Andragogika - dział pedagogiki zajmujący się kształceniem dorosłych.

Dziedzina powstała w XX wieku. Początkowo stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Jej rozwój związany jest także z antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią kultury i wychowania, historią oświaty i myśli pedagogicznej.

Obszar zainteresowań

Andragogika zajmuje się procesami kształcenia, wychowania, samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych. Bada, opisuje i analizuje cele, treści, systemy, formy i metody w/w procesów oraz ich uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, kulturowe, cywilizacyjne i biologiczne.

Odpowiada na pytanie, jakim może być człowiek dorosły, jaki poziom rozwoju i sprawności może osiągnąć, jeśli stworzy mu się optymalne warunki edukacji a on sam podejmie autokreację.

Umożliwia zrozumienie procesu przekształcania potencjału jednostki w realną zdolność do sprawnego funkcjonowania we wszystkich rolach społecznych.

Wartość praktyczna andragogiki

• możliwość rozwijania oświaty i wychowania dorosłych i zapewnienie im warunków umożliwiających bardziej skuteczne realizowanie programów kształcenia i przygotowania dorosłych do rozwiązywania problemów zawodowych, społecznych, państwowych i osobistych,

• badanie i kształtowanie celów wychowania w taki sposób, aby były one zgodne z potrzebami dorosłych oraz znaczenie następujących kryteriów:

• naukowa prawdziwość i aktualność idei i twierdzeń naukowych

• użyteczność wiedzy

• dostosowanie wiedzy do możliwości umysłowych i czasowych dorosłych

• spójność wiedzy naukowej

• stymulacja rozwoju osobowości

• intelektualna atrakcyjność treści

• związek treści z życiem i pracą dorosłych

• przydatność treści dla dalszego, samodzielnego kształcenia i rozwoju

• dodatkowo przyczynia się do wzrostu narodowego dochodu

Kształcenie ustawiczne (ang. lifelong learning) - jest procesem stałego odnawiania, doskonalenia i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych jednostki, trwającym w ciągu całego jej życia.

Kształcenie może odbywać się poprzez uczestnictwo w:

• szkoleniach, kursach zawodowych lub hobbystycznych;

• studiach podyplomowych;

• wyjazdach studyjnych, konferencjach, seminariach;

• oglądanie lub słuchanie audycji edukacyjnych;

• czytanie czaspism edukacyjnych;

• naukę za pomocą internetu (na odległość).

Kształcenie ustawiczne może być sprawą indywidualnej jednostki (podnoszącej swoje kwalifikacje z własnej inicjatywy i na własny koszt), bądź też może być projektowane, organizowane i finansowane przez pracodawcę. W takim przypadku kształcenie ustawiczne pracowników jest elementem zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji.

Rozwój kształcenia ustawicznego w Europie jest jednym z celów Europejskiego Funduszu Społecznego. Dzięki funduszom strukturalnym realizowane są liczne projekty adresowane do:

• osób, które znajdują się z zbyt trudnej sytuacji, by samodzielnie finansować swoje kształcenie;

• przedsiębiorstw, które potrafią udowodnić, że doskonalenie ich własnych kadr przyniesie korzyści krajowej gospodarce;

• instytucji, które rozwijają ofertę kształcenia ustawicznego i promują w społeczeństwie postawę człowieka uczącego się przez całe życie.

W świecie akademickim za rozwijanie oferty kształcenia ustawicznego odpowiadają specjalnie wydzielone jednostki uczelni: Lifelong Learning Centers, University Extensions (USA), Departments for Continuing Education (Europa) itd. W Polsce rolę taką pełni np. Wszechnica Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej SGH. Ciekawą formą edukacji jest Uniwersytet Trzeciego Wieku skupiający osoby starsze i organizujący im zajęcia w grupach tematycznych. Podobną rolę pełniły kiedyś uniwersytety ludowe służąc edukacji społecznej szerokich rzesz.

