PODSTAWY SOCJOLOGII I BADA艃 SOCJOLOGICZNYCH
,,Dyspozycje” do opracowania zagadnie艅 egzaminacyjnych
W poprzednich latach akademickich poziom ocen na egzaminach zdawanych w I terminie niestety by艂 fatalny. Powody takiego stanu s膮 oczywiste - zbyt ma艂o czasu po艣wi臋conego na nauk臋.
W konsekwencji odpowiedzi na ,,pytania”, o ile osoba zdaj膮ca egzamin w og贸le je udziela艂a, obarczone by艂y wieloma brakami: 1) zbyt powierzchowne, 2) pe艂ne b艂臋d贸w i to nieraz bardzo powa偶nych,
3) niekompletne (brak niekt贸rych istotnych element贸w koniecznych w odpowiedzi), 4) 藕le zbudowane pod wzgl臋dem konstrukcyjnym.
Co do dw贸ch pierwszych brak贸w, to wynikaj膮 one jednoznacznie ze zbyt ma艂ej ilo艣ci czasu po艣wi臋conego na nauk臋. I w tym zakresie nie jestem w stanie w jakikolwiek spos贸b pom贸c - po prostu trzeba wi臋cej pracowa膰 z tekstem podr臋cznika oraz notatek z wyk艂ad贸w, oczywi艣cie dobrych notatek.
Na marginesie tego stwierdzenia, z ca艂膮 stanowczo艣ci膮, wynikaj膮c膮 z lektury prac egzaminacyjnych, kolejny raz przestrzegam przed korzystaniem z r贸偶nego rodzaju ,,bryk贸w”, kt贸re by艂y, s膮 i zapewne b臋d膮 Pa艅stwu oferowane, jako rewelacyjne i gwarantuj膮ce zdanie egzaminu. Z powtarzania si臋 fundamentalnych b艂臋d贸w, brak贸w konstrukcyjnych odpowiedzi jednoznacznie wynika, 偶e to w艂a艣nie owe ,,pomoce naukowe” przyczyniaj膮 si臋 walnie do bardzo niskiego poziomu odpowiedzi, i w konsekwencji s艂abych wynik贸w egzaminu (w niekt贸rych przypadkach oko艂o 60 % ocen niedostatecznych). Jeszcze raz stwierdzam: jest to nast臋pstwo zbyt ,,kr贸tkiej” nauki i w tym zakresie tylko Pa艅stwo mo偶ecie sami sobie pom贸c.
Natomiast, co do brak贸w, wskazanych w punktach 3 (ten tak偶e przynajmniej w cz臋艣ci jest konsekwencj膮 powierzchownej nauki) i 4, mog臋 Pa艅stwu zaoferowa膰 pomoc w postaci zawartego poni偶ej zestawu ,,dyspozycji” konstrukcji i zawarto艣ci odpowiedzi na poszczeg贸lne ,,pytania”, a w艂a艣ciwie zagadnienia egzaminacyjne. Oczywi艣cie dyspozycje s膮 tylko wskaz贸wkami, kt贸re musz膮 zosta膰 wype艂nione tre艣ci膮, a t膮 trzeba przyswoi膰 w trakcie nauki. Jednak偶e, jak ka偶dy drogowskaz, mog膮 by膰,
i zapewne s膮, pomocne.
1. Definicja socjologii i jej przedmiot.
1. Definicja (podr臋cznikowa, ,,wyk艂adowa”) socjologii. 2. Kilka uwag na temat powstania socjologii jako nauki. 3. Nauka, jako wiedza charakteryzuj膮ca si臋 w艂asnym przedmiotem. 4. Pogl膮dy na temat
co jest przedmiotem socjologii, z wskazaniem autor贸w owych pogl膮d贸w oraz okre艣leniem co uwa偶ali za przedmiot socjologii. 5. Koncepcja Jana Szczepa艅skiego.
