Czynniki mogące przyczynić się do samobójstwa u osób zdrowych i depresyjnych:

- izolacja chorego

- brak kontaktu z innymi ludźmi

- niemożność uzyskania pomocy od innych

- strata bliskiej osoby lub długotrwała rozłąka

- wzory działań autodestrukcyjnych w otoczeniu

- trudności materialne

- brak celów życiowych, ideałów

- kryzysy światopoglądowe

Ryzyko samobójstwa jest większe przy poważnych zaburzeniach nastroju, tj, np. dużej depresji lub dwubiegunowej.

• Po dłuższym okresie przygnębienia podczas depresji może przyjść euforia, wynikająca z tego, że człowiek wreszcie wie, jak rozwiązać swoje problemy, tzn. popełniając samobójstwo. Dlatego też, osoby bliskie i terapeuci nie powinni dać się zwieść pozornej poprawie.

• Depresja wiąże się z doznawaniem różnych strat. U dzieci jest to głównie strata rodziców z powodu ich nieobecności, rozwodu, śmierci

• Nie ma jednak prostej liniowej zależności między utratą rodziców w dzieciństwie a późniejszą depresją czy samobójstwem.

• Rozbity dom jedynie w powiązaniu innymi czynnikami może wzmóc ryzyko zachowań autodestrukcyjnych, bowiem strata jednego z rodziców może zakończyć długotrwałe konflikty i napięcia w środowisku domowym i poprawić stan psychiczny dziecka.

Czynniki mogące przyczynić się do samobójstwa u dzieci po stracie rodziców:

- brak kontynuacji opieki rodzicielskiej

- osłabienie wsparcia emocjonalnego

- modelowanie nieskutecznych sposobów uporania się ze startami, których dzieci doświadczają w czasie dalszego życia

• Samobójstwo może być też przyczyną nie doświadczenia autorytarnego wsparcia emocjonalnego u młodych ludzi.

- dzieci coraz częściej wychowują się bez jednego z rodziców

- ojcowie często całymi dniami pracują, dostarczając głównie pieniędzy i nie mając żadnych praw do egzekwowania swojego autorytetu

- matki pracują zawodowo, jednocześnie zajmując się dziećmi, wywołuje to u nich stres i poczucie przygnębienia;

• Zachowanie autodestrukcyjne można interpretować jako rozpaczliwy wysiłek uzyskania bliskości z osobami znaczącymi w zagrażającej sytuacji, wyrażaniu wobec innych swojego bólu psychicznego, oskarżeniu o zaniedbanie. Stanowi karę za odrzucenie i specyficzny sposób manipulacji, aby uzyskać pożądany związek;

• Związek depresji z samobójstwem nie jest oczywisty. Wiąże je pragnienie bycia ukaranym. Poczucie winy i depresja stanowią drogę ku samobójstwu.

• Samobójstwo może być wynikiem narcystycznego gniewu:

Kohut: narcystyczny gniew wypływa ze zranionych uczuć, samobójstwo staje się wtedy rodzajem zemsty, wyrazem pragnienia ukarania kogoś;

• W grupie depresyjnych samobójstw znacznie częściej notowano u ich najbliższych krewnych alkoholizm, próby samobójstw lub rozwód czy separację rodziców; Zatem częściej rodziny nie zapewniały im poczucia bezpieczeństwa;

• Próba samobójcza jest też jednym z kryteriów rozpoznawania depresji obok:???

• Goud - u młodych ludzi depresja jest często ukrywana przez gwałtowne reakcje, pobudzenie lub apatię, symptomy somatyczne, ucieczki z domu, zachowania antyspołeczne. Ulega on najczęściej obniżeniu po zamachu samobójczym;

• Beck - najsilniejszy związek z zachowaniem suicudalnym posiada interpretowanie swojej sytuacji jako beznadziejnej i niemożności znalezienia rozwiązania problemów i dylematów życiowych;

• Badania dowodzą, że dużym czynnikiem ryzyka jest przeżywanie osamotnienia; Okazało się, że bliźnięta łączy szczególnie silna i wyjątkowa więź, która w jakimś stopniu zapobiega samobójstwu. Wskaźnik samobójstw u bliźniąt jest niższy;

