STAWONOGI

1. Cechy stawonogów

• żyją we wszystkich środowiskach

• ciało podzielone na segmenty (metamery), nie obejmuje to celomy

• niekiedy występuje polimorfizm

• jako jedyne bezkręgowce potrafią latać

• niektóre organizmy są pasożytami

2. Budowa stawonogów

1. ogólna

SKORUPIAKI	PAJĘCZAKI	OWADY
metamery różnią się od siebie (metameria heteronomiczna) między segmentami tułowia oskórek jest cienki (składa się tylko z elastycznej chityny) i tworzą się tutaj ruchome połączenia szkieletu - stawy, które łączą odnóża ciężki pancerz powoduje niewielkie rozmiary zwierząt brak jednolitego wora powłokowo-mięśniowego poprzecznie prążkowane mięśnie tworzą wiele odrębnych grup, cechują się dużą sprawnością, wyróżniamy prostowniki i zginacze
dwie tagmy: głowotułów i odwłok		trzy tagmy: głowa, tułów (3 segmenty), odwłok
dwie pary czułków	brak czułków	jedna para czułków
sześć par narządów gębowych: żuwaczki (1 para) szczęki (2 pary) szczękonóża (3 pary)	dwie pary narządów gębowych: szczękoczułki nogogłaszczki	trzy pary narządów gębowych: żuwaczki (1 para) szczęki (2 pary)
pięć par odnóży krocznych	cztery pary odnóży krocznych z pazurkami	trzy pary odnóży krocznych z pazurkami
odnóża odwłokowe	brak	brak
brak	brak	u uskrzydlonych dwie pary skrzydeł na II i III segmencie tułowia
ciało pokrywa chitynowy oskórek (niekiedy zwapniony)	ciało pokrywa chitynowy oskórek	ciało pokrywa chitynowy oskórek

2. układy




• pokarmowy

• trawienie i wchłanianie odbywa się w jelicie środkowym

• u owadów zróżnicowane zależnie od rodzaju pobieranego pokarmu aparaty gębowe




• oddechowy

• u wodnych narządem oddechowym rozgałęzione, cienkościenne i silnie ukrwione skrzela, znajdujące się najczęściej u nasady odnóży (niekiedy całe odnóża są skrzelami)

• u pajęczaków narządem oddechowym worki płucne

• u owadów, wijów i niektórych pajęczaków narządem oddechowym tchawki

• krążenia

• otwarty układ krążenia

• składa się z serca z ostiami oraz systemu przestrzeni i zatok krwionośnych wokół narządów wewnętrznych

• płyn krążący w tym układzie to hemolimfa

• różne zabarwienie hemolimfy (czerwone, niebieskie lub jest najczęściej bezbarwna)

• barwniki oddechowe rozpuszczone w osoczu (u owadów nie występują)




• nerwowy

• u prymitywnych drabinkowy układ nerwowy

• dwudzielny lub trójdzielny mózg

• ewolucja polegała na centralizacji układu







• dobrze rozwinięte narządy zmysłu

• chemoreceptory

• czułki i włoski dotykowe

• statocysty

• oczy

• oczy proste

• oczy złożone

• narządy tympanalne

• wydalniczy

• narządami wydalniczymi - przekształcone metanefrydia (zlokalizowane w gruczołach czułkowych i szczękowych u skorupiaków oraz w gruczołach biodrowych u pajęczaków) i cewki Malpighiego

• główną funkcją wydalanie amoniaku (u wodnych) lub guaniny (u pajęczaków) lub kwasu moczowego (u owadów)

3. Rozmnażanie

• jajorodność

• występuje rozdzielnopłciowość oraz najczęściej dymorfizm płciowy

• występuje zapłodnienie zewnętrzne (u wodnych) lub wewnętrzne (u lądowych)

• rozwój prosty (u pajęczaków) lub złożony (u wodnych i owadów)

• u owadów rozwój złożony dzieli się na rozwój:

• z przeobrażeniem niezupełnym np. ważki, pasikoniki, szarańcze, wszy

• z przeobrażeniem zupełnym np. pszczoła miodna, osa, komary, mucha, biedronka

• u owadów dochodzi do wielu odstępstw od klasycznego rozwoju (m.in. partenogeneza i pedogeneza)








4. Znaczenie

• źródło pożywienia dla człowieka

• produkcja nici jedwabnej przez jedwabniki

• produkcja miodu przez pszczoły

• zapylanie roślin uprawnych przez pszczoły

• szkodniki upraw (np. stonka ziemniaczana), lasów (np. korniki), elementów drewnianych w budownictwie (np. termity), ubrań wełnianych i futrzanych (np. mole)