2. Podzia艂 socjologii.
1. Socjologia, jako nauka ca艂o艣ciowa. 2. Socjologia og贸lna - charakterystyka problematyki badawczej, podstawowe obszary badawcze, podstawowe teorie. 3. Socjologia szczeg贸艂owa - og贸lna charakterystyka, od kiedy i dlaczego nast膮pi艂 jej rozw贸j, kryteria wyr贸偶nienia poszczeg贸lnych socjologii szczeg贸艂owych, przyk艂adowe wymienienie i scharakteryzowanie niekt贸rych socjologii szczeg贸艂owych (koniecznie nale偶y om贸wi膰 socjologi臋 prawa!). 4. Powi膮zania (dwustronne) pomi臋dzy socjologi膮 og贸ln膮 a socjologiami szczeg贸艂owymi.
3. Tak zwana socjologia praktyczna.
1. Wyr贸偶nienie tak zwanej socjologii praktycznej (przez kogo?) jako przejaw pogl膮du S. Ossowskiego na osobliwo艣ci nauk spo艂ecznych (co to oznacza?). 2. Okre艣lenie (definicja tzw. socjologii praktycznej).3. B艂臋dne za艂o偶enia prowadz膮ce do powstania i funkcjonowania tzw. socjologii praktycznej - wymienienie, kr贸tka charakterystyka z wskazaniem podstaw pope艂niania b艂臋d贸w.
4. Znaczenie istnienia i funkcjonowania tzw. socjologii praktycznej.
4. Podstawy 偶ycia spo艂ecznego.
1. Wyja艣nienie poj臋cia ,,podstawy 偶ycia spo艂ecznego”. 2. Trzy g艂贸wne podstawy 偶ycia spo艂ecznego- wymienienie i og贸lne om贸wienie ka偶dej z nich. 3. Wskazanie (np na przyk艂adzie) istotnego wp艂ywu dowolnego rodzaju podstaw 偶ycia spo艂ecznego na jego kszta艂t.
5. Przyrodnicze podstawy 偶ycia spo艂ecznego.
1. Poj臋cie przyrodniczych podstaw 偶ycia spo艂ecznego i ich rodzaje. 2. Szczeg贸艂owe om贸wienie biologicznych, geograficznych i demograficznych podstaw 偶ycia spo艂ecznego. 3. Zwi膮zki pomi臋dzy poszczeg贸lnymi rodzajami przyrodniczych podstaw 偶ycia spo艂ecznego. 4. Wskazanie (np. na przyk艂adzie) istotnego wp艂ywu wybranego rodzaju podstaw 偶ycia spo艂ecznego na jego kszta艂t.
6. Ekonomiczne podstawy 偶ycia spo艂ecznego.
1. Zakres poj臋cia ,,ekonomiczne podstawy 偶ycia spo艂ecznego”. Ekonomiczne podstawy 偶ycia spo艂ecznego - uj臋cie proste. 3. Wskazanie (na przyk艂adzie) wp艂ywu prostych podstaw ekonomicznych na kszta艂t 偶ycia spo艂ecznego. 4. Ekonomiczne podstawy 偶ycia spo艂ecznego - uj臋cie z艂o偶one.
5. Wskazanie na (na przyk艂adzie) wp艂ywu z艂o偶onych podstaw ekonomicznych na kszta艂t 偶ycia spo艂ecznego.
7. Kulturowe podstawy 偶ycia spo艂ecznego.
1. Definicja kultury. 2. Kr贸tkie om贸wienie podstawowych element贸w efinicji. 3. Wp艂yw kultury na
kszta艂t 偶ycia spo艂ecznego: a)socjalizacji, b)tworzenie wzor贸w zachowania, c)tworzenie warto艣ci oraz kryteri贸w oceny warto艣ci, d)tworzenie idea艂贸w jako szczeg贸lnych wzor贸w post臋powania (nale偶y wyja艣ni膰 na czym owa szczeg贸lno艣膰 polega). 4.Wskazanie (na przyk艂adzie) wp艂ywu podstaw kulturowych na kszta艂t 偶ycia spo艂ecznego.