• Należy pamiętać, że nie każda depresja prowadzi do samobójstwa, ale z kolei nie ma samobójstwa bez depresji

AGRESJA A ZACHOWANIE SUICYDALNE

Psychoanaliza klasyczna - kluczowym faktem w genezie depresji jest wycofanie agresji z obiektu zewnętrznego i skierowanie go na siebie

Stoor: Jednostki podatne na wystąpienie reakcji depresyjnych maja trudności w kontaktach

interpersonalnych z powodu derywacji miłości matki w okresie dzieciństwa. W

stosunku do bliskich osób ujawniają ambiwalencję uczuć, gdyż pragną i nie mogą

otrzymać tego co powinni od swoich matek w dzieciństwie. W obawie przed utratą

tych osób tłumią agresję, która w każdej chwili może się ujawnić w postaci zabójstwa

lub samobójstwa; Otwarte wyrażanie agresji powinno zmniejszyć depresję;

Friedman, Klerman, Gershon: wyrażanie agresji na zewnątrz nie koreluje z obniżeniem

depresji. Wybuch agresji może być wskaźnikiem samobójstwa;

Psychologia ego: depresja jest niezależna od agresji i przemieszczenie kierunku agresji nie

stanowi podstawowej determinanty agresji STR87

Pohlmeier : badania wykazały ścisły związek miedzy zachowaniami charakterystycznymi dla

stanów depresji z myślami samobójczymi a narastającą wrogością, kierującą się

najczęściej do najbliższych osób, członków rodziny, przyjaciół, sympatii a

czasem lekarza; Nowe badania wskazują, że depresja może się przejawiać w

jawnej wrogości. Kierunek agresji ulega ciągłym zmianom oscylując od agresji

na zewnątrz do agresji wewnątrz. Dowodem zmienności agresji może być

zabójstwo połączone z samobójstwem, tzw. samobójstwo rozszerzone;

Lester i Lester: między samobójstwem i morderstwem istnieje wyraźne powiązanie - zarówno

samobójstwo jak i morderstwo można uznać za drogi odprowadzania wrogości

• Wyniki badań na ten temat wskazują, za zarówno przestępcy jak i osoby po próbach samobójczych reprezentują ten sam typ dezintegracji społecznej: obie grupy ujawniają narcyzm, rozszczepienie ego, niższą samoocenę, paranoidalną interpretację rzeczywistości;

• Inne wyniki badań wskazuj, że agresja może być formą reakcji ochronnych na stres; Niektórzy badani, zwłaszcza młodzi, przy nieznacznych trudnościach życiowych reaguj gniewem i niepokojem, dopiero potem pojawia się depresja i zachowania destrukcyjne

• Na uwagę zasługuje też samobójstwo rozszerzone: przestępcą odbiera sobie życie po dokonaniu zabójstwa. Zazwyczaj zabójstwo dotyczy bliskich osób. W motywacji samobójstw rozszerzonych u osób starszych znamienną rolę odgrywa poczucie rozpaczy i beznadziejności, u ludzi młodych zaznacza się agresja. Często tkwią oni w ambiwalencji bądź frustrujących związkach miłosnych lub nie potrafią już dłużej żyć po ujawnieniu oszustw finansowych czy erotycznych

• Osoby popełniające samobójstwo po dokonanym zabójstwie znamionowało silniej rozwinięte superego niż u innych przestępców, silniejsze w tej grupie było poczucie winy.

• Samobójstwo mogło być przejawem pragnienia uniknięcia kary wymierzonej przez inne osoby lub mogło spełniać funkcje samoukarania;

• W literaturze zwraca się także uwagę na niektóre zabójstwa, które po bliższym przyjrzeniu okazały się samobójstwami dokonanymi przez prowokowanie kogoś do zabicia siebie. Takie zachowania leżą w dużej mierze od subkultury w której się żyje. Jeżeli grupa społeczna dostarcza więcej wzorów samobójstwa niż zabójstwa, jednostka wybiera raczej samobójstwo.

• Litman: zbyt dużą wagę przywiązuje się do roli agresji w samobójstwie, większe znaczenie posiada rozszczepienie ego. W stanie emocjonalnego kryzysu i wyczerpania, ego ulega rozszczepieniu - wówczas autodestrukcyjna część osobowości może dojść do głosu. Ta część ego ma często podstawę w identyfikacji z osobą, która odgrywała ważną postawę we wczesnym okresie życia i miała zamiar lub popełniła samobójstwo bądź umarła.

