CHEMIOTERAPEUTYKI

1.Przeciwbakteryjne

2.Przeciwwirusowe

3.Przeciwgrzybicze

4.Przeciwpasożytnicze

5.Przeciwnowotworowe

Chemioterapeutyki przeciwbakteryjne

1.Sulfonamidy

2.Chinolony

3.Nitrofurany

4.Nitroimidazole

5.Antybiotyki

-bakteriobójcze( radykalne powodują zabicie bakterii)

-bakteriostatyczne(hamują namnażanie się bakterii)

Bakteriobójcze chemioterapeutyki np.:

penicyliny naturalne i półsyntetyczne, cefalosporyny, aminoglikozydy, polimyksyny, nitomidazole,

Bakteriostatyczne np.:

tetracykliny,makrolidy, sulfonamidy, linkozamidy,chloramfenikol i jego pochodne.

Chemioterapeutyki przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, w zależności od ich wpływu na stuktury i funkcje komórki dzielone są na następujące grupy:

1. Związki hamujące syntezę ściany komórkowej (penicyliny, cefalosporyny, wankomycyna,bacytracyna)

2. Związki zaburzajace funkcję błony komórkowej (polimyksyna B, kolistyna, nystatyna)

3. Związki hamujące syntezę białek bakteryjnych (tetracykliny,chloramfenikol i jego pochodne, makrolidy, linkozamidy, aminoglikozydy)

4. Związki hamujące syntezę kwasów nukleinowych i replikacje (chinolony, nowobiocyna, gryzeofulwina, ryfampicyna)

5. Związki o charakterze inhibitorów kwasu foliowego, które w efekcie końcowym hamują syntezę DNA (sulfonamidy)

SULFONAMIDY

Są to amidy kwasu p-aminobenzenosulfonowego.

Mechanizm działania:

Sulfonamidy nawet w największych stężeniach działają bakteriostatycznie, tzn. hamują podział komórki bakteryjnej. W niektórych przypadkach stężenia bakteriobójcze mogą występować jedynie w moczu. Hamowanie przez te związki wzrostu bakterii polega na konkurencyjnym antagonizmie z kwasem p-aminomasłowym (PABA) w procesie syntezy kwasu foliowego, stanowiącego podstawę do dalszej biosyntezy kwasów nukleinowych.

Sulfonamidy są powszechnie wypierane przez inne grupy leków. Zastosowanie przeciwbakteryjne było dawniej szerokie, mogą one działać zarówno na bakterie G+ i G-, jednak ich skuteczność jest różna w zależności od bakterii. Przyczyną ograniczenia ich stosowania jest narastająca oporność i stosunkowo liczne działania uboczne.

Wchłanianie z przewodu pokarmowego

a) krótko działające: sulfatiazol, sulfizomidyna, sulfafenidol, sulfamidyna ( praktycznie nie stosowane); sulfafurazol, sulfakarbamid,

b) o przedłużonym czasie działania: sulfadimetoksyna, sulfaproksylina, sulfamerazyna, sulfafenazol, sulfalen, sulfametoksydiazyna, sulfametoksypirazyna, sulfadoksyna

Niewchłanialne z przewodu pokarmowego: sulfaguanidyna, sukcynylosulfatiazol,ftalilosulfatiazol.

Farmakokinetyka:

• szybko wchłaniają się po podaniu doustnym

• maksymalne stężenie we krwi występuje po 2-3h

• rozmieszczenie w organizmie jest dość równomierne, łatwo przenikają błony biologiczne,a ich stężenie w tkankach i płynach ustrojowych stanowi 50-80% stężenia we krwi.

• metabolizowane w wątrobie(acetylacja, utlenianie, sprzęganie z kwasem glukuronowym)

• wydalane z moczem

Działania niepożądane:

• układ krwionośny - agranulocytoza, trombocytopenia, leukopenia, niedokrwistość

• układ moczowy - skąpomocz, białkomocz, krwinkomocz,

• wysypki skórne, obrzęki błony śluzowej, stawów,

Przeciwwskazania:

• nadwrażliwość na sulfonamidy

• niewydolność nerek i wątroby

• zmiany w układzie krwionośnym

• nie stosować u kobiet w ciąży i niemowląt

Interakcje

• leki znieczulające miejscowo - antagonizm

• nienarkotyczne leki przeciwbólowe o działaniu przeciwzapalnym potegują działanie toksyczne sulfonamidów

• sulfonamidy potęgują również działanie leków przeciwzakrzepowych

Sulfonamidy nadal stosowane w praktyce lekarskiej

Sulfasalazyna

• działa bakteriostatycznie, przeciwzapalnie,

• wykazuje działanie immunosupresyjne

• stosowana we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobie Leśniowskiego- Crohna

• podaje się doustnie 1,0-2,0g co 6h

• działanie niepożądane: utrata łaknienia, nudność, bóle brzucha

• stosowana także w reumatoidalnym zapaleniu stawów

Sulfanilamid - w postaci zasypki w ropnych zakażeniach skóry

Sulfacetamid - krople do oczu

Kotrimoksazol - połączenie trimetoprimu i sulfametaksazolu w stosunku 1:5; połaczenie takie ma większa skuteczność działa na bakterie G+ i G- , jest stosowany w toksoplazmozie, brucelozie, nokardiozie, wrzodzie miękkim. Nie działa na prątki, grzyby, wirusy.

