SELIGMAN, ROZDZIAŁ 2 (DO STR. 79)
Badania psychologiczne, diagnoza i metody badań naukowych
Badanie psychologiczne przeprowadza się najczęściej, gdy pojawiają się zachowania problemowe lub inne objawy, które utrudniają pacjentowi życie i przeszkadzają w relacjach interpersonalnych.
W przypadku specjalistycznej oceny stanu psychicznego, dokładność oceny jest bardzo istotna. Wyniki oceny, czyli szacowania psychologicznego mogą decydować o rozpoznaniu zaburzeń, hospitalizacji lub zaleceniu leków. Z uwagi na tak wysoka stawkę badania musza być dokładne, systematyczne i jak najbardziej obiektywne.
Badanie psychologiczne.
jest oceną czynności psychicznych i zdrowia psychicznego
pozwala zrozumieć indywidualność pacjenta
często wyjaśnia dlaczego osoba ma problemy i jak je rozwiązać
badanie musi być rzetelne, tzn. dawać takie same wyniki przy powtórzeniach
badanie musi być trafne, tzn. ma oceniać właśnie to, do czego jest przeznaczone
techniki badania psychologicznego można podzielić:
+ wywiad
+ obserwacja
+ testowanie
jeśli pacjent zgłasza się o pomoc w problemach fizycznych, to należy zainteresować się tez jego stanem zdrowia fizycznego, zaleca się więc badanie lekarskie
Badanie stanu fizycznego:
problemy psychiczne mogą skutkować dolegliwościami fizycznymi (objawy fizyczne są wtórne wobec problemów psychicznych) i odwrotnie (np. objawy leku i depresji wskutek nierozpoznanego udaru, anemii, niedoczynności tarczycy; objawy psychotyczne przy guzach mózgu, przy uszkodzeniach mózgu po wylewach)
przeprowadzając wywiad z pacjentem należy poznać historie jego stanu zdrowia; jeśli okaże się, że pacjent ostatnio nie wykonywał odpowiednich badań należy je na nie skierować, jeśli objawy odpowiadają pewnym schorzeniom fizycznym
niektóre badania lekarskie są szczególnie pomocne w ocenie objawów psychicznych - analizy poziomu hormonów we krwi, EEG
Wywiad kliniczny.
najczęściej spotykany sposób badania psychologicznego
doświadczeni klinicyści potrafią wnioskować nie tylko z tego co pacjent mówi, ale też z tego jak mówi, z tonu głosu, postawy ciała, kontaktu wzrokowego
zdobycie informacji wymaga dobrego kontaktu z pacjentem, musi on wiedzieć, że rozmówca mu nie zagraża lecz go wspiera i zachęca do otwartości
Wywiady swobodne:
podejście niesystematyczne
klinicysta pozwala wyrażać pacjentowi swoje problemy wg własnego uznania albo skupia się na jednym zagadnieniu na podstawie jakiejś wypowiedzi pacjenta
na przebieg takiego wywiadu oddziałują przypuszczenia wynikające z wcześniejszego doświadczenia
to wywiady bardzo elastyczne, a co za tym idzie dostarczają różnych informacji, co może ograniczać ich rzetelność i trafność
klinicyści krytykują tą metodę, z uwagi na stosowana niekiedy technikę sugestii, która może skłaniać do wypowiedzi, które nie są wiarygodne
(Garven, Wood, Malpass, Shaw, 1998) techniki jak pytania sugerujące, wpływ społeczny, wzmacnianie reakcji i umieszczanie badanej osoby w nieznanym otoczeniu może być powodem fałszywych oskarżeń dzieci wobec dorosłych
Wywiady ustrukturalizowane:
struktura zawsze obejmuje pytania standaryzowane, czyli zawsze formułowane tak samo i zadawane mniej więcej w tej samej kolejności
zdecydowanie zmniejsz się udział własnej opinii klinicysty
odpowiedzi na konkretne pytania sprowadzają się automatycznie do wartości liczbowej, a uzyskane wyniki można przetworzyć komputerowo
jest to dziś metoda rutynowa stosowana w celu przezwyciężenia problemów rzetelności i trafności
SCID - wywiad kliniczny ustrukturalizowany dla DSM: zaczyna się od ogólnych pytań o aktualną sytuacje życiową, następnie pytania o problemy zdrowia psychicznego, potem o konkretne zespoły i objawy; odpowiedzi są zapisywane
DISC - schemat wywiadu diagnostycznego dla dzieci (6-17 lat); pytania maja prostszą formę językową i dotyczą innych zagadnień; zawiera pytania do dzieci i do rodziców, odnoszą się one do poziomu funkcjonowania dziecka w takich obszarach jak szkoła, kontakty rówieśnicze, rodzina, kontakty społeczne
Obserwacja.
