SIMONDE DE SISMONDI

Konsumpcyjna teoria wartości:

Celem produkcji jest wartość użytkowa rzeczy. Wprowadza pojecie społecznie niezbędnego czasu pracy-czas potrzebny do wytworzenia towarów, które znalazly zbyt na rynku jesli towar nie znajduje nabywcy-praca jest marnotrawiona.

Teoria podkonsumpcji-

postep techniczny generuje bezrobocie, tylko duze przeds. Mogą wprowadzic pstep, male upadaja. Nastepuje koncentracja kapitalu i produkcji co ogranicza konsumpcje wśród robotnikow i samych kapitalistow(konsumpcja nie wzrasta proporcj. do zysków). Kurczy się rynek wewn.,trzeba szukac zagranicznych rynkow zbytu. Błędne stwierdzenie bo postep wymusza akumulacje a ta z kolei zwieksza zatrudnienie i popyt. 1 kapitalista + 99 robotnikow konsumuje mniej niż stu drobnych wytworcow. Tworzy się podkonsumpcja-nadmiar towarow na rynku.Tegoroczna produkcja nabywana jest za zeszloroczny popyt i dlatego przyrost produkcji nie znajduje nabywcow-przyczyna kryzysu w nadprodukcji.

Teoria realizacji i kryzysow -

prawo rynku nie istnieje, kryzys zawsze wystepuje dopóki motorem dzialan będzie pogon za zyskiem a postep techniczny będzie zwiekszac wydajnosc pracy i jej efekty powyzej mozliwoci konsumpcji. Wzrosnie polaryzacja spoleczna co bardzie obnizy konsumpcje.

Wizja nowego ustroju - opiera sie na gospodarce drobnotowarowej.

1.Zapewnienie warunkow rozwoju prod. Drobnotow. Poprzez interwencje Państwa

2.tworzenie kooperacji rzemieslniczych, zastosowanie nowoczesnej techniki w drobnym warsztacie

3.przyznanie robotnikom zrzeszania się w Zw. Zaw.

4.ustawowo regulowane płace

5.wprowadzenie gwarancji zawodowej - udzial robotnikow w zysku

6.ustanowienie ustawodawstwa socjalnego, chroniacego robotnikow w czasie choroby lub kalectwa

7.ograniczenie i regulacja pracy kobiet i dzieci( ograniczenie dlugosci dnia pracy dorosli do 10h, zakaz pracy w niedziele

8.roboty publiczne.

Dominują u Niego pogaldy normatywne, prekursor wsplczesnych teorii:

Teoria dobrobytu - ekonmia powinna zajmowac się problematyka dobrobytu spolecznego o tyle o ile zalezy od dzialalnosci Państwa.Teoria kapitalizmu ludowego - postulowal udzial robotnikow w zyskach przedsiebiorstwa.Zwolennik akcjonariatu robotniczego - robotnicy wspolwlascicielami zakladu. Uwazany jest za romantyka - przeciwnik rewolucji francuskiej, przeciwnki kapitalizmu, postepu technicznego, reakcjonista - ideal gospodarki drobnotowarowej.

J.B. SAY

Ekonomia polityczna - nauka o sposobach i zasadach tworzenia podzialu i konsumpcji bogactwa zaspokajajacego potrzeby społ. Mozliwosc eksperymentowania - przetwarzanie praw w zasady i wdrozenie ich w praktyke gospodarcza. Ekonomia dzili się na: produkcje z wymiana, podzial, konsumpcje.

Teoria wartosci: przyjał kosztową teorie wartosci SMITHA - ocenie wartosci dobra decyduja oceny uzytecznosci towaru nadane przez sprzedajacego i kupujacego. Górna granica = uzytecznosc, dolna granica = koszty produkcji - tak odbywa się rynkowa gra popytu.

Teoria podziału: kazda praca jest produkcyjna, każdy czynnik produkcji ma wynagrodzenie.

Kapitał - %, dochod kapitalisty za usluge swiadczona przez niego - bankiera, praca - placa, dochody robotnika za uslugi swiadczone dzieki zdolnoscia przemyslowym. Dochody przedsiebiorcy za usligi swiadczone dzieki zdolnoscia organizacyjnym, kierowniczym i zarzadzajacym. Nie musi posiadac kapitalu - pozycza go. Ziemia - renta, dochod za swiadczenie szczegolnej uslugi posiadacza produkcyjnego ziemi.

Prawo rynkow: kazda podaz stwarza wlasny popyt, nie ma kryzysu w nadprodukcji. Może być okresowa nadprodukcja ale reakcja wolnej gospodarki przejawi się w przeplywie sily nabywczej na inne rynki i zmieni relacje miedzy popytrem a podaza w sposób nie dopuszcxzajacy do kryzysu.

Założenia:

- produkty sa wymieniane za produkty

- produkcja sama stwarza sobie rynki zbytu, producent utrzymujac ciagly proces produkcji zakupuje surowce, maszyny i prace - stwarza dochody nabywcow towarow,

- pieniadz jest tylko srodkiem wymiany otrzymanej w zamian za sprzedany towar, jest zamieniany na inne towary

BASTIAT - o wartosci towaru decyduje ilosc pracy zaosazczezonej dzieki wymianie, wymiana to wzajemne swiadczenie uslug. Tylko wartosc oparta na uslugach byla etyczna. Zamiast zysku z kapitalu widzi procent pobierany za szczegolna usluge, odłozenie konsumpcji.Renta jest nagroda za pierwotne naklady i uslugi w postaci udostepnienia urodzajnej gleby.

Producent maksymalizuje zyski, konkurencja obniza cenę na obnizce zyskuje konsument - B.zwolennik wolnego handlu.

NIEMIECKI HISTORYZM:

Tło: do ekonomi klasycznej. Niemcy zupoelnie inne niż anglia i francja. Hasło naczelne to obrona gospodarki przed obca konkurencja. Rezygnacja z abstrakcji i dedukcji na rzecz metody indukcji i żmudnego gromadzenia faktów. Ekonomia to nauka idiograficzna - opisowa (klasycy nomotetyczna - poszukuje praw i zasad). Niemcy - przechodzenie z feudalizmu do kapitalizmu, rozbite politycznie, ogromnie zróznicowany rynek ( rozdr. Tendencja średniowiecza) Niemcy zacofane gospodarczo, panuja Junkrzy - właściciele ziemscy. Niemiecka droga do kapitalizmu jest ewolucyjna. Siłami scalajacymi jest naród, religia, kultura.

1834 - unia celna, niemicka izba przem- handlowa, 1871 zjednoczenie niemiec (zwyciestwo nad Austrią i Francją) Niemcy sa potega naukową. Filozofia ma duzy wplyw na ekonomie.

Filozofia niemiecka jest idealistyczna, prymat ducha, materia jest wtorna. Motywem rozwoju sa idee (HEGEL).

Niemcy uwazaja, że dzisiajszy stan jest konsekwencja historycznych zaszłości, nie można zroumiec rzeczywistoasci bez poznania przeszlosci. Jak odrebne sa narodowosci tak inne sa drogi rozwoju gospodarczego, którego napedem jest rzwoj ducha. Państow jest najwyzszym szczeblkem ustroju spolecznego i postacia do ktorej musi dojsc duch. Państwo - potega.

Szkoła romantyczna FICHTE: uwaza ze to co się dzieje w Angli i Francji to zaraza, przeciwnik rewolucji francuskiej, angielskiej szkoly klasycznej, liberalizmu i indywidualizmu, zycie gospodarcze jest zawsze zyciem jakiegos narodu. Oskarza SMITHA o utylitaryzm, gloszenie liberalizmu, indywidualizmu. Ideą uwaza panstwo samowystarczale, interwencja Państwa wszechstronna. Odwołuje się do idei sredniowiecznego panstwa, jest zwolennikiem ustroju cechowego, docenia momenty etyczne, koncepcja ceny sprawiedliwej. Ekonomia angielska jest kosmopolitczna

MULLER: reakcjonista, wrog rewolucji francuskiej, krytyka klasykow.

Bogactwo narodu: dobro materialne + dobra duchowe - potencjal umylslowy, tradycje, kultura, prekursor wspolczesniej teorii kapitalu ludzkiego. Kapital duchowy jest wynikiem dzialalnosci panstwa, wiedza czynnikiem rozwoju - nie dizala prawo malejacych przychodow, wydatki na nauke to inwestycja.

