Państwa).

Instrumenty polityki monetarnej Banku Centralnego:

• Stopy procentowe (bank centralny nie narzuca innym bankom oprocentowania, same ustalają stopę oprocentowania na podstawie stopy dyskontowej; jeśli przykładowo stopa dyskontowa wynosi 15%, to bank komercyjny ustali stopy procentowe powyżej 15% zależnie od konkurencji na rynku,

• Polityka stopy dyskontowej (określanie poziomu oprocentowania kredytów udzielanych bankom komercyjnym)

• Operacje otwartego rynku (sprzedawanie i kupowanie obligacji rządowych)

• Rezerwy obowiązkowe

• Kredyty refinansowe (pula pieniędzy, jaką mogą pożyczać banki komercyjne od banku centralnego w celu zminimalizowania ryzyka lub uzupełnienia własnych środków i oddziaływania na rynku)

• Perswazje monetarne (sugestie kierowane do banków, prognozy)

• Kursy walut (wyższość jednej waluty nad druga i dochód z różnicy)

• „Krzywe patrzenie” (zniechęcenie banków do zaciągania kredytów).

System organizacyjny Narodowego Banku Polskiego




Misja NBP

- działanie na rzecz stabilności monetarnej i systemu finansowego,

- tworzenie podstaw długotrwałego rozwoju gospodarczego,

- utrzymywanie stabilnego poziomu cen,

- sprawowanie nadzoru bankowego,

- działanie na rzecz systemu płatniczego,

- promocja rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego,

- monitorowanie i analizowanie sytuacji na rynkach finansowych

oraz sytuacji gospodarczej,

- ścisła współpraca z instytucjami nadzorującymi pozostałe

segmenty rynku finansowego.

3 podstawowe organy NBP

1. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.

2. Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności.

3. Zarząd kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez RPP planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.

3 podstawowe funkcje banku centralnego - NBP

1. Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

2. Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.

3. Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w systemie bankowym.

Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.

Polityka pieniężna NBP

Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

System instrumentów polityki pieniężnej NBP

1. Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z bankami komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy banku centralnego. Poprzez operacje otwartego rynku bank centralny staje się aktywnym i równorzędnym uczestnikiem rynku pieniężnego. W zakres operacji otwartego rynku wchodzą: warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych czy dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez bank centralny.

Operacje otwartego rynku wpływają na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. W konsekwencji równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny dostarcza płynności (dodatkowych środków) systemowi bankowemu, natomiast sprzedaż papieru wartościowego tę płynność absorbuje.

W ramach operacji warunkowych bank centralny może kupić (repo) lub sprzedać (reverse repo) papiery wartościowe. Operacja warunkowego zakupu polega na zakupie papieru przez bank centralny od banku komercyjnego, z jednoczesnym zobowiązaniem banku komercyjnego do odkupienia tego papieru wartościowego po określonej cenie i w określonym terminie. Sprzedaż papieru wartościowego przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty złożonej przez bank komercyjny w banku centralnym.

W ramach operacji otwartego rynku bank centralny może także emitować własne papiery dłużne, za pomocą których absorbuje nadwyżki płynnych środków z banków komercyjnych.

2. Rezerwa obowiązkowa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności systemu bankowego na stopy procentowe rynku międzybankowego. Odgrywa ona również rolę w ograniczaniu nadpłynności sektora bankowego.

Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.

Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

Środki rezerwy obowiązkowej nie są oprocentowane. NBP może zwolnić bank realizujący program postępowania naprawczego z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Za zwolnione środki rezerwy banki zobowiązane są zakupić papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub NBP.

3. Operacje kredytowo - depozytowe

W sytuacji prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań krótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego.

Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Stopy wykorzystywane w operacjach kredytowo-depozytowych wyznaczają przedział wahań jednodniowych stóp rynku pieniężnego.

3.1. Kredyt lombardowy umożliwia elastyczne pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności w bankach komercyjnych.

