Rozdz. 1 Nienormalność dawniej i dziś

To czy dane zachowanie uznawane jest za nienormalne zależy od różnych czynników, np. od czynników historycznych.

Przykładem może być tzw. syndrom jerozolimski opisany w końcu XX w. - zaobserwowany u pielgrzymów w Ziemi Świętej, którzy wierzyli, że są postaciami z Biblii lub mają z nimi kontakt. Objawiało się to rytualnym oczyszczeniem, ubieraniem się w białe szaty itp. Cięższe przypadki mogą prowadzić do dezintegracji i kończą się pobytem w szpitalu psychiatrycznym. Oczywiście syndrom ten jest znany od wieków, jednak kiedyś interpretowano takie zachowania jako oznaki objawień itp.

Wniosek z tego taki, że choroby psychiczne, jak powszechnie się nazywa nienormalność, są zjawiskiem powszechnym.

20 % Amerykanów każdego roku cierpi na przynajmniej jeden rodzaj zaburzeń psychicznych. Nie będę rozdrabniać się na temat dokładnych statystyk.

Generalnie obciążenie z powodu zab. psych., mierzone w latach straconych wskutek niesprawności i przedwczesnej śmierci, każe umieścić je na drugim miejscu po chorobach serca i przed nowotworami. Sama depresja jednobiegunowa ma większy poziom obciążenia niż choroby układu krążenia.

Nauka o zaburzeniach psychicznych osiągnęła poziom umożliwiający ich pokonywanie i rzetelną diagnozę. Obecnie co najmniej 14 typów zaburzeń psych. poddaje się leczeniu i często są one uleczalne.

Tematy i zadania

Psychopatologia jako nauka napotyka 4 palące problemy/wyzwania:

• Biologiczny i psychologiczny poziom analizy

• Jak wiadomo istnieją dwie wielkie tradycje

• o charakterze biologicznym/medycznym zakładająca, że zaburzenia psychiczne mają podłoże biologiczne i można je leczyć przez oddziaływanie na organizm; skupia się na objawach cielesnych

• o charakterze psychologicznym - zaburzenia są spowodowane przez niewłaściwe nawyki i zaburzenia życia psychicznego i można je leczyć zmieniając zachowanie, emocje i myśli.

• Oczywiście objawy cielesne i psychiczne nie istnieją w izolacji, zachodzi między nimi wzajemne oddziaływanie. Obecnie dąży się do przerwania sporu geny vs. środowisko, natura vs. kultura, ciało vs. umysł (i zamianę na natura i wychowanie)

• Parę ciekawostek w ramach rozrywki

• W XIX w. jako przejaw choroby traktowano masturbację,

• Zmienne społeczne, jak ubóstwo, grupa etniczna, narodowość i płeć mają silne udokumentowane oddziaływanie na zdrowie psychiczne, np. biedni w Ameryce częściej cierpią na schizofrenię, anoreksja i bulimia występują tylko w kulturach gdzie istnieje ideał szczupłej kobiety, w Chinach depresje charakteryzują objawy cielesne, a w Ameryce - smutek i obawa o przyszłość; koro - zaburzenie psychiczne u mężczyzn objawiające się lękiem, że ich penis zostanie wciągnięty w głąb jamy brzusznej i spowoduje śmierć, zaobserwowano wyłącznie w Malezji i innych częściach Azji Południowo-Wschodniej.

• Niektórzy postulują model bio-psycho-społeczny. Wg Seligmana i In. Nie można traktować tych 3 płaszczyzn równolegle. Biologia i psychologia powinny być różnymi poziomami analizy nienormalności, a społeczeństwo i kultura traktowane tylko jako moderatory.

• Są dwie drogi wyjaśniania przyczyn - należy je rozpatrywać równocześnie

• Interpretacja oddolna - stan biologiczny jest powodem stanu psychicznego, np. udar mózgu wywoła depresję.

• Interpretacja odgórna - stan psychiczny jest źródłem zmiany stanu biologicznego np. smutne myśli i emocje wpłyną na funkcjonowanie mózgu.

• Nauka i praktyka

• Celem praktyka jest pomoc terapeutyczna konkretnej osobie, która zgłasza ise z problemem.

• Celem naukowca jest badanie przyczyn i metod leczenia wielu podobnych osób z podobnymi problemami.

• Oba te podejścia należy połączyć.

• Rozwój

• Chodzi o znaczenie zmian rozwojowych w rozumieniu nienormalności (psychopatologia rozwojowa)

• Zdrowie i zaburzenia psychiczne zmieniają się w cyklu życia, a jego poszczególne okresy wiążą się ze zwiększona podatnością na bardzo różne zaburzenia. W miarę dojrzewania zmieniają się zdolności psychiczne, motywacje, lęki i przekonani człowieka.