czasami psychologowie zauważają, że informacje z wywiadów nie są zgodne z ich obserwacjami
powodem tego może być błąd percepcji obserwatora, postawy i oczekiwaniu
drugim powodem może być inny sposób zachowania zależny od sytuacji
sposobem zachowania wiernego obrazu jest obserwacja w różnych warunkach
Ocena zachowania:
polega na dokładnym rejestrowaniu zachowań lub myśli będących przedmiotem obserwacji
jest szczególnie ważna w przypadku dzieci
czasami w ocenie zachowania mogą uczestniczyć członkowie rodziny
także sami pacjenci mogą oceniać swoje zachowanie
ocenę zachowania przeprowadza się zazwyczaj w połączeniu z terapią, dzięki niej łatwiej zdefiniować problem, stwierdzić co zmienić i notować postępy
czasami ocena zachowania ujawnia problemy, których pacjent nie był świadomy
ocena zachowania nie jest miarodajna w przypadku zachowań ukrytych (myśli i uczuć) nie poddających się rzetelnej ocenie jak zachowania zewnętrzne
Ocena psychofizjologiczna:
polega na pomiarze jednego lub kilku procesów fizjologicznych, które odzwierciedlają aktywność a. u. n., np. częstotliwość pracy serca, przewodnictwo skóry, czynność mięsni, aktywność elektryczna mózgu, tętno, temperatura ciała
nie tylko potwierdza istnienie fizjologicznego składnika reakcji emocjonalnej, ale też określa jego intensywność i podatność na terapie
w procesie biofeedback zwraca się uwagę pacjentowi na drobne zmiany psychofizjologiczne i stany psychiczne, które je powodują (np. klient obserwuje zmianę fizycznego wskaźnika zmiennej biologicznej, jeśli potrafi się odprężyć, może natychmiast dostrzec efekt relaksacji, obserwując wskaźnik fizyczny)
Neuroobrazowanie:
CAT lub CT- osiowa tomografia komputerowa: rozwinięcie techniki rentgenowskiej, z zdjęć rtg wykonanych pod różnymi kontami komputer tworzy trójwymiarowy obraz mózgu z lokalizacja nienormalnej tkanki; dzięki CAT można rozpoznać nowotwory, uszkodzenia, zniekształcenia mózgu; trwa 15-30 min, ale może powodować uszkodzenie komórek
MRI - obrazowanie rezonansem magnetycznym: badanie czulsze i dokładniejsze, głowę pacjenta otacza pole magnetyczne, a przez czaszkę przenoszone są sygnały o wysokiej częstotliwości, skaner MRI wykrywa zmiany rozmieszczenia protonów w atomach wodoru w tkance; uszkodzona lub nieprawidłowa tkanka jest widoczna ponieważ różni się odcieniem; trwa 15-45min., głowa pacjenta jest umieszczona w rurze, a urządzenia głośno buczy
fMRI - funkcjonalny rezonans magnetyczny: znacznie szybciej rejestruje obrazy mózgu niż MRI, dzięki czemu możliwy jest pomiar czynności metabolicznych, można tez śledzić zmiany aktywności mózgu z czasie różnych zadań umysłowych, metoda kosztowna stosowana głównie w nauce
PET - pozytonowa tomografia emisyjna: umożliwia pomiar mózgowego krążenia krwi i aktywności metabolicznej; wstrzykuje się radioaktywnie oznakowana substancję i mierzy jej docieranie do różnych obszarów mózgu
MEG - magnetoencefalografia: polega na wykrywaniu słabych pól magnetycznych wywoływanych przez aktywność elektryczną mózgu, metoda nieinwazyjna
Testy psychologiczne.