Udzielany jest przez NBP na podstawie zawartej z bankami umowy ramowej na następujących zasadach:

- zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

- termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

- warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata kredytu zaciągniętego w poprzednim dniu operacyjnym.

Górną granicę zadłużenia banków w NBP z tytułu kredytu lombardowego wyznacza zasób możliwych do zastawienia skarbowych papierów wartościowych będących w posiadaniu banków.

Stopa kredytu lombardowego (stopa lombardowa) jako podstawowa stopa banku centralnego z reguły pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym.

3.2. Lokata terminowa banków w NBP (depozyt na koniec dnia)

Narodowy Bank Polski oferuje bankom komercyjnym możliwość składania przez nie krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym.

Lokaty przyjmowane są przez bank centralny do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami ma miejsce w następnym dniu operacyjnym.

Oprocentowanie lokat (stopa depozytowa) będzie niższe od minimalnego oprocentowania operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności (stopy referencyjnej).

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Lokaty oprocentowane są według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej.

4. Polityka kursowa NBP

Kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określonego z góry poziomu kursu złotego do innych walut. NBP nie ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. Bank centralny zastrzega sobie jednak prawo do takich interwencji, o ile uzna je za konieczne dla realizacji celu inflacyjnego.

Zarządzanie rezerwami dewizowymi

1. Osiągnięcie najwyższego stopnia bezpieczeństwa inwestowanych środków poprzez wysoki udział instrumentów o bardzo niskim stopniu ryzyka kredytowego oraz dobór i właściwe zróżnicowanie kontrahentów inwestycyjnych o możliwie najwyższej wiarygodności finansowej;

2. Zapewnienie niezbędnego stopnia płynności poprzez ścisłe powiązanie dyspozycyjności środków walutowych z przewidywanym ich wykorzystaniem. Duże znaczenie ma w tej kwestii odpowiednie skorelowanie ze zobowiązaniami płatniczymi Rzeczypospolitej Polskiej (obsługa zadłużenia zagranicznego RP), jak również mogące wystąpić nieprzewidywalne zobowiązania płatnicze oraz ewentualność zasilania krajowego systemu bankowego;

3. Maksymalizacja dochodu w stosunku do dopuszczalnego stopnia ryzyka wynikającego z prowadzonej polityki inwestycyjnej.

Działania banku centralnego a system płatniczy

Jedną z podstawowych funkcji NBP jest podejmowanie działań na rzecz systemu płatniczego, którego sprawność i bezpieczeństwo są istotnymi warunkami stabilności sektora finansowego. Wypełniając powyższą funkcję - poza emisją pieniądza, Narodowy Bank Polski, wzorem banków centralnych krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej, odgrywa trzy podstawowe role:

1. Regulacyjną - jako podmiot wydający regulacje w dziedzinie systemu płatniczego. Ustawowe zadania NBP w tej dziedzinie obejmują:

1. określanie warunków otwierania i prowadzenia rachunków banków przez NBP,

2. określanie sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych

3. określanie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków.

Narodowy Bank Polski aktywnie współpracuje z innymi podmiotami (m.in. Ministerstwem Finansów, Związkiem Banków Polskich) przy opracowywaniu aktów prawnych dotyczących systemu płatniczego.

2. Nadzorczą nad systemem płatniczym, czego przejawem jest promowanie wszelkich działań mających na celu:

2.1. eliminację ryzyka systemowego oraz poprawę bezpieczeństwa

i efektywności poszczególnych systemów płatności,

2.2. zapewnienie ich zgodności ze standardami i rekomendacjami międzynarodowymi.

3. Operacyjną - jako właściciel i operator systemu rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (systemu SORBNET) i systemów rozrachunku papierów wartościowych (systemu SKARBNET dla bonów skarbowych i systemu SEBOP dla bonów pieniężnych NBP), jako bank prowadzący rachunki banków i innych klientów, w tym przede wszystkim jednostek budżetowych, a także jako uczestnik systemów płatności. NBP pełni też funkcję agenta rozrachunkowego dla systemów rozliczeniowych Krajowej Izby Rozliczeniowej SA oraz systemu rozrachunków papierów wartościowych prowadzonego przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.

