2.2. Edukacja dzieci w szkołach specjalnych.
W szerokiej grupie dzieci i młodzieży z orzeczeniem do kształcenia specjalnego, w roku szkolnym 2002/2003 objęto nauczaniem specjalnym ponad 1000 uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych.
klasy wyrównawcze ................................................47 uczniów Gim. nr 13
klasy terapeutyczne..................................................63 uczniów SP nr 30
Toruńska Szkoła Terapeutyczna nr 33..............ok.145 uczniów (dane z 2001r.)
Szkoły specjalne.....................................................487 uczniów
Szkoły ogólnodostępne..........................................165 uczniów
klasy integracyjne i specjalne................................121 uczniów
______________________________
1028 uczniów SP i Gim.
Wg oficjalnych danych Wydziału Oświaty Urzędu Miasta Torunia w roku
szkolnym 2001/2002 do toruńskich szkól podstawowych i gimnazjalnych uczęszczało
ogółem 23 592 uczniów. Łącznie 82 szkół podstawowych, ponad podstawowych i specjalnych objęło nauczaniem 39 942 dzieci i młodzieży.
Liczba funkcjonariuszy i pracowników oświatowych zatrudnionych placówkach, poradniach, przedszkolach i szkołach toruńskich wynosiła 7 896 osób, co stanowiło 11,7 %
pracowników zatrudnionych we wszystkich sektorach gospodarki narodowej wg sekcji europejskiej klasyfikacji działalności. ( Urząd Statystyczny w Toruniu, dane na 31.12.2000 r)
,,Dziś w 60 szkołach w Toruniu kształci się ok. 38 700 dzieci. W roku szkolnym 2006/2007 będzie o 8 200 mniej i wówczas szkol powinno być 48.''...powiedział prezydent m. Torunia Michał Zaleski na kwietniowej sesji Rady Miejskiej dotyczącej m.in. spraw organizacji i kierowania toruńska oświatą. (wg Gazety ,,Nowości''z dn.11.04.2003 r.)
Z tych wyrywkowych informacji wnioskować należy, że liczba uczniów szkól podstawowych i gimnazjalnych relatywnie maleje i obecnie ( kwiecień 2003 r.) wynosi
ok. 22 500 uczniów.
Należy przypuszczać, że obecnie nauczaniem specjalnym w Toruniu, na poziomie podstawowym - placówki podstawowe i gimnazjalne szkół publicznych i niepublicznych -
objętych jest ponad 4,5 % populacji uczniowskiej. Należy sądzić, że wielkość jest wyższa, gdyż nie objęto nią wszystkich uczniów mających poważne trudności szkolne związane z określonymi kwalifikacjami do specjalnych metod nauczania w ramach korekcyjno- kompensacyjnego usprawniania problemu dyslekcji, dysgrafii i dyskalkulii.
Również do szkół ogólnodostępnych uczęszcza nieokreślona liczba dzieci i młodzieży bez orzeczeń do kształcenia specjalnego. Najczęściej są to uczniowie z poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi i problemami związanymi z dostosowaniem się do norm społecznych.
Warto pamiętać, że przyczyn trudności w pisaniu i czytaniu może być bardzo wiele. Symptomami charakterystycznymi dla dyslektyka są : nierównomierna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy indywidualnej - nienadążanie na klasówkach i dyktandach. Błędy w pisaniu ujawniają przezwyciężone wady wymowy. Przyczyny deficytów rozwojowych mają charakter wewnętrzny jak i zewnętrzny. Do najistotniejszych należy obniżony rozwój intelektualny, niekorzystne środowisko społeczne, niewłaściwe metody nauczania i brak motywacji do nauki.
( M. Bogdanowicz, Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu - dyslekcja rozwojowa, 1999, Opole, s. 833)
W roku szkolnym 2002/2003 nauczaniem specjalnym w 3 zespołach szkół specjalnych o statusie publicznym tj.
Zespół Szkół Specjalnych nr 6 .........................................269 uczniów
Zespół Szkół Specjalnych nr 26..........................................87 uczniów
Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy....................131 uczniów
_______________________________________
objęto 487 uczniów.
Liczba uczniów jest nieco większa na poziomie szkół podstawowych (262 uczniów) niż gimnazjalnych (225 uczniów).
