Indie pozostają pod wpływem klimatu zwrotnikowego o charakterze monsunowym. Monsun zimowy, wiejący z lądu, przynosi pogodę chłodną i bezdeszczową. Monsun letni, morski, przynosi duże opady i podnosi temperaturę powietrza. W okresie przejściowym cofania się monsunu letniego nierzadkie są cyklony, którym towarzyszą wielkie ulewy. W regionach wysokogórskich klimat zmienia się wraz z wysokością, zimy są długie i ostre. Jedynie kotliny śródgórskie cechuje stały i umiarkowany klimat. Średnia temperatura stycznia notowana w stolicy (New Delhi) wynosi 14°C, lipca zaś 31°C. Roczna suma opadów 640 mm, skupionych w trzech miesiącach letnich od lipca do września.

W monsunowym rytmie życia::

- zna obszary występowania monsunów na świecie

- potrafi scharakteryzować monsuny

- zna główne uprawy obszarów monsunowych

- potrafi wyjaśnić genezę monsunów

- zna kalendarz upraw w zależności od rodzajów wiejących monsunów

- zna warunki uprawy dwóch odmian ryży: mokrego i suchego

- potrafi wskazać główne zagrożenia zagospodarowania obszarów monsunowych

- potrafi scharakteryzować klimat monsunowy na podstawie diagramu klimatycznego

- potrafi wskazać czynniki przyspieszające erozję gleb w obszarach monsunowych

- potrafi wskazać przyczynę zasolenia gleb w wielu obszarach Indii i Pakistanu oraz wpływ na uprawę ryżu w tych regionach

- potrafi wskazać następstwa wycinania lasów w obszarach monsunowych

Monsuny: wiatry sezonowo zmienne o dużej sile, wiejące najintensywniej w Azji południowej, południowo wschodniej oraz w Australii północnej. Kierunek ich zmienia się, ponieważ zmienia się układ ciśnień między zbiornikami wodnymi a lądem.

LATO:
W lecie wieje monsun letni morski od wody w kierunku lądu.
Nad zbiornikiem wodnym tworzy się wyż baryczny, ponieważ wody ogrzewają się wolno, są więc chłodniejsze i powietrze jest cięższe. Natomiast lądy ogrzewają się szybko, a więc powietrze jest cieplejsze, lekkie i tworzy się niż baryczny.

Wiatr ten przynosi opady, dużą wilgotność i ochłodzenie.

ZIMA:
W zimie wieje monsun zimowy lądowy od lądu w kierunku wody.

Nad lądem tworzy się wyż baryczny, ponieważ lądy ochładzają się szybko, powietrze jest zimne i ciężkie. Natomiast wody ochładzają się wolno, są więc cieplejsze, powietrze jest lekkie i cieplejsze.
Wiatr ten przynosi ochłodzenie i suszę.

Bryza: wiatr o niezbyt dużej sile, występujący nad brzegami mórz i dużych jezior.

DZIEŃ:
W dzień wieje bryza morska dzienna od wody w kierunku lądu.

Ląd ogrzewa się szybko - tworzy się niż. Woda natomiast ogrzewa się wolno, jest więc chłodniejsza i przy niej tworzy się wyż.

Najintensywniej wieje on w godzinach popołudniowych.

NOC

W nocy wieje bryza nocna lądowa od lądu w kierunku wody.

Nocą powierzchnia lądu jest zimna, więc tworzy się wyż, a powierzchnia wody ciepła i tworzy się niż.

Ogromna pow. Azji, układ i rozmieszczenie gór oraz cyrkulacja monsunowa są głównymi przyczynami zróżnicowania warunków klimatycznych. Występuje tu pełny układ stref klimatycznych. Na Płw. Malajskim i pd.-wsch. Wybrzeżu Płw. Indochińskiego panuje klimat równikowy, wybitnie wilgotny; we wsch. części kontynentu, w strefach od zwrotnikowej do umiarkowanie chłodnej występuje klimat monsunowy. Opady w półroczu letnim często przekraczają 1000 mm; zima jest sucha. W Czerapuńdżi notuje się najwyższe (11 000 mm) opady na Ziemi.