8. Rola spo艂eczna.
1. Definicja roli spo艂ecznej. 2. Rola spo艂eczna jako element sk艂adowy osobowo艣ci spo艂ecznej
3. Rozwini臋cie definicji roli spo艂ecznej przez podanie przyk艂ad贸w pe艂nienia r贸l spo艂ecznych
w zbiorowo艣ciach. 4. Warunki prawid艂owego spe艂niania roli spo艂ecznej. 5. Konflikt r贸l, jego znaczenie i konsekwencje.
9. Ja藕艅.
1. Definicja ja藕ni. 2. Ja藕艅 jako element sk艂adowy osobowo艣ci spo艂ecznej. 3. Rodzaje ja藕ni: a)pierwiastkowa, b)fasadowa, c)odzwierciedlona, d)zobiektywizowana - z szczeg贸艂owym om贸wieniem ka偶dej z nich. 4.Znaczenie ja藕ni spo艂ecznej dla funkcjonowania jednostki
w zbiorowo艣ci.
10.Poj臋cie wi臋zi spo艂ecznej i jej tworzenie si臋.
1. Definicja wi臋zi spo艂ecznej. 2. Znaczenie wi臋zi spo艂ecznej. 3. Proces powstawania wi臋zi spo艂ecznej - kr贸tka charakterystyka. 4. Podstawy tworzenia wi臋zi spo艂ecznej - dawniej, obecnie.
11.Styczno艣ci.
1.Miejsce styczno艣ci w procesie kszta艂towania si臋 wi臋zi spo艂ecznej. 2. Styczno艣膰 przestrzenna.
3. Styczno艣膰 psychiczna. 4. 艁膮czno艣膰 psychiczna. 5. Styczno艣膰 spo艂eczna - definicja, rodzaje (cztery podzia艂y dychotomiczne i ich kryteria), szczeg贸lne znaczenie.
12.Stosunki i zale偶no艣ci spo艂eczne.
1. Definicja stosunku spo艂ecznego i jego charakterystyka. 2. Rodzaje stosunk贸w spo艂ecznych. 3.Znaczenie stosunk贸w spo艂ecznych. 4. Definicja zale偶no艣ci spo艂ecznych. 5. Rodzaje zale偶no艣ci spo艂ecznych.
13.Instytucje spo艂eczne.
1. Definicja instytucji spo艂ecznej. 2. Mechanizm powstawania instytucji spo艂ecznej wraz z podaniem konkretnych przyk艂ad贸w (zwi膮zek z potrzebami wyst臋puj膮cymi w zbiorowo艣ci). 3. Rodzaje instytucji spo艂ecznych. 4. Warunki w艂a艣ciwego funkcjonowania instytucji spo艂ecznych. 5. Znaczenie instytucji spo艂ecznych dla w艂a艣ciwego kszta艂tu 偶ycia spo艂ecznego.
14.Kontrola spo艂eczna.
1. Definicja kontroli spo艂ecznej. 2. Og贸lna charakterystyka kontroli spo艂ecznej - rozwini臋cie definicji ze szczeg贸lnym uwzgl臋dnieniem jej znaczenia dla 偶ycia spo艂ecznego. 3. Mechanizmy kontroli spo艂ecznej - rodzaje, charakterystyka, zalety, wady. 4. Zwyczaj i obyczaj - charakterystyka, r贸偶nice, skuteczno艣膰. 5. Sankcje - definicja, rodzaje (podzia艂y), skuteczno艣膰.
15.Zbi贸r spo艂eczny, kategoria spo艂eczna, zbiorowo艣膰 spo艂eczna.
1. Definicja ka偶dego z wymienionych poj臋膰 wraz z odpowiednimi przyk艂adami. 2. Znaczenie tych poj臋膰 dla prawid艂owej analizy socjologicznej.
16.Rodzaje zbiorowo艣ci spo艂ecznych.
1. Definicja zbiorowo艣ci spo艂ecznej. 2. Wymienienie omawianych (wyk艂ad, podr臋cznik) zbiorowo艣ci spo艂ecznych z bardzo kr贸tk膮 ich charakterystyk膮 (Prosz臋 pami臋ta膰 o prawid艂owo przedstawionych podzia艂ach - np. w zakresie zbiorowo艣ci opartych na podobie艅stwie zachowa艅!).
