Narządy moczowe

(nerka, moczowód, pęcherz moczowy, cewka moczowa)

NERKA (ren) - jest największym filtrem krwi produkującym i wydzielającym mocz

Budowa zewnętrzna:

kształt - fasoli

powierzchnie (2) - przednia i tylna

brzegi (2) :

1. brzeg boczny → wypukły (margo convexus)

2. brzeg przyśrodkowy → wklęsły (margo concavus) + wnęka nerki, zatoka nerkowa i korzeń nerki

wnęka nerki - wgłobienie w brzegu przyśrodkowym nerki ograniczone poprzez wargę przednio-dolną i tylno-górną (labium anteroinferius et posterosuperius)

→ zawiera: żyłę i tętnicę nerkową oraz moczowód

zatoka nerkowa - stanowi przedłużenie wnęki nerkowej w głąb nerki

→ zawiera: naczynia nerkowe segmentowe, kielichy i miedniczkę nerkową

końce [bieguny] (2) : górny i dolny

segmenty nerkowe (5) - są to wyodrębnione części nerki, które są unaczynione poprzez jedną większą gałąź tętniczą (tj. tętnicę segmentową)

→ z przodu (4):

1. górny

2. przedni górny

3. przedni dolny

4. dolny

→ z tyłu (3)

1. górny

2. tylny

3. dolny

Budowa wewnętrzna:

części (2) - kora i rdzeń, które się wzajemnie zazębiają

1. kora nerki (cortex renalis) - wydziela mocz pierwotny

części:

1) obwodowa (peripherica)

→ części (2): część promienista (pars radiata), część skłębiona - kręta (pars convoluta)

1. część promienista = promienie rdzeniowe (processus medullares), które stanowią obwodowe przedłużenie rdzenia

2. część skłębiona = labirynt kory - zawiera poza ciałkami nerkowymi odcinki kręte kanalików

2. międzypiramidowa (interpyramidalis) = słupy nerkowe (columnae renales) - pomiędzy piramidami

Kora (cortex) - ciałka nerkowe, kanaliki kręte I i II rzędu (tubuli contorti I et II ordinis)

Ciałko nerkowe (corpusculum renis) - kłębuszek objęty torebką

→ bieguny ciałka nerkowego (2):

1. biegun naczyniowy - powstaje z pętli naczyń włosowatych

1. naczynie doprowadzające - tętniczka (grubsza)

2. naczynie odprowadzające - tętniczka (cieńsza)

3. sieć dziwna tętniczo-tętnicza → pomiędzy 1 i 2

2. biegun kanalikowy - ponieważ stąd odbywa się odpływ moczu pierwotnego do kanalika krętego I rzędu

2. rdzeń nerki (medulla renalis) - piramidy nerkowe (10-20) objęte koncentrycznie słupami nerkowymi → wyprowadzają mocz

składniki:

1. pętla Henley`a - pomiędzy kanalikiem krętym I a II rzędu

2. kanalik prosty (tubulus rectus) - droga odpływu moczu wtórnego z kanalika krętego II rzędu do przewodu brodawkowatego (ductus papillaris) na brodawce

Przynerkowe drogi odprowadzające mocz (3):

1. kielichy nerkowe mniejsze (calyces renales minores) → 8 -10 obejmują brodawki nerkowe

2. kielichy nerkowe większe (calyces renales maiores) → 2 - 3 powstają z połączenia kielichów nerkowych mniejszych

3. miedniczka nerkowa (pelvis renalis) - powstaje z połączenia kielichów nerkowych większych, ma kształt lejka, który przechodzi w moczowód

Osłonki nerki (tunica renalis) - 3

1. torebka włóknista (capsula fibrosa)

1. błona podwłóknista (mięśniowa) - powleka ściśle korę nerki i wytwarza brodawki nerkowe (papillae renales)

2. błona włóknista - wyściela ściany wnęki nerki oraz obejmuje od zewnątrz nerkę i korzeń nerki

2. torebka tłuszczowa (capsula adiposa) = ciało tłuszczowe przynerkowe - tworzy miękką osłonę dla nerki i nadnercza

