WYKŁAD 7

PODSTAWY MIKROEKONOMII

RYNEK I JEGO ELEMENTY

Część 2

Zawartość modułu

W tym module zostaną omówione zagadnienia związane z popytem i podażą oraz czynniki, które determinują te dwa elementy mechanizmu rynkowego.

Podstawowe koncepty omawiane w tym module to:

• Popyt i determinanty popytu

• Podaż i determinanty podaży

• Równowaga rynkowa i mechanizm jej ustalania.

Zazwyczaj podejmując decyzje o zakupie danego dobra nie zastanawiamy się głębiej, co powoduje, że nabywamy to, a nie inne dobro.

Cel pedagogiczny

Celem pedagogicznym modułu jest wybudowanie wiedzy związanej z umiejętnością oceny:

• Determinant popytu i podaży dóbr

• Czynników powodujących zmianę popytu i wielkości popytu oraz zmianę podaży i wielkości podaży

• Mechanizmu rynkowego i zasad jego funkcjonowania

Wiedza ta będzie wykorzystywana przez przyszłych menedżerów w procesie podejmowania decyzji na wszystkich szczeblach zarządzania niezależnie od rozmiarów i form własności firmy. Wiedza ta będzie im również potrzebna przy ocenie szans rynkowych produktów wytwarzanych przez firmy, w których oni działają, przy podejmowaniu decyzji o uruchomieniu lub zaniechaniu wytwarzania poszczególnych produktów oraz przy opracowywaniu strategii marketingowych produktów. Różny może być stopień złożoności tych problemów ale podstawą ich rozwiązania będą decyzje ekonomiczne bazujące na wiedzy zawartej w tym module.

Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem

Do pracy nad tym modułem niezbędna będzie wiedza na zakresu znajomości potrzeb ludzkich i ich hierarchii jak również zasady funkcjonowania rynków.

To właśnie ludzkie potrzeby są tym czynnikiem, który skłania nas do podjęcia jakichkolwiek działań. Dążenie do zaspokojenia głodu i pragnienia, to pierwsze potrzeby, których zaspokojenie warunkuje nasze przetrwanie. Nie zawsze mamy możliwość wytworzenia dóbr we własnym zakresie (nie każdy ma działkę czy pole uprawne). Aby móc zaspokoić podstawowe potrzeby biologiczne, musimy kupić np. chleb, mleko, mięso, ziemniaki itp. I właśnie ten proces wymiany pieniądza na określone, potrzebne nam dobro dokonuje się na rynku.

Opanowanie wiedzy zawartej w tym module jest niezbędne przy późniejszej pracy nad modułami związanymi z:

• Popytem i podażą dóbr

• Teorią wyboru konsumenta

• Teorią produkcji

• Analizą elastyczności popytu i podaży.

Informacje główne

1. Popyt i determinanty popytu. Krzywa popytu.

Popyt (ang. demand) to zestawienie ilości dóbr i usług, jakie konsumenci są gotowi i zdolni kupić przy różnych cenach w określonym czasie.

Wielkość popytu ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny i posiadanym funduszu nabywczym.

Wyróżnić można:

• popyt indywidualny - zgłaszany przez pojedynczego konsumenta i popyt rynkowy - czyli sumę popytów indywidualnych konsumentów;

• Jeśli popyt wyraża wszystkie potrzeby, które mogą być zaspokojone przez dobra ekonomiczne to taki popyt nazywa się potencjalnym; jeśli popyt wyraża tylko potrzeby mające odbicie w realnej sile nabywczej konsumentów - to taki popyt nazywa się efektywnym. Popyt potencjalny jest zwykle większy od efektywnego;

• Popyt produkcyjny - zapotrzebowanie na dobra i usługi produkcyjne zgłaszane przez przedsiębiorstwa i popyt konsumpcyjny - czyli zapotrzebowanie zgłaszane przez indywidualne gospodarstwa domowe.

Popyt jest wielkością zmienną - ulega ciągłym zmianom pod wpływem działania wielu czynników, m.in. pod wpływem czasu i cen dóbr. Czynniki, które determinują jego rozmiary znajdują się zarówno po stronie konsumenta jak i producenta.