• przenoszenie chorób

występowanie w obrębie jednego gatunku odmiennych form różniących się funkcjonalnie lub strukturalnie, polega na tworzeniu się hierarchii i podziału funkcji w obrębie populacji np. pszczoła-królowa i pszczoły-robotnice

większe części ciała

odnóża na głowie

odnóża na głowie; pobierają pokarm; u skorpionów przekształciły się w pokaźne szczypce

odnóża na tułowiu; służą do lokomocji; u raków przekształciły się w pokaźne szczypce

odnóża na odwłoku; służą do kopulacji, podtrzymywania zniesionych jaj lub wspomagają odnóża tułowiowe w poruszaniu się

kierunki ewolucji skrzydeł u owadów uskrzydlonych: pierwszy - redukcja tylnych skrzydeł np. bąk i drugi - przekształcenie w pokrywy ochronne przednich skrzydeł np. biedronka)

tworzy zewnętrzny pancerz i wyściela jelito przednie i tylne; pełni funkcje ochronne (składa się z naprzemiennych warstw chityny i białka, niekiedy wysycony solami wapnia), jest zewnętrznym szkieletem (do niego podczepione są od wewnątrz mięśnie), ogranicza wzrost organizmu. Aby stawonogi mogły rosnąć, następuje linienie - gdy pod starym oskórkiem powstał już nowy, stary zostaje zrzucony (wzrost skokowy). Nowy pancerz jest początkowo miękki (wtedy zwierzę jest bezbronne i często ginie, wtedy też zwierzę rośnie), później zostaje utwardzony

inaczej płucotchawki; parzyste komory znajdujące się w odwłokach, do których prowadzą szczeliny (przetchlinki). Komory podzielone są na wiele wąskich, szczelinowych kieszonek, omywanych przez płyn jamy ciała - na ich ściankach dochodzi do wymiany gazowej

chitynowe rurki rozgałęziające się po całym ciele; u owadów najmniejsze z nich (tracheole) docierają nawet do pojedynczych komórek eliminując z funkcji rozprowadzania gazów oddechowych układ krążenia

otwory, przez które do serca wpływa hemolimfa

krew + płyn jamy ciała

gdy barwnikiem jest erytrokruoryna

gdy barwnikiem jest hemocyjanina

wyspecjalizowane grupy komórek leżące m.in. na czułkach, które odbierają bodźce chemiczne (są więc narządami węchu i smaku)

narząd dotyku

występują u pajęczaków

składają się z wielu pojedynczych omatidów, każde odbiera wąskie pole widzenia - daje to obraz mozaikowy. Stawonogi mają więc bardzo szerokie pole widzenia (nawet do 360°). Wyróżniamy: oko apozycyjne (występują u owadów dziennych; liczne omatidia otoczone komórkami barwnikowymi pochłaniającymi większość promieni świetlnych - obraz ciemniejszy, bardziej ostry) i oko superpozycyjne (występują u owadów nocnych i wielu skorupiaków; nieliczne omatidia otoczone niewielką ilością komórek barwnikowych pochłaniających mniejszą część promieni świetlnych - obraz jaśniejszy, mniej ostry)

narządy służące do odbioru fal akustycznych w postaci okienek w pancerzu przykrytych od zewnątrz błoną

zamknięte od strony jamy ciała cienkie kanaliki, których ujście znajduje się na granicy między jelitem środkowym a tylnym. Funkcją zbieranie zbędnych i szkodliwych metabolitów z hemolimfy, a następnie przekazywanie ich do jelita

niektóre stawonogi mają do tego specjalne narządy (pokładełka) chronione przed utratą wody (mają specjalne osłonki lub są oplecione kokonem)

zmianie ulegają także wszystkie narządy wewnętrzne (poza układem nerwowym)

inaczej dzieworództwo; rozwój organizmu z niezapłodnionego jaja - powstają kolejne dzieworodne samice. Po paru takich cyklach ostatnia para samic rodzi samce oraz samice rozmnażające się płciowo (takie przeplatanie partenogenezy i rozmnażania płciowego nazywamy heterogonią)

zdolność larw owadów do rozrodu partenogenetycznego. Pedogeneza jest „skrzyżowaniem” neotenii (rozmnażanie płciowe larw) i dzieworództwa

2

6
















przeobrażenie zupełne

przeobrażenie niezupełne




---