• dziala bakteriostatyczne

• łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego

• maksymalne stężenie we krwi pojawia się występuje po 2-4h

• dobrze przenika do tkanek, duże stężenia osiąga w nerkach , płucach, większe niż w surowicy krwi

• wydalanie przez nerki

• stosowany w zakażeniach układu moczowego, oddechowego, pokarmowego, narządów płciowych

• leczenie durów i paradurów

• działania niepożądane podobne do opisywanych przy sulfonamidach

• podawany najczęściej doustnie, dorosłym 960mg (2tabl. Co 8-12h); dzieciom 120-480mg co 12h; podaje się przez 7-10dni, w przewlekłych zakażeniach dolnego odcinka dróg moczowych oraz salmonelozach do 3 tyg.

CHINOLONY

Chinolony dzieli się współcześnie na 4 generacje

I generacja - kwas nalidiksowy, kwas oksolinowy, cinoksacyna, kwas pipemidowy- stosowana wyłącznie w zakażeniach dróg moczowych - znaczenie historyczne, chociaż w niektórych krajach stosowane

II generacja - ciprofloksacyna, fenoksacyna, fleroksacyna, norfloksacyna, ofloksacyna, pefloksacyna,temafloksacyna - stosowane głównie w zakażeniach tlenowymi bakteriami G-

III generacja - gatifloksacyna,grepafloksacyna, lewofloksacyna,pazufloksacyna, sparfloksacyna, tosufloksacyna - podwyższona aktywność wobec bakterii G+

IV generacja - klinafloksacyna,moksyfloksacyna, trowafloksacyna, lomefloksacyna,- podwyższona aktywność wobec bakterii G+ i beztlenowców

Leki należace do generacji II i III mają w cząsteczce atom fluoru i są często zwane fluorowanymi chinolonami lub fluorochinolonami.

Mechanizm działania

hamowanie aktywności gyrazy (topoizomerazy II i IV) odgrywającej istotna rolę w procesie replikacji transkrypcji i rekombinacji DNA. Są inhibitorami gyrazy. Mają działanie bakteriobójcze.

Farmakokinetyka

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• biodostępność 60-90%

• maksymalne stężenie w surowicy po 1-2h po podaniu doustnym

• rozmieszczane wewnątrz-, jak i zewnątrzkomórkowo,

Działania niepożądane

• przewód pokarmowy: nudności, wymioty, biegunka, brak łaknienia

• ze strony OUN: bóle, zawroty głowy, senność, niepokój aż do ostrych psychoz, majaczenia, drgawek

• reakcje ze strony wątroby: najbardziej hepatotoksyczna była trowafloksacyna - powodowała ciężkie a nawet śmiertelne uszkodzenia wątroby została wycofana z lecznictwa

• skóra: wysypki, świąd, pokrzywka, fototoksycznośc

• u osób dorosłych mogą powodować dolegliwości stawowe, przebiegające z obrzękiem, bólem i sztywnością

I generacji

Poza kwasem pipemidowym oraz nalidyksowym chinolony pierwszej generacji nie są już stosowane. Wykazuja one aktywność bakteriostatyczną, która wykorzystywana jest w zakażeniach dróg moczowych.

Preparaty i dawkowanie:

Nevigramon - kwas nalidyksowy, stosuje się w kapsułkach 0,5g, po 2 kapsułki co 6h przez 7dni

Palin(Urolin) - kwas pipemidowy, stosuje się w kapsułkach i czopkach dopochwowych 0,2g oraz tabletkach powlekanych 0,4g w dawce 0,4g co 12h

II generacji

Fluorochinolony II generacji stosowane są głównie w zakażeniach bakteriami G-, działaja tez na patogeny atypowe (Chlamydia, Mycoplasma, Legionella). Wskazania do stosowania to głównie zakażenia powodowane przez Salmonella, Shigella, Legionella. Są bardzo cennymi lekami w zakażeniu dróg moczowych. Na pierwszym miejscu wymieniana jest

• norfloksacyna - najstarszy lek w tej grupie, preparat Nolicin (Chibroxin) - tabletki 0,4 i 0,8 g, co 12h 1 tabl.