Różnice między dziećmi i dorosłymi, wynikające z innej fazy rozwojowej, doświadczeń społecznych, zmian intelektualnych i ról społecznych, sprawiają, że w przypadku osób dorosłych potrzebne są specjalne metody uczenia się. Różnice te opisuje andragogika ¹ [gr. andrós - człowiek, agogós - przewodnik (Słownik Wyrazów Obcych 1997)], nauka zajmująca się teorią uczenia dorosłych (w odróżnieniu od pedagogiki zajmującej się kształceniem dzieci). Malcolm Knowles, amerykański andragog, przedstawił założenia dotyczące uczenia się dorosłych stanowiące podstawę rozróżnienia andragogiki od pedagogiki:

1/ koncepcja uczącego się - charakterystyczną cechą osoby dorosłej jest samokontrola, samokierowanie (self directing). Zadaniem nauczyciela, trenera jest zachęta do pogłębiania potrzeby ujawnienia się potrzeb edukacyjnych u dorosłego ucznia. Dorosły może uczestniczyć w tworzeniu programu nauczania oraz w wyborze metod edukacyjnych.

2/ znaczenie doświadczenia - doświadczenia życiowe posiadane przez uczącego się są ogromnym źródłem wiedzy zarówno dla osoby uczącej się, jak też dla pozostałych osób zaangażowanych w proces uczenia się. Uczący się dorośli przywiązują większą wagę do tego, czego doświadczają, niż do tego, co jest im przekazywane tylko werbalnie. Dlatego też większość metod uczenia się postulowanych przez andgragogikę to techniki bazujące na doświadczeniu osób uczących się.

3/ gotowość do uczenia się - dorośli uczą się, kiedy mają potrzebę nauki. Proces uczenia się powinien odpowiadać na potrzeby uczących się związane z wymaganiami, jakie niesie ze sobą współczesny świat oraz być zorganizowany w sposób uwzględniający indywidualne potrzeby, możliwości i gotowość jednostek do uczenia się.

4/ orientacja na uczenie się - uczący się nabywają kompetencje pozwalające im radzić sobie z problemami, jakie spotykają w życiu, dlatego oczekują, że zdobyta wiedza i umiejętności mają bezpośrednie zastosowanie i będą mogły jak najszybciej zostać wprowadzone w życie; uczenie się polega nie tyle na przyswajaniu wiedzy na określony temat (subject centeredness), ale umiejętności rozwiązywania problemów w określonej dziedzinie (problem centredness).

5/ motywacja uczącego się - w przypadku osób dorosłych dominuje motywacja wewnętrzna, uczą się oni z własnej woli ².

	Pedagogika	Andragogika
Uczący się	Zależność. Nauczyciel decyduje o tym, co, kiedy i w jaki sposób jest nauczane i sprawdza nabytą przez uczniów wiedzę.	W kierunku niezależności i samokierowania. Nauczyciel (trener) zachęca i kształtuje dążenia uczącego się do niezależności.
Doświadczenie uczącego się	Małe znaczenie. Dominują metody dydaktyczne (przekazywanie informacji w formie wykładu czy lektury podręcznika).	Bogate źródło uczenia się. Wśród metod uczenia się dominują dyskusje, rozwiązywanie problemów itp.
Gotowość do uczenia się	Ludzie uczą się tego, co narzuca społeczeństwo. Program zajęć jest standardowy.	Ludzie uczą się tego, czego potrzebują, więc programy zajęć są zorganizowane wokół życiowych potrzeb uczących się.
Orientacja na uczenie się (stosunek do nauki)	Nauka zorganizowana wokół tematów. Uczenie się jest zorganizowane w oparciu o przedmioty szkolne. Uczniowie uczą się tego, czego się pod nich oczekuje.	Uczenie się powinno być oparte na doświadczeniu. Najważniejsze jest bezpośrednie zastosowanie i przydatność zdobytej wiedzy.

Powyższa tabela wskazuje na zasadniczo odmienny charakter, jaki teoria andragogiczna przypisuje uczeniu się dorosłych od sytuacji uczenia się, które są realizowane w kształceniu formalnym w szkołach czy na uczelniach wyższych. "Szkoła usiłuje uczyć przez przekazywanie informacji i doprowadzanie do tego, by uczeń te informacje pamiętał. Nie jest ważne jakimi osiągnie to metodami.(…) Ważny jest efekt - uczeń w określonym czasie musi odtworzyć zapamiętane treści. Wokół tego założenia zbudowany jest cały system "oświatowy". Nauczyciele przygotowywani są nie do uczenia, nawiązywania kontaktu, rozumienia ucznia etc., tylko wyposażani są w informacje, które mają przekazać uczniom. Miejsce pracy (klasy) są tak zorganizowane, żeby maksymalnie ograniczyć możliwość ruchu, rozmów, kontaktów. Wszyscy siedzą przodem do nauczyciela, który... przekazuje informacje. Dyscyplina pracy polega na biernym podporządkowaniu się, wywiązywaniu się z postawionych zadań, realizowaniu poleceń. Wskaźnikiem poziomu zapamiętania informacji jest ocena. Jej rola urasta do roli symbolu wartości człowieka (uczeń piątkowy - uczeń dwójkowy). Program nauczania jest spisem treści, które uczniowie muszą zapamiętać. Treści te ułożone są logicznie, ale według logiki wywodu, a nie logiki poznawania" ⁴. Dlatego też M. Knowles określa pedagogikę sformułowaniem "edukacja z góry" (nauczyciel góruje nad uczniami) oraz stwierdza, że uczenie się polega w istocie na przekazywaniu wiedzy. Andragogikę nazywa natomiast "edukacją równych", gdzie nie ma dysproporcji między uczącymi się a nauczycielem, a uczenie się jest procesem.