2. powięź nerkowa (fascia renalis)

1. blaszka przednia - powięź przednerkowa (fascia prerenalis)

2. blaszka tylna - powięź zanerkowa (fascia retrorenalis)

a + b obejmują od przodu i tyłu torebkę tłuszczową, ku górze nad nadnerczami blaszki łączą się i przechodzą w powięź przeponową, a ku dołowi otwierają się do dołu biodrowego (fossa iliaca)

Korzeń nerki (radix renalis) - jest utworzony z elementów wnikających przez wnękę do zatoki nerkowej

od przodu do tyłu → żyła nerkowa, tętnica nerkowa (+ splot nerkowy), moczowód i miedniczka nerkowa

1. korzeń nerki lewej → za trzustką, na wys. L₁

2. korzeń nerki prawej → za częścią zstępującą dwunastnicy, na wys. L₂

Położenie nerki

w stosunku do kośćca - w okolicy lędźwiowej

nerka lewa

1. od Th₁₁ do krążka międzykręgowego pomiędzy L_2-3

2. krzyżuje od przodu żebro XI i XII

nerka prawa

1. od Th₁₂ do L₃

2. krzyżuje od przodu żebro XII (rzadko XI)

w stosunku do otrzewnej → pierwotnie i wtórnie zewnątrzotrzewnowo

w stosunku do narządów

z przodu

nerka prawa:

1. pola włókniste (3):

1. pole nadnerczowe

2. pole dwunastnicze (części zstępującej)

3. pole okrężnicze (zagięcie wątrobowe)

2. pola surowicze (2):

1. pole wątrobowe

2. pole jelitowe (area jejunalis)

nerka lewa

1. pola włókniste (3):

1. pole nadnerczowe

2. pole trzustkowe

3. pole okrężnicze (zagięcie śledzionowe okrężnicy)

2. pola surowicze (3):

1. pole żołądkowe

2. pole śledzionowe

3. pole jelitowe

z tyłu → obie nerki (4):

1. pole przeponowe (1/3 górna)

2. pole żebrowe (dla m. lędźwiowego większego)

3. pole czworoboczne (dla m. czworobocznego lędźwi)

4. pole poprzeczne (dla m. poprzecznego brzucha)

Tętnice (1) - tętnica nerkowa

Naczynia limfatyczne - przez węzły chłonne nerkowe znajdujące się we wnęce nerki do węzłów chłonnych lędźwiowych

Nerwy:

1. część współczulna - splot nerkowy od splotu trzewnego

2. część przywspółczulna - nerw błędny (X)

MOCZOWÓD (ureter) - odprowadza mocz z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego

Budowa zewnętrzna

części (2):

1. część brzuszna (pars abdominalis)

1. odcinek przynerkowy (portio adrenalis) - na wys. 1/3 dolnej nerki

2. odcinek podnerkowy (portio infrarenalis) - pomiędzy końcem dolnym nerki, a kresą graniczną

2. część miedniczna (pars pelvina)

1. część ścienna - od kresy granicznej do kolca kulszowego

2. część trzewna - od kolca kulszowego do ujścia moczowodu

zagięcia (3):

1. zagięcie pierwsze (nerkowe) → w przejściu miedniczki w moczowód

2. zagięcie drugie (brzeżne) → na wysokości kresy granicznej

3. zagięcie trzecie = krzywizna miedniczna → część miedniczna moczowodu

Budowa wewnętrzna

błony (3):

1. błona śluzowa → nabłonek przejściowy

2. błona mięśniowa

1. warstwa podłużna wewnętrzna (stratum longitudinale internum)

2. warstwa okrężna

3. warstwa podłużna zewnętrzna

3. błona zewnętrzna (tunica adventitia)

Położenie i przebieg

w stosunku do kośćca:

krzyżuje:

1. wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych III, IV, V (oddzielone od nich przez grubość mięśnia lędźwiowego większego