• cyprofloksacyna - stosowana także w zakażeniach skóry i tkanek miękkich, kości, stawów, ponadto lek jest aprobowany do stosowania w durze brzusznym oraz w profilaktyce i leczeniu wąglika, preparat Cipronex (Cipropol, Ciloxan, Proxacin, Ciprobay100,200,250,500, Ciprinol,) tabletki 0,25 i 0,5 g 2 razy dziennie, dożylnie 0,2-0,4g co 12h

• ofloksacyna - silniej działa na Chlamydia spp. - podawana doustnie zwykle w dawce 200-400mg 2 razy na dobę lub dożylnie 200-300mg co 12h ( Tarivid, Zanocin , Floxal)

• perfloksacyna mniejsza aktywność od pozostałych, poza układem moczowym, w zakażeniach gruczołu krokowego, kości, stawów, a także w zakażeniach dolnych dróg oddechowych (G-) stosowana doustnie i dożylnie w dawce 400mg 2 razy dziennie (Abaktal , Peflacine, Perfloksacyna)

III generacji

Wykazują większą aktywność wobec bakterii G+ głównie gronkowców i paciorkowców, nieco bardziej aktywna wobec patogenów atypowych

• sparfloksacyna - powoduje wiele działań niepożądanych, często występują zaburzenia rytmu, a także objawy fototoksyczne, bardzo rzadko stosowana - podawana doustnie, pierwsza dawka wynosi 400mg, następne 200mg raz na dobę

• lewofloksacyna - wskazania do stosowania obejmują ostre zapalenie zatok przynosowych, zaostrzenie ostrej obturacyjnej choroby płucnej - podawana doustnie lub dożylnie, zwykle w dawce 500-750mg co 24h

IV generacji

aktywne wobec bakterii beztlenowych, G+ oraz atypowych patogenów oddechowych.

• moksyfloksacyna (Avelox) - stosuje się w dawce 400mg raz na dobę

• gatifloksacyna - doustnie lub dożylnie, zwykle 400mg raz na dobę

POCHODNE NITROFURANU

Związki pochodne nitrofuranu działają bakteriostatycznie (częściowo również bakteriobójczo) w stosunku do wielu drobnoustrojów G+ i G-, poza tym na niektóre pierwotniaki i grzyby. Nitraty ulegają redukcji w komórce bakteryjnej do cytotoksycznych metabolitów, które prowadzą do rozfragmentowania nici bakteryjnej DNA. Są stosowane szczególnie w zakażeniach bakteryjnych dróg moczowych, w rzęsistkowicy i kandydozie pochwy, w lambliazie oraz niekiedy w zakażeniach skóry

Nie stosować z sympatykomimetykami i probenecydem (hamuje wydalanie),nie używać alkoholu

Nie stosować u kobiet w ciąży i niemowląt, u chorych z uszkodzeniem wątroby.

• nitrofurantoina

• furazydyna

• furazolidon

• nifuroksazyd

Nitrofurantoina

Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i jest szybko eliminowana przez nerki i wątrobę. Działa przeciwbakteryjnie najsilniej w środowisku kwaśnym. Obecnie w zakażeniach dróg moczowych stosuje się jedynie pochodną nitrofurantiony - furagin

Furaginum(Furagin)- stosuje się p.o. w tabletkach 0,05g; pierwszego dnia 0,4 g w 4 dawkach(co 6h), następnie 0,3g w 3 dawkach(co 8h)

Furazolidon

Słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Dlatego też stosuje się go głównie w zakażeniach bakteryjnych i pierwotniakowatych przewodu pokarmowego(zapalenia jelit, lambliaza). Niekiedy może wywołać nudności, bóle głowy i inne objawy

Furazolidon - stosuje się w zakażeniach pp p.o. w postaci zawiesiny 0,33% (4 razy dziennie po 1-2 łyżki), w leczeniu rzęsistkowicy oraz kandydiozy odbytu.

Nifuroksazyd

Nie wchłania się praktycznie z pp i to jest jego największą zaletą. Stosowany jest głównie w leczeniu ostrych zakażeń jelitowych, biegunek po antybiotykach oraz profilaktycznie przeciw zagrażającym zakażeniom jelitowym.

Nifuroksazyd - stosuje się per os w tabletkach 0,1g lub w zawiesinie (0,2g/5ml) w dawce do 0,8g dziennie co 4-6 godzin

Nitrofural

Lek stosowany jest miejscowo w maściach, kremach i zasypkach w powierzchniowych zakażeniach powłok a także w tabletkach do odkażania jamy ustnej. Skuteczność lecznicza nitrofuralu jest ograniczona

Nitrofurazon- maść 0,2%

POCHODNE NITROIMIDAZOLU

Pochodne nitroimidazolu były stosowane początkowo jako leki przeciwpierwotniakowe, głównie w zakażeniach rzęsistkiem pochwowym i jelitowym, w czerwonce pełzakowej i lambliazie. Ich działanie przeciwbakteryjne zostało stwierdzone dopiero po dłuższym czasie ich stosowania w lecznictwie.