• W okresie dojrzewania, w miarę zmniejszania się zależności od obiektów miłości i przy silnych emocjonalnych stresach związanych z powtórnie uaktywnionymi konfliktami z okresu dzieciństwa, jest większa możliwość wystąpienia jawnej działalności autodestrukcyjnej, zwłaszcza, że jednostka jest fizycznie bardziej zdolna do zadawania bólu

• Konflikty, które ponownie nabierają mocy, wiążą się z kompleksem Edypa i przenoszą niepicie, niepokój oraz obawę utracenia kontroli nad swoimi instynktami.

• Czasem tłumienie depresji wywołuje antyspołeczną lub przestępczą działalność

• Chęć ukarania innych stanowi dominujący motyw samobójstw młodszych grupach wiekowych

• Agresja w samobójstwie wyraża się zarówno w tym, że człowiek zabijając siebie, symbolicznie zabija również inne osoby jak i w radości z powodu cierpienia i poczucia winy wywołanego u bliskich osób

• Samobójstwa są popełniane nawet w taki sposób, aby upozorować zabójstwo. Szczególnie u młodych ludzi samobójstwo lub próba samobójcza mają na celu ukaranie rodziców lub nauczycieli.

• Agresja ponadto różnicuje samobójstwa dokonane od usiłowanych. Agresja ma większe znaczenie w samobójstwach usiłowanych a depresja w dokonanych.

Agresja stanowi istotny czynnik tzw. syndromu presuicydalnego (Ringl). Objawy tego stanu to:

1. zawężenie przestrzeni życiowej, dające poczucie ograniczenia wolności poruszania się; dotyczy ono także ograniczonych zainteresowań i koncentrowania się na myśleniu o własnej śmierci.

2. zahamowanie agresji, która z kolei kieruje się przeciwko sobie samej. Obserwuje się niekiedy, że osoba znajdująca się w kryzysie „kipi” od nienawiści i wrogości ale nie wyrządza nikomu krzywdy, kierując agresję na siebie.

3. człowiek mający trudności wewnętrzne, a także zewnętrzne, zaczyna się koncentrować na myślach samobójczych

Drogi prowadzące do samobójstwa:

1. Samobójstwo dokonywane po wielu latach myśli i planów pozbawienia się zycia oraz prób samobójczych

2. Samobójstwo dokonane po długim okresie planowania i podejmowania prób odebrania sobie życia. Plany i zamachy samobójcze na własne istnienie są wyzwolone poprzez trudne doświadczenia życiowe będące udziałem wielu ludzi

3. Samobójstwo dokonywane po jednym okresie myśli i planów. Ten typ samobójstw występuje u osób, które dotąd prowadziły udane życie, cechowało je dobre samopoczucie psychiczne. Nagłe traumatyczne doświadczenie zaowocowało kryzysem suicydalnym i samobójstwem dokonanym.

4. Samobójstwo nagłe, nieuprzedzone planami i myślami pozbawienia się życia. Pragnienie zabicia siebie przychodzi nagle i jest nie do odrzucenia. Ten typ mogą wywołać zagrożenia dla poczucia własnej wartości

Kryzys psychiczny - jest jednym z czynników genezy samobójstw; jest to poważne , ograniczone w czasie zaburzenie równowagi psychicznej, którego nie mogą usunąć zwykłe mechanizmy obronne

• Syndrom presiucydalny może się rozwijać przez całe życie i doprowadza do zagrożenia samobójstwem zazwyczaj w okresie kryzysu, może być też skutkiem kryzysu psychicznego

Groźbie samobójstwa dokonanego sprzyjają następujące czynniki:

1. Tendencja do fałszywej oceny sytuacji: traumatycznego doświadczenia nie można interpretować w kategoriach obiektywnych, gdyż każdy człowiek ujmuje swoje doświadczenie w unikatowy sposób, zgodnie z własnymi doświadczeniami, sięgającymi okresu dzieciństwa. Ponadto dane wydarzenie może być ostatnia kroplą, która przelewa czarę goryczy.

