Starożytność (VI w.p.n.e - VI w.n.e)
Filozofia starożytna jest przede wszystkim dziełem greckich myślicieli. Rozwinęli oni problematykę moralną łącznie z teorią wychowania (pedagogiką) i teorią państwa (polityką). Zagadnienia moralne, podjęte przez tych myślicieli, dotyczą natury dobra i szczęścia oraz sposobów ich osiągnięcia. Badaniom tym towarzyszyło głębokie przekonanie Greków, że zasady moralne wprowadzają w życie człowieka ład odpowiadający kosmicznej harmonii. I tym samym zasady te powinny kierować organizowaniem życia politycznego i służyć za podstawę wychowania jednostek. Cała aktywność człowieka jest podporządkowana cnotom moralnym i one wiążą go ze sprawiedliwością i męstwem, czynią go mądrym i wstrzemięźliwym. Dzięki cnotom człowiek, podobnie jak i społeczeństwo, zdobywa racjonalną kontrolę nad swoimi popędami i pragnieniami, doskonali się moralnie i staje się szczęśliwy.
To, co charakteryzuje poszczególnych filozofów greckich (jak również założone przez nich szkoły) można zwięźle ująć w trzech zespołach problemowych: 1) co jest miarą dobra: bezwzględna prawda, czy korzyść, jaką z niego czerpiemy - to istota sporu między sofistami i Sokratesem. Sofistów reprezentowali Protagoras i Gorgiasz, Hip-piasz i inni, 2) gdzie dobro moralne ma swoją podstawę: w świecie idei czy w naturze ludzkiej i jaką jakość dobro powinno realizować idealną czy realną, pytania te podnoszą Platon i Arystoteles. N one swoje poważne konsekwencje w rozstrzygnięciach konkretny na polu pedagogiki i polityki, 3) czy człowiek powinien dążyć cnoty, czy też szukać w życiu przyjemności; co jest ważniejsze w życiu - mądrość i wstrzemięźliwość czy zadowolenie i rozsądne korzystanie z przyjemności? To istotny punkt dyskusji toczonej między stoikami i hedonistami, a więc między Zenonem z Kitionu, Chr pem, Seneką, Epiktetem i Markiem Aureliuszem a Epikurem i jegozwolennikami.
Pisma starożytnych filozofów dochowały się do naszych czasów w pewnych fragmentach i w rozproszeniu. I tak np. o pogląd Epikura dowiadujemy się głównie z drugiej ręki, na tej podstawie próbując odtworzyć jego oryginalne stanowisko. Starożytni zwykle tworzyli pewne szkoły filozoficzne, dla których inspiracją była nauka mistrza. Ten układ mistrz-nauczyciel zaważył na całej tradycji greckiej filozofii, jak również na jej wewnętrzym wizerunku, w ramach którego wielki uczeń wielkiego mistrza nie tylko kontynuował jego naukę, ale również ją rozwijał, modyfikował czy też z nią potem walczył. Tak właśnie było między Sokratesem a Platonem, a pózniej między Platonem a Arystotelesem. W naszych wypisach odwołujemy się do tych trzech wielkich filozofów i ze względu na treść ich poglądów, i dlatego że proponują oni różne, ale wyrosłe na podłożu samej kultury - koncepcje moralnego dobra i zła. W ich tekstach można zatem odnaleźć echa wielkich dzieł kultury Grecji: sztuki i dramatu, poezji i mitologii; ten sam ład rządzi światem ludzi myśli i działań na polu sztuki i nauki. Wiara w to, że właśnie rozum jest tą pierwotną zasadą natury wszechświata jest tak widoczna w pismach stoików! Rozważania Marka Aureliusza są tego najbardziej przekonywującym dowodem. I być może to one prowadzą najbardziej dramatycznych pytań, związanych z moralnością: < czy żyć mądrze, a więc żyć dobrze, to znaczy dystansować się wobec wszelkich radości i wszelkich klęsk, przyjmując wyroki losu właśnie „po stoicku", czy też walczyć z nimi, próbować zmienić świat, uczy go podatnym na nasze potrzeby i pragnienia.
Ten spór między Sokratesem, zainteresowanym moralną mądrością człowieka, a Platonem i Arystotelesem, do których później diołączył M. Aureliusz i Epikur, trwa nadal i nadal się pytamy, jak i po co żyć?