Ogólnie można stwierdzić, że na popyt wpływają trzy zasadnicze elementy i zapisać go jako funkcję: D = f (W, Y, p)

W - potrzeby

Y - dochód

p. - cena

Potrzeby - stanowią elementarną przyczynę popytu, gdyby mogły zostać w pełni zaspokojone, popyt by nie istniał. Potrzeby ludzkie są uwarunkowane przez :

• czynniki wrodzone: (wzrost, stan zdrowia)

• struktura demograficzna, wiek (niemowlęta, młodzież, dorośli - inne grupy potrzeb)

• czynniki społeczne - otoczenie w jakim się człowiek wychował

• liczba konsumentów tworząca wielkość popytu

• środowisko geograficzne - odpowiednio do klimatu dobrana odzież i pożywienie, mieszkanie

• moda, gusta- efekty naśladownictwa - efekt snoba; popyt określony przez jednego konsumenta zmienia się w kierunku odwrotnym niż popyt reszty konsumentów.

Dochód - jest podstawową przeszkodą ograniczającą możliwości realizacji naszych potrzeb - wyznacza górną granicę zaspokojenia potrzeb. Im wyższy dochód, tym więcej potrzeb możemy zaspokoić przez zakup większej ilości dóbr lub dóbr jakościowo lepszych i droższych. Dochody dzielimy na nominalne (nie uwzględniają zmian poziomu cen) i realne - wyrażają to, co można nabyć za dochód nominalny przy danym poziomie cen. Zazwyczaj im wyższe dochody realne, tym wyższy popyt na dane dobro (z nielicznymi wyjątkami).

Cena danego dobra - zazwyczaj zależność tutaj występująca jest taka, że spadkowi ceny danego dobra towarzyszy wzrost popytu na to dobro, a wzrostowi ceny - spadek popytu.

Inne czynniki determinujące popyt na dane dobro, to:

• preferencje i gusty konsumentów (trudne do ilościowego określenia - zazwyczaj wzrost zainteresowania danym towarem powoduje wzrost popytu i zwiększone zakupy, co może wywołać przejściowe niedobory na rynku i okresowy wzrost cen). Zmiany cen wpływać będą na opłacalność produkcji danego dobra.

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych. Dobra substytucyjne to takie, które mogą być wzajemnie zastępowalne w zaspokajaniu potrzeb i wówczas wzrost ceny jednego dobra powoduje spadek popytu na to dobro a wzrost popytu na dobro komplementarne (np. masło i margaryna). Dobra komplementarne to takie, które muszą być stosowane równocześnie, aby zaspokoić dana potrzebę (kaseta video i magnetowid, samochód i benzyna) - wzrost cen jednego z tych dóbr spowoduje spadek popytu na drugie dobro, np. wzrost cen paliwa powoduje spadek popytu na samochody zużywające dużo paliwa, a rośnie zainteresowanie samochodami małolitrażowymi.

• liczba i struktura ludności: należy uwzględnić liczbę i strukturę ludności wg płci, wieku, poziomu wykształcenia, miejsca zamieszkania. W społeczności, gdzie dominują młode małżeństwa, zauważyć można rosnący popyt na artykuły niemowlęce, dziecięce, zabawki. Gdy dzieci osiągną wiek szkolny, rośnie popyt na książki, zeszyty, odzież itp. Później, kiedy te dzieci osiągną wiek produkcyjny, rośnie popyt na pracę, mieszkania, sprzęt gospodarstwa domowego itp.

• oczekiwania dotyczące zmian cen i dochodów: jeżeli przewiduje się wzrost cen danych towarów - nastąpi przyspieszenie zakupów. Takie zachowania szczególnie mocno ujawniają się w okresach wysokiej inflacji, kiedy następuje ucieczka od pieniądza. I odwrotnie, jeżeli jest przewidywany spadek cen, klienci mogą powstrzymać się od konsumpcji pewnych dóbr, aby dokonać zakupów w okresie późniejszym. Jest to tzw. paradoks spekulacyjny.

• Efekt demonstracji - występuje wśród konsumentów, którzy chcąc podkreślić swój prestiż, pozycje społeczną, poziom zamożności będą zachowywać się inaczej,. Niż
  przeciętny konsument. Przejawia się to w efekcie snobizmu i efekcie Veblena. Efekt snobizmu pojawia się wówczas gdy popyt na dane dobro zgłaszany przez indywidualnego klienta zmienia się w odwrotnym kierunku, niż popyt większości konsumentów. Konsumenci ci kupują towary i usługi inne niż wszyscy, przez co wyróżniają się w danej grupie. Efekt Veblena - to inaczej efekt psychologiczny, uwzględniający zachowania konsumentów nabywających bardzo drogie produkty, chcąc wywołać odpowiednie wrażenie na innych. W tej sytuacji im wyższa jest cena danego dobra, tym większy popyt na nie.