różnią się zakresem i formatem: jedne wyjaśniają konkretny atrybut pacjenta, np. lęk, inne maja szerszy zasięg i oceniają kilka aspektów osobowości lub czynności psychicznych
format oznacza sposób przeprowadzenia, jedne wymagaj obecności specjalisty, inne wymagają jego niewielkiego udziału i polegają na samo opisie; formaty mogą się tez różnic strukturą zadań testowych (np. test rysunkowy i podtest arytmetyczny skali Wechslera)
Inwentarze psychologiczne:
korzysta się z nich w poradnictwie zawodowym, pomocy psychologicznej, rekrutacji pracowników
są ściśle ustrukturalizowane, zawierają różne stwierdzenia, do których należy się ustosunkować wg reguł, zwykle prawda/fałsz, tak/nie;
cechują się dużą rzetelnością
MMPI -zostaliśmy wytresowani w tym zakresie ;P więc sobie daruje co S. Napisał
CPI (CALIFORNIA PSYCHOLOGICAL INVENTORY): wiele sformułowań zaczerpniętych z MMPI, ale ten inwentarz skupia się bardziej na pożądanych aspektach osobowości niż na psychopatologii; ocenia np. samokontrole, dobre samopoczucie, tolerancję; obecnie składa się z 20 skal
SCL-90-R - Lista Objawów- Rewizja: krótki test objawów klinicznych; osoba ocenia w skali 5- stopniowej nasilenie objawów w ciągu ostatniego tygodnia; skupia się bardziej na psychopatologii; składa się z 9 pytań w 9 skalach; stosowany przeważnie przed podjęciem leczenia
BDI - Kwestionariusz depresji Becka: składa się z 21 sformułowań, a każde z nich dotyczy konkretnego objawu czy postawy (np. poczucia porażki), każde sformułowanie ocenia się w skali 0-3; osoba dokonuje oceny na podstawie tego jak się czuła w ostatnim tygodniu; wynik powyżej 15 wskazuje na depresje
CDI - kwestionariusz depresji dla dzieci: składa się z 27 pozycji i każdej należy przyporządkować jedną z 3 ocen najlepiej odpowiadającą samopoczuciu w ciągu ostatnich 3 tygodni.
CBCL - kwestionariusz zachowań dziecka Aschenbacha: wypełniają go rodzice, stosowany w badaniach klinicznych i naukowych w USA, zawiera 100 pytań dotyczących zachowań problemowych
Testy projekcyjne:
wykorzystują wieloznaczne bodźce jak plamy czy obrazki
celem jest zminimalizowanie ograniczeń rzeczywistość, pobudzenie wyobraźni i umożliwienie ujawniania się procesów konfliktowych lub nieświadomych
ich głównym założeniem jest, że człowiek projektuje własne skłonności i konflikty psychiczne na spostrzeżenia wieloznacznego bodźca
budzą wiele kontrowersji
Test Roschacha: składa się z 10 symetrycznych wielobarwnych, czarnych, szarych, białych plam na osobnych kartach; klient ogląda je osobno i mówi wszystko co jego zdaniem plama przypomina; wypowiedzi ocenia się na kilka sposobów: po 1. pod względem charakteru i jakości wyobrażeń, po 2. czy dany przedmiot jest często spostrzegany przez innych, a jeśli rzadko, to czy jest to spostrzeżenie dziwaczne; ocenia się czy spostrzeżenie dotyczy całej plamy czy jej części oraz czy zostały uwzględnione kolory; zakłada się, że odpowiedzi mogą nam coś powiedzieć o konfliktach psychicznych, panowaniu nad popędami itp. ; wokół testu istnieje wiele kontrowersji, zarzuca mu się z jednej strony małą rzetelność i trafność, z drugiej zaś posumowanie „nienormalnych interpretacji” w tym teście jest zgodne z diagnozą pacjenta.
