ak płuc jest najczęstrzym nowotworem złośliwym płuc wywodzącym się z kamórek nabłonka wyścielającego drzewo oskrzelowe. Nowotwory z innych tkanek płuca zdarzają się bardzo rzadko. Ogólnie raka płuca można podzielić na dwie grupy:
raki drobnokomórkowe (anaplastyczne) składające się głównie z komórek niezróżnicowanych, szybko rozmnażają się, szybko dają przerzuty i gorzej poddają się terapii.
raki niedrobnokomórkowe wywodzące się z komórek nabłonka zróżnicowanych na komórki gruczołowe lub komórki nabłonka płaskiego, rzadziej dają przerzuty, rosną wolniej i lepiej poddają się terapii.
Zachorowalność na raka płuca ma tendencję wzrastającą. Znacznie częściej chorują mężczyźni (około 85%) niż kobiety (około 15%). Choroba najczęściej dotyczy osób w wieku 35- 75 lat jednak największa zapadalność występuje u osób w wieku 55-65 lat. W Polsce rak płuca u mężczyzn umiejscawia się na 1 miejscu i na 2 u kobiet, a tempo wzrostu zachorowalności należy do jednego z najwyższych na świecie. Rak płuca jest chorobą bardzo ciężką zarówno pod względem rozpoznania jak i leczenia. Wykrywany jest zazwyczaj późno co nie daje dużych szans na przeżycie. Umieralność z powodu raka płuca jest bardzo wysoka. Około 80 % chorych umiera w pierwszym roku od rozpoznania choroby a tylko około 10 % chorych przeżywa 5 lat od momentu rozpoznania raka płuca.
Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca są:
palenie papierosów ( 80% - 90% wszystkich przyczyn) - Zarówno czynne palenie papierosów (60x większe ryzyko niż osób niepalących w przypadku wypalania powyżej 40 papierosów dziennie przez 10 lat) jak i bierne palenie dotyczące głównie dzieci i współmałżonków palaczy (3x większe zagrożenie w porównaniu do osób niepalących). Najważniejszym czynnikiem rakotwórczym w dymie tytoniowym są policykliczne węglowodory aromatyczne (benzopiren, dibenzopiren, benzoantracen, metylochryzen) powstające w wyniku niecałkowitego spalania tytoniu. Wykazano, że palenie tytoniu wraz z narażeniem na związki azbestu mogą działać synergistycznie, tzn. wzmacniać wzajemnie swoje działanie chorobotwórcze w powstawaniu raka płuca.
czynniki zawodowe - związki zawirające azbest (chryzotil, krokydolit, amozyt, antofilit, aktynolit, tremolit), związki chromu (szczególnie chromian cynku, wapnia i srtontu), związki arsenu (tritlenek i pęciotlenek arsenu, kwas arsenowy i jego sole) , związki eterowe (szczególnie bis-chlorometyloeter), dichlorodietylosulfid (gaz musztardowy), substancje promieniotwórcze (rad, uran i inne), związki niklu (siarczan niklu, tlenek niklu, węglan niklu), policykliczne węglowodory aromatyczne (benzopieren, dibenzantracen, benzofluoran, indenopiren, chryzen)
czynniki środowiskowe - Zanieczyszczenie powietrza czynnikami rakotwórczymi takim jak pochodne benzopierenu lub radon powoduje zwiększenie zapadalności na raka płuc głównie wśród ludności zamieszkującej zanieczyszczone tereny.
uwarunkowania dziedziczne - Wydaje się ze rola czynników genetycznych ogranicza się jedynie do ułatwienia działania karcynogenów środowiskowych.
inne czynniki - blizny płucne
Spośród wielu podziałów histologicznych raka płuc wyróżniamy nastęujące jego rodzaje:
rak płaskonabłonkowy - Najczęstrzy nowotwór złośliwy płuca stanowiący około 70% wszystkich raków wywodzący się z nabłonka wyścielającego oskrzela. Częściej występują u mężczyzn niż u kobiet. Rak wywodzi się najczęściej z oskrzela segmentowego lub płatowego, rośnie powoli z tendecją do tworzenia guzowatej masy wokół oskrzela. Nowotwór rośne wzdłuż oskrzela jak również w kierunku światła oskrzela powodując niedodmę. Rak ten poźno daje przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych oraz przerzuty odległe.