• Paradoks Giffena - jeżeli jakieś dobro stanowi przeważającą część konsumpcji i jednocześnie nie ma bliskich substytutów, to wzrost ceny tego dobra powoduje ograniczenie siły nabywczej konsumentów, bowiem muszą oni przeznaczyć większą część swego dochodu na zakup tego typu dóbr. Dobra Giffena to dobra podrzędne, zaspokające podstawowe potrzeby, ale nie każde dobro podrzędne jest dobrem Giffena.

Ze strony producenta na popyt wpływają:

• wielkość i struktura produktów zaoferowanych do sprzedaży

• cechy produktów (wartości użytkowe)

• działania promocyjne i reklamowe prowadzone przez producentów.

Prawo popytu odzwierciedla trwały związek popytu z ceną, tzn. że wraz ze wzrostem ceny spada popyt na dane dobro (i odwrotnie). Graficznym odzwierciedleniem prawa popytu jest krzywa popytu, która ukazuje zależność między ceną a ilością oferowanych towarów przy innych wielkościach nie zmienionych. (ceteris paribus)

Krzywe popytu wyznaczają zależności między ceną a rozmiarami zapotrzebowania przy założeniu, że inne wielkości są stałe. Jest to zależność odwrotna: na przykład wzrostowi cen czekolady towarzyszy spadek popytu. Im niższa cena, tym większe rozmiary zapotrzebowania przy pozostałych wielkościach niezmienionych

Do tych wielkości zaliczamy:

• ceny innych dóbr

• dochody nabywców

• gusty

• ceny innych dóbr, itp.

Wykreślając krzywą popytu na dane dobro nie bierzemy pod uwagę cen dóbr substytucyjnych, którymi można zastąpić dane dobro ( w naszym przypadku np. czekoladę). Wzrost cen cukierków czy innych słodyczy może spowodować wzrost popytu na czekoladę. Rzadziej mamy do czynienia z zależnością na dobra komplementarne( np. odtwarzacze wideo i kasety, czy też radiomagnetofony i kasety, samochód - benzyna itp.). Wzrost ceny benzyny wpływa na obniżenie popytu na samochody.

Dochody nabywców to druga kategoria wielkości nie uwzględnianych przy wykreślaniu krzywej popytu. Wraz ze wzrostem dochodów popyt na większość dóbr wzrasta, bowiem można nabyć więcej towarów. Od tej zasady są jednak pewne wyjątki:

• Dobro normalne - zwykłe to takie, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu.

• Dobro niższego rzędu, to takie dobro na które popyt maleje przy wzroście dochodu (np. tanie mięso gorszego gatunku).

Trzecią kategorią wielkości przyjmowanych za stałe przy rozpatrywaniu krzywej popytu to gusty lub preferencje konsumentów. Częściowo są one kształtowane przez wygodę, zwyczaje i obowiązujący system wartości (rosnąca troska o zdrowie i kondycję wpłynęła na wzrost popytu na zdrową żywność, sprzęt sportowy i infrastrukturę sportową, przy równoczesnym spadku popytu na papierosy i masło.

Każdej zmianie ceny dobra i usługi towarzyszą zmiany wielkości popytu na nie odzwierciedlane przez ruch wzdłuż jego krzywej,( np. przesuniecie z punktu 2 do 3 oznacza wzrost ilości zakupów danego dobra pod wpływem spadku ceny) natomiast przesuwanie się krzywej popytu rynkowego w górę lub w dół w stosunku do początku układu współrzędnych jest rezultatem zmian wszystkich innych czynników wpływających na wielkość popytu oprócz ceny (ceny substytutów, zmiany dochodów, czy np. odkrycia, że czekolada jest bardzo szkodliwa).

Zmiany wielkości popytu są więc efektem zmian ceny danego dobra, natomiast zmiana popytu jest spowodowana zmianą dochodów konsumentów, cenami innych dóbr, modą itp.

2. Podaż i jej determinanty . Krzywa podaży.

Drugim elementem mechanizmu rynkowego jest podaż. Tutaj również rozgranicza się pojęcie podaży i wielkości podaży.

Podaż, (ang. supply)to zestawienie ilości dóbr, jakie producenci są gotowi dostarczyć w określonym czasie i przy różnych cenach. Wielkość podaży jest to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy określonej cenie w określonym czasie.