Mechanizm działania przeciwbakteryjnego polega na uszkodzeniu DNA przez wytwarzane w komórce metabolity nitroimidazoli. Pochodne nitroimidazolu działają bakteriobójczo głównie na bakterie beztlenowe jak Bacteroides, Clostridium, Fusobacterium i in.

Główni przedstawiciele: metronidazol, tynidazol

• wchłaniają się dobrze z pp, gorzej z odbytnicy i źle z pochwy

• metronidazol jako lek przeciwbakteryjny w groźnych zakażeniach beztlenowcami stosowany jest dożylnie

• łatwo wydala się głównie przez nerki

• łatwo przenika do tkanek

• czas półtrwania metronidazolu wynosi ok. 8h a tynidazolu - 10-13godz.

Działanie niepożądane:

• metronidazol powoduje dość często metaliczny smak i suchośc w ustach, obłożony język, zapalenie jamy ustnej lub języka

• po podaniu doustnym mogą wystąpić nudności i wymioty

• nie tolerancja na alkohol

• nie stosować u kobiet w ciąży, karmiących i u noworodków

Metronidazol(Metrosept, Metronidazol 1% krem) - tabletki , ampułki, flakony roztworu 0,5% do wstrzyknięć i wlewów i.v.

Gynalgin - metronidazol + chlorchinaldol, tabl. dopochwowe 0,1 i 0,25g, 1tabl. Dziennie

Tinidazolum ( Tinidazolum 0,2% in glucosi 5%) - tynidazol, flakon 400ml, tabl. 0,5g stosuje się doustnie w dawce do 2,0g dziennie, 1 raz dziennie lub w dawce podzielonej co 12h oraz i.v. 0,8g w dwóch dawkach

ANTYBIOTYKI

Podział antybiotyków

• betalaktamy(penicyliny, cefalosporyny,cefamycyny, karbapenemy, monobaktamamy)

• aminoglikozydy

• makrolidy

• linkozamidy

• tetracykliny

• chloramfenikol

• gliko- i lipopeptydy

• peptydy

• streptograminy

• oksazolidynony

Antybiotyki są to substancje wytwarzane przez żywy organizm, mające w małych stężeniach właściwość hamowania rozwoju drobnoustrojów. Zdolność wytwarzania antybiotyków mają nie tylko drobnoustroje, ale również większość organizmów wielokomórkowych zwierzęcych i roślinnych. Obecnie większość antybiotyków jest otrzymywana syntetycznie lub półsyntetycznie. Wszystkie wykazują jedną wspólną właściwość - mają zdolność hamowania rozwoju bakterii.

Mogą działać bakteriostatycznie lub bakteriobójczo(przy chemioterapeutykach - mechanizm działania)

Antybiotykooporność

Jest to podstawowy problem ograniczający skuteczność antybiotyków, drobnoustroje uodporniają się na bakteriostatyczne lub bakteriobójcze działanie antybiotyków. Nabywanie oporności przez bakterie powstaje wskutek selekcji lub adaptacji. Selekcja polega na eliminowaniu bakterii wrażliwych. Pozostają wówczas przy życiu tylko osobniki oporne. Adaptacja może wytworzyć oporność na różnej drodze. Uodpornienie drobnoustrojów może polegać na zmianie ich metabolizmu, w wyniku czego zostaje ominięta „zablokowana” przez antybiotyk droga przemiany, lub na wytwarzaniu enzymów rozkładających antybiotyki (np. penicylinooporny szczep gronkowca złocistego wytwarza enzym - penicylinazę, która rozkłada penicylinę).

Oporność bakterii może być również wywołana zahamowaniem przenikania antybiotyku do wnętrza komórki bakteryjnej. Ten rodzaj oporności wytwarza się np. w stosunku do tetracyklin.

Antybiotykooporność jest właściwością drobnoustrojów przekazywaną następnym pokoleniom, przy czym często jest to oporność krzyżowa, tzn. drobnoustrój oporny na jeden antybiotyk staje się równocześnie oporny na wiele innych, najczęściej o podobnym mechanizmie działania. Oporność krzyżową stwierdza się np. w stosunku do tetracyklin, częściowo do penicylin i cefalosporyn, do antybiotyków makrolidowych i in. Dobrze jest wykonać przed leczeniem antybiogram.

Ze względu na zakres działania bakteryjnego antybiotyki dzielimy na 2 grupy:

1. o wąskim zakresie działania (działanie przeciwbakteryjne ogranicza się do względnie niewielu rodzajów drobnoustrojów):

a) działające głównie na G+ - penicyliny, makrolidy, nowobiocyna, linkozamidy, ryfampicyna, wankomycyna,

b) działające głównie na G- - aminoglikozydy, polimyksyny, monobaktamy

c) działające głównie na prątki gruźlicy - cykloseryna, wiomycyna, streptomycyna,

d) działające głównie na grzyby - gryzeofulwina, nystatyna, amfoterycyna B,

d) działające pierwotniakobójczo - fumagilina, trychomycyna

2. O szerokim zakresie działania (działające na względnie duża liczbę różnych drobnoustrojów): ampicylina, azlocylina, cefalosporyna II, III i IV generacji, tetracykliny, chloramfenikol, karbapenemy.