W klasach specjalnych szkół podstawowych najwięcej uczy się dzieci z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim ( 160 uczniów). Na drugim miejscu
plasują się uczniowie upośledzeni w stopniu umiarkowanym ( 53 uczniów) oraz uczniowie z zaburzonym zachowaniem ( 23 uczniów). Wspomnieć należy również o uczniach upośledzonych w stopniu znacznym ( 13 uczniów ze SP specjalnej nr 26), autystycznych
( 4 uczniów), niepełnosprawnych ruchowo ( 5 uczniów), z niepełnosprawnością sprzężoną, słabowidzącym, niewidomym i słabosłyszącym ( po 1 uczniu).
Na poziomie gimnazjalnym w klasach specjalnych jest 140 uczniów upośledzonych w stopniu lekkim, 46 uczniów upośledzonych w stopniu umiarkowanym, 21 uczniów z upośledzeniem w stopniu znacznym z Gimnazjum specjalnego nr 26 oraz 13 uczniów z zaburzonym zachowaniem, 2 uczniów słabosłyszących oraz po 1 uczniu głuchym, niewidomym i z niepełnosprawnością ruchową.
Do oddziałów przedszkolnych Zespołu Szkół Specjalnych nr 6 i Zespołu Szkół Specjalnych nr 26 uczęszcza 25 dzieci, w tym 15 z upośledzeniem w stopniu lekkim,
6 autystycznych i po 2 z niepełnosprawnością sprzężoną i upośledzeniem w stopniu umiarkowanym.
W toruńskich placówkach kształcenia i wychowania specjalnego w roku szkolnym 2002/2003 zatrudnionych jest ponad 165 specjalistów, nauczycieli i wychowawców. Wśród nich najliczniejsi są oligofrenopedagodzy (146osób) i logopedzi ( 7 osób). Jest również po 3 psychologów, tyflopopedagogów i rehabilitantów, 2 terapeutów zajęciowych i 1 surdopedagog.
Zespół Szkół Specjalnych nr 6 w Toruniu to placówka obejmująca opieką dydaktyczno- wychowawczą dzieci niepełnosprawne, głównie upośledzone intelektualnie w stopniu lekkim i umiarkowanym.
Na 286 uczniów uczęszczających do szkoły od klas ,,zerowych'' po trzecią klasę gimnazjalną, ośrodek spełnia ważną rolę w edukacji i wychowaniu 239 dzieci upośledzonych umysłowo przygotowując je do życia w społeczeństwie jako pełnowartościowych obywateli.
W szerokiej grupie niepełnosprawnych osoby z upośledzeniem umysłowym są najbardziej są najbardziej niepopularną i krzywdzoną grupę społeczną.
Wg M. Kościelskiej , upośledzenia umysłowego nie należy traktować jako niezmiennego zaburzenia organicznego lecz jako psychologiczny stan do którego dochodzi się w rezultacie nieprawidłowego procesu rozwojowego. Ta koncepcja implikuje postępowanie diagnostyczne i rozwiązania w pracy psychologiczno- terapeutycznej ukierunkowanej zdecydowanie na i integrację społeczną.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci okazja do integracji była bardzo trudna i przebiegała od izolacji i dyskryminacji osób niepełnosprawnych poprzez integrację w strukturach formalnych.. Obecnie dąży się o integracji właściwej obejmującej struktury formalne jak i nieformalne.
Funkcja wychowawcza szkoły wiąże się z rozwojem osobowości uczniów i kształtowaniem pozytywnych postaw społecznych i moralnych.
Zmierza do pełnego uspołecznienia uczniów poprzez realizację kształcenia i wychowania w możliwie szerokiej integracji społecznej młodzieży niepełnosprawnej w ramach kontaktów międzyszkolnych, pozalekcyjnych czy w kołach organizacji młodzieżowych. Te dzieci mają prawo do troskliwej opieki wspomagającej ich rozwój, np. uczestnictwa w korekcyjnych zajęciach wyrównawczych i szczególnej opieki lekarskiej.
26 uczniów jest objętych nauczaniem indywidualnym z uwagi na duży stopień niepełnosprawności umysłowej obciążonej dodatkowymi sprzężonymi schorzeniami. Dla dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym ( 48 uczniów) specjalny program nauczania szkoły podstawowej i gimnazjalnej realizowany jest w 6 zespołach edukacyjno- terapeutycznych. Zajęcia dydaktyczno- wychowawcze stawiane przed uczniem są dostosowane stopniem trudności do ich możliwości psychofizycznych. Usprawnianie zaburzonych funkcji oraz utrwalanie wiadomości szkolnych odbywa się z wykorzystaniem aktywizujących metod pracy oraz przy pomocy różnorodnych środków dydaktycznych. Na tych zajęciach każdy uczeń zawsze odnosi sukces co pozwala mu odbudować wiarę we własne siły i umiejętności oraz wytwarzać pozytywną motywację do nauki.