Andragogika wiąże się ściśle z ideą kontynuowania edukacji przez całe życie, która była postulowana już w 1916 roku przez Johna Deweya ⁵ ze względu na konieczność sprostania rosnącej złożoności życia w społeczeństwie. Takie pojęcia jak kształcenie ustawiczne (lifelong education) czy uczenie się przez całe życie (lifelong learning) stały się bardzo popularne, przede wszystkim w języku angielskim. Kształcenie ustawiczne wiąże się z edukacją formalną, czyli z systemem edukacji obejmującym szczeble od podstawowego do wyższego, w którym głównymi organizatorami kształcenia są szkoły i różnego rodzaju uczelnie. Uniwersytety ludowe, Uniwersytety Trzeciego Wieku, kursy zawodowe to typowe przykłady kształcenia ustawicznego w Polsce. Natomiast pojęcie lifelong learning dotyczy raczej tzw. edukacji nieformalnej (informal education), czyli form uczenia się poza szkołą i uczelnią oraz poza systemami formalnej oceny, w których zasadnicze znaczenie mają indywidualne potrzeby i zainteresowania uczących się. Szkolenia, warsztaty, treningi na ogół są zaliczane do form edukacji nieformalnej.

Na podstawie porównania między pedagogiką a andragogiką można zauważyć zasadniczą różnicę między nauczaniem (teaching) z jednej strony a treningiem, szkoleniem (training) z drugiej. Nauczanie zakłada bowiem zaangażowanie osoby, która naucza, z niewielką możliwością aktywności ze strony osób, które są nauczane. Tak jest w przypadku nauczycieli czy wykładowców, którzy samodzielnie decydują o treści i formie uczenia i występują ex cathedra. Natomiast podczas treningu aktywne są obie strony procesu uczenia się - zarówno trener, jak też uczestnicy. Poza tym trening jako metoda aktywna, ustrukturyzowana, zaplanowana oraz świadoma przyśpiesza uczenie się, ponieważ jest uczeniem ludzi tego, jak się uczyć. Szkolenia i treningi oparte są bowiem na przekonaniu, że ludzie zapamiętują tylko 10% z tego, co czytają, 20% z tego co słyszą, 30% z tego, co widzą, 50% z tego, co słyszą i widzą, 80% z tego, co mówią, a aż 90% z tego, co robią. Celem każdego treningu jest zaangażowanie uczestników, ponieważ im większe zaangażowanie w proces uczenia się, tym lepsze uczenie się ⁶.

¹ Termin "andragogika" został zastosowany po raz pierwszy w 1833 roku przez niemieckiego nauczyciela Alexandra Kapp'a do opisu elementów teorii edukacji Platona.

Rozwój człowieka dorosłego ; Czynniki i przyczyny rozwoju osobowości

- uwarunkowania genetyczne,

- programowanie kulturowe,

-kompetencje autokreacyjne.

Co sprzyja rozwojowi człowieka dorosłego :

- wielość zadań,

-zróżnicowanie zadań,

-chęć uczenia się ,

wykorzystywania doświadczeń.