Wartosc towaru zalezy od pracy i zdolnosci zaspokojenia potrzeb Pa/ństwa. Praca produkcyjna to również nie dajaca efektu materialnego.

Państwo jednoczy pierwiastki religijne, moralne, estetyczne, ekonomiczne i polityczne. Gospodarka sluzy narodowi i panstwu. Metoda integracji - nie można zycia gospdarczego rozpatrywac osobno
( klasycy, metoda izolacji) Pieniądz, wyraz wartosci narodowej nie zalezy od surowca, istota wyraza się w fakcie posrednictwa w wymianie - pieniadz papierowy.

Szkola narodowa - LIST, bojownik o zjednoczenie niemiec 1819 niemiecki zwiazek handlu i rzemiosla, walczy o zniesienie ceł wewn.

Wyjechal do USA, popelniel samobojstwo.

Narod - wspolnota gospodarujaca zwiazana z otoczniem kulturowym. Interes narodu = interes obywatela.

Teoria stadiow rozwoju (dokosci , pasterski, rolniczy, rolzniczo przemyslowy, r.p. handlowy - ideał).

Wolna wymiana miedzynarodowa - tylko gdy sa rowni partnerzy pod względem gospodarczym.

Niemcy mogą prowadzic gospodarke wolnohandlowa ale musza mieć dobry poziom - prze protekcjonizm celny.

Idea sil wytworczych: bogactwo=materialne + duchowe, czynniki wytworcze to rownierz ustroj, stan moralnosci i kultury, wolnosc sumienia i pracy. Istotnym elementem jest przemysł, Państwo może wprowadzić protekcjonizm celny przy przechodzeniu do stadium ostatniego, później cło zlikwidować = protekcjonizm wychowawczy. Gospodarke należy rozpatrywac w czasie.

Starsza szkola historyczna: (zjednoczenie niemiec, zwyciestwo kapitalizmu, wiosna ludow, sojusz Junkerstwa z mieszcxanstwem) Dorobek: - w zyciu gospod. Nie ma praw a jedynie tendencje rozwojowe, ekonomia jet nauka opisowa, historycna a nie nomotetyczna, negacja metody abstrakkcji i dedukcji na rzecz opisy faktów i metody historycznej, uzasadnienie polityki protekcjonizmu wychowawczego.

ROSCHER: krytyka klasykow - metody matematyczne i abstrakcyjne. Metoda idealistyczna - co jest?, historyczno fizjologiczna - jak ma być?

Zadaniem ekonomi jest opis zamierzen i dokonan narodow w sferze gospodarczej, bada wplyw instytucji spolecznej na gospodarke. Prawa ekonomiczne istnieja ale sa wzgledne, uwarunkowane historycznie. Nie uznawal koniecznosci istnienia ogolnej teorii ekonomicznej.

HILDEBRANDT: nie ma praw uniwerslanych w ekonomi, historia ma poznawac zasady rozwoju gospodarczego narodow, zycie spoleczne trzeba traktowac jako calosc, wyroznil 3 fazy rozwoju gospod. - linowy proces zmian, kryterium podzialu jest wymiana ( gospod. Naturalna, pieniezna, kredytowa)

KNIES: nie ma praw uniwerslanych i rozwojowych, ekonomia - nauka opisowa sprowadza się do historii gospodarczek, która pozwala dostregac tylko analogie miedzy w istocie roznymi zjawiskami i procesami. Sa sytuacje podobne ale nie identyczne, nie można zapomniec o wlnej woli jednostki.

Młodsza szkoła historyczna: szybkie uprzemyslowienie niemiec. Otto von Bismarck. Porusza się 2 kwestie: integracja gospodarcza wgranicahc owego panstwa, kwestie spoleczne.

GUSTAV von SCHMOLER: zalozyciel towarzystwa polityki spolecznej(1872). Zwolennik interwencjonizmu panstwowego, odrzuca homoekonomikus na rzecz zjawisk ekonomicznych, w kontekscie zjawisk spolecznych. Najpierw trzeba zgromadzic obszerny opis przeszlosci - zadanie ekonomii a potem można przejsc do formulowania uogólnien, dopuszcz mozliwosc istnienie praw okresowych, krytykuje klasykow - absolutny charakter praw ekonomicznych, metoda dedukcji

Spór o metode: 1883 - 84 z Mengerem - ten popiera abstrakcje i dedukcje, ekonomia szuka praw

Zdaniem panstwa jest łagodzenie sprzeczności interesów grupowych, ingerowania w procesy produkcji i podziału oraz ochrony gospodarki narod przed konkurencją.

WERNERT SOMBART: czynnik sprawczy przemian w gospodarce to duch kapitalizmu(pracowitosc, oszczednosc, inteligencja, gospodarnosc, solidarnosc, zdolnosci organizacyjne, nosnikiem kpitalizmu jest dzialalnosc zydow) wyroznia 3 fazy rozwoju kapitalizmu:

- 13 wiek do 1750 (gospodarka indywidulana, okresu przejsciowego)

- od 1750 - 1914 (duch kapitalizmu w postaci przedsiebiorcy: maksymalizacja dochodow pienieznych, konkurencka, racjonalnosc dzialania)

- po 1914 ( gospodarka spoleczna, rozwoj innych obok kapitalistycznych form gospodarki: spoldzielczej, mieszanej, publicznoprytwatnej.)

Max Weber: szukał ducha kapitalizmu-znalazł go w etyce protestanckiej. Szukał pomostu miedzy ekonomia teoretyczną i historyczna- znalazł go w typach idealnych rozumianych jako istotne powtarzajace się cechy zjawisk gosp. Wada ek.klasycznej jest nadmierna ogólnikowośc i abstrakcja, a wada ek. Historycznej jest nadmierne rozdrobnienie faktów, bez proby uchwycenia pewnych prawidłowości. Prawa ekon. To aprioryczne sądy wyrażające pewne prawdopodobne skutki czy kierunki działań jednostek lub społeczeństwa. O rozwoju spol-gosp decydowal rozwój ideologii.

SZK HIST	SZK KLASYCZNA
-protekcjonizm (interwencjonizm państwowy) -ruch narodowościowy -kraj relatywnie zacofany -analiza ekonomiczna zaczyna się od zbiorowości -filozofia uniwersalizmu	-liberalizm ekonomiczny -kosmopolityzm -kraj silny gospodarczo -analiza ekonomiczna zaczyna się od jednostki -filozofia indywidualizmu poznawczego

MARGINALIZM	SZKOŁA KLAS
PODOBIEŃSTWA: -liberalizm ekonomiczny -kosmopolityzm (obywatel świata, nie poczuwa się do związku z żadnym narodem) -analiza ekonomiczna rozpoczyna się od jednostki (indywidualizm poznawczy, mikroekonomiczny punkt widzenia); metoda robinsonady) -podażowy model inwestycji -badania długookresowe
-mikroekonomiczne podejście do ekonomii -funkcjonalny związek między wielkościami ekonomicznymi -prymat konsumpcji -zastosowanie rachunku marginalnego -subiektywizm J-Rz	-makroekonomiczne podejście do ekonomii -związek przyczynowo-skutkowy (kauzalny) -prymat produkcji -wielkości globalne lub przeciętne -obiektywizm J-Rz-J

Polityczno gospodarcze przyczyny powstania nurtu subiektywno-marginalistycznego w ekonomii.

1.Uwarunkowania polityczne (XIX , XX)

-1864 powstanie i międzynarodówki, walczyli o poprawę bytu robotników;

-1870 wojna francusko-pruska. Zwycięstwo Prus.

-Francja oddala Lotaryngię( część) i Alzację, zapłaciła Prusom kontrybucje 5 mid. franków

-Zjednoczenie Niemiec pod egidą Prus. Władzę objął Otto van Bismarck

-1871 Komuna Paryska. Władzę przejęły masy. Reformy dotyczące wprowadzenia wojska, sprawowania władzy, oświaty, kultury , warunków pracy robotników.

