• była to grupa poetycka, a raczej klub dyskusyjny, w obrębie tzw. II Awangardy, działająca w Wilnie w latach 1931-34, która nazwę wzięła od litewskiego słowa oznaczającego łatwopalny chrust lub suche gałązki do połowy zwęglone w ogniu. Powstała w ramach Koła Polonistów przy Uniwersytecie Stefana Batorego, następnie skupiona wokół pism ,,Żagary” i ,,Piony”. To nie miała być żadna szkoła, kierunek ani grupa poetycka, ponieważ jej członkowie nie mieli żadnego programu. Jak mówił Jędrychowski: „Nie tworzymy szkoły poetyckiej - nie stanowimy zwartej grupy, nie mamy sztandaru, każdy tworzy indywidualnie”

• żagarystami byli: Teodor Bujnicki, Stefan Jędrychowski, Stefan Dembiński, Miłosz, Aleksander Rymkiewicz, Antoni Gołubiew, Putrament i Jerzy Zagórski

• Teodor Bujnicki, Jerzy Zagórski oraz Miłosz byli faktycznymi założycielami tej grupy. Każdy z nich zadebiutował w 1933. Po wojnie każdy reprezentował już własną twórczość, a grupa Żagarystów rozpadła się

Teodor Bujnicki - (1907-44) - pseudonim: Nieściuszko - został zastrzelony w czasie wojny z wyroku prawicowej organizacji podziemnej, toteż nie pozostawił po sobie żadnego ważnego dzieła. Jest postacią tragiczną, ponieważ współpracował z Sowietami i przez to został wydany na niego wyrok śmierci

Jerzy Zagórski - (1907-84) - pisał znaczące wiersze przed 1939, zawarte w tomach Ostrze mostu (1933), Wyprawy (1937), Przyjście wroga, Poemat - baśń (1934). Podczas wojny mieszkał w W-wie, wydając podziemne publikacje, m.in. antologię wierszy antynazistowskich. Po wojnie pozostał aktywny jako poeta i tłumacz poezji, wiążąc się z katolickimi kręgami intelektualnymi. Jego poezja to głównie splot awangardyzmu z klasycyzmem oraz z elementami groteski i komizmu. Punktem odniesienia był w jego utworach obraz wojny, czyli rzeczywistość fizykalno-realistyczna połączona z konwencją nadrealistyczną

Jerzy Putrament - (1910-86) wydał przed wojną 2 tomy: Wczoraj powrót (1935), Droga leśna (1938). Będąc oficerem PL wojska komunistycznego, wydał kilka wojennych wierszy. Pisał też powieści

Aleksander Rymkiewicz - (1913-83) - przed wojną napisał poemat: Tropiciel (1936) - baśń o niesamowitej wyprawie polarnej, która lęki transponuje na obrazy śniegu, lodu i mrozu

ZAŁOŻENIA ŻAGARYSTÓW:

• w utworach ma królować metaforyka i symbolika (głównie oniryzm)

• należy posługiwać się stylem patetycznym oraz klasycznym w utworach

• ch-r utworów ma być paralektyczny - równoczesne występowanie zdań sobie niepodporządkowanych

• poezja ma być czysta

• utwory winny zawierać sąd nad rzeczywistością

• sztuka ma wychowywać naród

• tendencja, że wszystkie chwyty poetyckie i wszystkie elementy rzeczywistości mogą wchodzić w zakres budowy świata liryki

• romantyczny kreacjonizm

• ekspresjonistyczne fantazjotwórstwo

• groteska

Naczelną zasadą konstruującą poezję Żagarystów jest: OSOBOWOŚĆ TWÓRCZA. Zaakcentowano tu konieczność zajęcia w stosunku do rzeczywistości własnego, zdecydowanie określonego stanowiska. Grupę tę cechowała postawa otwarta. Mieli oni świadomość, że daru tego - tj. osobowości twórczej - nie o3muje się za darmo, lecz przeciwnie, jest on wynikiem wielkiego, długiego trudu konstruowania swej osobowości.