2. Nadmierna impulsywność: powoduje, że ludzie nie potrafią już czekać, nie chcą się przekonać, jak dalej potoczy się sparawa. Wyrażają przekonanie, że przyszłość przyniesie same negatywne rozwiązania

Słaba odporność psychiczna i zarazem większa podatność na samobójstwo mogą być również związane z następującymi czynnikami:

- chorobą somatyczną

- chorobą chroniczną

- starzeniem się

- osobistymi startami

- głodem

- samotnością

- zmęczeniem, niskim poziomem energii

- nowymi okolicznościami życiowymi

- chronicznym bólem

- ograniczeniem zdolności rozwiązywania problemów, niewidocznym, gdy życie układa się dobrze

- uzależnieniem od środków odurzających

- przeżywanie gniewu

- słabą umiejętnością kontroli własnych reakcji emocjonalnych

- zespołem zaburzeń postresowych

- psychologiczną podatnością

- podatnością neurologiczną

TYPY SAMOBÓJSTW

Freeman, Reinecke (1993)

1. Osoby ujawniające poczucie beznadziejności, stanowiące najlepszy predykator autodestrukcji; osoby te nie mają żadnej nadziei, że w ich życiu następują zmiany lepsze, nie widzą żadnego rozwiązania poza samobójcza śmiercią;

2. Osoby o typie histronicznym. Ujawnia się u nich silne pragnienie podniecenia, którego szczególnie poszukują, gdy odczuwają niepokój, napięcie, nudę. Pragną doznać podniecenia różnymi sposobami, również poprzez alkohol, narkotyki, rozwijanie nadmiernej prędkości podczas prowadzenia pojazdów. Zamach na własne życie może stanowić szczególne źródło stymulacji. Mogą kilkakrotnie powtarzać próby samobójcze. Działania te należy traktować poważnie bo mogą zakończyć się śmiercią.

3. Osoby chore psychicznie. Często mają halucynacje nakazujące im odebrać sobie życie. Wymagają leczenia psychiatrycznego.

4. Osoby śmiertelnie chore, starsze, niepełnosprawne

Motywy samobójcze (Matos,1980)

1. potrzeba zwrócenia na siebie uwagi

2. potrzeba zemsty

3. potrzeba ucieczki od trudnej sytuacji

4. potrzeba uzyskania harmonii z samym sobą i środowiskiem

Ostatecznym celem wszystkich samobójstw jest osiągnięcie ostatecznego spokoju poprzez uwolnienie się od bólu psychicznego i fizycznego.

Kategorie samobójstw, Shneidman

1. intencjonalna - jednostka odgrywa świadomą i bezpośrednią rolę w zbliżeniu się własnej śmierci

2. subintencjonalna - jednostka pełni pośrednią, częściowo świadomą lub nieświadomą rolę w wywołaniu własnej śmierci przez takie zachowania, jak np. nadużywanie alkoholu, niepodejmowanie leczenia w przypadku choroby itp.

3. nieintencjonalna - jednostka nie stara się śmierci w żaden sposób przyspieszyć

4. kontraintencjonalna - człowiek podejmuje aktywność zagrażająca życiu bez myśli o śmierci

Sposób w jaki umiera człowiek, odzwierciedla jego filozofię życia, przystosowanie do niego, postawy osób znaczących, poczucie spełnienia jakiegoś zadania, orientację religijną, warunki społeczne.

• Jeżeli człowiek podejmuje zachowania suicydalne to znaczy, że na jakimś etapie swojego rozwoju przezwyciężył lęk przed śmiercią, który jest (jak przyjmuje psychoanaliza) wrodzony i powszechny u wszystkich ludzi.

• Zdaniem wielu autorów, próby samobójcze są związane z lękiem przed śmiercią niż z depresją i wrogością

• Próby samobójcze stanowią paradoksalny akt pozbycia się lęku przed śmiercią

• Niektórzy autorzy podkreślają ambiwalencję postaw w stosunku do śmierci: jednostka ujawniająca tendencje autodestrukcyjne zazwyczaj toczy walkę między programem życia a pragnieniem śmierci.