Możemy wyróżnić następujące rodzaje podaży:

• 
  Indywidualną - dotyczącą jednego rodzaju dobra produkowanego przez jednego producenta lub w jednej gałęzi i podaż rynkową - dotyczącą dóbr wytwarzanych na danym rynku, w danym kraju;

• Podaż dóbr i usług konsumpcyjnych - dotyczącą dóbr służących bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb konsumentów i podaż dóbr i usług produkcyjnych - służących do produkcji innych dóbr.

Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która z kolei jest determinowana przez:

• poziom ceny danego dobra - przy pozostałych warunkach niezmienionych, wzrost ceny danego dobra zachęca producentów do dostarczenia na rynek większych jego ilości , ponieważ może w ten sposób osiągnąć wyższe zyski. Obniżka ceny powoduje spadek opłacalności produkcji i zmniejszenie wielkości podaży.

• cenę czynników produkcji (wysokość płac, ceny surowców, materiałów, maszyn i urządzeń. W wypadku ich wzrostu spadają dochody wytwórców, co ogranicza wielkość oferty podaży. Jeżeli ceny czynników produkcji spadają - rośnie opłacalność produkcji, co składnia ich do zwiększenia oferty rynkowej.

• cenę innych dóbr substytucyjnych - wzrost cen dóbr substytucyjnych powoduje zwiększone zainteresowanie konsumentów dobrem tańszym, co jest szansą na osiągnięcie większej ilości sprzedaży, a spadek cen dóbr substytucyjnych powoduje ograniczenie podaży danego dobra, ponieważ konsumenci kierują się do producentów oferujących dobra tańsze.

• możliwości wytwórcze wyznaczone przez okres, jaki jest potrzebny od chwili zgłoszenia przez rynek zapotrzebowania na dany produkt do momentu przekazania go do sprzedaży, mają na nie wpływ: rodzaj dobra lub usługi, na które pojawia się zapotrzebowanie, posiadanie zapasów i rezerw, które można natychmiast wykorzystać, kiedy pojawiają się sygnały o rosnącym zapotrzebowaniu na dane dobro, możliwość przestawienia produkcji (uniwersalne urządzenia i maszyny), długość cyklu inwestycyjnego, zdolności produkcyjnej dostawców.

• warunki finansowo - kredytowe - ułatwienia kredytowe (oprocentowanie, zabezpieczenie kredytów) stanowią motywację do wzrostu produkcji, dają bowiem producentowi dodatkowe środki finansowe, które może on zaangażować w działalność produkcyjną.

• warunki zaopatrzenia wytwórczego, czyli możliwości zdobycia nowych maszyn, urządzeń, technologii - co wpływa na lepsze wykorzystanie czynników produkcji, wyższą wydajność i lepszą jakość wykonywanej pracy, a przez to daje możliwość obniżenia ceny dóbr.

• zdolności przewidywania cen przez wytwórców - jeżeli przewiduje się wzrost cen danych towarów - nastąpi ograniczenie dostaw w danym momencie, aby w przyszłości osiągnąć wyższy zysk przy wyższych cenach, i odwrotnie - przewidywanie spadku cen spowoduje zwiększenie podaży w chwili obecnej

Prawo podaży odzwierciedla trwały związek ceny z podażą (i odwrotnie) polegający na tym, że wraz ze wzrostem ceny wzrasta jego podaż. Jego graficznym odzwierciedleniem jest krzywa podaży.

Dowolna zmiana ceny (spadek lub wzrost powoduje jedynie przesuwanie się podaży wzdłuż wyznaczonej krzywej S. Cena zmienia się zawsze w tym samym kierunku w stosunku do wielkości podaży produktów, tworząc krzywą nachyleniu dodatnim.

Każdej zmianie ceny dobra i usługi towarzyszą zmiany wielkości podaży na nie odzwierciedlane przez ruch wzdłuż jego krzywej, natomiast zmiana czynników pozacenowych powoduje przesuwanie się samej krzywej w lewo lub w prawo w stosunku do krzywej S₁.

Czynniki które przyjmujemy za stałe, poruszając się po krzywej podaży, to:

• Technika - Postęp techniczny spowoduje przesunięcie krzywej podaży w prawo, gdyż producenci mogą wytwarzać więcej niż przedtem przy każdym poziomie ceny rynkowej (np. nowe techniki pakowania wyrobu, szybszy transport, wydajniejsze chłodzenie). Przez pojęcie postępu technicznego rozumiemy wszelkie usprawnienia umożliwiające wzrost efektów przy tych samych nakładach).

