DIETA W OSTEOPOROZIE

Osteoporoza ( zrzeszotnienie kości) to choroba polegająca na osłabieniu układu kostnego człowieka. Wbrew powszechnym przekonaniom choroba ta nie dotyczy tylko i wyłącznie kobiet w okresie przekwitania, ale także męszczyzn, a nawet młodych ludzi. Według jednej z definicji schorzenie to charakteryzuje się niska masą kostną, upośledzoną architekturą kości, a to z kolei prowadzi do ich osłabienia i większej podatności na złamania.

W Polsce tą chorobą zagrożonych jest prawdopodobnie ok. 9 mln osób, które najczęściej o chorobie dowiadują się gdy dojdzie do złamania. Ze względu na coraz powszechniejsze występowanie, zalicza się ją do grupy schorzeń cywilizacyjnych obok miażdżycy i cukrzycy.

Kości budowane są w okresie wzrastania między 1 a 18 rokiem życia, a następnie stabilizują swą strukturę do 30 roku życia. W okresie pokwitania przyrasta aż 40 % masy kostnej. Natomiast u osób powyżej 50 roku życia zaczyna się fizjologiczna utrata, której szybkość u zdrowych ludzi wynosi 1% rocznie, a u osób predysponowanych do osteoporozy ( osoby z nadwagą, z nałogami, z niskim poziomem aktywności fizycznej) oraz u kobiet po menopauzie 3-5% rocznie.

Przyczyny

Osteoporoza ma zazwyczaj różne przyczyny w zależności od konkretnego przypadku. Jednak schorzenie to zawsze polega na zachwianiu równowagi pomiędzy budowaniem nowej tkanki kostnej a obumieraniem starej. Wyróżniamy dwa rodzaje osteoporozy:

1. Pierwotna- stanowi ok. 80% przypadków tego schorzenia. Występuje w dwóch postaciach, jako:

• osteoporoza idiopatyczna- obserwuje się tutaj zaburzenia rozwoju kośćca nieadekwatne do wieku. Schorzenie występuje u osób młodych lub dorosłych w średnim wieku.

• Osteoporoza inwolucyjna- schorzenie występujące u ludzi w podeszłym wieku (ok. 70 rok życia). Rozwój choroby spowodowany jest przez niedobory wapnia co ma związek z gorszym wchłanianiem z jelit.

2. Wtórna (ok. 20% przypadków) - występując w przebiegu różnych stanów chorobowych takich jak:

- zanik lub brak hormonalnej czynności gonad ( u kobiet i u męszczyzn kastracja)

• schorzenia nowotworowe ( białaczka, chłoniaki, szpiczak mnogi)

• zaburzenia endokrynologiczne ( nadczynność tarczycy, hipogonadyzm, nadczynność przytarczyc, nadczynność kory)

• długotrwałe unieruchomienie

• zaburzenia genetyczne

Czynniki ryzyka:

• Wiek- im człowiek jest starszy tym ryzyko choroby jest większe. Najbardziej narażoną grupą wiekową bez względu na płeć są osoby powyżej 65 roku życia.

• Płeć- osteoporoza jest znacznie bardziej powszechnym schorzeniem u kobiet niż męszczyzn, co ma związek z wcześniejszym występowaniem menopauzy niż andropauzy.

• Rasa- znacznie częściej chorują osoby rasy białej i żółtej niż przedstawiciele rasy czarnej.

• Budowa ciała- ma wpływ na rozwój choroby. Osoby o drobnych kościach są bardziej narażone na osteoporozę niż osoby o masywnej budowie ciała ( brak ochrony układu kostnego przed urazami).

• Menopauza u kobiet - zwiększenie ryzyka zachorowania powodowane jest niedoborem takich hormonów jak estradiol i progesteron.

• Inne czynniki to: zaburzenia miesiączkowania lub pierwotny lub wtórny jej brak, przedwczesne wygaśnięcie aktywności jajników, oraz czynniki związane z dietą i otoczeniem np. niedobór wapnia i wit. D, nadmiar sodu, siedzący tryb życia, różnego rodzaju używki.

Objawy osteoporozy.