2. staw krzyżowo-biodrowy i kresę graniczną

w stosunku do otrzewnej → położenie zaotrzewnowe (jest sklejony z blaszką ścienną otrzewnej)

w stosunku do narządów

moczowód prawy	moczowód prawy
część brzuszna na mięśniu lędźwiowym większym
na prawo od żyły głównej dolnej za częścią zstępującą dwunastnicy za jelitem cienkim (i kątnicą)	na lewo od aorty brzusznej za zagięciem dwunastniczo-czczym za okrężnicą esowatą
część miedniczna u mężczyzn: przylega do dna pęcherza moczowego bocznie od pęcherzyków nasiennych
u kobiet wzdłuż brzegu tylnego jajnika bocznie od cieśni i szyjki macicy w przymaciczu przed pochwą przylega do dna pęcherza moczowego

Moczowód krzyżuje:

1. od przodu (2):

1. n. płciowo-udowy

2. naczynia biodrowe zewnętrzne (moczowód prawy), naczynia biodrowe wspólne (moczowód lewy)

2. od tyłu (5):

1. t. jądrową (jajnikową)

2. t. okrężniczą lewą (moczowód lewy)

3. korzeń krezki (moczowód prawy)

4. korzeń krezki okrężnicy esowatej (zachyłek międzyesowaty) - recessus intersigmoideus → moczowód lewy

5. tętnica maciczna (lub nasieniowód)

Tętnice (1):

1. gałęzie moczowodowe od → t. nerkowej, t. jądrowej (jajnikowej), t. odbytniczej środkowej, t. pęcherzowej dolnej, t. macicznej

Naczynia chłonne - przez węzły chłonne biodrowe wewnętrzne i wspólne do węzłów chłonnych lędźwiowych

Nerwy:

1. część współczulna - splot trzewny i podbrzuszny dolny

2. część przywspółczulna - nerw błędny i nn. trzewne miedniczne

PĘCHERZ MOCZOWY (vesica urinaria) - jest to narząd mięśniowy pełniący funkcję zbiornika moczu

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

części (3)

1. szczyt pęcherza (apex vesicae) - skierowany do przodu i góry przechodzi w więzadło pępkowe pośrodkowe (lig. umbilicale medianum)

2. trzon pęcherza (corpus vesicae)

3. dno pęcherza (fundus vesicae) - skierowany do dołu i tyłu + trójkąt pęcherza moczowego (trigonum vesicae)

kształt - zmienny (tetraedru, gruszki)

BUDOWA WEWNĘTRZNA

błony (3):

1. błona surowicza (tunica serosa) - na powierzchni tylnej trzonu pęcherza i błona zewnętrzna - przydanka (tunica adventitia), która pokrywa pozostałe powierzchnie

2. błona mięśniowa - trzy warstwy przechodzące jedna w drugą na kształt litery „S”

1. warstwa podłużna zewnętrzna

2. warstwa okrężna

3. warstwa podłużna wewnętrzna

mięśnie (2):

• m. wypieracz moczu (m. detrusor urinae) - utworzony przez 1+2+3

• m. zwieracz pęcherza (m. sphincter vesicae) - utworzony przez błonę mięśniową trójkąta pęcherza moczowego

• błona śluzowa (tunica mucosa) + tkanka podśluzowa (tela submucosa) - tworzy fałdy zmiennej wielkości (w trójkącie pęcherza śluzówka jest gładka ponieważ brak tkanki podśluzowej

trójkąt pęcherza moczowego (trigonum vesicae) - znajduje się w obrębie dna pęcherza moczowego

ograniczenia:

1. fałd moczowodowy prawy i lewy (plica ureterica dex. et sin.) i ujście moczowodu prawego i lewego (ostium ureteris) - w kątach przypodstawnych

2. fałd międzymoczowodowy (plica interureterica) - podstawa trójkąta

3. ujście wewnętrzne cewki moczowej (ostium urethrae internum) - wierzchołek trójkąta

POŁOŻENIE:

w stosunku do kośćca:

w - miednicy mniejszej

za - spojeniem łonowym

w stosunku do otrzewnej:

• położenie zewnątrzotrzewnowe (pierwotnie i wtórnie)