• 
  Koszty produkcji - Spadek cen jednostkowych poszczególnych czynników (płac, energii) pobudza producentów do zwiększenia produkcji przy każdej cenie produktu, co znajduje wyraz w przesunięciu krzywej podaży w prawo. Z kolei wzrost cen czynników wytwórczych powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo, bowiem czyni produkcję mniej opłacalną.

• Interwencja państwa na przykład zaostrzone przepisy bezpieczeństwa pracy mogą zniechęcać producentów do stosowania najwydajniejszych metod produkcji, jeżeli okażą się one także mniej bezpieczne dla pracowników. Urządzenia służące do ochrony środowiska mogą wpływać na wzrost kosztów wytwarzania (instalacje odsiarczające).

3. Równowaga rynkowa

Na rynku zawsze występują dwie strony - kupujący reprezentujący popyt i sprzedający - reprezentujący podaż. Wzajemne oddziaływanie na siebie popytu i podaży powoduje, że mechanizm rynkowy funkcjonuje. Jeżeli naniesiemy na jeden wykres krzywe popytu i podaży, można będzie określić zależności występujące na tym rynku.

Równowaga rynkowa

Cena równowagi - cena przy której popyt i podaż na dane dobro są sobie równe. Punkt przecięcia krzywych popytu i podaży jest punktem równowagi rynkowej, w której wielkość popytu równa się wielkości podaży w danym czasie i przy danej cenie. Cena równowagi jest również zwana ceną czyszczącą rynek, bowiem likwiduje nadwyżki popytu i podaży. Do tego też zmierza rynek konkurencyjny i na jej poziomie pozostaje.

Nadwyżka rynkowa - ta ilość podaży rynkowej, która przewyższa wielkość popytu przy danej cenie i w danym czasie (nad punktem przecięcia krzywej popytu i podaży). Nadwyżka powoduje konkurencję cenową wśród producentów, która powoduje obniżkę ceny aż do całkowitego wyeliminowania nadwyżki. Producenci, którzy nie mogą sprzedać swoich produktów, muszą zdobywać klientów obniżając ceny i zmuszając innych do naśladowania ich. Obniżka cen powoduje wzrost popytu ze strony konsumentów, ale jednocześnie obniżenie opłacalności produkcji i spadek podaży. Po osiągnięciu ceny równowagi nadwyżka zostanie zlikwidowana.

Niedobór rynkowy - ta wielkość popytu rynkowego, która nie ma pokrycia w podaży rynkowej przy danej cenie i w danym czasie. Niedobór niweluje konkurencja między konsumentami: chcąc zdobyć określone dobro, będą oferować wyższe ceny, co zmniejszy liczbę chętnych do zakupu bowiem nie wszystkich będzie stać na zakup drożejących dóbr i będą szukać tańszych substytutów. Większe zapotrzebowanie spowoduje wzrost zainteresowania producentów i wyrównanie sytuacji na rynku. Cena równowagi będzie utrzymywać się dotąd, aż nie pojawi się siła powodujące przesunięcie krzywej popytu lub podaży, co spowoduje pojawienie się nowej równowagi.

Zauważyć można, że mechanizm rynkowy dokładnie dopasowuje ilość wytwarzanych dóbr z ilością, jaką są skłonni nabyć konsumenci, więc prawidłowo działający rynek nie będzie tworzył ani niedoborów ani nadwyżek. Poza tym mechanizm rynkowy ogranicza możliwości marnotrawienia zasobów - czyli wykorzystania ich tam, gdzie nie przynoszą one korzyści lub przynoszą stosunkowo niewielkie korzyści. Nie jest to jednak twór idealny i może powodować zjawiska negatywne. Aby ich uniknąć, państwo stosując narzędzia interwencji próbuje te negatywne zjawiska ograniczać.

Przykłady zastosowania nowej wiedzy w praktyce

1. Na rynku wzrósł popyt na dobra spowodowany wzrostem dochodów konsumentów.

Punkt	Cena (P)	Poprzednia wielkość popytu D1	Nowa wielkość popytu D2
A	10	4	6
B	8	6	9
C	6	8	12
D	5	10	15
E	4	12	18

Na podstawie danych zawartych w tabeli wykreśl krzywą popytu poprzednią i obecną. Jakie wnioski nasuwają się po przeanalizowaniu schematu? Jakie inne czynniki mogą powodować taką samą reakcję?