• Istnieje kilka przyczyn:

• Na każdym etapie rozwoju napotykamy różne wymagania wynikające z oczekiwań, jakie stawia przed nami świat społeczny.

• Zmiany rozwojowe zachodzące w mózgu w ciągu życia,

• Sumujące się efekty doświadczenia, w tym wpływ doświadczeń traumatycznych,

• Współgranie natury i wychowania, np. noworodki różnią się konstytucją biologiczną, w związku z czym środowisko wywiera na nie różny wpływ.

• Terapia z wyboru

• Chodzi tu o opracowywanie terapii z wyboru dla poszczególnych zaburzeń.

• Ułatwia to obecnie rzetelna nozologia, czyli system klasyfikacji.

• Przykłady zaburzeń leczonych z dużym powodzeniem:

• Lęk paniczny - skuteczność psychoterapii, przy nieskutecznej farmakoterapii;

• Dysfunkcje seksualne- oziębłość, impotencja, przedwczesny wytrysk;

• Nastroje- psychoterapia i farmakologia;

• Depresja - można złagodzić przez zmiany w świadomym myśleniu i leki, ale nie przez wgląd w dzieciństwo.

• Celem psychoterapii jest zasadniczo wyleczenie, a farmakoterapii złagodzenie objawów.

• Obecnie można wiarygodnie oceniać działanie terapii - badania wyników przeprowadza się w dwóch odmianach : badania skuteczności ( w warunkach laboratoryjnych_ i badania efektywności (terapia w praktyce). Jeśli obydwa rodzaje dowodów SA zgodne mamy większą pewność, że terapia jest skuteczna.

Wczesne podejścia do nienormalności

• Od społecznego rozumienia obłędu i spostrzegania jego przyczyn zależy, czy jest on przedmiotem szacunku, obawy, współczucia czy zwykłego przyzwolenia. Od tego zależy z kolei sposób traktowania „szaleńców”.

• Sądy nt nienormalności wynikają ze światopoglądu kulturowego.

• Źródła animistyczne: opętanie

• W czasach przednowożytnych wierzono w animizm - przekonanie, że wszystko ma duszę. W ten sam sposób wyjaśniano obłęd - jako opętanie człowieka przez złe duchy, które kierują jego zachowaniem.

• Trepanacja czaszki miała umożliwić demonom wydostanie się z głowy opętanego. Wierzono, że szaleństwo wywołują duchy przodków, zwierząt, bogów i bohaterów oraz ofiar, które chcą wyrównać wyrządzone im krzywdy.

• Leczeniem zajmowali się szamani, guślarze, znachorzy, czarownicy, kapłani i inne takie.

• W połowie XV w. dziwne zachowania zaczęły budzić lęk, a śmierć uznano za jedyny niezawodny środek leczniczy przeciwko nienormalności.

• Np. procesy czarownic z Salem (w XVII w. w USA) - z perspektywy XXI wieku uznane byłyby za zatrucie sporyszem lub masową histerię. (a tak na marginesie wszystko zaczęło się od tego, że ktoś posłyszał jak grupka dziewuszek bawiła się w niewidzialny świat, a przesłuchania pobudziły tylko ich wyobraźnię, potwierdzając obawy dorosłych… a koniec wszyscy znają)

• Przyczyny fizyczne

• Już od starożytności wierzono w fizyczne podłoże zaburzeń psychicznych, np. trepanowano czaszki.

• Grecy uważali że przyczyną histerii jest wędrująca macica, wywołująca ogólny zamęt w ciele kobiety. W II w. Galen uznał, że macica nie jest żywą istotą a histeria występuje u obu płci w wyniku dłuższej abstynencji seksualnej.

• Kilkaset lat później zakrólował animalizm, czyli przekonanie o istnieniu wyraźnych podobieństw między zwierzętami a szaleńcami (nie umieją panować nad sobą i dlatego potrzebują stałego nadzoru, są zdolni do przemocy, często nagłej i bez prowokacji, mogą bez protestu żyć w nędznych warunkach, jakich normalny człowiek by nie wytrzymał)

• XVII-XVIII w. rozwój nowoczesnej medycyny sprawił, że zaczęto uznawać obłęd za postać choroby poddającej się takiemu samemu leczeniu jak choroby fizyczne (przeczyszczanie, puszczanie krwi, prowokowanie wymiotów)

• Stopniowo zastąpiono dawne poglądy i metody nowocześniejszymi podejściami chirurgicznymi i farmakologicznymi.