rak drobnokomórkowy - Jest to drugi co do częstości występowania raków płuc, częstrzy u młodszych osób. Rak drobnokomórkowy rośnie bardzo szybko i równie szybko daje przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych głównie śródpiersia i przerzuty odległe do wątroby, kości, mózgu, szpiku kostnego ora nadnerczy. Rak ten w odróżnieniu do innych raków płuc charakteryzuje się dużą wrażliwością na działanie leków cytostatycznych i promieni jonizujących. Raki te mają wybitny związek z paleniem tytoniu.
gruczolakorak - Rak występujący u mniej niż 10% wszystkich chorych na raka płuc. Częściej spotykany u kobiet. Rozwija się najwolniej ze wszystkich raków, częściej rośnie obwodowo w miąższu płuc jednak bardzo szybko daje przerzuty drogą krwionośną do wątroby i mózgu.
rak wielkokomórkowy - Rak rzadko spotykany, rośnie szybko. Rozwijają się w podobnej ilości w oskrzelach głównych jak i płatowych. Nie obserwuje się znaczącej różnicy w występowaniu u kobiet i u mężczyzn. Bardzo wcześnie daje przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych i przerzuty odległe.
rak gruczołowo-płaskonabłonkowy - Rzadko występujący nowotwór zawierający zarówno struktury gruczolakoraka jak i raka płaskonabłonkowego. Rak ten przebiega bardzo podobnie do gruczolakoraka.
Rak płuca przez dość długi początkowy okres może przebiegać bezobjawo a u większości chorych początkowe objawy są ograniczone do układu oddechowego i są związane z obecnością masy guza w oskrzelach. Należą do nich takie objawy niecharakterystyczne jak:
kaszel (u 80% chorych) - początkowo suchy, później dołącza się wykrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny
nawracające stany zapalne płuc(40%) jest wyrazem reakcji tkanki płuca na nowotwór i formą obrony przed rozwojem nowotworu.
duszność (15%), związana z zamknięciem światła dużych oskrzeli i wtórną niedodmą, lub będąca wynikiem wysięku w jamie opłucnej.
Następnie w okresie zaawansowanego wzrostu guza dochodzi do ujawnienia się objawów będących wynikiem szerzenia się nowotworu w kieurnku śródpiersia i ściany klatki piesiowej lub objawów zależnych od przerzutów w narządach odległych.
Ból, występujący u około 15% chorych z rakiem płuca może być objawem wczesnym, kiedy guz rośnie obwodowo i wcześnie nacieka opłucną i ścianę klatki piersiowej lub objawem późnym w przypadku guzów rozwijających się centralnie. Charakterystyczny zespół bólowy występuje w zespole Pancosta, gdy guz umiejscowiony w szczycie płuca nacieka okoliczne struktury powodując m.in. zniszczenie kości I żebra i I kręgu piersiowego. Charakteryzuje się występowaniem bardzo silnych bólów barku i okolicy przykręgosłupowego brzegu łopatki (naciekanie Th2), bólów łokciowej strony ramienia (naciekanie Th1), przedramienia i palców IV i V (naciekanie C8). W wyniku naciekania splotu gwiaździstego dochodzi do wystąpienia charakterystycznego zespołu Hornera na który składa się zwężenie źrenicy (ptosis ), opadnięcie powieki (miosis) i zapadnięcie gałki ocznej (endophtalmus).
W początkowym okresie choroby może również wystąpić krwioplucie, które staje się czętym objawem w guzach bardziej zaawansowanych (20% - 50% chorych).
Rak pluc bardzo często prowadzi do zajęcia śródpiersia i porażenia nerwu krtaniowego wstecznego objawiającego się chrypką. Chrypka częsciej występuje w przypadku zmian umiejscowionych po stronie lewej.
