Magda Smutek
Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni Seligman rozdział 2.
Przejawy zaburzeń psychicznych zmieniają się w zależności od kontekstu historycznego – podobnie zmieniają się opinie co do tego, co jest zdrowe a co nie.
- zachowania czczone w danym miejscu lub czasie, kiedy indziej klasyfikowane były jako obłęd
- rozmaite i czasem sprzeczne teorie wyjaśniające przyczyny zaburzeń w zachowaniu
Sposób, w jaki dane społeczeństwo pojmuje obłęd i jego przyczyny, wpływa istotnie na postrzeganie osób przejawiających zaburzenia psychiczne.
Od tego, jak osoby zaburzone spostrzegano, zależał sposób ich traktowania.
W różnych epokach częstotliwość różnych zaburzeń była całkiem odmienna – histeria w XIX w. powszechna, teraz raczej niespotykana
Historia zaburzeń psychicznych wije się meandrami i jest niespójna.
Poglądy na istotę zaburzeń zmieniają się wraz ze zmianą wartości, bowiem sposób rozumienia normalności i od niej odchyleń jest wyznaczony przez dominujące w danej kulturze wartości.
Domniemane przyczyny zaburzeń zachowania na przestrzeni dziejów
Zaburzenia psychiczne mają to do siebie, że trudno z nich odczytać, co je spowodowało i gdzie szukać przyczyn.
Od tego, co uznamy za przyczynę zależy sposób leczenia i ewentualne wyleczenie.
Przykładowo:
- gniew bogów
- opętanie przez demony
- zjawiska przyrodnicze
- zarazki i choroby
- zła krew
- konflikty interpersonalne
Poglądy na temat nienormalności tkwią korzeniami w światopoglądzie danej kultury (animistyczny, materialistyczny i naukowy etc.), osadzony w dominujących w danej kulturze i epoce przekonaniach.
Trzy ogólne sposoby wyjaśniania zaburzeń psychicznych, odwołujące się do przyczyn:
Animistycznych
Psychofizycznych
Źródeł psychogennych
Wyjaśnienie animistyczne: opętanie przez diabła
Przekonanie, że świat natury zamieszkują demony i duchy, podlegające kontroli czynników nadprzyrodzonych.
Siły animistyczne
Dawne społeczeństwa powszechnie wyznawały animizm – wiarę, że każdy człowiek i każdy przedmiot posiada duszę. Zaburzenia psychiczne – czynniki animistyczne.
Obłęd – złe duchy, kontrolujące zachowanie człowieka, biorące w posiadanie jego duszę
Trepanacja czaszki – otwory, aby uwolnić z głowy demony, złe duchy (jaskiniowcy, paleolit)
Duchy – przodków, zwierząt, bogów, herosów, nie pomszczonych ofiar.
Siły niewidzialne – leczenie wymagało specjalnych zabiegów dokonywanych przez jednostki obdarzone specjalną mocą – szamani itp.
Tańcząca psychoza – średniowieczna Europa (mania) - TARANTYZM (powód domniemany – ukąszenie tarantuli)
Wilczy obłęd – na wsiach, owładnięcie przez zwierzę
Szatańskie moce
Połowa XV w. - początek strachu przed czarownicami
Przyczyna – wielkie niepokoje społeczne i intelektualne końca XV w. i wieku XVI. : w miejsce wartości zbiorowych wartości indywidualne, wzrost znaczenia miast, zaburzona tradycyjna struktura rodziny i wsi, osłabienie roli dotychczasowych autorytetów, schizma w Kościele, reformacja, wojny domowe na tle religijnym.
W tym czasie Kościół postanowił przejąć od władz świeckich kontrolę nad czarownicami, a przede wszystkim ich karanie (Święta Inkwizycja, dominikanie: Kraemer i Sprenger – Malleus maleficarum z imprimatur).
Czarownice: kobiety – obawa przed kobiecą seksualnością (Jezus był facetem)
Różne metody sprawdzania, czy dana kobieta jest czarownicą – brutalne i wymyślne, poszukiwanie obecności czarów w niewyjaśnionych przypadkach chorób itp. (topienie ołowiu nad chorym, wrzucanie kobiety do rzeki, kaleczenie) – próby bardzo mocne
Mniej rzetelne dowody – podejrzane znamiona, przyznanie się (zmuszanie do niego)
Jedyne wyjście – unicestwienie czarownicy (palenie na stosie, wieszanie)
Protestanci także się do katolików przyłączyli.