Nadzór bankowy

Do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy w szczególności:

• określanie zasad działania banków, zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach,

• nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych,

• dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój,

• opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.

W skład Komisji Nadzoru Bankowego wchodzą:

• przewodniczący Komisji - Prezes NBP,

• zastępca przewodniczącego Komisji - Minister Finansów lub -delegowany przez niego sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów,

• przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

• Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

• Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca,

• Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego

• z głosem doradczym przedstawiciel Związku Banków Polskich.

Celem nadzoru bankowego, określonym przez ustawodawcę, jest zapewnienie:

• bezpieczeństwa środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych,

• zgodności działalności banków z przepisami ustawy Prawo bankowe, ustawy o Narodowym Banku Polskim, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego polegają w szczególności na:

• badaniu wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki,

• badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi przepisami,

• badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów,

• badaniu stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rachunków bankowych określonych przez przepisy ustawy Prawo bankowe,

• dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banków.

Nadzór bankowy pełni ponadto funkcję regulacyjną, m.in. poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki.

Współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi

Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych.

Prezes reprezentuje Polskę we władzach Grupy Banku Światowego w Waszyngtonie, w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju w Londynie oraz w Międzynarodowym Banku Współpracy Gospodarczej w Moskwie. Narodowy Bank Polski jest akcjonariuszem Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei.

Na podstawie umów zawartych między Narodowym Bankiem Polskim i Ministrem Finansów, NBP dokonuje obsługi zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa, obejmującej:

• pełnienie roli agenta finansowego w odniesieniu do międzynarodowych instytucji finansowych (Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Rozwoju Rady Europy),

• obsługę bankową kredytów zaciągniętych przez rząd RP w międzynarodowych instytucjach finansowych oraz u rządów innych państw,

• ewidencję zagranicznych zobowiązań i należności Skarbu Państwa z tytułu zaciągniętych kredytów, członkostwa Polski w instytucjach międzynarodowych oraz udzielonych gwarancji kredytowych i poręczeń.

37

Q

L₁

Bezrobocie

AS

L

D

NIEDOBÓR

W₃

P

R

S

P

AD'

P'

P

P

BEZROBOCIE

W₂

Q

W₁

AD”

AS'

AS

AD'

AD

AS”

GNP = PNB nominalny / PNB realny

RW - real wages - płaca realna (po skorygowaniu o inflację)

LD - labour demand - popyt na pracę (im niższa płaca realna, tym więcej miejsc pracy oferowanych przez firmy)

LF - labour force - wielkość zasobu siły roboczej (zwiększa się w miarę wzrostu płacy realnej)

JA - job acceptance - liczba pracowników skłonnych podjąć pracę przy różnych stawkach płacy realnej

N - liczba pracowników

Każda odległość JA-LF - bezrobocie dobrowolne przy każdym poziomie płacy realnej.

E - employment - zatrudnienie, równowaga przy płacy realnej W₁.

Przy W₁ - bezrobocie dobrowolne EF

Przy W₂ - bezrobocie przymusowe AB, bezrobocie dobrowolne BC.

N

LD

W₁

E F

W₂

A B C

W

LF

JA

RW

Inflacja

Płace

P

AS

AD

Q

AS'

P'

AD

Płace

B

D

A

SPC'

SPC

C

Bezrobocie

Inflacja

P

AD'

AD

AS

Q

dno

czas

RECESJA

RECESJA

EKSPANSJA

szczyt

klimat gospodarczy

czas

cykl

koniunkturalny

trend

produkcja

zmiana GNP

r = x 100%

GNP

r - stopa wzrostu gospodarczego

---