Zajęcie śódpiersia prowadzi również do wystąpienia zespołu żyły głównej górnej. Na zespół ten składa się duszność, obrzęk i sinica twarzy, szyi i kończyn górnych, wzmożone ciśnienie żylne w obrębie kończy górnych, nadmierne wypłenienie żył szyjnych, widoczne powierzchowne żyły na skórze klatki piersiowej. Zespół ten może prowadzić do obrzęku mózgu z objawami wzrostu ciśnienia śródczaszkowego lub/i obrzęku głośni co może prowadzić do zgonu.
O zajęciu śódpiersia mogą świadczyć również zaburzenia w połykaniu spowodowane uciskiem przełyku przez zmienione węzły chłonne.
W raku płuc może również dochodzić do wystąpienia objawów ogólnych zależnych prawdopodobnie od ektopowego wydzielania substancji biologicznie czynnych lub od zaburzonej funkcji układu immunologicznego. Dość często występuje:
ubytek masy ciała - Objaw związany z wyniszczeniem organizmu zaatakowanego przez proces nowotworowy. W niektórych rodzajach raka płuca powstają substancje (kacheksyna TNF), które powodują rozpad tkanek i gwałtowną utratę masy ciała. Ubytek około 10% wagi w krótkim czasie np. 1-2 miesiące przy normalnej diecie może zasugerować nowotworowe podłoże takich zmian.
gorączka objaw reakcji organizmu na intensywny rozwój tkanki nowotworowej może być również oznaką rozpadu martwiczego guza nowotworowego i związanej z tym reakcji zapalnej organizmu.
Objawy związane z przerzutami raka płuca są nierzadko pierwszymi oznakami toczącej się od wielu tygodni choroby:
przerzuty do mózgu - mogą powodować bóle głowy, wzrost ciśnienia krwi, zaburzenia widzenia. W zależności od umiejscowienia w mózgu i związanego tym uszkodzeniem tkanki mózgowej mogą powodwać np. zaburzenia mowy, pamięci, ruchowe itp.
przerzuty do wątroby - mogą spowodować żółtaczkę, zaburzenia trawienia, zaburzenia pracy wątroby wykazywane w rutynowych badaniach czynności tego narządu, brak apetytu, bóle brzucha.
przerzuty do kości - mogą spowodować powstawanie złamań oraz bóle kostne.
Zespoły paranowotworowe w raku płuca towarzyszą głównie rakowi drobnokomórkowemu. Komórki tego typu raka mają zdolności produkcji hormonów (ACTH, hormon antydiuretyczny (ADH), hormon wzrostu, gonadotropina kosmówkowa, parathormon, kalcytonina, prolaktyna czy serotonina), które działają na organizm chorego bez regulacyjnego wpływu układu hormonalnego. Powoduje to powstanie objawów związanych z nadmiarem hormonów.
Do najczęściej występujących zespołów paranowotworowych należąo:
zespół nieprawidłowego wydzielania tzw. hormonu antydiuretycznego (ADH) - ADH odpowiedzialny jest w organizmie za utrzymanie prawidłowego stężenia sodu we krwi czyli za ilość wody, która znajduje się w organizmie. Obniżenia poziomu sodu we krwi powoduje odwodnienie organizmu i związane z tym zaburzenia świadomości, senności czy napay padaczkowe.
wydzielanie substancji przypominającej parathormon - Partahormon odpowiedzialny jest za utrzymanie odpowiedniego poziomu wapnia we krwi poprzez m.in. słabsze wbudowywanie do kości co może powodować łatwiejsze złamania kości, nieprawidłowości układu krzepnięcia krwi i inne objawy.
przerostowa osteoartropatia płucna - zespół charakteryzujący się bólami kostno-stawowymi z towarzyszącym obrzękiem stawów, obecnością palców pałeczkowatych rąk i stóp (4-12%chorych).