Wszystkie dzieci w szkole podstawowej i gimnazjum objęte są zajęciami rewalidacyjnymi i reedukacyjnymi.
W placówce istnieje zespół ,,wczesnej diagnozy'', gdzie w oddziale przedszkolnym
(19 dzieci) wychowankowie poddani są specjalnej troskliwej opiece wspomagającej ich rozwój umożliwiający najbardziej prawidłowy i najwyższy stopień przygotowania fizycznego i psychicznego dostosowanego do podjęcia nauki szkolnej w granicach powszechnie przyjętych założeń wychowawczych. Obserwacje pozwalają dokonać optymalnej kwalifikacji dzieci do nauczania szkolnego, zgodnie z ich aktualnym stanem uspołecznienia i socjalnego usprawnienia.
W ostatnich latach rozprzestrzenia się krytyka szkolnictwa specjalnego związana z rozpowszechnioną opinią wskazującą na niekorzystne skutki segregacyjnego kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży specjalnej troski.. Dyskusja trwa.
W placówce specjalnej integrowanie dzieci posiada swój społeczny wymiar dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka. Dzieci w wysokim stopniu upośledzone umysłowo, z niepełnosprawnością sprzężoną, autystyczne realizują program dydaktyczno- wychowawczy w swoim tempie pokonując bariery socjalizacji społeczne w optymalny i korzystny dla siebie sposób dostosowując się do norm społecznych i oczekiwań rodziców i nauczycieli. Istnieją dzieci które w żaden sposób nie mogą funkcjonować w klasach integracyjnych. Niekiedy integracja dzieci niepełnosprawnych w szkołach publicznych to megalomania placówek szkolnych pozbawionych zaplecza materialnego i wykwalifikowanej kadry pedagogicznej. Liczne klasy integracyjne są wspomagane dodatkowymi środkami finansowymi o które zabiegają dyrekcje zainteresowanych szkół. Niestety rodzice dzieci nie wyrażając zgody na umieszczenie dziecka w szkole w szkole specjalnej, skazują je na niewłaściwie prowadzony proces edukacji ( Wawerek, A., 2000, Integracja, nr 6/45, s.18-19)
Sytuację taką pogarsza fakt, że integracja dzieci upośledzonych umysłowo na płaszczyźnie poznawczej jest właściwie niemożliwa, gdyż osoby te nie są w stanie dorównać dzieciom w normie intelektualnej. Nie ma mowy o wspólnym uczeniu się, grach, hobby itd. Klimat społeczny nie jest przyjazny i napotyka wciąż na liczne trudności.
Są głosy wśród osób zainteresowanych integracją integracją dzieci niepełnosprawnych, że sukcesy dydaktyczno- wychowawcze są możliwe w praktyce pedagogicznej- ,,jest prawo wspólnej edukacji'' - choć segregacja w szkołach dalej istnieje. Wyniki działań integracyjnych wskazują na to że rodzice wymuszają kierowanie dzieci do klas integracyjnych. Ewaluacja działań rewalidacyjnych często stwierdza znaczne deficyty w postępie sfer intelektualno- rozwojowych. Wskazuje to na brak dostatecznego zrozumienia pojęcia idei integracyjnej wśród rodziców i nauczycieli.
Często po prostu brak podręczników dostosowanych do pracy w klasach integracyjnych i środków pieniężnych na rewalidację indywidualną.
(Fojcik J., Pinoczek J. Integracja ,2001, nr 1(46), s.27, Sobolewska A. ,Integracja,2000,
nr 3(42), s.16-17,Kulma B. , Integracja,1999, nr 6(39), s.35-37)
Polityka edukacyjna powinna wobec osoby niepełnosprawnej zapewnić jej indywidualny, zintegrowany proces nauczania, rehabilitacji fizycznej i społecznej.