Antybiotyki β- laktamowe - mechanizm działania polega na uszkodzeniu syntezy ściany bakteryjnej

PENICYLINY

• pochodzenia naturalnego oraz półsyntetycznego

• mała toksyczność ogólna i narządowa

Mechanizm działania penicylin następuje w 3 etapach

1. przyłączenie leku do swoistych białek wiążących (PBP), które są rodzajem receptora dla leku w komórce bakterii

2. zahamowanie syntezy ściany komórkowej przez zablokowanie transpeptydazy, enzymu katalizującego odłączenie D-alaniny od pentapeptydu, który dzięki temu zyskuje zdolność krzyżowego łączenia łańcuchów peptydoglikanowych, tworzących ścianę bakteryjną; zablokowanie transpeptydazy powoduje zahamowanie biosyntezy peptydoglikanów

3. aktywacja enzymów autolitycznych i liza bakterii

Antybiotyki β- laktamowe działają tylko na te komórki, w których zachodzi synteza peptydoglikanów - mała toksyczność dla makroorganizmu

Pod względem chemicznym cząsteczka penicyliny składa się z pierścienia β- laktamowego i tiazolidynowego

Przeciwwskazaniem do stosowania penicylin jest nadwrażliwość i uczulenia na te leki

Penicyliny:

• naturalne

• półsyntetyczne

a) penicyliny izoksazolilowe

b)aminopenicyliny

c)karboksypenicyliny

d) ureidopenicyliny

e)amidynopenicyliny

f) penicyliny oporne na β- laktamazy wytwarzane przez bakterie G-

• z inhibitorami β- laktamaz

Penicyliny naturalne
obecnie otrzymywane biosyntetycznie z pleśni Penicillium notatum i P.chrysogenum

• benzylpenicylina

• fenoksymetylopenicylina

• penicylina prokainowa

• benzylpenicylina benzatynowa

BENZYLPENICYLINA (Penicillinum crystallisatum, Penicillin Sodium, Penicillinum Crystalisatum-Natrium; inj.)

• stosowana w zakażeniach wywołanych przez paciorkowce β-hemolizujące, Streptococcus pneumoniae, S.pyogenes, S.viridans, laseczki G+ (Bacillus antracis, Clostridium spp.), G- ziarenkowce (Neisseria gonnorhoeae, N.meningitidis)

• wiele szczepów bakterii jest odpornych na benzylpenicylinę: gronkowce wytwarzające penicylinazę oraz niektóre pałeczki E.coli i Proteus vulgaris

• podawana i.m.

• nie podawać doustnie(hydroliza pod wpływem kwasu żołądkowego)

• dobrze przenika do tkanek

• wskazania: zapalenie płuc, opłucnej, ropnie wywołane bakteriami wrażliwymi na ten antybiotyk anginy, meningokokowe zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych, ostre i przewlekłe zapalenie serca, kiła i rzeżączka

• działania niepożądane: alergiczne odczyny skórne, rzadko wstrząs anafilaktyczny, objawy neurotoksyczne, uszkodzenie nerek i upośledzenie agregacji płytek krwi

PENICYLINA PROKAINOWA(Penicillium procainicum; inj.)

• połączenie naturalnej benzylpenicyliny z prokainą, co powoduje jej wolniejsze wchłanianie i wydalanie z organizmu

• dłużej utrzymujące się stężenie bakteriobójcze antybiotyku we krwi i tkankach

• wskazania,działania niepożądane jak przy benzylpenicylinie

BENZYLPENICYLINA BENZATYNOWA(Debecylina, inj.)

• połaczenie 2 cząsteczek benzylpenicyliny z dibenzyloetylenodiaminą

• bardzo powoli się wchłania i wydala z organizmu

• wskazana w przewlekłych zakażeniach układowych bakteriami wrażliwymi na penicyliny: przede wszystkim w leczeniu chorób reumatycznych, kiły, rzeżączki, przewlekłych zakażeń oddechowych

Penicyliny izoksazolinowe(Syntarpen, Oxacillin, inj., kaps.)

• oksacylina

• kloksacylina

• dikloksacylina

• flukloksacylina

Charakteryzują się wąskim zakresem działania przeciwbakteryjnego, trwałością w środowisku kwaśnym(można stosować doustnie). Działają podobnie jak penicyliny naturalne. Nie działają w zakażeniach wywołanych przez pałeczki G- i drobnoustroje z rodzaju Enterococcus.