• otrzewna pokrywa tylko powierzchnię górną trzonu pęcherza moczowego (opróżnionego) lub powierzchnię tylną i szczyt (wypełniony)

• bocznie nie przekracza więzadła pępkowego przyśrodkowego (lig. umbilicale mediale)

• do przodu przechodzi w otrzewną ścienną przednią (peritoneum parietale anterius) z wytworzeniem zachyłka brzuszno-pęcherzowego (recessus vesicoabdominalis)

• do tyłu - od kresy (linii) międzymoczowodowej (linea interureterica) tworzy zachyłek pęcherzowo-maciczny (recessus vesicouterinus) - ♀, lub zachyłek odbytniczo- pęcherzowy (recessus rectovesicalis) - ♂

w stosunku do narządów:

z przodu - przestrzeń przedpęcherzowa - załonowa (spatium prevesicale seu retropubicum)

z tyłu:

1. ♂ - zagłębienie odbtyniczo-pęcherzowe (excavatio rectovesicalis) + jelito cienkie, kątnica, wyrostek robaczkowy, okrężnica esowata

poniżej bańki nasieniowodu - trójkąt zapęcherzowy (trigonum retrovesicale) - pole międzybańkowe (seu area interampullaris)

2. ♀ - zagłębienie pęcherzowo-maciczne (excavatio vesicouterina) - jest szczelinowate ponieważ powierzchnia pęcherzowa macicy przylega do pęcherza moczowego tylko szczyt pęcherza styka się z jelitem cienkim

z boków:

1. tkanka okołopęcherzowa (paracystium)

2. m. dźwigacz odbytu

3. m. zasłaniacz wewnętrzny i powięź zasłonowa

4. nasieniowód (♂)

5. więzadło obłe macicy (♀)

u dołu:

1. gruczoł krokowy (♂)

2. przepona moczowo-płciowa i pochwa (♀)

Aparat zawieszeniowy

z przodu:

1. więzadła łonowo-sterczowe (ligg. puboprostatica) + m. łonowo-sterczowy (m. puboprostaticum) (♂)

2. więzadła łonowo-pęcherzowe (ligg. pubovesicalia) + m. łonowo-pęcherzowy (m. pubovesicalis) (♀)

z tyłu:

1. więzadło pęcherzowo-maciczne (lig. vesicouterinum) + m. pęcherzowo-maciczny (m. vesicouterinus) (♀)

2. więzadło odbytniczo-pęcherzowe (lig. rectovesicalis) (♂)

z góry - więzadło pępkowe pośrodkowe - pozostałość po moczowniku

z boków:

1. tkanka okołopęcherzowa

2. więzadło pępkowe przyśrodkowe praw i lewe - część zamknięta t. pępkowej (pars oclusa a. umbilicalis)

Aparat podporowy

1. gruczoł krokowy i przepona moczowo-płciowa (♂)

2. przepona moczowo-płciowa i pochwa (♀)

Tętnice (2) - biegną w tkance okołopęcherzowej

1. tt. pęcherzowe górne (aa. vesicales superiores) - część otwarta t. pępkowej (pars patens a. umbilicalis)

2. t. pęcherzowa dolna (a. vesicalis inferior) od t. biodrowej wewnętrznej

3. t. odbytnicza środkowa - wysyła małe gałązki do dna pęcherza moczowego

Żyły: splot pęcherzowy (plexus vesicalis) - otacza ścianę dolną i boczną pęcherza, przez żyły pęcherzowe górne i dolne krew uchodzi do żyły biodrowej wewnętrznej

Naczynia chłonne - biegną wzdłuż naczyń tętniczych i żylnych, przez węzły chłonne biodrowe wewnętrzne i wspólne (nodi lymphatici iliaci interni et communes) biegną do węzłów chłonnych lędźwiowych (nodi lymphatici lumbales)

Nerwy:

1. część sympatyczna - splot pęcherzowy (splot podbrzuszny dolny od neuromerów Th₁₁-L₃)

• pobudza - m. zwieracz pęcherza

• hamuje - m. wypieracz pęcherza

2) część parasympatyczna - nn. trzewne miedniczne (S₂-S₅)

• pobudza - m. wypieracz pęcherza

• hamuje - m. zwieracz pęcherza

1 + 2 tworzą część śródścienną - splot podśluzowy, splot mięśniowy

CEWKA MOCZOWA (urethra)

Jest to ostatni odcinek układu moczowego, służący do odprowadzania moczu (♀) lub moczu i nasienia (♂).