Zespół Szkół Specjalnych nr 6 realizuje funkcję opiekuńczo- wychowawczą poprzez :
dożywianie w formie śniadań i obiadów: 90% są to obiady bezpłatne refundowane m.in. przez gminne i miejskie Ośrodki Pomocy Rodzinie, PKPS, Akcję Humanitarną,
udzielanie wsparcia pedagogicznego i psychologicznego,
opieki w świetlicy,
opieki medycznej,
możliwości pracy w kołach zainteresowań,
udział w organizacjach szkolnych i społecznych ( np. harcerskie drużyny ,,Nieprzetartego Szlaku'')
współpraca z placówkami nauczania specjalnego i z przedszkolami i szkołami masowymi w ramach integracji formalnej,
Uczniowie uczestniczą w wycieczkach, wyjściach do kina, teatru oraz do muzeów i innych instytucji kulturalno- oświatowych. Szkoła organizuje również liczne konkursy (Edukacja Czytelnicza, Paszport do Europy, Ekolandia, Festiwal Integracyjny). Zapraszani są również ciekawi ludzie, którzy prowadzą pogadanki na tematy interesujące uczniów. Prężnie działającą w szkole dziedziną jest sport. Po zajęciach lekcyjnych uczniowie mają możliwość korzystania z sali gimnastycznej. Mogą korzystać także z przyszkolnych boisk. W ramach działań rewalidacyjnych dzieci niepełnosprawne biorą udział w zajęciach przysposobiających je do pracy zawodowej w zakładzie produkującym akcesoria meblowe(,,Nomet'').
Otwarta współpraca z rodzicami nastawiona jest na wzajemne zrozumienie i pomoc co jest ważnym czynnikiem prawidłowego funkcjonowania systemu integracji. Dokładne bieżące informowanie o przebiegu i efektach procesu dydaktyczno- wychowawczego, częste spotkania, wspólne imprezy, wyjazdy i pomoc na rzecz organizowania placówki są ważkim elementem systemu integracyjnego. Wpływa to na polepszenie warunków życia i pracy dziecka oraz jest ważnym czynnikiem procesu integracyjnego.
Uczniowie z Zespołu Szkół Specjalnych nr 26 uczą się w grupach edukacyjno- terapeutycznych ( dzieci z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym), terapeutycznych (głęboki stopień upośledzenia) lub w trybie nauczania indywidualnego. Młodzież gimnazjalna podzielona jest na zespoły 6-8 osobowe zwane klasami.
Obecnie w roku szkolnym 2002/2003 w placówce funkcjonuje 13 oddziałów w tym jeden przedszkolny złożonych z grup funkcjonujących na różnym poziomie niepełnosprawności intelektualnej.
oddział przedszkolny - 6 dzieci ( 2 dzieci autystycznych, 2 dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną, 2 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym)
klasa II - 8 dzieci ( 6 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym, 1 dziecko upośledzone w stopniu znacznym, 1 dziecko autystyczne)
klasa III a, klasa III b - 13 dzieci ( 8 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym, 5 dzieci upośledzonych w stopniu znacznym)
klasa V - 7 dzieci ( 3 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym, 3 dzieci upośledzonych w stopniu znacznym, 1 dziecko niepełnosprawne ruchowo)
klasa VI a, klasa VI b - 14 dzieci ( 8 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym, 4 dzieci upośledzonych w stopniu znacznym, 1 dziecko autystyczne, 1 niewidome)
gim. 1 - 9 uczniów ( 1 dziecko upośledzone w stopniu umiarkowanym, 5 dzieci upośledzonych w stopniu znacznym, 1 dziecko
gim. 2 - 8 uczniów ( 3 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym, 4 dzieci upośledzonych w stopniu znacznym, 1 dziecko głuche)
gim. 3 a, b, c i d - 28 uczniów ( 16 dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym,11 dzieci upośledzonych w stopniu znacznym, 1 dziecko słabosłyszące)
Na pierwszych etapach edukacji grupy terapeutyczne wspierane są obecnością dodatkowego nauczyciela. Praca terapeutyczne wspomagana jest realizowanym przez psychologa, logopedę, rehabilitanta ruchu i tyflopedagoga , programem indywidualnego wspomagania rewalidacyjnego.
W przypadku głębokich zaburzeń intelektualnych nauka prowadzona jest w cztero- osobowych grupach terapeutycznych, gdzie zajęcia prowadzi nauczyciel oligofrenopedagog wspierany przez drugiego nauczyciela. Uczniowie pracują w grupach terapeutycznych na podstawie indywidualnego planu edukacyjno- rewalidacyjnego uwzględniającego potrzeby każdego ucznia. Nauczanie w trybie indywidualnym jest prowadzone na miarę możliwości dziecka niepełnosprawnego, w kontakcie z całą społecznością szkolna. Ten tryb nauczania uwzględnia potrzebę nawiązywania więzi emocjonalnych z wybraną grupą wychowawczą.