• Źródła psychogenne

• Szukanie przyczyn psychogennych (mających podłoże duchowe) było zaczątkiem psychologicznego poziomu analizy.

• Np. Galen przypisywał wpływ na psychikę i zachowanie humorom = płynom ustrojowym

• Galen zamiast wyciągać pochopne wnioski sprawdzał alternatywne hipotezy i na podstawie dowodów rozstrzygał, która jest trafna. - ale jego obserwacje zostały na wieki zapomniane.

• Mesmeryzm = magnetyzm zwierzęcy (XVIII w.)

• Od nazwiska Franza Antona Mesmera, który uważał, że wiele chorób od epilepsji do histerii powstaje wskutek zatrzymania przypływu niewidzialnego i niewyczuwalnego prądu, który nazwał najpierw uniwersalnym fluidem magnetycznym, a później magnetyzmem zwierzęcym. Wg niego pewne kryzysy w organizmie mogę przywrócić zdrowie. Wymyślił sobie taki rytuał, że pacjenci siedzieli przy kadzi opiłkami żelaza, a on ich dotykał namagnesowaną pałeczką czy coś.

• Później zbadano, że działanie lecznicze mają nie tyle namagnetyzowane opiłki żelaza, co sugestii i sugestywność.

• Hipnotyzm - główny przedstawiciel Charcot chciał udowodnić, że drgawki histeryczne różnią się od epileptycznych, ale jego życzliwi studenci podpowiadali badanych jak mają się zachowywać i nikomu innemu nie udało się powtórzyć otrzymanych wyników.

• Generalnie starano się dowiedzieć czy objawy chorób fizycznych i psychicznych mogą być takie same.

• Hipnoza stworzyła podstawę rozwoju nowoczesnych form psychoterapii.

• Breuer -internista wiedeński - nakłaniał pacjentki pod wpływem hipnozy do powiadania o swoich problemach i fantazjach, kobiety przeżywały ponownie bolesne doświadczenia i budząc się z transu doznawały głębokiego katharsis a objawy choroby zanikały.

• Freud współpracujący z Breuerem uznał, że podobne działanie można uzyskać bez hipnozy, jeżeli pacjent wyraża wszystko, co przychodzi mu na myśl, doświadczając przy tym emocjonalnego oczyszczenia.

• Teoria psychoanalityczne Freuda uprawdopodobniła pogląd, że nienormalne zachowania mają podłoże psychogenne.

Leczenie obłąkanych

• W połowie XVII w. w Paryżu założono szpital, który zapewniał pożywienie i dach nad głowa ludziom niepotrzebnym (biednym, bezdomnym, obłąkanym), którzy w zamian za to oddawali wolność osobistą.

• Izolacja obłąkanych

• Chorych umysłowo traktowano gorzej od reszty, a nawet maltretowano (przykuwano łańcuchem do ściany, trzymano na długich powrozach, bito.

• Uważano, że szaleństwo jest skutkiem animalizmu, że szaleńcy utracili jedyną cechę, odróżniającą ich od zwierząt - rozum.

• Sądzono, że strach jest emocją, która najlepiej nadaje się do naprawy zaburzeń umysłowych, a wywołać go należało wszelkimi możliwymi represjami, jakie okazać się mogą skuteczne, nie wyłączając chłosty i razów.

• Traktowanie to wynikało z kolejnego bzdurnego poglądu, że zwierzęta (z którymi przecież zrównał się szaleniec) nie czują bólu, temperatury itp.

• Rozwój humanitarnych teorii

• Pod koniec XVIIIw. Uznano, że skuteczniejszy jest nadzór psychiczny niż fizyczny, pozwolono na swobodne poruszanie się chorym.

• Szukano nowych metod terapii - zgodnie z etosem religijnym „leczono” modlitwą i modlących się chorych traktowano z życzliwością, szacunkiem i troską, tworzyli oni takie kwakierskie społeczności, żyjące wg zasad wartości pracy i godności osobistej = leczenie moralne.

Współczesna definicja niemoralności

• Obecnie posługujemy się najczęściej biologicznym i psychologicznym poziomem analizy (Seligman i s-ka uwielbiają to pojęcie…)

• Elementy nienormalności

• Nie ma jednego wystarczającego warunku nienormalności (czyli takiego, co najmniej jednego, elementu różnicującego, który występuje tylko w nienormalności, nie występuje natomiast w żadnym „normalnym” przypadku.

• Ale wymienia się pewne elementy - im ich więcej tym wyraźniejsza nienormalność.