Osteoporoza w większości przypadkach i we wczesnej fazie przebiega bezobjawowo. Jest to schorzenie rozwijające się powoli w ciągu wielu lat. Do najczęstszych objawów można zaliczyć bóle kręgosłupa nasilające się przy siadaniu, staniu czy kaszlu. W zaawansowanych formach osteoporozy obserwuje się deformację klatki piersiowej (zgrubienie, okrągłe plecy), zmniejszenie wzrostu, objawy bólowe towarzyszące złamaniom kręgów oraz złamaniom kości długich. Do najbardziej powszechnych złamań można zaliczyć: złamania nadgarstka, kości udowej, kręgów kręgosłupa). Należy podkreślić, że do złamań osteoporotycznych dochodzi bez wyraźnych, znaczących przyczyn, wystarczy niewielki wypadek.

Diagnostyka

W zakres badań diagnostycznych wchodzą badania laboratoryjne (OB, morfologia z rozmazem krwi obwodowej, stężenie cholesterolu całkowitego i glukozy we krwi) oraz badania pozwalające ocenić metabolizm kości i czynność nerek ( stężenie wapnia we krwi- optymalne od 2,0 do 2,5 mmol/litr). Celowe jest oznaczenie wydalania wapnia z moczem( normalnie ilość wapnia wydalanego z moczem nie powinna przekraczać 2,5 do 6,2 mmol/ dobę), oraz diagnostyka hormonalna ( oznaczenie m.in. prolaktyny, estradiolu, kortyzolu, hormonu wzrostu).

Duże znaczenie mają również badania obrazowe. Należą do nich zdjęcia Rtg kręgosłupa, kości miednicy z oceną kości udowych, kości ręki z oceną kości nadgarstka.

Szczególną rolę należy przypisać densytrometrii, w której wiązka promieniowania jonizującego przechodząca przez kość jest częściowo rozpraszana i absorbowana. Osłabienie emitowanego promieniowania zależy od struktury kości i jej gęstości.

Zapobieganie

W zwalczaniu osteoporozy nacisk należy położyć na zapobieganie jej. Podstawowe zalecenia w profilaktyce to stosowanie optymalnej diety, systematyczna aktywność fizyczna, niepalenie papierosów, niepicie alkoholu, przebywanie codziennie ok. 15-30 minut na słońcu w celu zapewnienia sobie odpowiedniej produkcji witaminy D.

Wyważona dieta, odpowiednia kaloryczność i właściwe składniki odżywcze stanowią podstawę prawidłowego rozwoju wszystkich tkanek, także kostnej. Zatem żywienie ma szczególne znaczenie w prewencji osteoporozy która może być:

1.Pierwotna- stosowana w okresie budowania i stabilizowania tkanki kostnej (tj. od urodzenia do ok. 30 roku życia) aby zmniejszyć ryzyko występowania osteoporozy.

2.Wtórna- stosowana jest po 30 roku życia i ma zapobiec osiągnięciu tzw. Progu złamań w wieku późniejszym.

Niedostateczna podaż wapnia w okresie budowania tkanki kostnej doprowadza do niemej klinicznie osteoporozy w wieku dojrzałym, a następnie (przy braku prewencji wtórnej) do osteoporozy objawowej.

Wapń jest składnikiem najważniejszym do osiągnięcia szczytowej masy kostnej i w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy oraz wit. D₃ która jest konieczna do optymalnego wchłaniania wapnia. Jej niedobór jest czynnikiem wtórnej nadczynności przytarczyc produkujących parathormon (PTH), czego wynikiem jest upośledzenie wchłaniania wapnia. Wraz z wiekiem maleje produkcja wit. D i częściej występują zaburzenia wchłaniania. Większość niemowląt i małych dzieci spożywa wit. D₃ w odpowiedniej ilości dzięki stosowaniu preparatów suplementacyjnych.

Podsumowując:

• dla prewencji pierwotnej w większości przypadków powinna wystarczyć odpowiednio skorygowana dieta w połączeniu z umiarkowanym wysiłkiem fizycznym.

• dla prewencji wtórnej odpowiednia będzie suplementacja wapnia i wit. D₃ preparatami farmakologicznymi oraz odpowiednia dieta.

Podstawowe zasady diety.