2.Uwarunkowania gospodarcze

-Rozwój gospodarki kapitalistycznej przyczynił się do wzrostu wydajności pracy, mechanizacji, nasilenia bezrobocia;

-Przejście od gosp. Wolnokonkurencyjnej do gosp. Monopolistycznej. Rozwój przemysłu utrudniał kierowanie nim;

-Zapotrzebowanie na teorię wspierającą i kierująca zarządzaniem firmy i wytyczajaca dalszy rozwój;

-Obok monopolizacji pojawil się międzynarodowy podzial pracy i specjalizacja

-1873 rok kryzys na skale miedzynarodowa

-Wzrost roli banków. Powstał kap. Finansowy, niezależny od produkcyjnego;

-Wybuch I wojny swiatowej spowodował walke o nowy podzial swiata

-Wybuch rewolucji w 1917 doprowadzil do powstania panstwa socjalistycznego Rosja Radziecka;

-Niemcy weszły w drogę inflacji-obrona przed wyplata odszkodowan

-1920 krotkookresowy kryzys panstw europejskich, nastepnie długotrwałe ożywienie;

-Kryzys przemysłowy i agrarny objał caly swiat. Wzrost bezrobocia i bankructwo, zahwianie pieniadza złotego;

-Wzrost produkcji wielkoprzemysłowej w Anglii, Francji , Niemczech

-Kleski Austrii i Rosji w wojnach;

-Ustawodawstwo socjalne i powszechne prawo wyborcze wprowadzone przez Bismarcka;

-Zniesienie podanstwa w Rosji

Przyczyny powstania ekonomii subiektywno-marginalistycznej

-Analiza marksowska krytykowała stosunki własnościowe i nieprawidłowy podział dochodu co być może spowodowało przeniesienie problemow ekonomii na inne płaszczyzny

-Rozwoj wolnego handlu zmienil zainteresowania ekonomistow

-Przedstawiciele ekonomi subiektywno-marginalistycznej przeciwstawili krytyce kapitalizmu teorie podzialu dochodu narodowego oparta na produkcyjności czynnikow wytwórczych. Uznali teorie zachowania się podmiatow na rynku ( teoria równowagi konsumentówi producenta, teoria funkcjonowania rynku)

-Rosnaca sprzeczność pomiedzy ekonomia klasyczna a funkcjonowaniem gospodarki. Odejście od ricardianskiej teorii wartości opartej na pracy, ludnościowej teorii Malthusa i stałego funduszu Milla

GOSSEN zdefiniował 2 prawa:

1. I Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I zasada Gossena). W miarę wzrostu konsumowanej ilości danego dobra lub usługi użyteczność krańcowa (zadowolenie, korzyści) osiągana z każdej kolejnej jednostki tego dobra lub usługi jest coraz to mniejsza. To prawo tłumaczy problem stosunku konsumenta do konkretnego producenta.

2. II Prawo wyrównywania się użyteczności krańcowych. Maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr lub/i usług konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki użyteczności krańcowych do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr lub/i usług są sobie równe (maksymalne zadowolenie - użyteczność całkowita). Prawo to tłumaczy problem wyboru konsumenta pomiędzy różnymi dobrami, problem wymiany i równowagi konsumenta.

Wg teorii szkoły austriackiej:

-wszystkie kategorie ekonomiczne istnieją najpierw w świadomości podmiotu poznającego, a następnie uzyskują zewnętrzny wyraz;

-rola introspekcji - narzędzie służące do konstruowania hipotez o zachowaniach ekonomicznych, posługując się wnioskowaniem dedukcyjnym i rozumowaniem a priori,

-subiektywizacja przedmiotu poznania, w centrum zainteresowania stanął człowiek i jego subiektywny świat przeżyć, pragnień, jego cele i potrzeby, jego stosunek do świata zewnętrznego i do rzeczy;

-posługiwała się prawem użyteczności krańcowej.

CARL MENGER

Teoria wartości - Celem gospodarowania było zaspokojenia potrzeb ludzkich. Punkt wyjścia w interpretacji nowej ekonomii były potrzeby, a ich zaspokojenia stanowiło cel ostateczny całej ludzkiej gospodarki.

Wartość to mniemanie, które mają podmioty gospodarujące o znaczeniu dóbr dla zapewnienia im życia, nie istnieją poza ich świadomością.

Teoria dóbr - dobra wolne (ilość nieograniczona) i gospodarcze (rzadkie, ilość ograniczona, przedmiot rozważań ekonomii). Pojęcie wartości występowało tylko przy dobrach gospodarczych, ponieważ tylko przy nich istniały dwa komponenty wartości: przymiot użyteczności i ograniczoność w stosunku do rozmiarów potrzeb. Dobra te dzielimy na:
a) dobra pierwszego rzędu - finalne dobra konsumpcyjne (dobra rzeczowe i usługi) bezpośrednio zaspokajające potrzeby ludzkie. Ich wartość wyznaczała bezpośrednio użyteczność krańcowa;

b) dobra dalszych rzędów - niezbędne do wyprodukowania dóbr pierwszego rzędu, czyli dobra produkcyjne. Ich wartość była wyznaczana pośrednio poprzez wartość dóbr pierwszego rzędu, czyli była ich pochodną.

Trójkąt Mengera - ilustrował działanie jednostki gospodarującej, obrazujący skale potrzeb i stopień ich zaspokojenia. Zaspokajanie potrzeb następowało od najsilniejszych, mających najwyższa rangę, do najmniej cenionych tak, że w miarę zaspokajania potrzeb w każdej klasie konsument uzyskiwał mniejszą proporcje zadowolenia (malejąca użyteczność krańcowa).

Paradoks wartości - na przykładzie diamentu i wody - Wartość diamentów była wyższa od wody, ponieważ o wyborze konsumenta (o wartości) decydowała użyteczność krańcowa, cecha dóbr końcowych i zjawisko psychologiczne. Wartość diamentu była wyższa od wody, bo jest on dobrem gospodarczym rzadkim, a woda jest dobrem wolnym i jest tej wartości pozbawiona.

Koncepcja wymiany i ceny - Wymiana polega na tym, że każda jednostka zamieniała rzeczy mniej pożądane na rzeczy bardziej cenione; dobra nabierały wtedy znaczenia:

a)bezpośrednio zaspokajać potrzebę (podmiotowa wartość użytkowa),

b)pośrednie, w drodze wymiany można nabyć inne (podmiotowa wartość wymienna).

Ceny są rezultatem wymiany, analizowano ich związek i ilość transakcji z wartościami uczestników wymiany.Starał się pokazać zależność pomiędzy użytecznością krańcową a wymiana dóbr na rynku w sytuacjach:
Wymiana izolowana - dwóch partnerów i dwa dobra - monopol dwustronny. Do transakcji dochodzi jedynie wtedy gdy każdy z partnerów ceni wyżej dobro które chce pozyskać od dobra które chce dać w zamian. Ta różnica w szacowaniu towarów własnych i obcych umożliwia wymianę i prowadzi do polepszenia sytuacji ekonomicznej obu partnerów. Cena traci tu sens ekonomiczny.

Wymiana monopolowa - dwie sytuacje:

A)monopol po stronie podaży z jednym dobrem i po stronie popytu z konkurencją - możliwa jest tu tylko jedna transakcja, ponieważ mamy tylko jedno dobro, do wymiany dojdzie tylko ten kto najwyżej cenił to dobro ze wszystkich kupujących, przy czym kupujący ceni wyżej to dobro od właściciela dobra, cena ustali się pomiędzy ostatnimi dwoma kupującymi;

B)monopol po stronie podaży z większą ilością danego dobra i konkurencją po stronie popytu - możliwość kilku aktów wymiennych, ponieważ występowała większa ilość dobra. Monopolista może zachować się w dwojaki sposób: albo określa ilość dobra do sprzedaży i cenę kształtuje rynek albo ustala cenę a wielkość sprzedaży kształtuje rynek.

Konkurencja dwustronna (obustronna) - wielość podmiotów wymiany i wielość przedmiotów wymiennych, powoduje że żaden z nich nie ma wpływu na cenę, a kieruje się jedynie motywem największych korzyści.

Teoria rozliczenia - koszty produkcji są uzależniane od świadomości konsumenta i traktowane w aspekcie użyteczności krańcowej. Produkcja to uzyskiwanie dóbr pierwszego rzędu (środki konsumpcji) poprzez zastosowanie dóbr wyższych rzędów (środki produkcji). Wartość dóbr pierwszego rzędu (określana użytecznością krańcową) przechodziła na dobra dalszych rzędów (były ich pochodną).