Rozwój - różnicowanie się komórek narządów do czasu pełnej dojrzałości , do rozrodu (prokreacji) def. Rozwoju [Bronfenberener "ekologiczna"] - wzrost zdolności rozumienia przez jednostkę swego otoczenia i ustosunkowania się do niego, podtrzymywanie lub zmienianie dotychczasowej właściwości tego otoczenia . Livinsona - przedmiotem rozwoju są zmiany struktury życia człowieka rozumiane jako podstawowy w danym czasie wzorzec jego aktywności i powiązań z otoczeniem, polega na wielokrotnych przemianach struktury życia od wczesnego dzieciństwa po wiek starczy. Gould -to nie tylko przyrost , ale też uwalnianie się od czegoś, co w końcowej fazie życia jest zbędne, przeszkadza, jest anachronizmem.

Poradnictwo - udzielanie porad, wskazówek, informacji w pewnym zakresie. Pośrednictwo i służba informacyjna, ma na celu pomoc dorosłym w wyborze w planowaniu ich wykształcenia. Może to być kształcenie zawodowe, ogólne... poradnictwo stanowi działanie zaplanowane lub okolicznościowe, mające na celu udzielenie pomocy przy realizacji określonego zadania. Jako działanie zaplanowane - prowadzone jest w specjalnie powołanych do tego poradnictwa placówkach dydaktyczno- wych. przez przygotowanych zawodowo doradców. Jako działanie okolicznościowe i spontaniczne - występuje w rodzinie, społ. lokalnej, w gr. rówieśniczej Rozmowa jest technika w poradnictwie, służy rozpoznaniu potrzeb. Obejmuje w zależności od sytuacji radzącego się następujące kategorie działań : 1. informacje (ogranicza się do przekazywania danych) 2.poradę - (zawiera kilka alternatyw proporcji, niekiedy połączona jest z wywiadem lub badaniem psych.) 3 .intensywna pomoc - (trwa dłużej na którą składają się wielokrotne "pomocne kontakty"). Wyróżniamy 3 rodzaje poradnictwa oświatowego :- informacje, orientacje, doradztwo. Rodzaje poradnictwa - 1. Poradnictwo zawodowe (ma pomóc w trafnym wyborze zawodu) , 2. Doradztwo zawodowe (proces w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu di środowiska pracy.)

3 . Poradnictwo wychowawcze ( teoria zajmująca się analizą, opisem i interpretacją zjawisk poradniczych związanych z wych. -tzw. Poradoznawstwo, -system działań społ.- optymalizujących proces wych.) 4. Poradnictwo pedag. - (na system poradnictwa pedag. skł. się funkcjonowanie instytucji: - w ramach systemu edukacji (szkoły, poradnie)- poza systemem edukacji (ośrodki opieki, poradnie zawodowe) - jako poradnictwo masowe) 5. Doradztwo metodyczne (udziela nauczycielowi pomocy i pracy) 6. poradnictwo dla bezrobotnych (wszelkie porady oferowane przez urząd Pracy np. porady zawodowe, szkolenia) FUNKCJE PORADNICTWA : 1. Kształcenia (dostarczanie wiedzy o pracy i zawodach) 2.wych. (postawy wobec pracy) 3.motywacyjna (motywy wyboru zawodu, podejmowanie pracy zawodowej) 4.poznawcza (poznanie własnej osobowości) 5.diagnostyczna (rozpoznanie przypadków i sytuacji stanowiących przedmiot pracy0 6.kreatywna (związana z rozwojem zawodowym) 7.informacyjna (upowszechnia wiedzę zawodoznawczą) 8.kwalifikacyjna (typuje jednostki do tego czy są zdolne czy nie do wykonywania zawodu) 9.terapeutyczna (postępowanie profilaktyczne)

ZADANIA PORADNICTWA : 1. dostarczenie informacji, 2.pomoc w ocenie i samoocenie, 3.poradnictwo wych. i zawodowe, 4.pomoc w rozwiązywaniu problemów osobistych, 5. poradnictwo prawne, 6. porada jako skierowanie, 7. poradnictwo kulturalne. Kształcenie - to formowanie przez nauczyciela całej sfery intelektualnej uczniów, a więc nie tylko przekazywanie im wiedzy, wyrabianie w nich umiejętności i nawyków intelektualnych oraz praktycznych, lecz również kształtowanie ich zdolności poznawczych, zainteresowań, poglądów i przekonań. 2 Funkcje :- poznawcza (dostarczacie człowiekowi wiedzy o świecie i o nim samym)- praktyczna (polega na przyswajaniu umiejętności potrzebnych do celowego spożytkowania tej wiedzy)