Strefa klimatów zwrotnikowych

Na obszarach monsunowych tej strefy, obejmujących subkontynent Indyjski, Półwysep Indochiński oraz niewielki fragment południowo-wschodnich Chin, występuje klimat monsunowy z dużymi sumami opadów przypadającymi na porę monsunu letniego.

Chiny

Południowo-wschodnia i wschodnia część kraju ma klimat monsunowy z porą deszczową i suchą. W tej części Chin notuje się najwyższe opady 700-1000 mm ma wybrzeżu Morza Żółtego, 1500-2000 mm na krańcach południowo-wschodnich i 3000 mm na wyspie Hajnan.

Monsun, muson, układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku. Rozróżnia się: - monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i wysokim nad morzem, oraz monsun zimowy (lądowy) z pogodą suchą, spowodowaną wysokim ciśnieniem nad lądem i niskim nad morzem. W monsunie letnim wiatr wieje z morza w stronę lądu, w monsunie zimowym - odwrotnie. Latem ląd szybciej nagrzewa się niż woda, więc ciśnienie powietrza nad nim spada. Pojawiają się gwałtowne wiatry wiejące znad morza w głąb lądu. Zimą niże tworzą się nad cieplejszymi wodami, co powoduje wianie monsunów od lądu w stronę morza (wiatry wieją z wyżu do niżu). Monsuny tworzą się u południowych i wschodnich wybrzeży Azji. Monsun letni ma duże znaczenie w rolnictwie w Azji - pomaga nawadniać suche obszary w głębi kontynentu.

Obszary pd. i pd.-wschodniej Azji mają klimat monsunowy z suchą zimą, opadami w półroczu letnim (ponad 1000 mm) i średnią temp. roczną do 20°C; w okresach zmiany monsunów (wiosna, jesień) występują tajfuny.

Afryka

W najwilgotniejszych miejscach, w sąsiedztwie lasów deszczowych, rosną lasy monsunowe. Ich drzewostan jest niewiele niższy niż w lasach równikowych (20-35 m), podzielony na dwa piętra. Nazwa „lasy monsunowe” pochodzi stąd, że ich rytm jest odzwierciedleniem rytmu monsunów. Podczas pory deszczowej (monsun letni) lasy te przypominają wilgotną puszczę równikową. Jednak w okresie suchym liście drzew górnego piętra opadają i zostają jedynie suchoznośne, skórzaste liście niższych drzew i krzewów, a las przypomina suche zarośla. Obecnie ten typ lasu prawie nie występuje w Afryce. Te niewielkie obszary, na których występuje klimat monsunowy (ujścia Nigru i Konga, wybrzeża Oceanu Indyjskiego), zostały wylesione i przekształcone na pola, a te zaniedbane nie powracają do stanu pierwotnego, tylko przekształcają się w sawanny.

Na klimat i pogodę Indonezji mają wpływ dwie tropikalne pory roku. Klimat monsunowy zmienia się średnio co sześć miesięcy. Wilgotność i temperatury zmieniają się zgodnie z porami roku lecz wpływ na nie mają również takie czynniki jak pora dnia, wysokość nad poziomem morza i odległość od morza. Dwie pory roku - sucha (od kwietnia do października) i deszczowa sprawiają, że rozwija się bujna roślinność tropikalna. Średnie temperatury to: 28°C - wybrzeża, 26°C - tereny położone z dala od wody i góry, 23°C wyżej położone obszary górskie. Średnia względna wilgotność powietrza zawiera się między 70 i 90%. Średnie opady od 1000 mm we wschodniej Jawie do ponad 4000 mm w górach.