TAT (Test Apercepcji Tematycznej): składa się z serii obrazków, badana osoba ma obejrzeć każdy i powiedzieć historię, powinna wiedzieć jak się zaczyna historii, co się dzieje później i jak kończy; historie są odzwierciedleniem skłonności do widzenia sytuacji w określony sposób, osoba która podejmuje ten sam temat w opisie różnych obrazków może ujawniać konflikty osobiste; TAT jest szeroko stosowany do analizy cech osobowości i motywów, zwłaszcza potrzeby osiągnięć; jedną z wad TAT jest przedstawienie na obrazkach osób tylko rasy białej (nowy test projekcyjny TEMAS przedstawia osoby różne etnicznie i tematy kulturowe, Latynosi i Murzyni lepiej reaguj w tym teście); poza tym istnieją wokół testu kontrowersje podobne jak wokół Roschacha
Testy inteligencji:
najbardziej rzetelne i trafne testy psychologiczne
wysoce ustrukturalizowane, przeprowadzane w większości indywidualnie przez psychologa
są standaryzowane, treść i kolejność pytań jest szczegółowo opisana w instrukcji
Simon - Binet: pierwszy test celu odróżnienia uczniów „powolnych” od opóźnionych; test oceniał percepcję uwage, pamięć, rozumowanie i zasób słownictwa
WAIS-R, WISC-R : chyba wszyscy co nieco wiemy więc też pomijam
K-ABC (bateria zadań dla dzieci Kaufmana): składa się z podtestów o różnej treści, jego oryginalność polega na wyodrębnieniu wielu obszarów inteligencji oraz na rozgraniczeniu uzdolnień i osiągnięć
Wspólną cecha testów inteligencji jest uzyskiwanie wyników w rozkładzie normalnym
Mogą dostarczać użytecznych wskazówek do diagnozowania takich zaburzeń jak psychoza i depresja, najbardziej jednak przydatne są do oceny trudności w nauce, opóźnienia umysłowego i uszkodzeń mózgu
Z biegiem lat testy IQ rewidowano, gdyż kolejne pokolenia osiągają coraz lepsze wyniki („efekt Flynna”)
Badania neuropsychologiczne:
służą do diagnozowania dysfunkcji mózgu oraz behawioralnych skutków jego uszkodzenia
są zazwyczaj stosowane w przypadkach klinicznych po urazie głowy lub przy podejrzeniu zaburzeń spowodowanych upośledzeniem czynności mózgu
obejmują zbiór testów (baterię), z których każdy mierzy określoną sprawność, jak zapamiętywanie słów, rozumowanie przestrzenne, planowanie i sprawność psychomotoryczna
testy są tak dobrane, że mierzą sprawności związane z określonymi obszarami mózgu
wielu neuropsychologów dobiera testy do określonego przypadku
istnieją pewne standaryzowane zestawy testów, te same testy zadaje się wszystkim pacjentom i porównuje z normami
Test Bender - Gestalt: najstarszy i najszerszy, najprostszy w użyciu; składa się z 9 kart z wzorami, badany ma je najpierw skopiować, a potem narysować z pamięci; wyniki testu mogą świadczyć o zaburzeniach neurologicznych, ale trudności mogą tez wynikać z innych przyczyn (np. drżenie rąk ze zdenerwowania)
Test łączenia znaków: Część A z ponumerowanymi kółkami rozproszonymi po stronie, należy je połączyć kolejno, na arkuszu B są litery i liczby, łączy się je kolejno naprzemiennie; test mierzy dokładność i szybkość reakcji; dostarcza inf. O skuteczności planowania, porządkowania różnych bodźców, wykonywania czynności na przemian i reagowania na bodźce wzrokowe; wykrywa uszkodzenia mózgu, szczególnie płatów czołowych
Test sortowania kart (WCST): umożliwia wykrywanie deficytów poznawczych, np. upośledzenie tworzenia pojęć, skłonności do perseweracji na tej samej reakcji oraz niezdolność do działania wg przyjętego kryterium klasyfikacji; badanemu pokazuje się 4 karty, na których są figury służącej jako bodźce (czerwony trójkąt, dwie zielone gwiazdy, trzy żółte krzyże, cztery niebieskie koła), potem klient dostaje zestaw 6 kart, na których są różne kombinacje kolorów, symboli i liczb, zadaniem jest dopasować kartę do bodźca wg pewnej zasady, którą trzeba odgadnąć na podstawie reakcji prowadzącego na ułożenie każdej karty, po 10 prawidłowych reakcjach zmienia się zasadę; test bardzo skutecznie wykrywa zaburzenia płatów czołowych