17.Grupa.
1. Definicja grupy. 2. Om贸wienie poszczeg贸lnych element贸w charakterystycznych grupy: a)cz艂onkowstwo: 1)liczebno艣膰 wraz z uzasadnieniem dokonanego przez socjolog贸w wyboru, 2)wz贸r fizyczny i psychiczny cz艂onka grupy, b)zasada odr臋bno艣ci i identyfikacji, c)o艣rodek (o艣rodki) skupienia, d)zadania, e)struktura grupy - zwi膮zki z pozycj膮 cz艂onka w grupie i jego rol膮 spo艂eczn膮, f)w艂adza grupowa.
18.Typologia (podzia艂) grup.
1. Czteroelementowa typologia (podzia艂) grup - kryteria typologii (podzia艂u), cz艂ony typologii (podzia艂u), kr贸tka charakterystyka poszczeg贸lnych rodzaj贸w grup. 2)Wymienienie i charakterystyka rodzaj贸w grup wyst臋puj膮cych poza czteroelementow膮 typologi膮 - grupy celowe, grupy (zbiorowo艣ci) lokalne.
19.Zbiorowo艣ci oparte na podobie艅stwie zachowa艅.
1. Definicja zbiorowo艣ci opartych na podobie艅stwie zachowa艅. 2. Rodzaje zbiorowo艣ci opartych na podobie艅stwie zachowa艅 - og贸lnie. 3. Definicja publiczno艣ci i jej rodzaje, znaczenie dla 偶ycia spo艂ecznego (szczeg贸lnie publiczno艣ci rozproszonej). 4. Zbiegowisko - definicja, przyczyny powstawania, znaczenie. 5. T艂um - definicja, charakterystyka, prawa t艂umu (zara偶enie emocjonalne, dezindywidualnizacj osobowo艣ci, na艣ladownictwo), rodzaje t艂umu (Prosz臋 pami臋ta膰 o w艂a艣ciwym nazewnictwie oraz dwustopniowo艣ci podzia艂u przy niekt贸rych przypadkach t艂umu!).
20.Socjologiczna problematyka rodziny.
1. Rodzina jako szczeg贸lna grupa spo艂eczna - uzasadnienie tego pogl膮du. 2. Problematyka funkcji rodziny - wymienienie funkcji, om贸wienie trzech wybranych. 3. Cykle 偶ycia ma艂偶e艅sko-rodzinnego.
21.Procesy spo艂eczne i ich rodzaje.
1. Definicja procesu spo艂ecznego. 2. Rodzaje proces贸w spo艂ecznych i ich kr贸tka charakterystyka.
3. Znaczenie proces贸w spo艂ecznych dla kszta艂tu 偶ycia spo艂ecznego.
22.Ruchliwo艣膰 spo艂eczna.
1. Definicja ruchliwo艣ci spo艂ecznej. 2. Rodzaje ruchliwo艣ci spo艂ecznej - wymienienie i szczeg贸艂owa charakterystyka. 3.Przyk艂adowe wskazanie zwi膮zk贸w wybranego rodzaju ruchliwo艣ci spo艂ecznej z przemianami ekonomicznymi.
23.Konflikty spo艂eczne.
1. Definicja konfliktu spo艂ecznego. 2. Rodzaje i przyczyny konflikt贸w spo艂ecznych. 3. Typowy przebieg konfliktu spo艂ecznego. 4. Sposoby zapobiegania konfliktom i ich likwidowanie. 5. Wady i zalety wyst臋powania konflikt贸w spo艂ecznych. 6. Konflikt spo艂eczny a konflikt r贸l.
24.Metodologiczna problematyka uprawiania socjologii.
1. Teoretyczne i empiryczne aspekty socjologii jako nauki. 2. Socjologia jako nauka empiryczna i konsekwencje z tego wynikaj膮ce. 3. Ograniczenia stosowania empirii w odniesieniu do zbiorowo艣ci spo艂ecznych. 4. Problematyka tzw. wsp贸艂czynnika humanistycznego.
25.Podstawowe zasady prowadzenia bada艅 socjologicznych.
