WYKŁAD IX 16. 12. 2008 r.
FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE
ZABEZPIECZENIE ZOBOWIĄZANIA NA MAJĄTKU PODATNIKA
Art. 33.§ 1. Zobowiązanie podatkowe przed terminem płatności może być zabezpieczone na majątku podatnika, a w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim także na majątku wspólnym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane, a w szczególności gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję. W przypadku zabezpieczenia na majątku wspólnym małżonków przepis art. 29 § 2 stosuje się odpowiednio.
Zabezpieczenie to może być wykonane w sytuacji, gdy podatnik podejmuje działania utrudniające egzekucję podatkową. Zabezpieczenie to ma formę decyzji ustalającej wysokość zabezpieczenia egzekucji zobowiązania podatkowego.
WYKONANIE DECYZJI O ZABEZPIECZENIU
Art. 33d. Wykonanie decyzji o zabezpieczeniu następuje przez przyjęcie przez organ podatkowy, na wniosek strony, zabezpieczenia wykonania zobowiązania określonego w decyzji o zabezpieczeniu wraz z odsetkami za zwłokę, w formie:
1) gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej;
2) poręczenia banku;
3) weksla z poręczeniem wekslowym banku;
4) czeku potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku;
5) zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski - według ich wartości nominalnej;
6) depozytu w gotówce.
Rozwiązania dotychczasowe polegały na tym, że unieruchamiano pieniądze na koncie podatnika lub unieruchamiano inne rzeczy ruchome tak, aby podatnik nie mógł wykonywać swojej działalności. Nowe zabezpieczenia są względniejsze dla podatnika.
WYBÓR FORMY ZABEZPIECZENIA I FORMA PRAWNA ROZSTRZYGNIĘCIA O ZABEZPIECZENIU
Art. 33f. Strona może dowolnie wybrać formę lub formy zabezpieczenia, o których mowa w art. 33d
Art. 33g. W sprawie przyjęcia zabezpieczenia, o którym mowa w art. 33d, wydaje się postanowienie, na które przysługuje zażalenie.
HIPOTEKA PRZYMUSOWA
Art. 34. § 1. Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2, a także z tytułu zaległości podatkowych w podatkach stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości, zwana dalej „hipoteką przymusową”.
Wzorowana jest na hipotece cywilnoprawnej. Jest to środek dość drastyczny - w efekcie jego stosowania może dojść do sprzedaży hipoteki po „cenach rynkowych”, ale jest to tak naprawdę sprzedaż po cenach zaniżających wartość majątku. Zobowiązanie podatnika może w ten sposób nie zostać w pełni pokryte przez środki uzyskane ze sprzedaży hipoteki.
PRZEDMIOT HIPOTEKI
Art. 34 § 3. Przedmiotem hipoteki przymusowej może być:
1) część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział podatnika;
2) nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka;
3) nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej - z tytułu zaległości podatkowych spółki.
§ 4. Przedmiotem hipoteki przymusowej jest również:
1) użytkowanie wieczyste;
2) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego;
3) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
4) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;
5) wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
POWSTANIE I SKUTECZNOŚĆ HIPOTEKI PRZYMUSOWEJ
Art. 36. § 1. [1] Hipoteka przymusowa jest skuteczna wobec każdorazowego właściciela przedmiotu hipoteki i przysługuje jej pierwszeństwo zaspokojenia przed hipotekami ustanowionymi dla zabezpieczenia innych należności.
Hipoteka przymusowa powstaje poprzez dokonanie wpisu do księgi wieczystej, którego dokonuje sąd rejonowy na wniosek organu podatkowego.
PODSTAWY WPISU HIPOTEKI PRZYMUSOWEJ
Art. 35 § 2. Podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest:
1) doręczona decyzja:
a) ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego,
b) określająca wysokość zobowiązania podatkowego,
c) określająca wysokość odsetek za zwłokę,
d) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,
e) o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej,
f) o odpowiedzialności spadkobiercy,
g) określająca wysokość zwrotu podatku;
2) tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia, jeżeli może być wystawione, na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji bez wydawania decyzji, o której mowa w pkt 1.
Tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia może być wystawione na podstawie decyzji podatkowej samowymiarowej. Prawo do samowymiaru hipoteki przymusowej powstaje poprzez wymiar mający charakter albo doręczonej decyzji, albo de facto deklaracji podatkowej. Wszystkie te decyzje to decyzje wymiarowe (a- g - rodzaje decyzji wymiarowych). W przepisie tym widać nadmierną kazuistykę. Pierwotnie istniały tylko dec. Wymienione w lit. a) i b) (dec. konstytutywne i deklaratoryjne). Decyzje ustalające to decyzje konstytutywne, decyzje określające to decyzje deklaratoryjne. Określenia te odnoszą się do formy powstawania zobowiązań. Konwencja powstawania decyzji ex lege i z mocy decyzji jest nielogiczna i niespójna, o czym świadczy art. 35 § 2 pkt. 1 lit. a-g. Zwrot „określająca” odnoszony jest nie do sposobu powstawania zobowiązania, ale m.in. do zwrotu odsetek (dlatego jest to konstrukcja nielogiczna).
WPIS ZASTAWU SKARBOWEGO
Art. 44. § 1. Wpis zastawu skarbowego do rejestru dokonywany jest na podstawie doręczonej decyzji:
1) ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego;
2) określającej wysokość zobowiązania podatkowego;
3) określającej wysokość odsetek za zwłokę;
4) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta;
5) o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej;
6) o odpowiedzialności spadkobiercy;
7) określającej wysokość zwrotu podatku.
§ 2. Dla zobowiązań podatkowych powstających w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 1 podstawę wpisu zastawu skarbowego stanowi również deklaracja, jeżeli wykazane w niej zobowiązanie podatkowe nie zostało wykonane. Wpis zastawu skarbowego nie może być dokonany wcześniej niż po upływie 14 dni od upływu terminu płatności zobowiązania podatkowego.
Znów mamy wymienione rodzaje decyzji wymiarowej - „zaśmiecanie” aktu prawnego niepotrzebnymi doprecyzowaniami. Podstawą uprawnień do wpisu zastawu skarbowego jest decyzja albo deklaracja. Każdy przepis ustalający instytucje prawa podatkowego jest konstruowany w taki sam sposób - albo decyzja organu podatkowego, albo deklaracja jest podstawą powstawania tych instytucji.
WYJAWIENIE MAJĄTKU
Art. 39. § 1. W toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej podatnik, płatnik, inkasent, wspólnicy spółki cywilnej lub inne osoby trzecie odpowiadające za zaległości podatkowe na żądanie organu podatkowego obowiązani są do wyjawienia nieruchomości oraz przysługujących im praw majątkowych, które mogą być przedmiotem hipoteki, jeżeli zachodzą przesłanki dokonania zabezpieczenia.
FORMA I RYGORY WYJAWIENIA MAJĄTKU
Art. 39 § 2. Wyjawienia dokonuje się w formie oświadczenia składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Przed odebraniem oświadczenia organ podatkowy jest obowiązany uprzedzić składającego oświadczenie o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
ZASTAW SKARBOWY
Art. 41. § 1. Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2, a także z tytułu zaległości podatkowych stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości przysługuje zastaw skarbowy na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, jeżeli wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosi w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 10 000 zł, z zastrzeżeniem § 2.
PRZEDMIOT ZASTAWU SKARBOWEGO
Art. 41 § 2. Zastawem skarbowym nie mogą być obciążone rzeczy lub prawa majątkowe niepodlegające egzekucji oraz mogące być przedmiotem hipoteki.
Co jest przedmiotem hipoteki, nie jest przedmiotem zastawu skarbowego! - preferuje się hipotekę.
REJESTRY ZASTAWÓW
Art. 43. § 1. Rejestry zastawów skarbowych prowadzone są przez naczelników urzędów skarbowych.
§ 2. Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzi minister właściwy do spraw finansów publicznych.