• To właśnie stosunek do śmierci stanowi powszechnie spotykane kryterium podziału grup w obrębie osób suicydalnych

Grupy zachowań autodestrukcyjnych, Farberow

1. to be - pragnie być uratowana

2. to be or not to be - prowadzi grę hazardową ze śmiercią

3. not to be - zdecydowanie pragnie śmierci

Litman, trzy grupy osób próbujących pozbawić się śmierci ( w zależności od stosunku jednostki do śmierci):

1. Osoby, które nie miały wyraźnego zamiaru pozbawić się życia i tylko pragnęły w „specyficzny sposób” porozumieć się z otoczeniem np. „nie mogę ju wytrzymać, coś trzeba zrobić dla mnie”

2. Osoby, które losowi pozostawiły decyzje o własnej śmierci. Liman cytuje tu przypadek kobiety, która zażyła nadmierną liczbę pastylek i zostawiła kartkę mężowi: „Jeżeli mnie kochasz, to mnie zbudź”. Mąż przeczytał kartkę, wrzucił do kosza a kobieta zmarła.

3. Osoby, które istotnie pragną umrzeć i tylko przypadek uratował im życie, większość z nich jest szczęśliwa, że żyje, i nie podejmuje dalszych prób samobójczych.

Płużek, trzy typy samobójstw wyodrębnionych ze względu na pragnienie śmierci:

1. prawdziwe - zaznacza się uświadomienie pragnienia pozbawienia się życia wywołane chęcią umierania, jako przejaw agresji skierowanej na siebie z powodu utraty celu sensu życia, kryzysu egzystencjalnego czy pragnienia spełnienia obowiązku, nakazu lub pragnienia ukarania kogoś z zewnątrz, interpretowane jako przejaw agresji na zewnątrz.

2. rzekome - nie ma wprost wyrażonej chęci pozbawienia się życia, lecz silniejsze i bardziej świadome jest pragnienie ucieczki od trudów życia, uwolnienie się od presji społecznej lub poczucia winy. Ten typ samobójstwa jest wyrazem rezygnacji z wszelkiej walki z przeciwnościami życia i wskazuje na obniżenie się mechanizmów obronnych

3. demonstrowane - służą konkretnemu celowi, przy zachowaniu ambiwalentnej postawy w stosunku do życia i śmierci. Najsilniej występuje ty motyw zwrócenia na siebie uwagi. Ten typ może służyć jako forma protesty czy szantażu.

Typowy model samobójstwa usiłowanego stanowi młoda dziewczyna , która nadużywała leków, ponieważ czuła się nieatrakcyjna, niezrozumiana i izolowana. Miała ona silne poczucie braku bezpieczeństwa osobistego

Typowym przypadkiem samobójstwa dokonanego jest chłopiec - cichy, spokojny, mający niewielu przyjaciół i poczucie, że nie dorasta do wymagań stawianych mu przez rodziców, szczególnie do ideału mężczyzny przedstawionego przez ojca.

• Niektórzy wielokrotnie popełniają próby samobójcze. Może być to traktowane jako dowód szczególnej desperacji.

• Z badań tych osób wynika, że częściej niż ci, którzy dokonali jednej próby samobójczej, byli maltretowani w dzieciństwie, a bliski częściej popełni8ał samobójstwo. Silniejsza jest u nich depresja i częściej są uzależnieni od środków odurzających, a także cechuje ich słabsza umiejętność funkcjonowania społecznego

• Należy pamiętać, że każda próba samobójcza jest poważna, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że jednostka nie widzi innych sposobów rozwiązania swojej sytuacji, jak tylko przez działalność autodestrukcyjną. W każdej próbie samobójczej jest zaplanowane ryzyko o różnym stopniu nasilenia.

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A TENDENCJE AUTODESTRUKCYJNE

• Programy telewizyjne stały się źródłem wiedzy o samobójstwie i pod ich wpływem kształtuje się koncepcja samobójstwa

• Z analizy programów telewizyjnych wynika, że zazwyczaj „niedobry człowiek „odbiera sobie życie, gdyż przegrał walkę z bohaterem filmu. Czasem bohaterowie filmów grożą samobójstwem, gdy nie zostaną zaspokojone ich pragnienia

• Analiza wpływy środków masowego przekazu na wskaźni8ki samobójstw wymaga spełnienia pewnych warunków

• jednym z nich jest oddzielenie wpływu pogody na zachowania autodestrukcyjne

• ustalenie czy osoby próbujące się zabić oglądały programy telewizyjne lub czytały artykuły, które mogły stać się bodźcem ich zachowania