Wchłanianie z pp hamowane jest m.in. obecnością i składem treści pokarmowej- powinny być stosowane na 1h przed posiłkiem lub 2h po posiłku

Działania niepożądane: skórne odczyny alergiczne, objawy ze strony układu pokarmowego i krwiotwórczego.

Aminopenicyliny

• szerszy zakres działania

• ampicylina

• amoksycylina

• epicylina

• hetacylina

AMPICYLINA(Ampicillin inj., Pivampicillin kaps.)

• działa bakteriobójczo na bakterie G+ i G-

• szczepy Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter aerogenes, Klebsiella, Serratia oraz indolododatnie szczepy Proteus są niewrażliwe na działanie tego antybiotyku

• jest podatna na rozkład przez penicylinazy - znikoma skuteczność w zakażeniach wywołanych przez bakterie wytwarzające ten enzym

• powinien być podawany pozajelitowo, treść pokarmowa upośledza wchłanianie

• w niewielkim procencie łączy się z białkami krwi (18-22%)

• wskazania: zakażenia mieszaną flora bakteryjną układu moczowego, oddechowego, dróg żółciowych, przewodu pokarmowego, zwalczanie nosicielstwa w durach i paradurach

• działania niepożądane: skórne odczyny alergiczne, objawy ze strony układu pokarmowego, zapalenia jamy ustnej, zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego

• połączenie ampicyliny z inhibitorem β- laktamazy - sulbaktamem w jednym preparacie stosowane jest w zakażeniach układu oddechowego, pokarmowego,moczowego, tkanek miękkich, kości, w zakażeniach N.gonorrhoeae opornej na penicyliny

HETACYLINA

• ten sam zakres działania i wskazania co ampicylina, różni się tylko tym ze silniej łączy się z białkami krwi

AMOKSYCYLINA ( Amoxicilline, Hiconcil, Amotaks, Amoxil, Amoxycylline, Duomax, Ospamox, kaps.,tabl.,inj.)

• budowa, właściwości i wskazania zbliżone do ampicyliny i podobnie jak ona wrażliwa na penicylinazy

• różnica polega na tym ze amoksycylina szybciej i prawie całkowicie wchłania się z pp, obecność pokarmu nie ma wpływu

• słabiej działa na Shigella

• wskazania: zakażenia dróg moczowych, żółciowych, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rzeżączka, zapalenie ucha środkowego

• połączenie amoksycyliny z inhibitorem β- laktamazy - kwasem klawulanowym w jednym preparacie jest obecnie coraz częściej stosowane, rozszerzone zostaje działanie amoksycyliny na wiele bakterii wytwarzających β- laktamazy,

Karboksypenicyliny

• różnią się od aminopenicylin skutecznościa wobec Pseudomonas aeruginosa, indolododatnie gatunki Proteus oraz niektóre enterobakterie

• mało skuteczne w leczeniu zakażeń wywołanych przez bakterie G+

• są rozkładane przez penicylinazy gronkowcowe

KARBENICYLINA( Carbenicillin inj.)

• nietrwała w środowisku kwaśnym dlatego podawana pozajelitowo

• w 53% wiąże się z białkami krwi

• stosuje się ją w zakażeniach szczepami pałeczek G- układu moczowego, oddechowego, dróg żółciowych, w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, w zakażeniach pooperacyjnych

• działania niepożądane: podrażnienie i ból w miejscu wstrzyknięcia, trombocytopenia

KARINDACYLINA i KARFECYLINA( Carfecillin tabl.) - estry karbenicyliny, trwalszymi w środowisku kwaśnym, stosowane w zakażeniach układu moczowego wywołanych pałeczkami jelitowymi i Pseudomonas aeruginosa

TIKARCYLINA

• działa na pałeczki ropy błękitnej

• stosuje się wyłącznie w leczeniu ciężkich zakażeń wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa i indolododatnie szczepy Proteus

• podawany i.v i i.m

Ureidopenicyliny

• szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego

• azlocylina(Azolcillin inj.), mezocylina, piperacylina (Piperacillin inj.), apalcylina

• skuteczne w zakażeniach Enterobacteriaceae, beztlenowcami oraz Pseudomonas aeruginosa (silniej niż poprzednie)

• rozkładane przez penicylinazy gronkowcowe,

• wykazują większą oporność na β- laktamazy wytwarzane przez bakterie G-

• wydalana z moczem, w mniejszym stopniu z żółcią

• stosowane są w ciężkich zakażeniach dróg oddechowych, żółciowych, moczowych, w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych bakteriami G- jak i flora mieszaną

Penicyliny oporne na β- laktamazy wytwarzane przez bakterie G+

• temocylina

• formidacylina

TEMOCYLINA

• aktywna wobec Enterobacteriaceae, H.influenzae, Neisseria spp., Moraxella catarrhalis

• praktycznie nie działa na Pseudomonas aeruginosa i Serratia

• nie wchłania się z pp

• stosowana w zakażeniach układu moczowego, dróg żółciowych, układu oddechowego wywołanych przez G- pałeczki wytwarzające β- laktamazy

• podawana i.v i i.m.