U chorych z rakiem płuc często występują zburzenia neurologiczne bez stwierdzanych zmian w układzie nerwowym. Do najczęście spotykanych należą:
zespół miasteniczny Lamberta-Eatona
W przebiegu nowotworów płuc często obserwuje się zmiany skórne określane mianem rewelatorów choroby nowotworowej, gyż mogą poprzedzać na wiele lat wysąpienie objawów choroby nowotworowej. Obejmują one nastęujące choroby:
Tx - obecność guza udowodniona na podstawie obecności komórek nowotworowych w wydzielinie oskrzelowej, ale bez cech guza w badaniach radiologicznych klatki piersiowej i bronchoskopii
T0 - brak cech guza pierwotnego
T1 - guz o średnicy nie większej niż 3 cm, otoczony tkanką płucną lub opłucną płucną bez naciekania oskrzela głównego
T2 - guz mający przynajmniej jedną z następujących cech: średnica większa niż 3 cm, zajęcie oskrzela głównego w odległości nie mniejszej niż 2 cm od ostrogi głównej, naciekanie opłucnej płucnej, towarzysząca niedodma lub zapalenie tkanki płucnej dochodzące do okolicy wnęki lecz nie zajmujące całego płuca,
T3 - guz każdej wielkości naciekający następujące struktury anatomiczne: ściana klatki piersiowej, przepona, opłucna osierdziowa, opłucna śródpiersiowa, osierdzie, nerw przeponowy, guz z towarzyszącą niedodmą lub zapaleniem całego płuca;
T4 - guz każdej wielkości naciekający jedną ze struktur: śródpiersie, serce, wielkie naczynia, tchawica, przełyk, ostroga główna, trzony kręgów, nerw krtaniowy wsteczny, guz z wysiękiem opłucnowym lub osierdziowym, guz z oddzielnymi guzkami satelitarnymi w obrębie tego samego płata
Nx- regionalne węzły chłonne niemożliwe do oceny
N0-brak przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych
N1-przerzuty w węzłach okołooskrzelowych (międzypłatowych, płatowych, segmentarnych) lub/i wnękowych po stronie guza pierwotnego
N2- przerzuty w węzłach chłonnych śródpiersia po stronie guza lub/i w węzłach poniżej rozwidlenia tchawicy
N3- przerzuty w węzłach chłonnych śródpiersia lub wnęki po stronie przeciwnej lub w węzłach chłonnych pod mięśniem pochyłym przednim szyi lub w węzłach chłonnych nadobojczykowych po stronie guza lub po stronie przeciwnej
Cecha M ( przerzuty odległe)
Mx - obecność przerzutów odległych niemożliwa do oceny
M0 - brak obecności przerzutów odległych
M1 - obecne przerzuty odległe (w tym inne ogniska nowotworu w innym płacie po tej samej stronie lub po stronie przeciwnej)
Klasyfikacja TNM w odniesieniu do procesu diagnostyczni-leczniczego:
cTNM - klasyfikacja kliniczna (na podstawie badań, przed podjęciem leczenia)
sTNM - klasyfikacja śródoperacyjna (na podstawie badań i oceny w trakcie zabiegu operacyjnego)
pTNM - klasyfikacja pooperacyjna (na podstawie badań przed leczeniem operacyjnym, oceny śródoperacyjnej i badania histopatologicznego)
rTNM - klasyfikacja ponownego leczenia - ocena rozwoju choroby w różnych etapach przebiegu w trakcie leczenia za pomocą różnych metod terapeutycznych
Zgodnie z klasyfikacją TNM wyróżniamy następujące stopnie zaawansowanie raka płuca:
Raki drobnokomórkowe nie podlegają omówionym wyżej klasyfikacjom TNM, ani stopniowaniu klinicznemu. Zaawansowanie w rozpoznanym raku drobnokomórkowym płuca opera się na dwóch stadiach choroby:
W przypadku raka drobnokomórkowego płuc stosuje się następującą klasyfikację:
choroby ograniczonej (limited disease - LD) - Zmiany ograniczone do połowy klatki piersiowej z wysiękiem opłucnej po jednej stronie i zajętymi węzłami chłonnymi wnęki oraz nadobojczykowymi po tej samej stronie (30% chorych)
choroby uogólnionej (extensive disease - ED) wszystkie zmiany nie mieszczące się w definicji choroby ograniczonej
W celu dokonania właściwej oceny stopnia zaawansowania raka płuca konieczne jest wykonanie niezbędnych badań do których należą:
dokładny wywiad z uwzględnieniem ubytku masy ciała
badanie lekarskie z uwzględnieniem wszystkich węzłów chłonnych oraz określeniem wielkości wątroby
badania laboratoryjne - W badaniach krwi poszukujemy głównie wykładników związanych z reakcją zapalną - wysokie OB, duże ilości białych krwinek. Badamy zawartość składników krwi przy ewentualnym podejrzeniu przerzutów do kości, które mogłyby zniszczyć struktury produkujące krew. Badanie enzymów wątrobowych (aspat, alat, fosfataza alkaliczna) może pomóc w ocenie funkcji wątroby i ewentualnym zajęciu przez przerzuty.