Zadania opiekuńcze szkoła realizuje poprzez pełną i szeroką działalność wychowawczą polegającą na zaspokajaniu potrzeb uczniów, warunkujących ich prawidłowy rozwój psychiczny i fizyczny. Opieka szkoły polega m.in. na zapewnieniu uczniom :
możliwości korzystania ze świetlicy, która czynna jest w godz. od 7 do 15. W świetlicy organizowane są zajęcia muzyczne, plastyczne, rekreacyjno- sportowe czy teatralne.
dożywiania z profesjonalną pomocą nauczycieli i personelu obsługi
pomocy medycznej i stomatologicznej w formie doraźnej i systemowej przez okresowe badania dzieci i młodzieży
wsparcia finansowego w formie fundowanych śniadań i obiadów (GOPR) a także paczek okolicznościowych
dowozu do szkoły dzieci i młodzieży uczęszczającej na zajęcia grupowe jak i uczniów objętych nauczaniem indywidualnym
Baza lokalowa i materialna jest doskonale przygotowana do prowadzenia działań rewalidacyjnych.
Zespół Szkół Specjalnych nr 26 wyposażony jest przez :
bogate i funkcjonalne sale dydaktyczne
pracownie do zajęć z zakresu ,,gospodarstwa domowego''
salę gimnastyczną i salę do terapii ruchowej, bogato wyposażone w specjalistyczny sprzęt sportowy i rehabilitacyjny
siłownię z gabinetem usprawniania leczniczego
pracownia logopedyczna
biblioteka i świetlica
Współautorami programów nauczania w klasach wyższych są rodzice uczniów, którzy znają indywidualne predyspozycje swoich dzieci i ustalają wspólnie z nauczycielem indywidualny program usprawniania wyposażony w nabywanie konkretnych umiejętności praktycznych.
W gimnazjum jest realizowany m. in. Program Rozwijania Kompetencji Społecznych. W ramach tego programu uczniowie przygotowywani są do integracji społecznej poprzez nabywanie umiejętności potrzebnych do samodzielnej egzystencji w granicach lokalnej społeczności.
Bardzo istotną i pozwalającą na zaspokojenie wielu rodzajów potrzeb dziedziną życia jest praca zawodowa.
Jednakże aby ją podjąć należy odebrać wcześniej właściwe wykształcenie. Konsekwencją zmiany pojmowania niepełnosprawności jest uznanie prawa do integracji we wszystkich dziedzinach życia a także umożliwienie realizacji tego prawa.
W Toruniu istnieje od blisko 30 lat Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy w skład którego wchodzą Szkoła Podstawowa Specjalna nr 25, Gimnazjum Specjalne nr 25 i Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Wychowankami Ośrodka są dzieci i młodzież upośledzone umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym w wieku od 7 do 24 lat. Dla dzieci i młodzieży pochodzącej spoza Torunia istnieje internat który stanowi integralną część Ośrodka. Nauczaniem specjalnym w szkole podstawowej i gimnazjum objęto 131 uczniów w roku szkolnym 2002/2003 . Kadra pedagogiczna złożona jest z ponad 40 pedagogów specjalnych : oligofrenopedagogów, logopedów, psychologa, surdopedagoga i innych terapeutów.
Nauczanie specjalne realizowane jest w dobrze przygotowanej placówce. Dużą pomocą w nauczaniu jest doświadczenie i możliwość jego wykorzystania przez nauczycieli pedagogów Zespołu Szkół, biorących udział w różnych formach dokształcania. W odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych program jest modyfikowany w zależności od dynamiki rozwoju dziecka i jego postępów. Praca według planu zapewnia dzieciom indywidualne tempo wykonania poleceń.
Szkoły są wyposażone w:
bogato wyposażone sale dydaktyczne
pracownie do zajęć praktycznej nauki zawodu
salę gimnastyczną i boisko szkolne
siłownię
sale do zajęć logopedycznych
gabinety do zajęć rewalidacyjnych
bibliotekę
sale komputerową z dostępem do internetu
świetlicę
szkolny mikrobus