EUGEN BÖHM - BAWERK

Koncepcja wartości - podobieństwo do koncepcji Menger'a to prymat:

-konsumpcji, cel gospodarowania to zaspokajanie potrzeb jednostki gospodarującej,

-użyteczności jako warunek osiągnięcia zadowolenia, dobrobytu,

Wartość to znaczenie, którego nabiera dobro materialne lub kompleks dóbr materialnych jako uznany niezbędny warunek dla osiągnięcia dobrobytu przez jednostkę. Wartość zapasu była równa sumie użyteczności poszczególnych jednostek. Wielkość wartości subiektywnej wyznaczała użyteczność krańcowa. Przedmiot analizy były dobra gospodarcze (rzadkie), bo tylko one podlegały wartościowaniu przez człowieka. W pojęciu wartości dobra rzadkiego wyróżnił:

1)wartość subiektywną - podmiotową, przejawiała się poprzez:

a)wartość podmiotową użytkową - to możność bezpośredniego zaspokajania potrzeb zgodnie z zasadą malejącej użyteczności,

b)wartość podmiotowa wymienna - to pośredni sposób zaspokajania potrzeb w drodze wymiany na bardziej pożądane dobro;

2)wartość obiektywną - przedmiotową, przejawiała się poprzez:

a)wartość przedmiotową techniczną - to zdolność do wywoływania skutku,

b)wartość przedmiotową wymienną - to możliwość uzyskania pewnej ilości innego dobra poprzez wymianę.

Teoria wymiany i cen - idea regulatywna:

-użyteczność krańcowa - wyznaczała górna granice ruchu cen dla kupującego, czyli dla nabywcy była czynnikiem wyznaczającym maksymalne ceny (cenę popytu), z punktu widzenia sprzedawcy oznaczała najniższą cenę jaką był gotów wziąć za towar;

-użyteczność substytucyjna - oznaczała, że wartość towarów, które można kupić na rynku za ustaloną cenę, określona jest nie przez ich własna użyteczność, ale przez użyteczność tych towarów, których dany nabywca nie zechce otrzymać w razie utraty pierwszych;

-produkt krańcowy - wyjaśnia bezpośrednią zależność pomiędzy wartością subiektywną a warunkami wytwarzania produktów. Produkt krańcowy to taki, który miał najmniejszą użyteczność ze wszystkich produktów, mogących być wytworzonych za pomocą danych dóbr produkcyjnych;

-krańcowy nabywca - cena określana jest nie przez subiektywną wartość danego towaru dla danego nabywcy, ale dla krańcowego nabywcy.

Teoria par granicznych - podstawą teorii ceny był schemat prymitywnej wymiany bezpieniężnej, opartej na założeniach:

a)ilość towarów na rynku była wielkością stałą,

b)cena rynkowa ustalana była bezpośrednio w akcie rywalizacji niezależnie od istniejących cen,

c)decydującą rolę odgrywały dla nabywcy ceny maksymalne, a dla sprzedawcy ceny minimalne,

d)ceny maksymalne i minimalne wynikały ze stosunku użyteczności.

Człowiek decydował się na wymianę kiedy oczekiwał, że ta przyniesie mu zysk. Schemat wymienny pokazywał kształtowanie się par granicznych ceny, w obrębie której każdy kupujący szacował dobro wyżej niż kupujący:

1.przy wymianie izolowanej cena ustalała się wewnątrz zakresu, którego górną granicę stanowiła ocena wartości towaru przez kupującego, dolną wyznaczała ocena wartości przez sprzedającego;

2.przy konkurencji po stronie popytu - nabywcą zostawał uczestnik, który najwyżej ocenił towar w stosunku do dobra wyrażającego jego cenę; granica górna to ocena wartości przez nabywcę, a granica dolna to ocena najzdolniejszego do wymiany spośród odpadłych od niej konkurentów; pomocnicza dolna granica to własna ocena wartości przez sprzedającego;

3.przy konkurencji po stronie podaży - w wymianie zwyciężał ten uczestnik, który własny towar w stosunku do cudzego wyrażającego cenę oceniał najniżej; dolna granica to ocena wartości przez sprzedającego; górna granica to ocena wartości przez najzdolniejszego do wymiany spośród odpadłych konkurentów;

4.Rynek koński - przy obustronnej konkurencji - cena rynkowa ustalała się wewnątrz zakresu, którego górna granicę stanowiła ocena wartości ostatniego biorącego udział w wymianie nabywcy i najzdolniejszego do wymiany odpadłego z niej sprzedawcy, zaś dolną ocena najmniej zdolnego do wymiany spośród biorących w niej udział sprzedawców i najzdolniejszego do wymiany spośród odpadłych nabywców.

Teoria kapitału i procentu - Kategorie kapitału i procentu wynikają z procesu produkcji (wielu cząstkowych, gałęziowych podprocesów, które odbywają się w kolejnych wszystkich stadiach wytwarzania). Poszczególne gałęzie nie wytwarzają dóbr finalnych, ale tylko przygotowują i przetwarzają surowce i półprodukty, narzędzia i urządzenia do ostatniego stadium, w którym powstaje dobro finalne (konsumpcyjne) - proces produkcyjny rozumiał szerzej niż w teorii ekonomii.

Cecha pierwotna systemu ekonomicznego to popyt na dobra konsumpcyjne, który mógł być zaspokojony tylko produkcją tych dóbr, to tworzyło popyt na czynniki produkcji pierwszego stopnia - na końcu ciągu znajdowały się dobra najwyższego rzędu (praca i ziemia). Proces wytwarzania składał się z wielu liniowo następujących po sobie stadiów. W stadium pierwszym jedynym czynnikiem produkcji obok ziemi była praca.

Koncepcja „agio” - W miarę postępu gospodarczego proces produkcji ulegał wydłużeniu na skutek zastosowania dóbr pośrednich (czyli środków produkcji - kapitału).

Kapitał to wytworzony środek produkcji z uprzedniego zastosowania pracy i ziemi, który przenosił swoją wartość na produkty końcowe. Każde zainwestowanie dóbr w procesy produkcyjne zwiększało wartość otrzymywanego produktu, chociaż wzrost ten następował w tempie malejącym, a zatem nadwyżkę „agio” generowała produkcyjność kapitału.

Podział dóbr na:

a)teraźniejsze, czyli dobra końcowe (wartość produktu), które należały do właściciela czynników produkcji, kapitalisty,

b)przyszłe (pracę, ziemię, surowce, maszyny).

Ludzie wyżej cenią dobra teraźniejsze. Efekt pracy czynników produkcji w postaci produktów i usług to dobra teraźniejsze. Ich cena jest wyższa niż dóbr przyszłych. Różnica ta tzw. agio należy się kapitaliście, nie pochodzi jednak z wyzysku.

„Agio” to czysty dochód kapitalisty - istniała nadwyżka wartości dóbr końcowych (teraźniejszych) nad wartością czynników produkcji (dóbr przyszłych).

FRIEDRICH WIESER

Jako pierwszy użył pojęcia „użyteczność krańcowa”.

Zjawisko antynomii wartości (pojęcie wartości) - uznał dwoisty charakter wartości, gdyż wartość w sensie wartości krańcowej powstaje w drodze połączenia dwóch elementów dodatniego i ujemnego. Element dodatni to wszelki przyrost zadowolenia jednostki gospodarującej, wynikający z nabycia nowego dobra, czyli użyteczność całkowita zapasu rosła wraz ze wzrostem dodatkowej porcji. Czynnik ujemny wynikał z obojętności, jaką ludzie z natury swej żywią wobec dóbr, zależnie od okoliczności.

Antynomia wartości to rozbieżność pomiędzy zmianami wielkości użyteczności całkowitej a wartością zapasu dóbr.

Twierdził, że produkty powstają z zasady współdziałania ziemi, kapitału oraz pracy i każdemu z tych czynników należy przypisać pewna część osiągniętego rezultatu, tak aby suma współdziałających dóbr produkcyjnych była równa wartości produktu.

Teoria kosztów - Podział środków produkcji na:

a)właściwe koszty (dobra-koszty) to praca i surowce, które mogły być wykorzystywane do produkcji różnorodnych dóbr,

b)specyficzne środki produkcji, do których zaliczył ziemię oraz wyspecjalizowane maszyny przydatne do produkcji niewielkiej liczby dóbr.

Kosztami były dobra-koszty, które odciąga się od jednych zastosowań do drugich. Miały one użyteczność wynikającą z ich zastosowań w danym momencie - koszty alternatywne, właściwymi kosztami są najbardziej wartościowe utracone możliwości produkcyjne.

Prawo kosztów - dotyczyło właściwych środków produkcji rozumianych jako dobra-koszty i opierało się na następujących przesłankach:

a)ilość dóbr produkcyjnych zależy w ostatecznym rachunku od takich czynników pierwszego rzędu (praca),

b)czynniki te są rzadkie zatem posiadają wartość,

c)wartość tę wyznacza użyteczność krańcowa produktu krańcowego.

