I. Opis i analiza przypadku - rozpoznawanie i rozwiązywanie problemu wychowawczego.

IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Prawdopodobnie kilka osób w klasie, w której zostałam wychowawcą, było zainteresowanych narkotykami, a konkretnie amfetaminą. Była to klasa pierwsza, dlatego postanowiłam od razu przystąpić do działań informacyjnych i profilaktyki. Najpierw jednak musiałam dowiedzieć się, jak duża jest skala zjawiska. Moją uwagę zwraca zawsze przedłużająca się absencja ucznia, dlatego gdy jest to ciągła nieobecność trwająca tydzień oraz jeśli dany uczeń / uczennica opuszcza zbyt często pojedyncze godziny, nawiązuję kontakt z rodzicami i proszę o stałe i częste wizyty w szkole, najlepiej bez wiedzy dziecka (daty wizyt rodzica zawsze odnotowuję w dzienniku).

GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

O problemie narkotyków w mojej klasie dowiedziałam się od matki jednej z uczennic, gdy poprosiłam ją o przyjście i wyjaśnienie powodów przedłużającej się absencji. Zaczęłam obserwować swoich uczniów, by wychwycić zmiany w ich zachowaniu. Od tej samej matki dowiedziałam się też, że problem dotyczy nie tylko jednej uczennicy, ale prawdopodobnie kilku dziewcząt. Przyczyną sięgnięcia po narkotyki były ich problemy osobiste, trudności z adaptacją do nowego środowiska, a także sytuacja rodzinna. Spotykały się w mieszkaniach w czasie nieobecności rodziców lub na podwórkach. Niektórzy rodzice nie zdawali sobie z tego sprawy, ale możliwe też, że nawet jeśli coś podejrzewali, było im po prostu wstyd zgłosić się z tym do szkoły. Niekiedy rodzice po prostu bagatelizują ten problem, bo zakładają, że ich dziecku nic takiego się nie przydarzy.

ZNACZENIE PROBLEMU

Problem narkomanii jest o tyle niepokojący, że dotyczy coraz większej liczby uczniów w szkole. Nie chcąc ani bagatelizować, ani demonizować rangi problemu, od początku uważałam, że trzeba współpracować z rodzicami, aby ochronić jak największą grupę uczniów przed sięgnięciem po narkotyki. W tym celu starałam się jak najczęściej rozmawiać z rodzicami tych dzieci, z którymi były problemy, pośredniczyć w rozmowach ze szkolnym pedagogiem i pielęgniarką, a także organizować pogadanki na wybrane tematy. Zapraszałam np: panie z poradni zajmujące się terapią rodziny i wychodzeniem z uzależnień, zdrowiem psychiczym i leczeniem chorób przenoszonych drogą płciową.

Problem jest na tyle istotny, że nigdy nie ogranicza się do jednej klasy. Jeśli wychowawca w porę nie będzie interweniował, może sie okazać, że z powodu trudności z nauką uczeń nie uzyska promocji do następnej kalsy, a gdy zostanie pozostawiony bez wsparcia dorosłych, może zmarnować swoje życie, a nawet je przedwcześnie zakończyć. A z takim przypadkiem spotkałam się już w swojej karierze nauczycielskiej.

PROGNOZA

Zdawałam sobie sprawę, że moje działania mogą nie przynieść spodziewanych efektów, szczególnie w sytuacji zbliżających się świąt, a potem ferii zimowych czy w końcu wakacji. Wówczas wielu moich uczniów zostaje bez opieki dorosłych. Niewielu wyjeżdża na wakacje na zorganizowany odpoczynek, większość spędza ten czas w domu lub na podwórkach. Zakładałam jednak, że uda mi się pozyskać zaufanie, zarówno uczniów jak i rodziców i nasza współpraca przyniesie pewne efekty już w następnych latach nauki szkolnej. Postawiłam sobie nastepujące cele: uczniowie będą chcieli otwarcie mówić z nami i rodzicami o wszelkich problemach, w tym tych domowych, a my dorośli będziemy współpracować, by pomóc młodzieży w tym trudnym dla nich okresie dojrzewania.

PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Moim celem było zdobycie informacji, jaka jest skala zjawiska w kierowanej przeze mnie klasie. Następnie zaplanowałam rozpoczęcie cyklu pogadanek na temat społecznej szkodliwości narkomanii. Chciałam zaprosić pedagogów - terapeutów, specjalistów, a może nawet kogoś, komu udało się wyjść z narkomanii. W miarę możliwości klasa będzie pod stałą opieką, a ja uzgodnię cykl lekcji wychowawczych z panią pedagog. Edukacja i profilaktyka związane z tym zjawiskiem zostaną zintensyfikowane w następnym roku szkolnym, gdy moja klasa wróci z wakacji.

WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ

Moja interwencja polegała na tym, że najpierw przy pomocy pani pedagog zaprojektowałam anonimową ankietę, która wskazała, jak wielkie jest zainteresowanie młodzieży tym problemem i jak wygląda skala zagrożenia. Ankietę przeprowadziłam, a informację o tym fakcie odnotowałam w dzienniku lekcyjnym. Następnie samodzielnie opracowałam uzyskane wyniki, a potem konsultowałam je ze szkolnym pedagogiem, by wyciągnąć z tych informacji odpowiednie wnioski.

Osoby, które już miały kontakt z narkotykami, a których nazwiska udało mi się ustalić dzięki pomocy rodziców i rozmowom z klasą, zostały wysłane na konsultacje z panią pedagog, a ponieważ ma ona stały kontakt z poradnią, umówiła jedną z uczennic na specjalne spotkania terapeutyczne.

Na ostatnim przed wakacjami spotkaniu z rodzicami poruszyłam temat zagrożenia narkomanią, przedstawiłam pytania ankiety, jaką przeprowadziłam z ich dziećmi oraz omówiłam wyniki tej ankiety. Następnie rozdałam rodzicom materiały, z których będą mogli się dowiedzieć, na co zwracać szczególną uwagę, gdy coś ich zaniepokoi, np: jak rozpoznać, gdy dziecko „ćpa”. Były tam również adresy i telefony poradni, w których rodzice mogą szukać wsparcia, gdy zajdzie taka potrzeba.

Natomiast jeśli chodzi o rozmowy z młodzieżą, ostatnie przed wakacjami godziny wychowawcze poświęciłam na rozmowy na temat potencjalnych zagrożeń w czasie wakacji, takich jak: alkohol, narkomania, pierwsze doświadczenia seksualne. Wcześniej, jeszcze w trakcie roku szkolnego w I semestrze, pani pedagog przeprowadziła lekcje integracyjne na temat asertywności i budowania poczucia własnej wartości w grupie. Natomiast w II semestrze odbyła się prelekcja dotycząca AIDS i profilaktyki przeciwko chorobom przenoszonym drogą płciową (przeprowadzona przez panią z poradni terapeutycznej).

EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

Uczennice z mojej klasy „zagrożone” narkomanią były na terenie szkoły pod moją stałą opieką. Interweniowałam w razie nieobecności, konsultowałam się z niektórymi nauczycielami, by dać tym osobom szansę poprawienia ocen i prosiłam o współpracę w imię dobrze pojętego interesu młodego człowieka. Nawiązałam stały kontakt z rodzicami tych osób, a były to telefony do pracy czy zaprosenie do wizyty w szkole bez wiedzy dzieci. Miałam też nadzieję, że pomogą spotkania w poradni pedagogicznej. W następnym roku szkolnym kontynuowałam opisywane działania, ponieważ tylko ich ciągłość i konsekwencja mogą przynieść oczekiwane rezultaty.

II. Opis i analiza przypadku - rozpoznawanie i rozwiązywanie problemu dydaktycznego.

IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Problem dotyczył jednego ucznia klasy maturalnej (w roku szkolnym 2003/2004). Na koniec pierwszego semestru uzyskał on ocenę niedostateczną z języka polskiego, co oznaczało, że nie tylko nie opanował on bieżącego materiału, ale do tego nie czytał lektur i nie zaliczył sprawdzianów powtórkowych z materiału do matury. Ponieważ była to klasa, w której zastępowałam nieobecną z powodu choroby nauczycielkę, a do tego prawdopodobieństwo, że będę prowadziła klasę aż do matury było dosyć duże, postanowiłam w drugim semestrze podjąć zdecydowane działania. Moją uwagę zwróciła również absencja ucznia na wybranych godzinach. Nie było bowiem jednego takiego tygodnia, aby uczeń był obecny na wszystkich lekcjach polskiego (klasa miała cztery godziny mojego przedmiotu tygodniowo i jedną dodatkowo jako tzw. „fakultet”). Dlatego też nawiązałam kontakt z rodzicami ucznia.

GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

O problemie z tym uczniem dowiedziałam się od niektórych osób w klasie (już w poprzednich latach chłopiec miał trudności z językiem polskim, ale zawsze liczył na to, że wszystko poprawi przed końcem roku szkolnego. Do tego przyjaźnił się z innym uczniem, który również miał problemy z moim przedmiotem, razem wagarowali i wykazywali lekceważący stosunek do nauki. Jednak o ile ten drugi potrafił się zmobilizować i robić przynajmniej tyle, aby bez problemu wywiązać się z określonych wymagań, o tyle opisywany przeze mnie chłopiec nie potrafił sam sobie poradzić, nie prosił nikogo w klasie o taką pomoc, nie uczęszczał również na zajęcia fakultatywne i żadne kursy przygotowujące do egzaminu maturalnego.