Skale pamięci Wechslera (WMS): pierwsze dwa podtesty zawierają pytania dotyczące wieku, aktualnych wydarzeń oraz miejsca i czasu, inne podtest badają rozumienie prostych pojęć i bezpośrednie odtwarzanie materiału słownego, podawanego w formie opowiadania, w skład wchodzą także testy pamięci cyfr, odtwarzania wzrokowego i uczenia się skojarzeń; pacjenci z uszkodzonym hipokampem mają szczególne trudności w rozwiązywaniu testu WMS
Bateria testów neuropsychologicznych Halsteada i Reitana: bada miedzy innymi: kategoryzowanie różnych przedmiotów jako podobne lub odmienne; szybkie wkładanie klocków w szczeliny na pulpicie z zasłoniętymi oczami; wykrywanie czy rytm par dźwięków jest podobny, czy różny; szybkie uderzanie palcami w małą dźwignię; ściskanie dynamometru, który mierzy siłę chwytu; zapamiętywanie serii słów; rozpoznawanie w mowie słów „bezsensownych”. Każde zadanie wykonuje się lewą i prawą ręką, dzięki czemu łatwiej określić miejsce uszkodzenia; test jest czasochłonny, ok. 6 h;
Bateria testów neuropsychologicznych Łuria - Nebrasca: składa się z 269 zadań; dostarcza informacji m.in. o sprawnościach dotykowych i kinestetycznych, werbalnych i przestrzennych, precyzji i koordynacji ruchów, zdolności pisania, czytania, mowy i liczenia oraz procesach intelektualnych; wersja dla dzieci umożliwia rozpoznanie zaburzeń w wieku od 8 do 12 lat; test uwzględnia tez poziom wykształcenia tak by nie rzutowało to na wyniki
Diagnoza.
klasyfikacja w psychopatologii:
podejście kategorialne - daną kategorie tworzą objawy występujące razem w zespole; diagnozę stawia się zatem na podstawie kryterium objawów; pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć, czy pacjent spełnia kryteria konkretnych zaburzeń; aby kryteria kliniczne były spełnione, musza występować kluczowe objawy o określonym poziomie intensywności
na podstawie umiejscowienia pacjenta w dymensjach zachowania lub objawu (określa się pacjenta na kontinuum); oceniając kilka wymiarów otrzymuje się profil; w podejściu dymensjonalnym istotne są wszystkie poziomy: niski, umiarkowany i wysoki
jednym z czynników klasyfikacji zaburzeń jest czas; mówimy o objawach przewlekłych i ostrych oraz zaburzeniach ciągłych i epizodycznych
dwa najszerzej stosowane systemy klasyfikacji to ICD 10 i DSM IV
Powody stawiania diagnozy:
ułatwienie porozumienia: zamiast wyliczać objawy wystarczy w jednym zdaniu określić ich zespół
etiologia: pewne problemy można przypisać określonym przyczynom (np. autyzm związany z czynnikami genetycznymi i zaburzeniami w rozwoju prenatalnym); znajomość diagnozy dostarcza informacji o podstawowej przyczynie
możliwość terapii: diagnoza umożliwia skoncentrowanie się na specyficznych terapiach, które mogą być użyteczne w konkretnych sytuacjach; dokładna diagnoza ogranicza liczbę przydatnych terapii
przedmiot badań naukowych dzięki pogrupowaniu pacjentów z podobnymi zespołami diagnoza umożliwia badaczom poznanie wspólnych cech osób z danym zespołem, co przyczynia się zarówno do zrozumienia etiologii jak i opracowania metod skutecznego leczenia