Szkoła psychologiczna w Polsce:

do austriackiej szkoły nawiązywali W.A. Czerkawski, T. Brzeski, R. Rybarski.

Metodologiczne cechy szkoły lozańskiej

1.metoda matematyczna podstawą badawczą, ma być metodą naukową.

2.przy pomocy metody matematycznej starali się rozwiązać niepojedyńcze problemy ale uchwycić proces ekonomiczny w całości

3.metoda matematyczna ( jako najważniejsza zasada) nadaje ekonomii charakter nauki skończonej. Tylko dzięki matematyce twierdzenia ekonomiczne nabierają cech naukowych.

4.szkoła ta skupiła swą uwagę na problemie mechanizmu funkcjonowania rynku i kształtowania się cen (podkreślają rolę czynników subiektywnych)

5.charakter związków i zależności pomiędzy wielkościami ekonomicznymi maja charakter funkcjonalny (a nie przyczynowo-skutkowy ) czyli popyt, podaż i ceny są współzależne.

Przedstawiciele szkoły lozańskiej wyróźniali także wielkości pozaekonomiczne, które jako przyczyna wpływały na wielkości ekonomiczne. Zalicza się tu: stan techniki, liczbę ludności, gusty konsumentów, ustrój społeczno-gospodarczy. Czynniki te nie zmieniają się w czasie, spełniają rolę wielkości danych, czyli dat.

Prekursorem szkoły matematycznej był francuski ekonomista Antoine Cournot (1801-1877)

-Po raz pierwszy zastosował w ekonomii matematyczną metodę badawczą

-Zdefiniował i przedstawił graficznie krzywą popytu ( ukazywała ona empiryczny związek miedzy ceną a efektywnym popytem, który utożsamiał ze zbytem)

-Odrzucił związki przyczynowo-skutkowe

-Zdefiniował ( obiektywną daną dla monopolisty) funkcję popytu, funkcję łącznego utargu i funkcję utargu krańcowego.

-Aby osiągnąć zysk maksymalny monopolisty, koszt krańcowy= utarg krańcowy

-Przy cenie równej zero, utarg wyniesie zero ze sprzedaży, gdy cena będzie wysoko, nikt nie będzie kupował dobra i utarg również będzie zerowy. Między tymi punktami znajduje się punkt równowagi w monopolu (zwany punktem Cournota)

-Stworzył teorię duopolu

-Wg. niego, różnica między monopolem a wolną konkurencją miała charakter ilościowy i polegała na ilości równań matematycznych charakteryzujących daną formę rynku Walras1834-1910)

*Przedmiot badań

Szkołę matematyczną cechował subiektywizm w analizie kategorii ekonomicznych. Przedmiotem badań Walrasa było gospodarstwo społeczne.

Wg. niego gospodarstwo społeczne rozumiane jako zbiór rzeczy materialnych i niematerialnych, które były rzadkie, użyteczne i dostępne w ograniczonych ilościach.

Analizował wymianę dóbr, uważał, ze wymiana dwu towarów, na rynku, gdzie panuje wolna konkurencja, jest aktem, za pośrednictwem którego, właściciele towaru/ów mogą otrzymać największe zadowolenie swoich potrzeb, pod warunkiem dania towaru, który sprzedają i otrzymania towaru, które kupują, w jednakowym dla wszystkich stosunku.

Walras dzielił ekonomię na:

1. Stosowaną - przyblizona do dzisiejszej polityki gospodarczej

2. Społeczną - w ramach dzisiejszej polityki społecznej

3. Czystą - zajmowała się relacjami wymiany, stosunkami między rzeczami- nią się zajął, bo można było w niej stosować metody matematyczne. Uwazał, ze ma charakter ponadklasowy.

*Warunki równowagi ogólnej

Równowaga ogólna- to system zależności, wyrażający taki stan gospodarki wymiennej, kiedy wszystkie gałęzie są jednocześnie zrównoważone wewnętrznie i znajdują się w równowadze między sobą.

Warunki równowagi ogólnej:

1.każdy konsument zmaksymalizował swój dochód płynący ze sprzedaży usług określonego czynnika produkcji (praca, kapitał pieniężny, ziemia) a także zmaksymalizował zadowolenie (użyteczność) z osiąganego dochodu (płaca, procent, zysk, renta gruntowa)

2. każdy przedsiębiorca zastosował taką kombinację czynników produkcji że osiąga maksymalny efekt produkcyjny przy minimalnym koszcie

3.na wszystkich rynkach dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych ukształtowały się jednolite ceny równoważące popyt i podaż

4.na wszystkich rynkach czynników produkcji ukształtowały się jednolite ceny równoważące popyt i podaż

5.Nastąpiło wzajemne dostosowanie się kosztów (czyli cen czynników produkcji i dóbr kapitałowych) do cen wyrobów gotowych.

Jeżeli warunki te są spełnione, gospodarka znajdowała się w stanie równowagi. Zmiana mogła nastąpić tylko pod wpływem dat. Zdaniem matematyków , gospodarka samoczynnie zmierzała do stanu równowagi. Wadą równowagi ogólnej było to, ze była statyczna. Przedstawiając stan równowagi, nie mogła wytłumaczyć, w jaki sposób on powstaje i od czego zależy. Metoda matematyczna nie potrafiła zbadać procesu dochodzenia do stanu równowagi.

*Schemat równowagi ogólnej Szkoła lozańska przedstawiła system współzależności między wszystkimi wielkościami rynkowymi w jednym układzie równań.

Wallras po raz pierwszy doszedł do wniosku, że w ramach równowagi istnieje równość pieniędzy oszczędnościami i inwestycjami, a zrównania tych dwóch wielkości następuje pod wpływem stopy procentowej.

*Teoria zysku

Przedsiębiorca na rynku kapitału kupuje kapitał, a na rynku pracy kupuje pracę.

Łącząc kapitał i pracę inicjuje proces produkcji, według Wallrasa nie ma wyzysku. Kapitalista, za pożyczony kapitał otrzymuje wynagrodzenie. Natomiast robotnik za świadczona pracę otrzymuję płacę, a przedsiębiorca otrzymuje wynagrodzenie za swoje usługi, talenty i wiedzę. W stanie równowagi nie ma zysku ponieważ ceny produktów są równe kosztom ich wytworzenia. Zysk pojawić się może tylko wtedy, gdy w procesie produkcji zostaną zastosowane nowe rozwiązania techniczne, racjonalizacja pracy itp.

*Teoria pieniądza

Walras rozróżnia pieniądz jako pośrednik wymiany i pieniądz jako miernik wartości. Dla niego ważniejsza była pierwsza funkcja pieniądza.

Popyt na pieniądz istniał, ponieważ oddawał on użyteczną usługę. Umożliwał nabycie potrzebnych dóbr i usług.

Efektywny popyt na pieniądz jest malejącą funkcją stopy procentowej. Procent traktował jako cenę rezygnacji z użyteczności osiąganej z trzymania posiadanych aktywów w postaci płynnej. W stanie równowagi, pieniężna stopa procentowa musi się równać realnej stopie procentowej. Dlatego pieniądz jest ważny w teorii równowagi ogólnej.

Postulował konieczność utrzymania ilości pieniądza na stałym poziomie.

W systemie pieniądza papierowego - opowiada się za emisją reglamentowaną przez państwo. Pieniądz papierowy był pieniądzem reprezentacyjnym, bo miał mieć 100% pokrycie.

W systemie waluty kruszcowej- państwo powinno mieć monopol na bicie monet i wyznaczać ilość pieniądza w obiegu.

*Stosunek do ekonomicznej roli państwa

-Liberalizm i socjalizm na wykluczają się wzajemnie.

-Odrzucał leseferyzm, ze względu na szkodliwość dla obywateli.

-Liberalizm zorganizowany - zniesienie podatków i nacjonalizacja ziemi

-Nacjonalizacja dokonywać powinna się przez wykupienie ziemi za pełnym wynagrodzeniem.

Wilfredo Pareto ( 1848-1923)

Najważniejsza jego praca to „ Podręcznik ekonomii politycznej” - 1906,włoski ekonomista i socjolog. Podobnie jak Walras, produkcję traktował jako przekształcanie użyteczności. Za podstawowe ogniwo procesu gospodarczego uważał wymianę. Pareto rozszerzył zastosowania metod matematycznych w ekonomii oraz rozwinął pojęcie ogólnej równowagi ekonomicznej. Zajmował się też badaniami podziału dobrobytu.