2. Przedsiębiorstwo produkujące odzież dziecięcą wprowadziło nową linię technologiczną, co pozwoliło na obniżenie kosztów i zwiększenie produkcji. Zmiany wielkości podaży przedstawia tabela. Na podstawie danych narysuj krzywe podaży i zastanów się, co one oznaczają.

Punkt	Cena (P)	Poprzednia wielkość podaży S1	Nowa wielkość podaży S2
A	5	12	16
B	4	10	14
C	3	8	12
D	2	6	10
E	1	4	8

Konkluzja

1. Konsumenci na rynku zgłaszają popyt na dobra i usługi. Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny. Jeśli popyt wyraża wszystkie potrzeby, które mogą być zaspokojone przez dobra ekonomiczne to taki popyt nazywa się potencjalnym; jeśli popyt wyraża tylko potrzeby mające odbicie w realnej sile nabywczej konsumentów - to taki popyt nazywa się efektywnym. Popyt potencjalny jest zwykle większy od efektywnego. Wyróżniamy również popyt produkcyjny - zapotrzebowanie na dobra i usługi produkcyjne zgłaszane przez przedsiębiorstwa i popyt konsumpcyjny - czyli zapotrzebowanie zgłaszane przez indywidualne gospodarstwa domowe.

2. Popyt na dane dobro jest wypadkową kilku czynników. Podstawowe z nich, to: potrzeby ludzkie, poziom dochodów, cena danego dobra, a także ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, liczba i struktura ludności, oczekiwania dotyczące zmian cen i dochodów, moda i gusta konsumentów. Inaczej czynniki kształtujące popyt dzielimy na: cenowe i pozacenowe.

3. Dochody - ograniczają nasze możliwości zakupu i wpływają na rodzaj nabywanych dóbr. . Wyższe dochody pozwalają na zakupienie większej ilości dóbr lub dóbr jakościowo lepszych i droższych. Dochody dzielimy na nominalne (nie uwzględniają zmian poziomu cen) i realne - wyrażają to, co można nabyć za dochód nominalny przy danym poziomie cen. Zazwyczaj im wyższe dochody realne, tym wyższy popyt na dane dobro (z nielicznymi wyjątkami).]

4. Prawo popytu odzwierciedla trwały związek popytu z ceną, tzn. że wraz ze wzrostem ceny spada popyt na dane dobro (i odwrotnie). Graficznym odzwierciedleniem prawa popytu jest krzywa popytu, która ukazuje zależność między ceną a ilością oferowanych towarów przy innych wielkościach nie zmienionych.

5. 
   Zmiany wielkości popytu następują pod wpływem zmiany ceny danego dobra, a ich graficzną ilustracją jest ruch wzdłuż krzywej popytu.; natomiast zmiana popytu jest spowodowana zmianami czynników pozacenowych, a jej efektem jest przesuwnie się całej krzywej popytu bliżej lub dalej od początku układu współrzędnych.

6. Wśród rodzajów podaży wyróżnić można podaż indywidualną - dotyczącą jednego rodzaju dobra produkowanego przez jednego producenta lub w jednej gałęzi i podaż rynkową - dotyczącą dóbr wytwarzanych na danym rynku, w danym kraju oraz podaż dóbr i usług konsumpcyjnych - dotyczącą dóbr służących bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb konsumentów i podaż dóbr i usług produkcyjnych - służących do produkcji innych dóbr.

7. Wielkość podaży zależy przede wszystkim od: poziomu ceny danego dobra, ceny czynników produkcji, ceny innych dóbr substytucyjnych, możliwości wytwórczych gospodarki, warunków finansowo - kredytowych dla producentów, warunków zaopatrzenia wytwórczego oraz zdolności przewidywania cen przez wytwórców.

8. Prawo podaży odzwierciedla trwały związek ceny z podażą (i odwrotnie) polegający na tym, że wraz ze wzrostem ceny wzrasta jego podaż. Jego graficznym odzwierciedleniem jest krzywa podaży.
   Każdej zmianie ceny dobra i usługi towarzyszą zmiany wielkości podaży na nie odzwierciedlane przez ruch wzdłuż jego krzywej, natomiast zmiana czynników pozacenowych powoduje przesuwanie się samej krzywej w lewo lub w prawo w stosunku do początku układu współrzędnych.

