Padaczka

Aby zdefiniować dokładnie czym jest padaczka (łacińska nazwa epilepsia), należy najpierw wyjaśnić pojęcie napadu padaczkowego. Napad ten jest nagłym stanem patologicznym objawiającym się zaburzeniami czynności ośrodkowego układu nerwowego: czuciowej, ruchowej, autonomicznej lub psychicznej będącej efektem nieprawidłowej czynności elektrycznej mózgu. Napad padaczkowy powstaje w wyniku nieprawidłowych wyładowań elektrycznych komórek nerwowych mózgu (neuronów), np. w ognisku uszkodzenia. Źródło napadu zlokalizowane może być w różnych miejscach mózgu oraz mieć różne przyczyny.

Padaczka natomiast jest chorobą charakteryzującą się nawracającymi napadami padaczkowymi. Uważa się, że tło choroby jest wieloczynnikowe, ponieważ mimo podobnych uszkodzeń układu nerwowego występujących u wielu chorych, napady padaczkowe pojawiają się tylko u niektórych.

Etiopatogeneza
Istnieje pewne zróżnicowanie przyczyn wywołujących atak w zależności od wieku chorego. W wieku noworodkowym oraz u małych dzieci napad padaczkowy może być rezultatem urazu w okresie życia płodowego, urazu okołoporodowego, chorób metabolicznych (np. fenyloketonuria), zaburzeń rozwojowych w budowie ciała oraz infekcji ośrodkowego układu nerwowego: zapalenia mózgu (wirusowego) w przebiegu np. cytomegalii czy toksoplazmozy. Takie same przyczyny padaczki co u niemowlaków są także przyczyną choroby u dzieci starszych, przy czym w tym przypadku czynnikami są też predyspozycje genetyczne i malformacje naczyniowe. U części chorych niemożliwe jest czasem odnalezienie tła choroby - mamy wtedy do czynienia z padaczka idiopatyczną.

Padaczka idiopatyczna występuje także u osób dorosłych. Ataki mogą być pierwszym objawem guza wewnątrzczaszkowego, występują w przebiegu chorób naczyniowych mózgu (udaru mózgowego). Oprócz tego dorośli zachorować mogą na padaczkę w wyniku infekcji, chorób metabolicznych oraz w efekcie urazu czaszkowo - mózgowego. U około 1/5 chorych po otwartym urazie z uszkodzeniem opon mózgowo - rdzeniowych dochodzi do rozwinięcia się padaczki (padaczka pourazowa).

Objawy padaczki
Padaczka, jako że jest efektem zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego o różnej lokalizacji, objawiać się może na wiele sposobów. Klasyfikacja tej choroby wyróżnia cztery główne grupy padaczki. Są to: napady uogólnione, napady częściowe, szczególne postacie padaczki oraz stan padaczkowy.

Charakterystyka wybranych napadów padaczkowych

1. Napady nieświadomości
Napady nieświadomości należą (wraz z napadami tonicznymi - kloniczno i atoniczno - mioklonicznymi) do napadów uogólnionych, które charakteryzują się utratą świadomości na początku napadu. Rozpoczynają się one najczęściej we wczesnym dzieciństwie. Epizod utraty świadomości trwa kilka - kilkanaście sekund. W czasie napadu chory jest oszołomiony, blady na twarzy, patrzy w jeden punkt. Po ataku podejmuje przerwaną czynność, która została zatrzymana w wyniku ataku. W napadzie nieświadomości drgawki nie występują. W przypadku bardzo łagodnego ataku chory może jedynie odczuwać, że coś dziwnego się z nim dzieje.

Tego typu padaczka nie rozwija się u ludzi dorosłych. Jednak mogą oni na nią chorować w przypadku, jeśli choroba przetrwa u nich z okresu dzieciństwa. W takim przypadku do napadów nieświadomości mogą dołączyć się napady toniczno - kloniczne.

2. Padaczka toniczno - kloniczna (Padaczka grand mal)
U ponad połowy chorych zaczyna się ona tzw. aurą, która objawia się różnie, w zależności od rejonu mózgu zajętego przez ognisko padaczkowe. Aurą mogą być halucynacje wzrokowe, słuchowe, smakowe, czuciowe, zaburzenia mówienia czy też mimowolne ruchy jakiejś części ciała. Pod koniec aury lub już na początku napadu padaczkowego chory traci nagle przytomność i pada na ziemię. Następuje po tym toniczny skurcz mięśni dotyczący całego ciała, w tym mięśni oddechowych - na czas trwania tej fazy napadu dochodzi do zatrzymania oddechu (kila sekund do pół minuty). Po fazie tonicznej padaczki następuje okres fazy klonicznej. Dochodzi w niej do gwałtownych, krótkich, przerywanych skurczy mięśni. Na ustach pojawia się piana, chory mimowolnie oddaje mocz, czasem stolec. Może sobie przygryźć język. Z czasem odstępy między skurczami przedłużają się i atak ustępuje.