* System preferencji

W ramach ekonomii czystej, rozróżnił:

-Użyteczność kardynalna - określa ile razy coś było większe lub mniejsze od pewnego wzorca.

-Użyteczność ordynalna (porządkowa)- stwierdza, że coś było większe lub mniejsze od pewnego wzorca.

Mengerowską metoę mierzenia użyteczności, zastąpił systemem preferencji. System ten, relatywizował użyteczność, unikając konieczności jej mierzenia.

Dowodził, ze dla sformułowania teorii równowagi konsumenta i teorii popytu, wystarczy dokonac wyboru ( wybór przez konsumenta) takiej kombinacji dóbr aby przyniosła mu max zadowolenie.

*Teoria wyboru konsumenta

Sformułowana na polu mikroekonomii teoria, która przy pomocy narzędzi matematycznych opisuje zachowania indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania działanie mechanizmu rynkowego w zakresie dystrybucji dóbr i kształtowania cen; Duży wkład wniósł Pareto.

Opierała się na założeniu ograniczności dóbr i dochodów. Konsument był ograniczony własnymi dochodami i cenami dóbr. Nieustannie musi dokonywać wborów; zakup jednego dobra uniemożliwiał mu nabycie innego.

Teoria ta nie rozważa konsumpcji w ujęciu biologicznym, nie zastanawia się co dzieje się z dobrem w momencie jego spożytkowania. Stara się natomiast na bazie określonych założeń wyjaśnić czym kieruje się człowiek dokonując takich czy innych wyborów dotyczących konsumpcji i jakim ograniczeniom w tych wyborach podlega w warunkach rzadkości dóbr.

W teorii tej uwzględnia się zasadę malejącej użyteczności. [Wraz ze wzrostem konsumpcji dobra o kolejne jednostki, przyrosty użyteczności są coraz mniejsze

Aby wyznaczy punkt równowagi konsumenta, Pareto posłużył się, tzw. pagórkiem kosztów. Jednak nie znalazł on uznania, dlatego posłużono się rozwiązaniem J. Hicksa. Wprowadził on do analizy pojęcia:

-Krańcowej stopy subtytucji - konsument skłonny jest zrezygnować z niewielkiej ilości dobra B w zamian za określoną ilość dobra A

-ścieżki cen- to graficzna ilustracja zbioru wszystkich kombinacji dóbr, jakie konsument może nabyć przy danym dochodzie. Położenie ściecki cen zmieniało się pod wpływem zmiany cen dóbr i (lub) zmiany dochodów konsumenta.

Punkt równowagi konsumenta ( optimum Pareta)

Można go znaleźć, nanosząc na mapę obojętności ścieżkę cen. Punkt styczności ścieżki cen z najwyższą dostępną krzywą obojętności wyznacza optimum Pareta.

*Prawa Pareta

autor statystycznego prawa o rozkładzie dochodu społecznego

Mówiono,że jest stały związek między wyokością dochodów poszczególnej wielkości a liczbą osób otrzymujących ten dochód. Pareto, wysunął wniosek iż:

nierówność w podziale na dochodu narodowego nie jest rezultatem wyzysku, lecz nierózwności ludzkich talentów. Prawo to było zjawiskiem naturalnym i uniwersalnym. Prawo nie było cechą danego ustroju w kraju.A więc podział dochodu może by sprawiedliwy.

Dalszy rozwój szkoły matematycznej

Enrico Barone (1850- 1924) - profesor INE w Rzymie

-Zastosował metodę równowag cząstkowych

-Dowodził, że cele gospodarki socjalistycznej i kapitalistycznej sa takie same- maksymalne zaspokojenie potrzeb społeczeństwa

-Oba państwa zatem stosują metodę prób i błędów

-Uważa , ze nie warto zmieniać ustroju - zbyt duże koszty transformacji

Rozwój szkoły matematycznej w Polsce

Przedstawiciel: Władysław Zawadzki (1885-1939)

-Celem nauk ekonomicznych jest badanie rzeczywistości gospodarczej

-Naturalnym stanem gospodarki jest stan równowagi (przez wyznaczenie układu ilościowych zależności)

-Każda gospodarka ma inne podłoże. Wyróżniał 5 rodzaji podłoża: pierwotny typ produkcji, przymusowy, patriarchalny, towarowo-indywidualistyczny i kolektywistyczny

-Zwolennik państwa liberalnego

Jan Drewnowski - zajmował się zagadnieniami funkcji przedsiębiorcy, interesowało go zagadnienie gospodarki panowanej przez równanie równowagi ogólnej. Podsumowanie: Szkoła matematyczna pozwoliła na zastosowanie matematyki z ekonomii, rozwijały się metody statystyczny i ekonometr. Nie ma ekonomii bez matemtyki, ale jej nadmiar może zaszkodzić.

JEVONS - twórca szkoły neoklasycznej Nie zaakceptował klasycznej teorii wartości. Według niego wartość dóbr zależała od użyteczności, a więc od zapotrzebowania konsumpcji. Rozważania na temat wartości powiązał z badaniem potrzeb ludzkich i użyteczności. Stworzył teorię użyteczności krańcowej, która posłużyła mu do wyznaczenia rozmiarów jednostkowego popytu oraz jednostkowej podaży.

Teoria użyteczności krańcowej - prawo malejącej użyteczności krańcowej - Użyteczność krańcowa to funkcja ilości dobra albo wielkości zapasu danego dobra. Prawo malejącej użyteczności krańcowej stanowi, że w miarę powiększania wielkości zapasu dobra o kolejną jednostkę, jego użyteczność krańcowa malała, a więc każdej zmianie wielkości zapasu odpowiadała zmiana użyteczności całkowitej danego zapasu. W miarę powiększania ilości danego dobra, jego użyteczność całkowita wzrastała, ale tempo wzrostu zmniejszało się.

Użyteczność całkowita -

-Jedno dobro - Użyteczność poszczególnych jednostek zapasu danego dobra nie była sobie równa. Zatem użyteczność krańcowa malała w miarę pozyskiwania kolejnych jednostek dobra.-Koszyk różnych dóbr - Użyteczność całkowita zależała już nie tylko od wiel­kości pojedynczego dobra, ale także od ilości innych dóbr.

Teoria wymiany - Wartość: użytkowa i wymienna - powstawała dopiero w procesie porównywania, mierzenia dwóch towarów, czyli w procesie wymiany. Poza procesem wymiany dobra nie miały żadnej wartości.

Teoria wartości - Negował klasyczne pojęcie wartości. Wprowadził trzy terminów, które miały w pełni wyjaśnić istotę wartości:

-wartość użytkową - użyteczność całkowitą jakiego bądź zapasu dobra,

-intensywność pożądań - użyteczność krańcowa, która określała stosunek kon­sumenta do posiadanego dobra,

-stosunek wymienny - wartość wy­mienną.

Prawo obojętności - na tym samym rynku w danym momencie nie mogły istnieć dwie różne ceny na ten sam towar. Pod rynkiem rozumiem dwie lub większą liczbę osób do­konujących transakcji dwoma lub większą ilością towarów, kie­dy zapasy tych towarów i zamiary kontrahentów są wszystkim znane. Uważał, że mechanizm rynkowy zapewnia równowagę i doprowadza do powstania jednolitej ceny.

Twierdzenie wymiany (równanie wymiany) - stosunki ilościowe przyrostów konsumpcyjnych dóbr w równowadze muszą być równe odpowiednim relacjom intensywności ostatnich zaspokojonych potrzeb. Mówiło o proporcjonalności między użytecznością krańcową a stosunkami wymiennymi.

Wymiana dobra o mniejszej użyteczności krańcowej (dobro posiadane w nadmiarze) na pewna ilość dobra o wyższej użyteczności krańcowej (odczucie braku tego dobra). Wymiana trwała do momentu, gdy użyteczności krańcowe obu wymienianych dóbr stawały się sobie równe. W ten sposób uczestnicy wymiany - konsumenci osiągali równowagę.

Teoria ceny - Cena wyznaczana była wyznaczana przez: stosunki wymienne i stopień użyteczności (popyt).

Teoria pracy - Omawiała ona dwa podsta­wowe problemy: określenie ilości pracy, którą mógł wykorzystać pracownik oraz podział danej ilości pracy pomiędzy poszczególnymi gałęziami produkcji.