9. Pod wpływem występowania popytu i podaży na rynku ustala się cena równowagi przy której popyt i podaż na dane dobro są sobie równe. Cena równowagi jest również zwana ceną czyszczącą rynek, bowiem likwiduje nadwyżki popytu i podaży. Do tego też zmierza rynek konkurencyjny i na jej poziomie pozostaje.

10. Nadwyżka rynkowa - ta ilość podaży rynkowej, która przewyższa wielkość popytu przy danej cenie i w danym czasie (nad punktem przecięcia krzywej popytu i podaży).

11. Niedobór rynkowy - ta wielkość popytu rynkowego, która nie ma pokrycia w podaży rynkowej przy danej cenie i w danym czasie.

Zwróć uwagę na...

1. Jak działa mechanizm rynkowy przy zmianach warunków równowagi? Przestaw graficznie i przeanalizuj sytuacje w których:

• Popyt rośnie, podaż jest stała

• Podaż rośnie popyt jest stały

• Popyt maleje, podaż jest stała

• Podaż maleje popyt jest stały

• Popyt i podaż rośnie

• Popyt i podaż maleje

• Popyt maleje podaż rośnie

• Popyt rośnie podaż maleje.

2. Równowaga na rynku słodyczy została zmieniona jednocześnie przez dwa czynniki: spadek cen cukierków i wzrost cen cukru. Co można powiedzieć o nowej cenie i ilości równowagi.?

Słownik kluczowych pojęć:

Popyt to zestawienie ilości dóbr i usług, jakie konsumenci są gotowi i zdolni kupić przy różnych cenach w określonym czasie.

Wielkość popytu ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny i posiadanym funduszu nabywczym.

Popyt potencjalny wyraża wszystkie potrzeby, które mogą być zaspokojone przez dobra ekonomiczne

Popyt efektywny wyraża tylko potrzeby mające odbicie w realnej sile nabywczej konsumentów.

Popyt produkcyjny - zapotrzebowanie na dobra i usługi produkcyjne zgłaszane przez przedsiębiorstwa

Popyt konsumpcyjny - czyli zapotrzebowanie zgłaszane przez indywidualne gospodarstwa domowe.

Podaż, (ang. supply) to zestawienie ilości dóbr, jakie producenci są gotowi dostarczyć w określonym czasie i przy różnych cenach.

Wielkość podaży jest to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy określonej cenie w określonym czasie.

Podaż indywidualna - dotyczy jednego rodzaju dobra produkowanego przez jednego producenta lub w jednej gałęzi.

Podaż rynkowa - dotyczy dóbr wytwarzanych na danym rynku, w danym kraju.

Podaż dóbr i usług konsumpcyjnych - dotyczy dóbr służących bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb konsumentów.

Podaż dóbr i usług produkcyjnych - dotyczy dóbr służących do produkcji innych dóbr.

Prawo podaży odzwierciedla trwały związek ceny z podażą (i odwrotnie) polegający na tym, że wraz ze wzrostem ceny wzrasta jego podaż.

Cena równowagi - cena przy której popyt i podaż na dane dobro są sobie równe.

Nadwyżka rynkowa - ta ilość podaży rynkowej, która przewyższa wielkość popytu przy danej cenie i w danym czasie

Niedobór rynkowy - ta wielkość popytu rynkowego, która nie ma pokrycia w podaży rynkowej przy danej cenie i w danym czasie.

Równowaga rynkowa to sytuacja, w której cała podaż znajduje nabywców a cały popyt zostaje zaspokojony.

Materiały źródłowe

Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002. rozdział 4, punkt 2 -4.

D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch: Ekonomia t.1,PWE Warszawa 1997, , rozdział 3, punkt.2-6

B. Klimczak Mikroekonomia. Wydawnictwo AE Wrocław1995, rozdział 6

Praca zbiorowa pod red. S. Marciniaka: Mikro i makroekonomia. PWN Warszawa 1998. rozdział 5

B. Oyrzanowski: Mikroekonomia. Wydawnictwo PSB, Kraków 1995, rozdział 3.

Z. Dach: Podstawy mikroekonomii. Wydawnictwo Synaba. Kraków 2001, rozdział 2

http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze

http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ewaluacja

Test prawda fałsz

1. Rynek nabywcy charakteryzuje się długotrwałą nadwyżką podaży nad popytem.

2. Przekształcenie popytu potencjalnego w efektywny zależy tylko od woli konsumenta.

3. Wszystkie dobra podrzędne są dobrami Giffena.

4. Popyt konsumentów na dane dobro zależy od ceny tego dobra i dochodów konsumenta, nie zależy natomiast od poziomu cen innych dóbr.