Przyczyny somatyczne
Od czasów starożytnych – nacisk na przyczyny somatyczne
Jedno z pierwszych zaburzeń wyjaśnianych w ten sposób – HISTERIA (napady padaczkowe, bóle, bezgłos, bóle i zawroty głowy, ślepota itp. U wdów i dziewic)
Wg Greków – był to wynik wędrówki macicy, narządu ożywionego, zaczepiającego się tu i tam i siejącego spustoszenie
Soranus i Galen – podważyli tę teorię – podłoże seksualne, wynik wstrzemięźliwości płciowej
Po czasach starożytnych zapanował animalizm – przekonanie, że istnieje niezwykłe podobieństwo między ludźmi obłąkanymi a zwierzętami (gwałtowność, brak kontroli, nieprzewidywalność, mogą żyć w nieludzkich warunkach).
Poglądy i Greków i wierzących w animalizm ustąpiły bardziej wyrafinowanym metodom – uważano, że szaleństwo to przejaw choroby somatycznej i leczono je tymi samymi metodami (wiek XVII i XVIII): lewatywy, puszczanie krwi, wymioty.
Przyczyny psychogenne
Starożytni Grecy i Rzymianie upatrywali przyczyn chorób w czynnikach psychologicznych.
Galen – pewną kobietę trapi coś „o czym nie chce powiedzieć” – niepokój natury umysłowej, w tym przypadku zakochanie, weryfikacja dwóch konkurencyjnych hipotez – nowość i geniusz
Połowa XVIII w. – ponownie dostrzeżono, że zaburzenia umysłowe mają przyczyny psychologiczne i można je leczyć przyczynami psychologicznymi
Mesmer – geniusz i szarlatan
Wiele chorób wynika z zablokowania przepływu niewidzialnej i nieuchwytnej substancji, uniwersalnego fluidu magnetycznego, później nazwanego magnetyzmem zwierzęcym.
Magnetyzm ten ulega wpływom zjawisk przyrody, m. in. faz Księżyca.
Przywrócenie równowagi – wywoływanie w organizmie wielokrotnych kryzysów, aż do ich zaniku i powrotu do równowagi.
Byłe efekty, ale nie było dowodów na istnienie fluidu – oskarżenie o szarlatanerię, zapomnienie
Mesmeryzm! – praktyka przetrwała, tylko teoria upadła
Hipnotyzm
Ewoluował z mesmeryzmu.
Jean Martin Charcot, szpital La Salpetriere
- odróżnianie zaburzeń histerycznych od innych dzięki hipnozie (niedowład ręki, rusza nią w hipnozie – histeria)
- wyjaśnienie – teoria neurologiczna
- popadła w niełaskę, potwierdzali ją głównie studenci-lizusy, urabiali mu pacjentów do demonstracji publicznej
Leczenie chorych cierpiących na zaburzenia psychiczne
Sposób leczenia chorób psychicznych zależy w dużej mierze od sposobu ich wyjaśniania.
Leczenie ludzi opętanych przez diabły
Animizm
egzorcyzmy, wymagające współpracy szamana lub kapłana, wypędzanie złych duchów
ostracyzm, wypędzenie człowieka wraz z jego demonami (statki szaleńców – mit)
Leczenie przyczyn somatycznych
Histeria (wędrująca macica) – pociąganie i popychanie (zapachy, masaż, płonące łajno, czosnek), średniowiecze – wstawiennictwo boże
Rozkwit terapii psychologicznych
XVIII w. – niechęć do animizmu, dwa wyjaśnienia
cierpienie psychiczne jest chorobą, nie różni się jakościowo od chorób somatycznych
zaburzenia psychiczne mają przede wszystkim charakter psychologiczny i różnią się w sposób zasadniczy od chorób somatycznych
Obie teorie utrzymują się do dzisiaj.
Metody leczenia wywodzące się z psychologicznych teorii szaleństwa (zaczęło się od histerii)
Hipnoza
- efekt terapeutyczny dzięki psychologicznej sugestii (Bernheim)
- rozpowszechniła się pod koniec XIX w.
- kamień milowy w podejściu psychogennym
- Breuer – emocjonalne odreagowanie, katharsis, wypowiedzenie na głos w hipnozie swoich problemów, okazanie emocji
- Freud i Breuer – metoda katarktyczna
- Freud – lepsza niż hipnoza jest technika wolnych skojarzeń – początek psychoanalizy
Rozwój szpitalnictwa psychiatrycznego
Wielu badaczy wiąże początek nowej ery psychologicznej z powstaniem szpitala psychiatrycznego (nowoczesne leczenie obłędu).