badanie radiologiczne płuc i klatki piersiowej (RTG klatki piersiowej) - Zdjęcie rentgenowskie może być pierwszym sygnałem obecności podejrzanej struktury w płucach. Wykonuje się zdjęcie od przodu klatki piersiowe i od boku tak aby móc dokładnie ustalić obecność guza. Można wykonać również zdjęcia warstwowe, tzn. docierające na różną głębokość do tkanki płuc oraz do śródpiersia aby ocenić zaawansowanie choroby.
badania tomograficzne - Badanie to jest szczególnie ważne przy niejasnym obrazie zdjęcia RTG i pomaga w dokładnej ocenie zaawansowania klinicznego nowotworu.
ultrasonografia (USG) - Badanie to pozwala ocenić stopień zaawansowania raka, obeceność ewentualnych przerzutów nowotworowych do wątroby, lub innych struktur jamy brzusznej.
badanie cytologiczne - Wykonuje się kilka rodzajów badań cytologicznych mających na celu stwierdzenia obecność komórek nowotworowych w plwocinie, popłuczynach z oskrzeli i w płynie z opłucnej. Badania te pozwalają rozpoznać rodzaj nowotworu oraz stopień jego zaawansowania.
scyntygrafia kości - Jest to badanie pozwalające ocenić obecność przerzutów do kości, określić ich charakter i rozległość, ocenić ryzyko złamań kości.
bronchoskopia -Badanie umożliwiające ocenić wgląd tchawicy i oskrzeli bez konieczności otwierania klatki piersiowej , dzięki kamerze i systemowi soczewek umieszczonych na cienkiej, giętkiej rurce. Dzieki temu badaniu można również pobrać wycinki z podejrzanych zmian w ścianie oskrzeli.
mediastinoskopia - Badanie to umożliwia obejrzenie śródpiersia i ocenę zaawansowania procesu nowotworowego w oparciu o liczbę zajętych węzłów chłonnych wnękowych i śródpiersiowych.Możliwe jest pobranei węzłów chłonnych do badania histopatologicznego.
biopsja aspiracyjna cienkoigłowa wykonywana przez ścianę klatki piersiowej pod kontrolą TK lub przez ścianę oskrzeli.
diagnostyczne otwarcie klatki piersiowej
W leczeniu raka płuc stosuje się 3 główne metody terapeutyczne:
Dobór odpowiedniej metody leczniczej zależy głównie od typu histologicznego nowotworu oraz stopnia jego zaawasnowania. Z punktu widzenia strategii postępowania inaczej leczy się raki drobnokomórkowe oraz raki inne niż rak drobnokomórkowy.
Leczenie raków niedrobnokomórkowych
W leczeniu raków niedrobnokomórkowych leczenie chirurgiczne jest najbardziej pożądaną metodą leczenia. Największe szanse wyleczenia dają zabiegi radykalne, czyli polegające na usunięciu guza w całości, otoczonego marginesem zdrowej tkanki. Najczęściej wykonywane zabiegi radykalne to:
usunięcie płata płuca - lobektomia
usunięcie całego płuca - pneumonektomia
usunięcie całego płuca wraz z węzłami chłonnymi - radykalna pneumonektomia
Ten sam rodzaj zabiegu wykonywany jest także w momencie, gdy planujemy następowe leczenie chemioterapią lub radioterapią. Często w guzach nieoperacyjnych podejmowane są próby podawania chemioterapii przed zabiegiem w celu likwidacje części guza i doprowadzenie jego rozmiarów do takich, które kwalifikują się do operacji radykalnej.