Żagaryści posługiwali się terminem KONSTRUKTYWIZM. Miłosz sformułował 4 zasady konstruktywistów rosyjskich:

• szacunek dla przedmiotu

• zasada miejsca, tj. zespolenia wewnątrz dzieła wszystkich elementów, z których ono się składa: słownika, rymów, obrazów, w zgodności z istotą przedmiotu

• zwartość i koncentracja sensu

• wprowadzenie do poezji sposobów używanych w prozie

FUNKCJE WIERSZA WG ŻAGARYSTÓW:

• mowa wiersza musi być treściwa

• mowa wiersza ma być sugestywna

• wiersz musi uczyć

• uznajemy wyższość deformacji świadomej i celowej nad deformacją automatyczną, wynikającą z uganiania się za realizmem

• zamiast emocjonalności - dyktatura intelektu

• poeta musi dorosnąć umysłowo do jakiegoś poważnego tematu

Poezję przyszłości widzieli Żagaryści jako „wybitnie wizualistyczną”. Podczas gdy Czechowicz raczej ukazywał w swych wierszach wizję ponadhistoryczną, uniwersalną, arkadyjską, Miłosz raczej przedstawiał wizję historyczną. Ideowy program grupy Żagarystów wiązał się z dążeniami radykalno-lewicowymi i antyfaszystowskimi. Twórczość poetycka jej przedstawicieli była 1 z najb. znamiennych świadectw katastrofizmu związanego z pesymizmem historycznym i aurą tragiczności tamtego okresu. Optymizm, właściwy pierwszej dekadzie niepodległości, przeminął. Codzienna egzystencja była niepewna. Następował kryzys demokracji. Marksizm, totalitarne reżimy faszystowskie, proroctwo wojny, na nowo rozbudzone zainteresowanie metafizyką, zmuszały do stawiania wielu pytań. Żagaryści kształtowali swój wzorzec poetycki w równoczesnym nawiązaniu do retorycznych tendencji - do neoklasycyzmu, poetyki neosymbolistycznej (mroczne wizje stały się symbolem politycznego zagrożenia), metafory obrazowej i tradycji wizjonerskiej liryki romantycznej (zwłaszcza późnego Słowackiego i Mickiewicza). Z romantyzmu wywodzi się wiara w wyobraźnię, przeświadczenie o proroczej zdolności poety wyniesionego ponad ślepy, niewiedzący tłum, traktowany nieraz z litościwą pogardą. Ale ta pogarda budziła niepokoje sumienia, ponieważ poezji został przypisany obowiązek duchowego przewodnictwa, skłaniania do pewnych tendencji politycznych.

Kryszak w swej książce Katastrofizm ocalający. Z problematyki poezji tzw. II Awangardy określa Żagarystów takimi pojęciami jak: dziwne pokolenie, roczniki bezdomne, pokolenie przejściowe, tragiczne pokolenie, przeklęte pokolenie.

Druga Awangarda (katastrofiści, poezja trzeciego wyrazu, Awangarda Wileńska lub Lubelska):

• nazwa zbiorcza grup i kierunków poetyckich, które w 2 poł. okresu międzywojennego (lata 30.), kształtowały się w nawiązaniu - częściowo akceptującym, częściowo polemicznym - do doświadczeń Awangardy Krakowskiej

• pojęcie Drugiej Awangardy jest umowne

• najb. znaczące w tym zakresie zjawiska to twórczość Czechowicza oraz dokonania poetów z wileńskiej grupy Żagary

• odrzucała racjonalistyczny pogląd swoich poprzedników i ich zaufanie do nowoczesnej cywilizacji technicznej

• kwestionowała idee rygoru konstrukcyjnego i pośredniości w poezji, rozwijane m.in. przez Peipera

• ze spraw swoistości j. poetyckiego akcent główny przesunęła na kategorie wyobraźni

• opowiadała się za liryką kreacyjno-wizjonerską

• wprowadziła wątki katastroficzne - pesymistyczne, tragiczne, wizyjne

• nawiązywała do tradycji romantycznych

• II Awangardzie nie da się przypisać żadnej szczególnej poetyki, mimo że deklarowali niezależność od Skamandra oraz od I Awangardy Krakowskiej. Jej poeci używali wielu technik. Ich zasługi polegały na otwieraniu nowych, choć mrocznych perspektyw. Nastawieni antyestetycznie, wahali się między sympatiami do marksizmu a religijnym układem odniesienia

• niemałe znaczenie II Awangarda przypisywała takim zjawiskom jak: sen, piękno pejzażu, wieś

• II Awangarda negowała optymizm i racjonalizm Futurystów oraz Krakowskiej Awangardy, kwestionując tezy Peipera, które głosiły konieczność zachowania rygorów konstrukcyjnych

• podejmując krytyczny rozrachunek z doświadczeniami Awangardy Krakowskiej, II Awangarda nazwała Awangardę Krakowską grafomanami