Przytułki dla ubogich
Znaczenie słowa szpital niegdyś – miejsce odosobnienia dla ludzi społecznie upośledzonych
Szpital jako instytucja medyczna, a zwłaszcza szpital psychiatryczny to dość młody wynalazek (XVII w.)
Nędza XVI i XVII w.) – coraz więcej nieprzystosowanych, wielki problem dla miast
1656 r. Szpital Generalny w Paryżu – dla biedoty „…….”w każdym stanie zdrowia – rząd francuski bierze odpowiedzialność za los biedoty, ona zrzeka się prawa do włóczęgi i życia na ulicy
W skład wchodziły La Salpetriere, La Pitie, la Bicetre.
Najpierw dobrowolne zrzekanie się wolności osobistej, później łapanki.
W tych przytułkach – wielka mieszanina chorych, zdrowych, starych, młodych, przestępców, uczciwych itp. – łączył ich brak stałej płatnej pracy.
A dlaczego? Bo bezrobocie wtedy – osobista moralna porażka, próżniactwo, a nie kwestia problemów gospodarczych kraju.
Depresja gospodarcza – zamykanie ludzi w szpitalach, gospodarczy rozkwit – zamiana szpitali w warsztaty pracy przymusowej, niewielkie wynagrodzenie.
Odosobnianie chorych psychicznie
Kroki natury instytucjonalnej podjęte przez szpital (nie państwo)- o wiele gorsza opieka nad chorymi psychicznie, brutalne traktowanie ich (krępowanie, przykuwanie, brak łóżek, nieprawdopodobny brud, zimno, wilgoć).
W Anglii (Bedlam), w USA (Szpital Pensylwański) było podobnie.
Dlaczego tak było? Inaczej rozumiano zaburzenia psychiczne. Przyczyną miał być animalizm, ludzie postradali to, co ich różniło od zwierząt – rozum, a co za tym idzie poczucie kontroli. Najłatwiej to przywrócić poprzez strach, także poprzez przemoc. Chorzy nie mieli wg nich również wrażliwości fizycznej takiej jak ludzie, nie czuli bólu, zimna innych bodźców.
Narodziny humanitarnych sposobów leczenia
XVIII w. początek wątpliwości, czy należy traktować ich jak zwierzęta. Nie dało się ukryć, iż oni cierpią.
Gheel – sanktuarium religijne w Belgii
Leczenie modlitwą i nakładaniem rąk, traktowano chorych uprzejmie i życzliwie, jedyny zakaz – picie alkoholu. Wynajmowano im pokoje u mieszkańców społeczności.
Współczucie, szacunek, troska
Wyzwolenie z okowów
Koniec XVIII w.
Pierwszy szpital, który uwolnił z kajdan – Szpital Św. Bonifacego w Florencji – 1774r. Vincenzo Chiarugi – zwrócił swobodę poruszania się i radykalnie zreformował system opieki nad wariatami
1787r. Joseph Dacquin – podobnie we Francji, w Chambery
1792r. Rewolucja Francuska, Philippe Pinel, dyrektor La Bicetre – zerwanie kajdan, nowe pomieszczenia, swobodne poruszanie się wokół szpitala, w opiece konieczna kontrola (wewnętrzna, trwająca po wypisaniu ze szpitala) i przymus (psychologiczny, nie fizyczny!)
Problem – ludzie w to nie wierzyli, celem szpitala miało być odosobnienie, „wolność, równość, braterstwo”, ale nie z wariatami, ludzie czują po prostu lęk przed innością, interesują ich konsekwencje, a nie przyczyny, nie widzą, że zachowania chorych psychicznie mogą częściowo wynikać z fatalnych warunków, traktowania i odosobnienia.
Reformy religijne w Anglii
Hannah Mills – przypadek
William Tuke – jej przyjaciel, po jej tajemniczej śmierci w szpitalu postanowił otworzyć humanitarny zakład dla obłąkanych – Schronisko (unikanie stygmatyzacji) – bezpieczne schronienie, życzliwość, troska, szacunek, godność – chorzy to goście, a nie pacjenci
Dwa dominujące założenia: potrzeba szacunku (rozwój umiejętności, czerpanie satysfakcji, stawianie czoła wyzwaniom) i znaczenie pracy, głównie fizycznej (walor terapeutyczny).
Krępowano w wyjątkowych okolicznościach.
Leczenie zgodne z zasadami etyki w USA
1811r. dr R. Beck – zasady
1817r. Schronisko Przyjaciół
Schronisko Bloomingdale- zasada życzliwości i zasada dobrodziejstwa pracy, zapis przebiegu leczenia, leczenie niezbyt skuteczne, ale przynajmniej bardziej humanitarne