Inhibitory β- laktamaz

• kwas klawulanowy

• sulbaktam

• tazobaktam

unieczynniają β- laktamazy wytwarzane przez niektóre bakterie zarówno G+ jak i G- , działają przez hamowanie aktywności enzymu w wyniku nieodwracalnego związania z jego miejscem aktywnym

Augmentin, Amosiklav, Curam, Ramoclav,tabl., syrop,inj.- amoksycylina + kwas klawulanowy

Unasyn tabl.,zawiesina - ampicylina + sulbaktam

Tazocin inj.- piperacylina + tazobaktam

CEFALOSPORYNY i CEFAMYCYNY

To grupa antybiotyków działająca bakteriobójczo, o mechanizmie zbliżonym do penicylin. Hamują syntezę ściany komórki bakteryjnej. Cefalosporyny są w zasadzie aktywne wobec gronkowców, w tym także wytwarzających β-laktamazy, choć aktywność poszczególnych związków jest różna.

Działania niepożądane:

• toksyczność ogólna i narządowa jest mała

• najczęściej są to reakcje alergiczne w postaci odczynów skórnych, gorączki, eozynofilii, choroby posurowiczej, a nawet wstrząsu anafilaktycznego

• często występuje bolesność i stwardnienie w miejscu wstrzyknięcia i.m.

• po podaniu i.v występuje niekiedy stan zapalny żyły i tworzenie przyściennego zakrzepu

• po cefalosporynach podawanych doustnie mogą wystąpić objawy ze strony układu pokarmowego

• niektóre cefalosporyny, np. cefoperazon, cafamandol mogą wywołać reakcję disulfiramopodobne oraz skazę krwotoczną

Cefalosporyny można podzielić na 4 generacje

Cefalosporyny I generacji

Zalicza się m.in.: cefazolinę(Cefazin-Sandoz, Biofazolin, Tarfazolin inj.), cefradynę(Sefril kaps.,inj.,gran do zawiesiny), cefalorydynę, cefaglicynę, cafaleksynę(Cefaleksyna, Cephalexin, Keflex, kaps.,zawiesina), cefalotynę, cefapirynę(Cefatrexyl inj.,), cefatril, cefadroksyl(Duracef, Biodroksyl,kaps.tabl.granulat do zawiesiny).

Zakres działania tych cefalosporyn odpowiada zakresowi aminopenicylin i penicylin izoksazolinowych, jest dość szeroki. Silniej niż penicyliny działają na pałeczki zapalenia płuc.

Praktycznie nie działają na enterokoki i H.influenzae. Słabo działają również na pałeczki Salmonella, i nieskuteczne są w zakażeniach wywołanych przez Proteus spp. i Pseudomonas aeruginosa.

Działają bardzo silnie bakteriobójczo na bakterie G+

Wskazanie lecznicze: zapalenia płuc, zakażenia bakteriami opornymi na penicyliny (zapalenia dróg oddechowych, moczowych, zakażenia pooperacyjne) oraz przypadki nadwrażliwości na penicyliny.

Cefalosporyny II generacji

Należa do nich: cefaklor, cefuroksym, cefamandol, cefprozil, ceftriazyna, cefonicid, cefotiam

Charakteryzują się silnym działaniem bakteriobójczym w stosunku do bakterii G-, słąbiej działają na bakterie G+, wyjątkiem jest cefamandol. Są bardziej oporne na działanie β-laktamaz niż cefalosporyny I generacji.

Stosowane są w zakażeniach bakteriami opornymi na aminopenicyliny i u chorych nadwrażliwych na te antybiotyki. Stosuje się je w zakażeniach dróg moczowych, oddechowych, żółciowych, w rzeżączce, zapaleniu wsierdzia, zakażeniu dróg rodnych oraz w zakażeniach pooperacyjnych.

CEFAMANDOL(Tarcefandol,inj.,)

• szczególnie skuteczny w zakażeniach Haemophilus influenzae opornych na penicyliny

• w stosunku do innych cefalosporyn II generacji działa najsłabiej i tylko w śladowych ilościach przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego, dlatego nie ma zastosowania w leczeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

• okres półtrwania wynosi 0,8-1h

• z białkami krwi łączy się w 70-75%

• wydalany z moczem

CEFAKLOR (Panclor, Ceclor, Vercef,Cek,kaps.,tabl.,zawiesina)

• może być podawany doustnie

• z białkami krwi wiążę się w 25%

• t0,5 wynosi 0,8h

• skuteczny w zakażeniach dróg oddechowych wywołanych przez H. Influenzae

CEFUROKSYM(Biofuroxym, Novocef, Plixym, Tarsime, Zinacef inj.,)

• różni się od cefamandolu większą opornością na działanie β-laktamaz i dłuższym okresem półtrwania 1,7h

• wskazania terapeutyczne są podobne jak przy cefamandolu

• dawkowany i.v i i.m.