• przedłużeniem nurtu II Awangardy była twórczość tzw. pokolenia Kolumbów, którzy byli przesiąknięci duchem katastrofizmu, do którego należeli m.in.: Baczyński, Gajcy, Borowski, Bratny, Szymborska, Białoszewski, Herbert

• niektórych poetów II Awangardy określano mianem ,,katastrofistów”

• II Awangarda wg Miłosza to pojęcie stosowane zbyt wąsko, bo obejmuje tylko poezję Czechowicza i Żagarystów. Miłosz postulował, by do II Awangardy zaliczyć całą poezję powstałą w aurze katastroficznej czy apokaliptycznej

KATASTROFIZM WG WYKI: zjawisko ideowo-artystyczne w poezji PL drugiego X-lecia tzw. literatury międzywojennej, które polegało na symboliczno-klasycystycznym, niekiedy z nalotami nadrealizmu bądź ekspresjonizmu, podawaniu tematów, jakie sugerowały i zapowiadały nieuchronną katastrofę historyczno- moralną zagrażającą ówczesnemu światu, tematów o osnowie głównie filozoficznej i społeczno-politycznej

KATASTROFIZM WG FIUTA: jest to postawa światopoglądowa, która głosi nieuniknioną zagładę wartości uważanych za szczególnie cenne. Rozpatruje on to pojęcie na 3 płaszczyznach:

1. metafizyka wartości i odejście od nich przez społeczeństwo

2. biologia istnienia i ewolucja

3. nieskrępowana twórczość, która prowadzi do współistnienia odmiennych systemów wartości

KATASTROFIZM WG MAXA SCHELERA: jest to pogląd tragiczny. Katastrofista jest świadomym obrońcą przegranej sprawy, identyfikuje się z wartościami, których zniszczenie uważa za nieuniknione

KATASTROFIZM WG KWIATKOWSKIEGO: wg niego są różne katastrofizmy. To pojęcie trudno zdefiniować, ponieważ jest to termin dość mglisty. U Miłosza katastrofizm historyczny nakłada się na katastrofizm egzystencjalny każdego człowieka, wpisany w jego życie. Miłosz sam nie używa słowa katastrofizm, a raczej nadrealizm

Katastrofizm u Żagarystów:

• moralizm katastrofizm

• nie sformułowania, a raczej obrazy, np. nocy, śmierci

• estetyzacja zagłady

• katastrofa przedmiotem poezji

• katastrofizm jest tu wpisany w naturę

• katastrofa - żywioł niezrozumiany i niszczący

KATASTROFIZM U MIŁOSZA:

CzM uważa się za 1 z pierwszych katastrofistów w literaturze PL. Wg Aleksandra Fiuta, CzM wyrzeka się łatwego katastrofizmu. Prezentuje raczej postawę pesymistyczną, postawę „metafizycznego niepokoju, trwogi kosmicznej”. Od pierwszych wierszy pojawia się w jego poezji świadomość powszechnego kryzysu uniwersalnych wartości i romantyczna pogarda dla rzeczywistości, przesiąknięta rozczarowaniem do świata i wszechogarniającą rozpaczą.

Wg autora książki: Czy tylko katastrofizm? O przedwojennej poezji CzM, CzM nie jest katastrofistą, ponieważ:

• jego refleksja nad współczesnością sytuuje się na planie metafizycznym, a nie historiozoficznym

• dopuszcza on istnienie 1 tylko, uniwersalnego systemu wartości

• operuje linearną, a nie cykliczną koncepcją czasu.

Wg badacza, CzM jest raczej eschatologiem, a nie katastrofistą. W poezji CzM są zawarte bowiem wszystkie podstawowe wątki mitu eschatologicznego i stylizacja na Apokalipsę wraz z towarzyszącym jej nastrojem powagi i emocjonalnej aury, których rolą jest usensownienie istnienia w jego dziejowej zmienności.

Zastanówmy się więc przez chwilę, dlaczego miano katastrofisty przylgnęło tak mocno do CzM? Odpowiedzi na to pytanie próbuje udzielić Fiut, wg którego tę legendę stworzyli młodzi poeci warszawscy, którzy wojnę uznali jako spełnioną Apokalipsę. CzM na historię spojrzał z ogromnego dystansu, toteż jego utwory z tego okresu to nie poezja mitu katastroficznego, a eschatologicznego. Aby jednak dojść do tego ostatniego, CzM czerpie z tradycji romantycznej, bo to właśnie tu następuje zwrot ku myśli eschatologicznej.

GRUPA ŻAGARY - 3 strony

3

---