Praca to wszelki uciążliwy wysiłek ducha lub ciała, któremu człowiek poddaje się całkowicie lub częściowo, mając na względzie przyszłe zadowolenia. Dwa elementy określające pracę: przykrość pracy oraz dążenie do osiągnięcia produktu zaspokajającego potrzeby. Praca to źródło wrażeń (dodatnich, ujemnych), otrzymywania produktów oraz użyteczności. Czynnik pracy pojmował w kategoriach subiektywnych - praca to suma nieprzyjemnych wrażeń związane ze zmęczeniem.

Sformułował prawo wrażeń subiektywnych związanych z pracą. Zgodnie z tym prawem, podzielił dzień roboczy na trzy okresy:

1. praca była źródłem wyłącznie ujemnych wrażeń - sprawiała przykrość, a wynikało to z braku przyzwyczajenia pracownika do pracy;

2. pracownik pokonywał niechęć do pracy i pojawiały się dodatnie wrażenia, które występowały aż do momentu pojawienia się zmęczenia;

3 pojawiają się pierwsze oznaki zmęczenia i pracownik ponownie odczuwał wrażenia ujemne - od tego momentu praca stawała się ciężarem i wywoływała niechęć.

Jednostka będzie tak długo pracowała, jak długo będzie z tego osiągać korzyści. Pra­cownik w momencie, gdy przestanie osiągać korzyści, zaprze­stanie pracy.

Prawo podziału pracy - rozpatrywał je na przy­kładzie gospodarstwa indywidualnego, naturalnego, które wytwarzało rozmaite produkty.

Producent, działający w tej wyizolowanej rzeczywistości, przy podejmowaniu decyzji o podziale pracy kierował się dwoma zasadniczymi czynnikami: użytecznością poszczególnych dóbr oraz nakładem pracy. Na podstawie obu czynników każdy producent samodzielnie dzielił swoją pracę pomiędzy poszczególne dziedziny - dobra. Zwiększał, więc pro­dukcję tych dóbr, które przy równych nakładach pracy dawały większe zadowolenie albo takich, gdzie na jednostkę wyłożonej pracy osiągał większą użyteczność.

Jednostka gospodaru­jąca starała się z jednej strony produkować dobra, które za­spokajały najintensywniej odczuwane potrzeby i odznaczały się najwyższą użytecznością, a z drugiej musiał uwzględniać na­kłady pracy (koszty) ponoszone przy produkcji tego lub innego dobra.

Użyteczność a koszty produkcji - Wydajność to stosunek ilości wyprodukowanych jednostek do stopnia zmęczenia. Użyteczność krańcowa wytworzonych dóbr była odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy, a także wydajność pracy do kosztów produkcji. Użyteczności krańcowe dóbr i ich wartości były wprost proporcjonalne do kosztów produkcji.

ALFRED MARSHALL - wkład w rozwój szkoły

Teoria wartości - teoria wartości i ceny połączył trzy elementy: teorię użyteczności krańcowej szkoły austriackiej, klasyczną teorię kosztów produkcji, teorię popytu i podaży. Konsumpcja, czyli popyt i koszt, a więc podaż łącznie tworzyły wartość i cenę rynkową dobra. Istotę teorii wartości wyjaśniały dwa elementy: popyt (konsumpcja) i podaż (produkcja).

Analiza popytu - Podstawowym elementem analizy rynkowej był popyt.

Popyt był określony przez subiektywne potrzeby ludzkie i cenę danego dobra. Zależał od użyteczności, czyli pragnienia posiadania dobra ze względu na możność zaspokojenia nim potrzeb. O jego wielkości decydował przyrost użyteczności całkowitej, wynikający z powiększenia zaopatrzenia w dobro o kolejną jednostkę.

Teoria ceny - Elementem decydującym o popycie była cena; cena popytu to cena, jaką konsument był skłonny zapłacić za jednostkę dobra, zgodnie z teorią użyteczności krańcowej, zależała od tego, której kolejno nabywanej jednostki dotyczyła. Krańcowa cena popytu to cena, którą konsument jest skłonny zapłacić za ostatnią jednostkę nabywanego dobra, określała cenę rynkową dobra i powinna być ona równa tej cenie. Cena rynkowa stanowiła miarę użyteczności krańcowej danego dobra dla wszystkich jego nabywców, przy danym poziomie dochodu - określała wielkość popytu

Krzywa popytu i krzywa użyteczności krańcowej mają jednakowy kształt i charakter - charakteryzują się ujemną zależnością.

Prawo popytu mówi o zależnościach pomiędzy ceną i popytem, z których wynika, że wzrost ceny określonego dobra przy niezmienności innych czynników powoduje spadek popytu na dane dobro, a obniżka ceny określonego dobra przy niezmienności innych czynników powoduje wzrost wielkości popytu na to dobro.

Wielkość popytu jednostki na konkretne dobro zależała od ceny rynkowej tego dobra (użyteczność), natomiast popyt na większą ilość dóbr uzależniony był od wielkości dochodu.

Elastyczność cenowa popytu - ukazywała związek miedzy cena a wielkością popytu efektywnego, to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.

Badając zależność między popytem i ceną, wy­różnił trzy rodzaje popytu:

-jeśli elastyczność była większa od -1, to popyt na dobro był elastyczny względem ceny,

-jeśli elastyczność była mniejsza od -1, to popyt na dobro był nieelastyczny względem ceny,

-jeśli elastyczność była równa -1, to popyt na dobro był pro­porcjonalny względem ceny.

Analiza podaży - teoria podziału - Teorię podaży powiązał z analizą kosztów produkcji.

Koszty były określane przez wydatki na czynniki produkcji. Czynniki produkcji zaangażowane przy wytwarzaniu dóbr po­dzielił na dwie zasadnicze grupy:

a)człowieka - czynnik ten identyfikował z pracą,

b)otoczenie - pozostałe czynniki: ziemia, kapitał i organizacja (powiązana z działalnością przedsiębiorcy).

Czynniki produkcji:

a)praca - jego analizę powiązał z jego ujemną użytecznością, czyli przykrością pracy; w tej sytuacji przedsiębiorca dążąc do zwiększenia podaży pracy musiał podnieść płacę;

b)ziemia - niezbędny przy wszelkiej działalności gospodarczej; wielkość (podaż tego czynnika) była ograniczona i nie­zmienna;

c)kapitał to bogactwo ruchome, dobra produkcyjne (rzeczy) - również występowała ujemna użyteczność, która wy­nikała z wyrzeczenia się teraźniejszej konsumpcji przez właś­cicieli kapitału na rzecz przyszłej, właściciele kapitału tworzyli w ten sposób oszczędność, ponosząc ofiarę abstynencji (re­zygnowali z bieżącej konsumpcji);

d)organizacja - najważniejszym jego elementem był przedsiębiorca, który łączył wszystkie czyn­niki produkcji w przedsiębiorstwie i stwarzał niezbędne warunki do jego prawidłowego funk­cjonowania na rynku.

Prawo zwiększających się przychodów - zwiększenie nakładu kapitału i pracy prowadziło do poprawy organizacji oraz do wzrostu wydajności pracy i kapitału. Rosnący przychód zapewniał wzrost produkcji i przedsiębiorstwa. Prawo zmniejszających się przychodów - wzrost nakładu ziemi powodował spadek przychodu. W sy­tuacji, gdy obie tendencje się równoważyły działało prawo sta­łego przychodu.

Koszty produkcji -

1.W krótkim okresie rozmiary podaży mogły się zwiększyć, ale zdolności produkcyjne były stałe - koszty stałe + koszty zmienne = koszty całkowite przedsiębiorstwa:

-koszty stałe (pośrednie: wydatki na amortyzację, odsetki bankowe, płace administracji, podatki od własności) - niezależne od wielkości produkcji,

-koszty zmienne (bez­pośrednie: wydatki na materiały, surowce oraz wydatki na płace bezpośrednich producentów) - uzależnione od wielkości pro­dukcji.

2.W długim okresie - zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa zwiększały się albo pojawiały się nowe przedsiębiorstwa:

-koszty zmienne.

Wzajemne zależności między po­pytem i podażą wyznaczały cenę rynkową - cenę równowagi rynkowej (cena, przy której cena popytu wyznaczona przez konsumenta była równa cenie podaży wyznaczonej przez producenta-sprzedawcę). Natomiast jeżeli przy danej ilości dobra cena popytu przewyższała cenę podaży to sprzedawca zwięk­sza ilość dostarczanego na rynek dobra - działa to również w odwrotną stronę. Stany nierównowagi miały charakter przejściowy, ponieważ me­chanizm rynkowy automatycznie doprowadzał do stanu równo­wagi. Stworzył, więc teorię równowagi rynkowej.