ZNACZENIE PROBLEMU

Nie był to problem na wielką skalę. Nie ma przecież klasy, w której wszyscy uczyliby się tak samo chętnie wszystkich przedmiotów. Zawsze uważałam, że należy pomóc tym, którzy sami nie chcą lub nie potrafią sobie poradzić. W tym celu staram się jak najczęściej rozmawiać z rodzicami tych uczniów, z którymi są problemy, a także pośredniczyć w rozmowach ze szkolnym pedagogiem i wychowawcami (opisywany chłopiec nie był uczniem mojej klasy wychowawczej). Dlatego właśnie sporządzam tzw. “kontrakt”. Myślę, że jeśli uczeń przyjmie do wiadomości, co podpisuje - a w takim kontrakcie znajdują się konkretne daty i zobowiązania (np: informacje o sprawdzianach lub zadaniach domowych do poprawienia) - oraz jak wiele zależy od jego postawy, weźmie to pod uwagę i odpowiednio się zachowa.

Przekonałam się niejednokrotnie, że uczniowie lubią być traktowani jak dorośli, a taki kontrakt to przecież nic innego jak umowa między dorosłymi i odpowiedzialnymi ludźmi. Pod kontraktem podpisuje się nie tylko uczeń, ale także jego rodzic, wychowawca klasy, Dyrektor szkoły oraz ja - nauczyciel uczący tego przedmiotu. Uczeń zatem na ogół ma świadomość, że o jego sytuacji wie kilka osób i jego postępy w nauce będą należycie monitorowane. Z moich obserwacji wynika, że rodzic też jest zadowolony z takiego kontraktu, ponieważ dokładnie wie, z czego musi się wywiązać jego dziecko.

PROGNOZA

Zdawałam sobie sprawę, że moje działania mogą nie przynieść spodziewanych efektów. Miałam jednak nadzieję, że uda mi się pozyskać zaufanie, zarówno ucznia jak i jego rodziców. Do tego było mi przyjemnie, że miałam po swojej stronie klasę. Chociaż mieli ze mną lekcje dopiero jeden semestr, cenili moją pracę i widzieli, że nie kieruję się złośliwością czy złą wolą wobec opisywanego ucznia.

PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Moim celem było doprowadzenie do tego, żeby uczeń zaczął wreszcie uzyskiwać pozytywne oceny. Po sporządzeniu i podpisaniu kontraktu (uczeń od razu usiłował pertraktować w sprawie wyznaczonych przeze mnie terminów) uzgodniliśmy formę zaliczania materiału. Chłopiec wolał, aby większość zaliczeń odbywała się w formie ustnej. Wolał też podzielić materiał na małe partie, co miało mu ułatwić przyswajanie. Jeśli pojawiały się jakieś trudności, najpierw tłumaczyłam zagadnienie, potem robiliśmy ćwiczenia, a następnie on zgłaszał się do odpowiedzi.

WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ

Pracowaliśmy w ten sposób przez cały drugi semetr. Z materiału bieżącego - jeśli uzyskiwał oceny niedostateczne - od razu zgłaszał się do poprawy, np: w kolejnym tygodniu. Natomiast z materiału obejmującego semestr pierwszy - raz na tydzień lub raz na dwa tygodnie. W czasie długich przerw lub zaraz po lekcjach zostawał na około jedną godzinę lekcyjną, abym mogła go przepytać. Przygotowywał też pewne tematy dla klasy (np: analizy i interpretacje poezji z pożyczonych ode mnie materiałów). Na bieżąco kontrolowałam jego zeszyt przedmiotowy, dostawał dodatkowe zadania domowe w formie pisemnej, a oprócz oceny na pracy znajdowały się nastepujące informacje: opis popełnionych błędów, recenzja pracy i wskazówki, nad czym musi jeszcze szczególnie popracować.

EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

Uczeń wywiązał się ze zobowiązań, chociaż niekiedy trzeba było uzgadniać nowe terminy poszczególnych zaliczeń. Najsłabiej wypadły powtórne sprawdziany z poszczególnych epok i nauki o języku, natomiast najlepiej - zadania z czytania ze zrozumieniem oraz przykładowe eseje do napisania (dostawał za nie na ogół oceny dostateczne). Słabo wypadły również pytania z treści lektur, widać było, że czyta raczej streszczenia niż same lektury.

Nie mogę też powiedzieć, że dobrze zdał maturę (była to jeszcze matura starego typu). Sukcesem było to, że po całym roku ciężkiej pracy z tak opornym uczniem ten w ogóle ją zdał (egzamin pisemny na dopuszczający, a ustny na dostateczny).

Opisy sporządzałam na podstawie materiałów z “Głosu Nauczyciela” 2000, nr 4.

6

---