1. Osoby dorosłe powinny wybierać produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu ( pełnotłuste są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych NKT, niekorzystnie wpływających na stężenie cholesterolu we krwi). Najbogatsze w wapń wśród produktów mlecznych są sery podpuszczkowe dojrzewające ( tzw. sery żółte). Zawierają one 6-10 razy więcej wapnia niż sery twarogowe ( wynika to z procesów technologicznych- w czasie produkcji serów podpuszczkowych wapń wiąże się z kazeiną i pozostaje w skrzepie). Jednak ze względu na ich dużą kaloryczność nie powinny być spożywane bez ograniczeń. Dotyczy to zwłaszcza osób z nadwagą i hiperlipidemię ( sery żółte mają duże NKT).

2. Nie należy spożywać zbyt wielu serów topionych, gdyż zawierają dużo tłuszczu i są o wiele gorszym źródłem wapnia niż sery żółte( 100g sera topionego dostarcza 400-500 mg wapnia).

3. Z tych samych względów nie zaleca się śmietany i śmietanki, które dostarczają 80-100 mg wapnia ze 100g.

4. Osoby z nietolerancją laktozy powinny spożywać mleczne napoje fermentowane( jogurt, kefir, mleko ukwaszone) zastępując nimi mleko. Po ich spożyciu objawy nietolerancji zazwyczaj nie występują.

5. W żywieniu osób uczulonych na białka mleka jako źródło wapnia dużą rolę może odgrywać mleko kozie i produkty z niego wytwarzane( sery i mleczne napoje fermentowane). Mleko kozie zawiera 130 mg wapnia w 100g.

6. Dużą zawartością wapnia charakteryzują się sardynki i szproty jedzone wraz z kręgosłupami, zawierają również wit. D₃. Ogólnie ryby są bardzo dobrym źródłem wit. D₃ i wapnia np. 150g łososia lub 100g sardynek zawiera 300mg wapnia.

7. Dużo wapnia zawierają warzywa takie jak: jarmuż, brokuły, szpinak, natka pietruszki, nasiona fasoli i soi. Należy jednak pamiętać, że w szpinaku, rabarbarze czy brokułach wapń występuje w formie szczawianów(nierozpuszczalnych soli), co ogranicza wchłanianie i dostępność tego pierwiastka.

8. Z tych samych względów(zawartość szczawianów) należy ograniczyć spożycie kawy, herbaty czy kwaśnego mleka.

9. Ważne jest również ograniczenie spożycia produktów zwiększających wydalanie wapnia z moczem, a więc soli( do 6g dziennie), mocnej kawy, herbaty, coca coli( kwas benzoesowy, sorbowy).

10. Należy unikać nadmiernego spożycia białka, którego nadmiar może spowodować wtórną nadczynność przytarczyc produkujących parathormon upośledzający wchłanianie wapnia.

11. Trzeba ograniczyć spożycie produktów zawierających duże ilości fosforanów( mogą zwiększać wydzielanie parathormonu) np. żywność typu fast-food.

12. Należy wykluczyć palenie tytoniu, gdyż przyspiesza degradację estrogenów, a to powoduje zmniejszenie masy kostnej. Po 20 latach palenia tytoniu dwukrotnie wzrasta ryzyko złamania szyjki kości udowej( także u męszczyzn)

Dzienne zapotrzebowanie na wapń.

Jest ono zależne od płci, wieku i stanu fizjologicznego i wynosi od 800 do 1200 mg/dobę. Np. kobiety w okresie ciąży od 1200-1600mg/ dobę.

Aby pokryć dobowe zapotrzebowanie na wapń w wysokości 100mg, należałoby spożyć w ciągu dnia:

• 3 szklanki mleka

• 2 szklanki mleka i 2 plasterki żółtego sera

• 1 szklankę jogurtu naturalnego, 200g sera twarogowego i 200g sardynek

• 1 szklankę kefiru, 100g soi, 2 plasterki sera żółtego i 100g botwiny.

Zalecenia dietetyczne ( dla osób młodych o prawidłowym wskaźniku BMI)

Energia 2300-2500

Białko 75g( w tym białko zwierzęce 30-40g)

Tłuszcz 70-75g

Węglowodany 320-340g

Błonnik 15-20g

Ca 1300-1500mg

Fe 15mg

Wit.B₁ 1,8mg

Wit.B₂ 2,2mg

Wit.C 75-100 mg

Wit.D3 400-600 j.m.( nie powinna przekraczać 1000j.m)

---