5. Dobro substytucyjne to dobro, które ma pełną wartość użytkową występując wraz z innym dobrem.

6. Jeżeli rośnie cena samochodów wzrasta popyt na paliwo.

7. Popyt sztywny występuje wówczas, gdy zmiana ceny dobra nie powoduje zmian w popycie na to dobro.

8. Jeżeli rosną dochody konsumentów, krzywa popytu przesuwa się w dół (bliżej początku układu współrzędnych).

9. Zmiana czynników niecenowych powoduje ruch wzdłuż krzywej popytu.

10. Cena, którą sprzedawca żąda za towar to cena równowagi.

11. Wzrost dochodów konsumentów spowoduje wzrost popytu na wszystkie nabywane przez nich dobra.

12. Interwencja państwa jest czynnikiem wpływającym na podaż danego dobra.

13. Warunki finansowo - kredytowe w danej gospodarce nie mają wpływu na podaż produktów.

14. Jeżeli ceny produktów rosną podaż również wzrasta.

15. Niedobór rynkowy to sytuacja, w której na rynku jest więcej kupujących niż sprzedających.

Test wyboru:

1. Pozioma krzywa popytu oznacza, ze popyt jest:

1. Doskonale elastyczny

2. Sztywny

3. Elastyczny

4. nieelastyczny

2. Które z podanych dóbr to dobra substytucyjne względem soku jabłkowego:

1. kakao

2. mleko

3. sok porzeczkowy

4. żadne z powyższych

3. Które z poniższych czynników mogą wywołać wzrost cen domów i mieszkań:

1. wzrost oprocentowania kredytów mieszkaniowych

2. spadek cen materiałów budowlanych

3. zmniejszenie się ilości firm budowlanych na rynku

4. wzrost cen artykułów gospodarstwa domowego.

3. Przesunięcie krzywej popytu na czekoladę nie może być spowodowane przez:

1. spadek cen czekolady

2. wzrost dochodów ludności

3. odkrycie zdrowotnych właściwości czekolady

4. spadek cen cukierków

4. Do pozacenowych czynników wpływających na podaż produktów należy zaliczyć:

1. ceny surowców wykorzystywanych do produkcji

2. zmianę technologii wytwarzania

3. interwencję państwa

4. b+c

5. Punkt równowagi rynkowej jest ustalany:

1. przez sprzedających

2. przez kupujących

3. przez mechanizm rynkowy (popyt, podaż i cena)

4. żadne z powyższych

Pytania problemowe:

1. Zastanów się, jakie mogą być posunięcia rządu w sytuacji, gdy na rynku występują znaczne niedobory towarów?

2. Przy występowaniu nadwyżek rynkowych podaż przewyższa popyt. Jakie mogą być przyczyny tego stanu rzeczy? Jakie konsekwencje dla producentów i konsumentów?

11

Definicje:

Nadwyżka rynkowa - ta ilość podaży rynkowej, która przewyższa wielkość popytu przy danej cenie i w danym czasie

Zastanów się:

Jakiego rodzaju popyt reprezentujesz na rynku?

Zastanów się:

W jaki sposób polityka państwa może kształtować podaż dóbr? Poszukaj przykładów.

Zastanów się:

Czy w Twoim otoczeniu zauważyłeś występowanie efektu snobizmu i efektu Veblena?

Definicje:

Podaż, (ang. supply) to zestawienie ilości dóbr, jakie producenci są gotowi dostarczyć w określonym czasie i przy różnych cenach.

Wielkość podaży jest to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy określonej cenie w określonym czasie

Jak się uczyć:

Obserwując własne otoczenie poszukaj analogii z treściami zawartymi w tym module

Definicje:

Popyt to zestawienie ilości dóbr i usług, jakie konsumenci są gotowi i zdolni kupić przy różnych cenach w określonym czasie.

Wielkość popytu ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny i posiadanym funduszu nabywczym

Niedobór

Nadwyżka

D

P

S

R - równowaga rynkowa

Q




S₂







S₁

Definicje:

Cena równowagi - cena przy której wszyscy nabywcy zakupią pożądaną ilość dóbr, a producenci sprzedadzą całą swoją produkcję.

Zastanów się:

Jaki wpływ na działalność produkcyjną będzie miało podniesienie oprocentowania kredytów inwestycyjnych?




---