1. Najwa偶niejsze ograniczenia w kompleksowym badaniu zbiorowo艣ci spo艂ecznych. 2. Problematyka reprezentatywno艣ci bada艅 socjologicznych: a)wyja艣nienie poj臋cia, b)uwarunkowania w艂a艣ciwej reprezentatywno艣ci, c)korzy艣ci oraz zagro偶enia. 4.Anonimowo艣膰 respondenta - korzy艣ci, zagro偶enia. 5. Wyb贸r odpowiednich technik badawczych. 6.Komplementarno艣c stosowanych technik badawczych.
26.Obserwacja.
1. Obserwacja tzw. przypadkowa a naukowa. 2. Podstawowe cechy obserwacji naukowej: a)zaplanowana, b)znajomo艣膰 problematyki poddanej obserwacji, c)techniczne przygotowanie bada艅: narz臋dzia, czas, miejsce, spos贸b (wyb贸r rodzaju obserwacji), sposoby komunikowania si臋 w ramach zespo艂u badawczego, d)przygotowanie zespo艂u badawczego, e)przeprowadzenie bada艅 pilota偶owych, ich ocena, skorygowanie (w razie potrzeby) poszczeg贸lnych za艂o偶e艅 prowadzenia obserwacji, f)rodzaje obserwacji: 1)uczestnicz膮ca - nie uczestnicz膮ca (tak偶e zalety, wady), 2)ujawniona - nie ujawniona (tak偶e zalety, wady), 3),,skrzy偶owanie” obu rodzaj贸w (tak偶e zalety, wady).
27.Ankieta, wywiad.
1.Charakterystyka ankiety: budowa, rodzaje pyta艅 i ich sekwencja, ,,metryczka” ankiety i jej zakres.
2. Rodzaje ankiet, zalety i wady poszczeg贸lnych typ贸w ankiet. 3. Charakterystyka wywiadu, spos贸b przeprowadzania. 4. Rodzaje wywiad贸w, zalety i wady. 5. Uzasadnienie wyboru: ankieta czy wywiad.
28.Badanie materia艂贸w urz臋dowych.
1. Poj臋cie ,,materia艂贸w urz臋dowych”. 2. Wady i zalety materia艂贸w urz臋dowych. 3. Przydatno艣膰 materia艂贸w urz臋dowych w badaniach socjologicznych (przyk艂ady).
29.Badanie materia艂贸w biograficznych.
1. Kiedy przez kogo i dlaczego ta technika badawcza zosta艂a wprowadzona. 2. Definicja materia艂贸w biograficznych. 3. Przyk艂ady wsp贸艂czesnych bada艅 prowadzonych przy u偶yciu tej techniki badawcze. 4. Wady i zalety techniki bada艅 materia艂贸w urz臋dowych (dok艂adnie).
30.Eksperyment w socjologii.
1. Eksperyment - og贸lna charakterystyka. 2. Eksperyment w socjologii - na czym mo偶e polega膰, ograniczenia stosowania w socjologii (z jakich powod贸w?). 3. Rodzaje eksperyment贸w.
4. Eksperyment ex post - wyja艣nienie istoty.
31.Badania sonda偶owe.
1. Definicja badania sonda偶owego. 2. Przydatno艣膰 bada艅 sonda偶owych (jako przygotowanie bada艅 prowadzonych przy zastosowaniu innych technik oraz jako bada艅 ,,finalnych”). 3. Badanie sonda偶owe a wym贸g reprezentatywno艣ci bada艅 socjologicznych. 4. Przyk艂ady ,,finalnych” bada艅 sonda偶owych.
32.Statystyka w badaniach socjologicznych.
1. Statystyka jako nauka. 2. 殴r贸d艂a pozyskiwania danych statystycznych. 3. Podstawowe (wybrane) mierniki statystyczne stosowane w badaniach socjologicznych: 1)dane liczbowe, 2)艣rednia, 3)dominanta, 4)wsp贸艂czynniki (proste, korelacji). 5. Zalety i wady stosowania statystyki (w og贸le a w socjologii w szczeg贸lno艣ci).