• Wpływ artykułu może być silniejszy, jeżeli jest umieszczony na pierwszej stronie, a wyraz „samobójstwo” mieści się w nagłówku, zamieszczono fotografię samobójcy, a jego zachowanie opisano jako heroiczne i pożądane

• Ośrodek Kontroli Chorób i Profilaktyki w USA wydał zalecenia dotyczące sposobu referowania samobójstw w środkach masowego przekazu i krytykujące dotychczas popełniane błędy. Należą do nich:

• Przedstawienie prostych wyjaśnień samobójstwa (samobójstwo jest zdeterminowane wieloczynnikowo i powinno się wyjaśnić, że doświadczenie poprzedzające śmierć nie było jedyną jej przyczyną)

• Nadmierne, przesadne relacjonowanie samobójstw w środkach masowego przekazy

• Nadmierne informacje o samobójstwie posmaku sensacji

• Przekazywanie szczegółowych informacji o sposobie popełnienia samobójstwa

• Przedstawienie samobójstwa jako sposobu rozwiązania problemu

• Gloryfikacja samobójstwa lub samobójcy

• Koncentracja na pozytywnych cechach osoby zmarłej śmiercią samobójczą, unikanie wzmianek o jego problemach i kłopotach

• Środki masowego przekazu stosowane nieostrożnie mogą stać się przyczyną nasilenia działań autodestrukcyjnych, dlatego też powinno się uwzględnić następujące postulaty:

• Sposób ukazania zachowań autodestrukcyjnych powinien być uzgodniony z ekspertem

• Nie powinno się demonstrować metod popełniania samobójstwa w reportażach radiowych, telewizyjnych i w prasie

• Radio, telewizja i prasa powinny się stać sojusznikami w profilaktyce samobójstw

• Programy radiowe i telewizyjne o samobójstwach powinny być zakończone informacjami o możliwości uzyskania pomocy w przypadku kryzysu suicydalnego

INTERNET A SAMOBÓJSTWO

• Internet zawiera wiele stron poświęconych samobójstwom:

• Na wielu stronach oddaje się cześć Kurtowi Cobainowi, jego życiu i samobójczej śmierci

• Wiele stron zawiera kopie listu samobójczego i świadectwa zgonu

• Są strony poświęcone niezwykłym samobójcom

• Ważne są strony muzyczne, gdyż istnieje korelacja między preferencją muzyki rockowej lub metalowej a myślami samobójczymi, szczególnie u dorastających dziewcząt.

• Drugi rodzaj stron zawiera informacje Amerykańskiego towarzystwa suicydalnego i innych towarzystw

• Trzeci rodzaj to korespondencja osób wymieniających uwagi dotyczące życia i samobójstwa - są to strony dla osób rozważających samobójstwo i przekonanych, że jest ono jedyną opcją wyboru. Wskazane są tu różne sposoby odbierania sobie życia. Na stronach tych korespondują osoby , które próbowały odebrać sobie życie lub maja taki zamiar.

• Poczucie anonimowości sprawia, że łatwiej jest sugerować komuś samobójstwo, dająć swobodny upust swojej agresji. Owe poradniki, jak popełnić samobójstwo, można interpretować jako przejaw swobodnie wyrażonej agresji wobec innych ludzi

• Odrębną populację stanowią osoby uzależnione od Internetu. Nagłe odłączenie od sieci może nasilić tendencje samobójcze (np. w USA w połowie lat osiemdziesiątych zanotowano wzrost prób samobójczych, gdy podczas prac budowlanych uszkodzono szkielet neostrady i przez prawie dwa dni połowa mieszkańców kraju nie miała dostępu do Internetu.

• Środki masowego przekazu powinny służyć profilaktyce samobójstw.

• Od 1972 r. wykorzystuje się sieć internetową do pracy psychologicznej. Praktyka w sieci obejmuje psychoterapię jak i konsultacje oraz dodatkowe kontakty poza sesjami terapeutycznymi

• Korzystanie z pomocy terapeutycznej w sieci ma wiele zalet, zwłaszcza dla młodych ludzi obawiających się bezpośredniego kontaktu z terapeutą, a przede wszystkim rejestracji w jakiejś placówce służby zdrowia.

1

---