umożliwienie finansowania przez pośrednika: towarzystwa ubezpieczeniowe nie pokrywają kosztów leczenia i badania, dopóki pacjent nie ma diagnozy, która wskazuje na potrzebę leczenia ; diagnoza ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia ekonomiki opieki zdrowotnej
Wartość badania psychologicznego i diagnozy:
rzetelność: jeśli kilku psychologów ma takie same wyniki z testów, wywiadu, obserwacji, to mamy odczynienia z rzetelnością sędziów; zmiany w czasie mierzy test - retest, miarą jest rzetelność test - retest, czyli stabilność testu; na ile rzetelny powinien być instrument, zależy od wielu czynników, m.in. jego przeznaczenia oraz skutków małych i dużych błędów
trafność: oznacza przydatność czyli zgodność z przeznaczeniem testu lub procedury diagnostycznej; trafność teoretyczna polega na tym, że spełnia najwyższe funkcje diagnozy klinicznej; trafność prognostyczna kategorii diagnostycznej jest wysoka, jeśli diagnoza z dużą pewnością sugeruje, jaka terapia powinna być skuteczna; niska rzetelność osłabia trafność; jeśli diagnoza ma dużą trafność prognostyczną, to wynikające z niej przewidywania potwierdzają się w przyszłości
Kryteria definiowania zaburzeń:
Wg DSM-IV zaburzenia psychiczne oznaczają wzorce behawioralne lub psychologiczne, które powodują złe samopoczucie lub utrudniają funkcjonowanie w jednym lub kilku ważnych obszarach
DSM-IV próbuje też określić specyficzne i operacyjne kryteria diagnostyczne wszystkich zaburzeń
DSM-IV opisuje podstawowe i drugorzędne cechy każdego rozpoznania, zamieszcza wyniki badań naukowych dotyczących takich jak wiek, w którym zaburzenia się ujawniają, warunki sprzyjające rozwojowi i zachorowalność; opisuje specyficzne kryteria każdej kategorii diagnostycznej: objawy i czas ich trwania.
Diagnozy w DSM-IV są ułożone grupami
DSM-IV zwraca większa uwagę na czynniki kulturowe w procesie diagnostycznym, także wylicza zaburzenia związane z kulturą
Klasyfikacja wieloosiowa:
oś I - zespoły kliniczne: tradycyjne określenia kliniczne, np. schizofrenia paranoidalna, a także stany nie będące zaburzeniami umysłowymi, ale wymagające terapii, np. problemy szkolne
oś II - zaburzenia osobowości: na ogół zaczynają się w dzieciństwie i adolescencji i utrzymują w stałej formie do dorosłości
oś III - choroby i stany somatyczne
oś IV - choroby psychospołeczne i środowiskowe: wszystkie potencjalne przyczyny zaburzeń zaistniałe w ostatnim roku lub przewidywane w bliskiej przyszłości
oś V - ogólna ocena funkcjonowania: uwzględnia kontakty społeczne z rodziną i przyjaciółmi, funkcjonowanie zawodowe, oraz wykorzystywanie wolnego czasu, które szacuje się w skali od 1 do 100
Czynniki wypaczające diagnozę zaburzeń psychicznych.
kontekst: może go stwarzać sama diagnoza lub warunki szpitalne (eksperyment, gdzie zdrowi udawali w szpitalu że maja omamy słuchowe)
oczekiwania
wiarygodność źródeł: diagnoza psychologiczna jest szczególnie podatna na sugestie ze źródeł o dużej wiarygodności
konteksty i wpływy kulturowe
zaburzenia o specyfice kulturowej: ataque de nervios: gł. Latynosi z Karaibów, niekontrolowane okrzyki, napady płaczu, drżenie, uczucie gorąca w klatce piersiowej, agresja słowna lub fizyczne, bezpośredni skutek wydarzenia związanego z rodziną; koro: gł. w pd. i wsch. Azji, epizod nagłego i silnego leku przed śmiercią z powodu wciągnięcia penisa/ pochwy i sutków do wnętrza ciała; pibloktoq: u Eskimosów, nagły epizod dysocjacyjny z silnym podnieceniem trwający do 30 minut, po którym często następują drgawki i śpiączka utrzymująca się do 12 h., przed atakiem osoba może się izolować, być rozdrażniona a w czasie ataku drzeć na sobie ubranie, wykrzykiwać wulgaryzmy, zjadać odchody, uciekać z domu
2