Chory odzyskuje świadomość dopiero kilka lub kilkanaście minut po ustaniu skurczy. Zazwyczaj zapada potem w długi, kilkugodzinny sen. Pojawiają się także bóle głowy, mogą występować przejściowe objawy ogniskowe (np. niedowład kończyn). Uważa się, że tego typu napady padaczkowe związane są z nadmiernymi wyładowaniami komórek nerwowych w ośrodkach regulujących napięcie mięśni oraz postawę ciała.

3. Napady częściowe ruchowe proste (napady Jacksona)
Ognisko padaczkowe znajduje się w tym przypadku w okolicy ruchowej płata czołowego mózgu. Napad zaczyna się zazwyczaj rytmicznym skurczem kciuka, palca wskazującego, kącika ust lub palucha po przeciwnej stronie ciała w stosunku do umiejscowienia ogniska. W trakcie trwania ataku drgawki pogłębiają się i zaczynają obejmować inne grupy mięśni. Mogą one zająć drugą kończynę po tej samej stronie, potem stać się obustronne i napad spowodować może utratę przytomności (uogólnienie napadu). Często może wystąpić po napadzie osłabienie mięśni biorących udział w ataku, które to trwać może do dwóch dni.

4. Napady czuciowe proste
Charakteryzują się one napadami halucynacji dowolnych rodzajów czucia. Zazwyczaj jest to drętwienie lub mrowienie pewnych części ciała. Także taki napad może przejść w atak Jacksonowski lub drgawki uogólnione.

5. Napady częściowe złożone (padaczka skroniowa)
Napady te są efektem wyładowań w płacie skroniowym mózgu. Przybierają one różne postacie. Mogą to być omamy węchowe, smakowe, urojenia wzrokowe czy słuchowe. Pojawiać się może zjawisko deja vu - choremu wydaje się, że coś, co dzieje się w rzeczywistości pierwszy raz, on już wcześniej doświadczał. Padaczka skroniowa objawiać się może atakami wspomnień z przeszłości lub silnymi, nieprzyjemnymi doznaniami emocjonalnymi. Pojawiają się także zróżnicowane objawy ruchowe, czasem przechodzące w uogólnione drgawki.

Opisane powyżej napady padaczki są jedynie drobną częścią z możliwych do wystąpienia postaci tej choroby. Warto może jeszcze wspomnieć o istnieniu padaczki odruchowej, wywoływanej przez bodziec, taki jak np. dotyk, dźwięk, jaskrawe światło, czy też o padaczce akinetycznej, w czasie której chory bez żadnych objawów wstępnych pada na ziemię (częste są wtedy złamania kości). Napady padaczkowe zdarzyć się mogą po odstawieniu (nadużyciu) alkoholu, w czasie menstruacji lub też wysokiej gorączki (drgawki gorączkowe). Ostatnie z wymienionych są spotykane stosunkowo często i dotyczą dzieci najczęściej między 6 a 36 miesiącem życia w czasie bardzo wysokiej gorączki. Zazwyczaj są to jeden lub dwa epizody drgawek, które w późniejszym okresie nie powtarzają się.

6. Stan padaczkowy
Ważną odmianą choroby jest stan padaczkowy (status epilepticus). W czasie trwania tego stanu następują po sobie kolejne ataki padaczki, tzw. napady gromadne, z tym że pomiędzy poszczególnymi napadami chory nie odzyskuje świadomości. W przypadku nieudanego leczenia stan pogłębia się i może nastąpić zgon. Częstą przyczyną stanu padaczkowego jest odstawienie przez pacjenta leków przeciwdrgawkowych. Chory w stanie padaczkowym wymaga bezwzględnie leczenia szpitalnego.

Diagnostyka
Padaczkę rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych występujących w czasie napadów oraz dzięki badaniu elektroencefalograficznym. Charakterystyczne zmiany w zapisie EEG występują jednak tylko u około połowy chorych, w okresie między napadami mogą nie występować.

W przypadku wystąpienia napadów padaczki konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego mózgu, w celu wykluczenia obecności guzów wewnątrzczaszkowych. Nowoczesną metodą diagnostyczną jest całodobowy zapis EEG oraz tzw. wideomonitoring (zapis EEG z jednoczesną rejestracja obrazu).

Leczenie
Leczenie padaczki opiera się w głównej mierze na podawaniu leków przeciwdrgawkowych. Bardzo ważne przy ich stosowaniu jest systematyczne ich przyjmowanie. Należy także pamiętać, że nagłe odstawienie leków przeciwdrgawkowych wywołać może stan padaczkowy.

Około 20 % chorych nie reaguje na leczenie farmakologiczne. Można wtedy rozważyć operacyjne metody leczenia. Pierwszą z nich jest usunięcie ogniska padaczkowego, przeprowadzane tylko w przypadku określenia jego dokładnej lokalizacji, druga natomiast polega na przecięciu dróg nerwowych (przeprowadzane najczęściej w przypadku ciężkich napadów tonicznych i atonicznych).

U chorych z padaczką niezwykle ważna jest higiena życia: unikanie nałogów , alkoholu, nikotyny, prawidłowy czas snu i tryb żywienia. Pacjenci z padaczką powinni unikać gwałtownych stresów i nagłych bodźców. Wskazana jest ostrożność podczas prowadzeniu pojazdów mechanicznych.