12 (D). Z wymienionych cech wybierz te, które charakteryzują klimat monsunowy w południowo-wschodniej Azji.
a) duża roczna amplituda temperatury powietrza
b) duża roczna suma opadów
c) mała roczna suma opadów
d) opady w okresie lata
e) roczna amplituda temperatury powietrza około 10°C
f) opady przypadają na okres wiosny i jesieni

Bryza - wiatr wiejący na wybrzeżu morskim. Zmiany kierunku wiatru, występujące w rytmie dobowym, wywołane są różnicami w nagrzewaniu się lądu i morza. W dzień ląd nagrzewa się szybciej niż woda, dlatego cieplejsze powietrze nad lądem unosi się, a na jego miejsce pojawia się chłodniejsze i wilgotniejsze powietrze znad morza. Zatem bryza dzienna (bryza morska) wieje znad morza na ląd. Natomiast w nocy ląd oddaje szybciej ciepło niż morze. Zjawisko powtarza się, ale wiatr wieje w przeciwnym kierunku. Bryza nocna (bryza lądowa) przynosi na wodę suche powietrze znad lądu. Zasięg bryzy to ok. 20-30 km od linii brzegowej w stronę wody. W stronę lądu zasięg ten jest wyraźnie mniejszy i uzależniony od charakteru powierzchni.

W analogiczny sposób jak bryzy, tyle że na większą skalę, bo w cyklu rocznym, powstają wiatry monsunowe.

Podobne zjawisko do bryzy zachodzi przy bezchmurnej pogodzie ciepłą porą roku w górach, gdzie występuje różnica pomiędzy nagrzewaniem się wierzchołków górskich i dna dolin. Górne partie wzniesień nagrzewają się szybciej, gdyż mają mniejszą wilgotność, są słabiej osłonięte szatą roślinną, a warstwa gleby jest znacznie cieńsza, lub też jest to goła skała. Doliny cechują się odwrotnymi parametrami, a dodatkowo są ocienione wzniesieniami, zabierającymi część nagrzewającego światła słonecznego. W nocy jest odwrotnie - szczyty górskie są bardziej narażone na utratę ciepła. Stąd powstają wiatry podobne do bryzy - wiatry górskie i dolinne. Wiatr dolinny unosi się w dzień ku górze, wiatr górski - schodzi z gór w nocy. Wiatry dolinne tworzą chmury kłębiaste nad pasmami górskimi.

bryza nocna

Istnieje również bryza miejska - wiejąca przy słonecznej pogodzie latem w kierunku centrum miasta, którego intensywna infrastruktura (place, ulice, dachy budynków) nagrzewa się od Słońca znacznie szybciej niż pola i lasy wokół miasta. Charakterystyczną cechą bryzy miejskiej jest występowanie jedynie jej fazy dziennej, gdyż w nocy różnice temperatur w mieście i poza miastem są znacznie mniejsze (i nadal na korzyść wnętrza miasta).