WYPIS Z REJESTRU ZASTAWÓW SKARBOWYCH
Art. 46. § 1. Organ prowadzący rejestr, na wniosek zainteresowanego, wydaje wypis z rejestru zastawów skarbowych zawierający informacje o obciążeniu rzeczy lub prawa zastawem skarbowym oraz o wysokości zabezpieczonego zastawem skarbowym zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej.
TERMINY PŁATNOŚCI PODATKÓW
Art. 47.§ 1. Termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.
§ 3. Jeżeli podatnik jest obowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek, za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, wpłata powinna nastąpić.
TERMINY PŁATNOŚCI PODLEGAJĄCYCH SAMOWYMIAROWI ORAZ WYMIAROWI PŁATNICZEMU
Art. 47 § 3. Jeżeli podatnik jest obowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek, za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, wpłata powinna nastąpić.
§ 4. Terminem płatności dla płatników jest ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, powinna nastąpić wpłata należności z tytułu podatku.
Realne wykonywanie zobowiązań podatkowych. Są dwa terminy płatności podatkowych:
w przypadku decyzji konstytutywnej - obowiązuje termin 14 dni od dn. doręczenia decyzji podatkowej, np. podatek leśny, podatek rolny, podatek od spadków i darowizn oraz opodatkowanie ze źródeł nieujawnionych.
w przypadku decyzji deklaratoryjnych (samowymiar) - termin płatności to ostatni dzień, w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego wpłata powinna nastąpić. Podatnik może dokonać wpłaty wcześniej lub ostatniego dnia. Każdy podatek ma właściwy „ostatni dzień”, np. podatek od środków transportu.
TERMINY PŁATNOŚCI JEŻELI ORGAN PODATKOWY WYMIERZA ZOBOWIĄZANIE, ALE TERMIN USTALONY JEST KALENDARZOWO
Art. 47 § 2. Jeżeli przepisy prawa podatkowego określają kalendarzowo terminy płatności podatku, zaliczki na podatek lub raty podatku, a decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego nie została doręczona co najmniej na 14 dni przed terminem płatności podatku, pierwszej zaliczki na podatek lub pierwszej raty podatku, obowiązuje termin określony w § 1.
Przepis ten nawiązuje do decyzji konstytutywnej.
ULGI W SPŁACIE ZOBOWIAZAŃ PODATKOWYCH
Art. 67a.§ 1. Organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:
1) odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
2) odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki określone w decyzji, o której mowa w art. 53a;
3) umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.
§ 2. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.
Instytucje ulg w spłacie zobowiązań podatkowych:
odroczenie terminu płatności zobowiązania podatkowego - następuje na wniosek podatnika lub rozporządzeniem Ministra Finansów. Przy odraczaniu terminów płatności bierze się pod uwagę następujące kryteria:
ważny interes podatnika
interes publiczny
Są to kryteria bardzo ocenne i pojemne.
rozłożenie na raty zobowiązania podatkowego - tutaj również pod uwagę bierze się ważny interes podatnika i interes publiczny. Jeżeli podatnik dotrzymuje terminów rozłożenia zobowiązania podatkowego na raty, nie przywraca się pierwotnego terminu płatności i nie nalicza się odsetek za zwłokę.
umorzenie zaległości podatkowych - utaj również pod uwagę bierze się ważny interes podatnika i interes publiczny. Może nastąpić w całości albo w części. Jest to rezygnacja organu podatkowego z prawa do ściągnięcia z podatnika w całości lub w części zaległości podatkowej. Przy czym decyzja o tej rezygnacji jest bardzo skomplikowana - jest to decyzja wymiarowa z punktu widzenia tego, ile podatku wpłynie do budżetu państwa. Wymiar dostosowany jest do sytuacji danego podatnika i wysokości podatku.
W orzecznictwie pojawił się pogląd, że sądy nie są w stanie i nie mogą oceniać decyzji organów podatkowych. Wobec tego sądy nie mogą badać zgodności z prawem decyzji podatkowych (nie ma bowiem obiektywnych kryteriów ocennych). Sądy mogą jedynie badać legalność procedury postępowania - czy organ podatkowy zbadał wszystkie okoliczności sprawy, na które podatnik się powołuje?