Kształcenie dorosłych - działalność wych.- dydakt. w środ. ludzi dorosłych, prowadzona przez placówki i instytucje oświatowe, wieczorowe i korespondencyjne szkoły, uniwersytety, towarzystwa, czytelnie, kursy... Celem kształcenia dorosłych jest : -tworzenie warunków do uzyskania pożądanego wykształcenia, -zdobycie kwalifikacji zawodowych lub zawodu, przekwalifikowanie, -przysposobienie do życia społ. i rodzinnego, -rozwijanie zainteresowań, zamiłowań, twórczości, -rozwijanie poglądu na świat, -teorią kształcenia dorosłych zajmuje się andragogika. Funkcje oświaty dorosłych :

-kształcąca (organizowane przez szkolnictwo dla dorosłych), -kulturalna i rekreacyjna ( ich istotą jest zaspokajanie i wzbogacanie tego rodzaju potrzeb oraz rozwijania zainteresowań dorosłych)

Zadania Oświaty dorosłych : zadania kształcenia zawodowego (przygotowanie do wykonywania określonego zawodu) -pomaganie ludziom w przystosowaniu się do zmian i wyjaśnienie ich konieczności, -kształcenie postaw gotowości do akceptowania nowych rzeczy i zjawisk, -przygotowanie ludzi do samokształcenia.

Poradnictwo w kształceniu, Poradnictwo - działanie zaplanowane lub okolicznościowe, mające na celu pomoc dorosłym w rozstrzyganiu problemów, których sami nie potrafią rozwiązać i zdecydować się na właściwy sposób postępowania, jest to forma szeroko rozumianej pomocy Poradnictwo obejmuje: 1 . doradców - kwalifikacje merytoryczne, efektywność pracy, osoby społecznie poważane, osoba która podjęła zawodowo rolę doradcy, 2.instrukcje - powołane do organizowania i regulowania procesów poznawania świata przez działanie oraz prawo jego własnego rozwoju, 3 poradniki - metodyczne dla nauczycieli, zasady i metody realizacji procesów dydaktycznych 2 części: - ogólna - skuteczne formy pracy, metody szybkiego i właściwego poznania zespołu) - przedmiotowo- metodyczna (formy pomocy w szkole i poza szkołą np. konsultacje, zajęcia wyrównawcze, lekcje TV i radiowe)

Typy Nauczycieli

Ekspert - ma dobre przygotowanie praktyczne i teoretyczne oraz prze4konanie o swoich wysokich kompetencjach i znajomości potrzeb edukacyjnych.,

Informator - przekonuje uczącym się uporządkowaną wiedzą,

Konsultant- Doradca - stara się poznać jego potrzeby i aspiracje edukacyjne, motywy uczenia się dąży do zaspokojenia tych potrzeb , wyjaśnia trudne problemy metodyczne.,

Spolegliwy opiekun - życzliwy, otwarty, stymuluje uczących się do aktywności, udziela im pomocy, ale przy ich akceptacji, odpowiedzialność za decyzje rozłożona jest na nauczyciela i uczącego się, można na nim polegać.,

Leserferysta - wczuwa się w potrzeby uczących się, akceptuje ich takimi jakimi są, nie krytykuje, pobudza do poznania siebie .

Kryterium : - nauczyciele szkolni dorosłych: maja na celu zaspokojenie potrzeb edukacyjnych. Praca edukacyjna nauczycieli ma charakter względnie systematyczny. (nauczyciele wieczorowi, zmianowi), -pozaszkolni nauczyciele- zatrudnieni na różnych podstawach formalnoprawnych w wielu instytucjach i palcówkach nie będących szkolnymi (popularyzator nauki, prelegenci, lektorzy)

FUNKCJE:-

diagnostyczna: pomoc w określaniu potrzeb edukacyjnych,

-planistyczna: wspólnie z uczniem planowanie procesu edukacyjnego,

-motywacyjna: tworzenie warunków stymulacyjnych dorosłych do uczenia się,

-metodyczna: pomoc w wyborze metod, technik uczenia się,

-udostępniania: pomoc w udostępnianiu środków niezbędnych do efektownego uczenia się,

-dydaktyczna: przewodzenie, doractwo, skutecznego uczenia się,

-badawcza: służy naukowej analizie , ocenie, ewentualnej korekcie pracy edukacyjnej nauczyciela, -społeczno- opiekuńcza,

-innowacyjna: stworzenie warunków do samorealizacji, kształtowanie postawy innowacyjnej.

---