• Cierpienie

• Za nienormalnych uważa się tych którzy cierpią psychicznie, a um bardziej cierpią tym większa pewność.

• Ale jeśli cierpienie i smutek występują bez innych elementów, to nie jest nienormalność. Znaczenie kontekstu.

• Nieprzystosowanie

• Podstawowy element różnicujący

• Zachowanie zdecydowanie zakłócające dobrostan jednostki, czyli zdolność do pracy i utrzymywania satysfakcjonujących kontaktów z ludźmi.

• Im większa szkodliwość dysfunkcji, tym oczywistsza nienormalność.

• Irracjonalność

• Jednym z rodzajów są zaburzenia myślenia - główny objaw schizofrenii (całkowicie absurdalne i dziwaczne przekonania, spostrzeżenia, nie mające podstaw w obiektywnej rzeczywistości, oraz przeskakiwanie od jednej myśli do drugiej bez żadnego związku)

• Nieprzewidywalność i brak kontroli

• Zachowanie można uznać ze niekontrolowane, gdy nagle łamie się przyjęte reguły zachowania oraz gdy nie wiemy, co powoduje takie działanie.

• Rzadkość i niekonwencjonalność

• Na ogół ludzie uznają za możliwe do przyjęcia i konwencjonalne działania, które sami byliby gotowi podjąć.

• Z wyjątkiem zachowań wymagających specjalnych zdolności lub odwagi jesteśmy skłonni oceniać nienormalność zachowania wg własnej miary.

• Często za nienormalne uznaje się zachowania zarazem rzadkie i społecznie niepożądane.

• Dyskomfort obserwatora

• Powodują go osoby bardzo zależne od innych, uniżone lub wrogie.

• Nieokreślony dyskomfort obserwatora pojawia się zwykle, gdy ktoś narusza niepisane reguły zachowania w danej kulturze.

• Naruszanie norm

• Ocena zachowań w odniesieniu do norm moralnych i idealnych zasad, które uważa się za obowiązujące wszystkich ludzi słusznie myślących i postępujących.

• „podobieństwo rodzinne” w definicji nienormalności

• Nienormalność rozpoznajemy, określając, czy zachowanie, myślenie lub osoba ma w sobie „rodzinne podobieństwo” do jaskrawych przykładów _przypadków „paradygmatycznych”- zachowania, myślenia i osób, które uważamy za nienormalne. Nienormalność ocenia się, sprawdzając zgodność pomiędzy cechami danej osoby a siedmioma elementami nienormalności.

• Niebezpieczeństwa w rozpoznawaniu nienormalności

• Ryzyko wynika stąd, że „rodzinne podobieństwo” to podejście „opisowe” - opisujące rzeczywiste użycie pojęcia nienormalności, a nie „normatywne” - określające, jak należałoby go używać w idealnym świecie.

• Podejście to niesie trzy zagrożenia:

• Błąd społeczny

• Społeczeństwo może się mylić, a oceny społeczne zmieniają się w czasie i mogą być łatwo nadużywane.

• Za nienormalne uzna się więc zachowania uważane obecnie przez społeczeństwo za naganne, np. życie wg własnego uznania czy naruszanie norm idealnych innych osób, aby zachować własne normy idealne.

• Niezgodność opinii obserwatorów

• Mogą się nie zgadzać Czu dany element występuje czy jest ich wystarczająca ilość lub intensywność.

• Elementy nienormalności nie są tak wyraźne ani tak wymierne, aby wszyscy mogli przyznać, że jakieś zachowanie lub osoba mieści się w tej kategorii.

• Brak zgodności pomiędzy aktorem a obserwatorem

• Osoby działające będą mniej skłonne do osądzania własnych zachowań jako nienormalne z trzech powodów:

• Mają większy zakres informacji niż ich obserwatorzy,

• Aktor ma możliwość rozpoznawania zmian zachodzących w sobie samym ( a zaburzenia przychodzą i ustają, a nie trwają stale),

• Zwykle widzimy siebie w lepszym świetle niż widzą nas inni

• Niebezpieczeństwa autodiagnozy

• Syndrom adeptów - to coś bardzo nam znane czyli wątpliwości czy samemu jest się zupełnie normalnym.

• Zazwyczaj staramy się chronić swoją prywatność, czego skutkiem jest przesadne poczucie niezwykłości naszych nieakceptowanych myśli i zachowań. By tego uniknąć należy uważnie czytać książki, zwracając uwagę na wszystkie objawy i porozmawiać z kolegami, a okaże się że oni odczuwają to samo.
  

---