Tylko 30% chorych na raka niedrobnokomórkowego płuca może być leczona chirurgicznie. Największe szanse na powodzenia mają chorzy w zaawansowaniu klinicznym ocenionym jako Tis lub T1 lub T2, N0, M0. Przy rozpoznaniu T1, N1, M0 również są bardzo duże szanse na radykalne wyleczenie chorego. Również u chorych ze stopniem zaawansowania określonym jako T2, N1, M0 lub T3, N0, M0 stosuje się zabiegi radykalne ale ich skuteczność jest wtedy nieco niższa.
Zabiegi paliatywne, wykonywane są przy nieoperacyjności całego guza mają na celu poprawę stanu chorego poprzez:
wycięcie zmiany, która zatyka oskrzele;
usunięcie zmiany ropiejącej, rozpadającej się powodującej gorączkę i pogarszanie się stanu ogólnego chorego
Radioterapia radykalna jest metodą stosowaną u chorych ze zmianą operacyjną, ale nie nadających się do operacji z powodu złego stanu ogólnego.
Radioterapia skojarzona jest metodą stosowaną w guzów lokalizujących się w szczycie płuca naciekających zwykle pierwsze żebro i mogących dawać wiele objawów za strony układu nerwowego stosuje się radioterapię jako leczenie wstępne a następnie wykonuje się chirurgiczne usunięcie zmiany, po czym znów stosujemy naświetlania okolicy klatki piersiowej.
W związku z faktem że wrażliwość niedrobnokomórkowego raka płuca na chemioterapię wynosi około 20-40- % metoda ta nie jest ona stosowana jako leczenie radykalne.
Główne zastosowanie chemioterapii to leczenie paliatywne przy obecnych u chorego przerzutach odległych ewentualnie leczenie uzupełniające resekcję chirurgiczną i radioterapię.
Leczenie raków drobnokomórkowych płuca
Chemioterapia jest najlepszą metodą leczenia raka drobnokomórkowego płuca zarówno postaci ograniczonej jak i rozsianej ze względu na szybkie mnożenie się komórek oraz wysoką zdolność do przerzutowania
W leczenieu stosuje się kilka leków jednocześnie (doksorubicynę; metotreksat; cis platynę, karboplatynę; etopozyd; ifosfamid.), co zwiększa nieco skuteczność terapii, ale też powoduje powstawanie wielu skutków ubocznych stosowania tego rodzaju leków.
Optymalnie podaje się 4-6 kursów leczenia w czasie których dochodzi do resmisji często już po 2 kursie. Remisja dotyczy ok. 80 % leczonych prze wstępnym rozpoznaniu choroby ograniczonej i 40-50 % leczonych przy rozpoznaniu wstępnym choroby uogólnionej.
Radioterapię stosuje się w formie leczenia uzupełniającego do chemioterapii. Połączenie obu metod dają dużo większy odsetek remisji choroby niż stosowane każdej z nich sobno. W terapii zwykle naświetla się lokalnie miejsce guza pierwotnego i śródpiersie. U chorych z postacią ograniczoną raka drobnokomórkowego płuc, u których po chemioterapii lub radiochemioterapii uzyskano całkowitą remisję, powinno wykonać się profilaktyczne napromienienie ośrodkowego układu nerwowego.
Leczenie chirurgiczne stosowane jest rzadko, tylko we wczesnych stadiach choroby przy T1 N0 M0; T1 N0 M0 i zwsze uzupełnia się je następową chemioterapią.
Rak niedrobnokomórkowy - przeżycie 5-letnie:
Rak drobnokomórkowy
Chorzy leczeni za pomocą radio- i chemioterapii - 2-letnie przeżycie wynosi 2-% - 40%.
|