Budowa zewnętrzna

Cewka żeńska = cewka właściwa (urethra femina = urethra propria)

od - ujścia wewnętrznego cewki moczowej (ostium urethre internum) - w pęcherzu moczowym

do - ujścia zewnętrznego cewki - w przedsionku pochwy na brodawce cewkowej (papilla urethralis)

kształt - słabo wygięta litera „C”

części (4):

1. część śródścienna (pars intramuralis) - w obrębie pęcherza moczowego

2. część nadprzeponowa (pars supradiaphragmatica)

1. część wolna (pars libera) - przylega do pochwy

2. część ustalona (pars fixa) - zrasta się ze ścianą przednią pochwy

3. część przeponowa (pars diaphragmatica) - objęta mięśniem zwieraczem cewki (rhabdosphincter)

4. część podprzeponowa (pars subdiaphragmatica) - pomiędzy opuszkami przedsionka (bulbi vestibuli)

Cewka męska (urethra masculina)

od - ujścia wewnętrznego cewki moczowej (ostium urethre internum) - w pęcherzu moczowym

do - ujścia zewnętrznego cewki na żołędzi prącia (glans penis)

kształt

1) litera „S” - w spoczynku (membrum mortuum)

1. krzywizna podłonowa (curvatura subpubica)

2. krzywizna przedłonowa (curvatura prepubica)

2) litera I - we wzwodzie (membrum vitum)

1. krzywizna podłonowa

części (4):

1. część śródścienna (pars intramuralis) - w obrębie pęcherza moczowego

2. część sterczowa (pars prostatica) + języczek pęcherza (uvula vesicae), grzebień cewkowy (crista urethralis) - przedłuża się we wzgórek nasienny (colliculus seminalis) w obrębie gruczołu krokowego

3. część błoniasta (pars membranacea)

1. część przeponowa (pars diaphragmatica) = cieśń cewki (isthmus urethrae) → m. poprzecznie prążkowany (rhabdospincter)

2. część podprzeponowa (pars infradiaphragmatica) - między powięzią dolną przepony miednicy a opuszką ciała gąbczastego (bulbus corporis spongiosi)

4) część gąbczasta (pars spongiosa) - biegnie w ciele gąbczastym prącia

z tyłu ciała gąbczastego znajduje się dół opuszki (fossa bulbi) do którego uchodzą przewody

gruczołów opuszkowo-cewkowych (glandulae bulbourethralis)

z przodu - dół łódkowaty (fossa navicularis)

Budowa wewnętrzna

błony (2):

1. błona mięśniowa:

1. warstwa okrężna (stratum circulare) - na zewnątrz tworzy m. zwieracz pęcherza moczowego - m. gładki (lissosphincter)

2. warstwa podłużna (stratum longitudinale) - od wewnątrz

2. błona śluzowa - tworzy fałdy i zatoki cewki (plicae et lacunae urethrales) zawiera gruczoły cewkowe [Littera] (glandulae urethrales) i przewodziki przycewkowe (ductuli paraurethrales)

Tętnice (4):

1. t. pęcherzowa dolna - od t. biodrowej wewn.

2. t. cewkowa (a. urethralis) od t. sromowej wewnętrznej

3. t. opuszki przedsionka [lub opuszki prącia] - od t. sromowej wewnętrznej

4. t. pochwowa - od t. macicznej

Naczynia chłonne - do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych i pachwinowych (nodi lymphatici iliaci interni et inguinales)

Nerwy:

1. splot pęcherzowy (plexus vesicalis) - m. zwieracz pęcherza (m. gładki)

2. nerw sromowy - m. zwieracz cewki (m. poprzecznie prążkowany)

10

---