Krótka definicja mówi, że halny jest silnym wiatrem spadowym typu fenowego, charakterystycznym dla regionu górskiego, któremu towarzyszą duże i gwałtowne skoki ciśnienia. Na terenie Polski występuje w Tatrach i Sudetach.
A w jaki sposób się rodzi?
Warunkiem jest utworzenie się, po obu stronach Karpat Zachodnich, równocześnie - głębokiego układu niżowego na ich zachodnim krańcu oraz odpowiadającego mu wielkością, układu wysokiego ciśnienia po wschodniej stronie. Przemieszczające się wówczas z południa Europy ciepłe i bardzo wilgotne powietrze, utworzonym przez oba układy "korytarzem", uderza w pasmo Tatr, unosząc się ku górze. Wznoszące się powietrze ulega rozprężeniu, a zatem ochłodzeniu - w stosunku pół stopnia na każde 100 m różnicy wysokości - powodując skraplanie się zawartej w nim pary wodnej (w konsekwencji deszcz, śnieg, grad), a tym samym tworzenie podłużnego pasma, ciężkich chmur, zawieszonego na linii Czerwone Wierchy - Giewont. Pod wpływem napierających kolejnych mas, osuszone powietrze pokonuje grzbiety Tatr, gwałtownie opadając po ich północnej stronie. Tu następuje zjawisko odwrotne - czyli sprężanie - powodujące ogrzewanie się powietrza - w stosunku 1 stopień na każde 100 m różnicy wysokości.
Nabierając prędkości na tatrzańskich zboczach, wiatr uderza z dużą siłą w dolne partie Tatr i samo Zakopane, powodując w zależności od swojej siły, duże zniszczenia. Powyrywane drzewa, pozrywane dachy domów i linie energetyczne nie należą do rzadkości. Rekord zanotowany został 6 maja 1968r., kiedy to halny wiał z niewyobrażalną w naszym klimacie prędkością 310 km/godz. Zniszczonych zostało ok. 150 tys. m³ tatrzańskich lasów.
Należy pamiętać, że halny ma również niekorzystny wpływ na samopoczucie ludzi przebywających w jego zasięgu. Szczególnie silnie oddziaływuje na system nerwowy osób ze schorzeniami układu krążenia, powodując uczucie zmęczenia i rozdrażnienia, a także depresję psychiczną. Interesujące są też obserwacje, które wykazują, iż najwięcej prób samobójczych w Tatrach odbywa się właśnie podczas aktywności halnego.
Halny budzi także wiele kontrowersji wśród turystów. Wiosną w ciągu kilku dni potrafi zdmuchnąć kilkucentymetrową warstwę śniegu, powodując wysyp "łazików" na górskich szlakach. Jesienią zaś, narciarzy zwyczajnie "zalewa krew". Nerwowo zerkają na prognozę pogody, czekając na hasło - "Piguła poszła w górę!".

Fen (z niem. Föhn) - ciepły, suchy i porywisty wiatr opadający z wierzchołków pasma górskiego ku dolinom.

Wiatry tego typu mogą spowodować znaczne podniesienie temperatury nawet o 20° w ciągu kilku minut, jak to się niekiedy zdarza w Stanach Zjednoczonych. Nagłe porywy wiatrów fenowych przynoszą szkody w gospodarstwach ludzi, a także w leśnictwie (zobacz: wiatrołomy). Ponadto z wiatrami tego typu związana jest niekorzystna sytuacja biometeorologiczna, w czasie ich wiania obserwuje się pogorszenie samopoczucia (także wzrost liczby samobójstw), lub też odwrotnie - wzrost podenerwowania i agresji.

Mechanizm powstawania

Schemat powstawania fenu (wysokości oznaczone co 1000 m)

Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikają z różnic jakie występują w czasie ochładzania się i ocieplania powietrza wilgotnego i suchego (zobacz: adiabatyczny spadek temperatury). Warunkiem powstania tego wiatru jest różnica ciśnienia atmosferycznego po obu stronach bariery górskiej. Różnica ta wymusza ruch powietrza. Powietrze napotykając góry unosi się, ochładzając się wilgotnoadiabatycznie, tj. ok. 0,6° na 100 m wysokości. W czasie unoszenia się powietrza następuje kondensacja pary wodnej - tworzą się chmury i deszcze. Suche już powietrze przekracza barierę szczytów górskich i opada po drugiej stronie ku dolinom. Opadając ogrzewa się, ale tym razem suchoadiabatycznie, tj. ok. 1° na 100 m. Stąd też wiatr fenowy są suche oraz znacznie cieplejsze niż powietrze na tej samej wysokości po przeciwnej stronie gór. Im wyższa jest bariera górska, tym ta różnica może być większa.

Nazwy regionalne fenu:

• wiatr halny - Tatry

• chinook - Góry Skaliste

• föhn - Alpy

• puelche - Chile (Andy)

• zonda - Argentyna (Andy)

• austrul - Karpaty Rumuńskie

---