Renta konsumenta (nadwyżka konsumenta) - wyjaśniała decyzje konsumpcyjne gospodarstwa domowego. To subiektywnie odczuwana różnica między najwyższą ceną, jaką byłby gotowy zapłacić konsument, a faktyczną ceną nabywanego dobra. Jej wielkość wynikała z różnicy między użytecznością całkowitą danego zapasu dobra a jego całkowitą wartością rynkową. Pierwsza jednostka nabywanego dobra miała dla konsu­menta najwyższą wartość krańcową, był więc gotowy zapłacić najwyższą cenę. W miarę nabywania kolejnych jednostek dobra konsument był gotów płacić coraz niższą cenę. Za ostatnią jednostkę dobra płacił tylko tyle, ile wynosiła cena rynkowa danego dobra. Konsument różnie oceniał poszczególne jednostki danego dobra.

Punkt równowagi przedsiębiorstwa na rynku doskonałej konkurencji i w monopolu - Marshall stworzył kon­cepcję równowagi cząstkowej - analizował zachowanie wyizolowanego pod­miotu gospodarczego, pojedynczego gospodarstwa domowego i przedsiębiorst­wa, przy utrzymaniu większości zmiennych na stałym poziomie. Zaobserwował, że relacje między popytem i podażą zmieniały się w czasie. Badając czas wyróżnił aż cztery okresy, które określały wzajemne zależności pomiędzy popytem (konsumentem), podażą (producentem) i ceną:

1.Okres rynkowy (bardzo krótki) -

-podaż była stała, czyli doskonale nieelastyczna,

-cena zależała wyłącznie od popytu,

-obowiązywała bieżąca cena rynkowa;

2.Okres krótki

-przedsiębiorstwo mogło reagować na zmiany ceny i popytu, co pociągało za sobą zmianę wielkości produkcji i podaży,

-powstawała cena normalna, która była określona przez popyt i podaż;

3.Okres długi

-podaż była zmienna, ponieważ zmianie ulegała wielkość przedsiębiorstwa albo pojawiały się nowe przedsiębiorstwa,

-kształtowała się stała, długookresowa równowaga przedsiębiorstwa, gdyż cena pokrywała koszty zmienne i stałe,

-cena rynkowa - długookresowa cena normalna - określona była przez podaż;

4.Okres sekularny (bardzo długi)

-dopuszczał zmiany technologii i wielkości populacji,

-tendencja do spadku cen na skutek spadku kosztów produkcji.

Analizę problemu czasu powiązał z zachowaniem się producenta-sprzedawcy na rynku doskonałej konkurencji i pełnego monopolu.

=W przypadku przedsiębiorstwa działającego na rynku doskonałej konkurencji zwiększanie wielkości produkcji - przy danej cenie rynkowej- odbywało się aż do momentu zrównania się kosztu krańcowego z ceną rynkową (ceną krań­cową). W momencie osiągnięcia równowagi przedsiębiorstwo działało efektyw­nie, w pełni wykorzystywało posiadany potencjał produkcyjny - maksymali­zowało zysk.

=Przedsiębiorstwo funkcjonujące na rynku monopolistycznym, gdzie nie było konkurencji, wpływało na cenę i podaż. Monopolista dążąc do maksymalizacji zysku mógł albo ograniczyć rozmiary podaży i podnieść cenę, po której sprzedawał dobro, albo zwiększyć rozmiary podaży i obniżyć cenę sprzedawanego dobra - cena monopolowa.

JOHN BATES CLARK - przedstawiciel amerykańskiej szkoły marginalistycznej

Teoria krańcowej produkcyjności czynników produkcji - dowiodła, że prawo malejących przychodów odnosi się do wszystkich czynników produkcji, uwzględniała je­dynie krótki okres i dlatego opierała się na następujących założeniach:

a)w gospodarce występował stan statyczny, w której nie zmieniała się ilość kapitału i pracy,

b)przedsiębiorstwa działały na rynku doskonałej konku­rencji,

c)nie występował postęp techniczny.

Zakładał, że proces produkcji od­bywał się przy wykorzystaniu tylko dwóch czynników produkcji - pracy i kapitału (ziemię traktował jako specyficzną formę kapitału). W krótkim okresie jeden z wymienionych czynników był wielkością stałą (kapitał), a drugi ulegał zmianie (praca). W tej sytuacji zmiany w wielkości produkcji następowały w efekcie zmian wielkości czynnika zmiennego.

Teoria podziału - tłumaczyła dochody płynące z poszczególnych czynników produkcji zaangażowanych w procesie wytwarzania dóbr; najważniejszym czynnikiem była praca.

Prawo malejącej wydajności (zmniejszającej się krańcowej produkcyjności pracy) - wielkość zatrudnienia ulegała zmianie, natomiast rozmiary ka­pitału nie ulegały żadnej zmianie. Zgodnie z tym prawem, każ­da dodatkowa jednostka pracy, współpracująca z niezmienną ilością kapitału, powodowała coraz mniejsze przyrosty pro­duktu.

Zgodnie z prawem, przedsiębiorca zwiększał zatrudnienie do chwili, gdy przyrost produktu - przychód był większy od płacy, czyli kosztu zatrudnienia dodatkowego pracownika. W momencie zrównoważenia się przyrostu produktu z płacą zatrudnienie w przedsiębiorstwie osią­gało optymalne rozmiary. Dalsze zwiększanie zatrudnienia na­raża na straty.

Prawo malejącej produkcyjności kapitału - każda dodatkowa jednostka kapitału, współpracująca z niezmienną ilością pracy, powodowała coraz mniejszy przyrost produktu. Przedsiębiorca zaprzestawał in­westycji kapitałowych w momencie, gdy stopa procentowa była równa krańcowemu produktowi kapitału.

Problem bezrobocia - jeśli cena pracy wzrastała, to przedsiębiorstwo zmniejszało zatrudnienie aż do momentu zrównania się krańcowego produktu pracy z cena rynkową pracy - rodziło to bezrobocie i spadek płacy. Bezrobocie to przejaw chwilowej nierównowagi na rynku. System rynkowy uruchamia automatycznie mechanizmy doprowadzające do stanu równowagi, a więc likwiduje bezrobocie przy równoczesnym spadku płacy.

IRVING FISHER - wkład do amerykańskiej ekonomii marginalistycznej

Teoria pieniądza - twierdził, że ceny zmieniały się wraz z ilością pieniądza znajdującego się w obiegu, przy odpowiednim uwzględnieniu szybkości jego obiegu i liczby transakcji, w których uczestniczył.

Zmieniając podaż pieniądza, przy stałości pozostałych wielkości, można było podnieść lub obniżyć ceny. Nadmierna podaż pieniądza rodziła inflację, która zagrażała prawidłowemu funkcjonowaniu gospodarki, zakłóca­ła produkcję i podział dochodu narodowego.

Teoria dystrybucji - wyjaśnieniem istoty procentu, przyczyną jego istnienia, jako samodzielnego dochodu, było przedkładanie przez jednostki dóbr i dochodów teraźniejszych nad przyszłymi, co wynikało z niecierpliwości - preferencji człowieka.

Preferencja dóbr teraźniejszych nad przyszłymi była podstawową przyczyną powstawania tzw. agio — premii, czyli stopy procentowej dla wartości dóbr teraźniejszych. Stopę procentową rozumiał jako miarę ceny, którą jednostki były gotowe zapłacić za to, aby uzyskać dochód albo dobro dzisiaj, a nie dopiero w odległej przyszłości. Wyróżnił dwa czynniki określające wysokość stopy procentowej w gospodarce rynkowej:

a)subiektywne, które wynikały z preferencji jednostki w odniesieniu do teraźniejszych dóbr lub dochodów w porów­naniu do przyszłych,

b)obiektywne, które określone były przez możliwości inwestycyjne i produkcyjność czynników produkcji.

Podaż oszczędności zależała od wysokości stopy procentowej: przy wyższej stopie procentowej poziom oszczędności zwiększał się, natomiast przy niższej zmniejszał się. Także popyt na oszczęd­ności uzależniony był od wysokości stopy procentowej: przy niższej stopie procentowej popyt na oszczędności wzrastał.

Polscy neoklasycy: Adam Krzyżanowski, Feliks Młynarski, Edward Lipiński, Wacław Fabierkiewicz, Edward Taylor, Witold Trąmpczyński.

---