Aksetil cefuroksymu(Bioracef, Ceroxim,Zinnat,tabl.,zawiesina)

• stosowany w zakażeniach układu oddechowego, moczowego i rzeżączce

• powinien być przyjmowany w trakcie posiłku (antybiotyk w zawiesinie) lub po posiłku (tabletki)

CEFPROZIL

• dobrze wchłania się po podaniu doustnym,

• dostępność biologiczna wynosi ok 90%

• z białkami osocza wiąże się w 36%

• t0,5 wynosi 1,5h

• stosowany w zapaleniach ucha środkowego, oskrzeli, zatok, migdałków i gardła

• skuteczność porównywalna z cefaklorem

Cefalosporyny III generacji

Należą: cefoperazon, cefotaksim, ceftriakson, ceftizoksym, cefsulodyna, cefmenoksym, cefpiramid, ceftazidim,

doustnie stosowane: cefiksim, ceftibuten, cefetamet, cefpodoksym.

Działają one przede wszystkim na liczne bakterie G- takie jak Proteus, Enterobakter spp., Pseudomonas aeruginosa, Neisseria gonorrhoeae, H.influenzae, Klebsiella spp.,E.coli, słabiej w stosunku do Salmonella i Shigella. Ich działanie na bakterie G+ jest słabsze niż cefalosporyn I generacji i niektórych penicylin, działają na różne szczepy Staphylococcus, Streptococcus zarówno wytwarzające jak i nie wytwarzające β-laktamaz.

Cefalosporyny III generacji lepiej przenikają do płynu mózgowo-rdzeniowego stąd ich zastosowanie przy zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez bakterie G-.

Zastosowanie:

• zakażeniach układu oddechowego

• pokarmowego

• zapalenia pęcherzyka żółciowego

• zapalenie dróg moczowych

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• zapalenie skóry, tkanek miękkich, stawów, kości,

• zapalenie dróg rodnych

• rzeżączka

• zakażenia szpitalne wywołane przeze wszystkim przez bakterie G-

Wszystkie cefalosporyny III generacji do stosowania doustnego mają podobne działania niepożądane najczęściej ze strony układu pokarmowego (biegunki, wymioty, bóle brzucha, nudności)

CAFOTAKSIM(Tarcefoksym,Biotaksym, Rantaksym, Cefotaksym,inj.)

• był pierwszą cefalosporyną III generacji do stosowania parenteralnego wprowadzoną do lecznictwa

• w odróżnieniu od innych cefalosporyn III generacji cefotaksim jest metabolizowany w wyniku czego powstaje czynny metabolit deacetylocefotaksim, aktywny zwłaszcza wobec gronkowców i paciorkowców

CEFOPERAZON(Biocefazon, Dardum, Cefobid,inj.)

• charakteryzuje się dobrym przenikaniem do tkanek, w tym także do układu nerwowego

• w większości wydalany z żółcią(w 70-80%)

• w żółci stężenie tego antybiotyku przekracza 100 razy jego stężenie w surowicy

• skuteczny nie tylko w zakażeniach bakteriami G- ale także G+

• skuteczny wobec Pseudomonas aeruginosa

CEFTRIAKSON(Biotrakson, Lendacin,Rocephin inj.,)

• bardzo skuteczny w zakażeniach wywołanych przez bakterie z rodzajów Proteus, H.influenzae oraz Neisseria gonorrhoeae,

• słabiej niż cefoperazon działa na P.aeruginosa

• z moczem wydala się w 60-65%, z żółcią w 35-40%

• ma najdłuższy t0,5= 8h

CEFTAZIDIM (Biotum, Fortum,Mirocef inj.)

• działa bakteriobójczo na P.aeruginosa, N.gonorrhoeae, Proteus spp.,Providencia spp., E.coli i inne G- tlenowe pałeczki jelitowe

• słabiej działa na bakterie beztlenowe oraz bakterie G+ zwłaszcza gronkowce

• dobrze przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego stad stosowany w zapaleniach opon m-rdz.

CEFIKSIM(Suprax tabl.,zawiesina)

• doustna cefalosporyna III generacji

• stosowany w zakażeniach układu oddechowego

• niepowikłanych zakażeniach układu moczowego i w rzeżączce

CEFTIBUTEN(Cedax kaps.)

• bardzo dobra biodostępność

• t0,5 = 2-4h

• z białkami osocza wiąże się w 70%

• stosowany w zakażeniach układu oddechowego, dróg moczowych, przewodu pokarmowego i w rzeżączce

CEFETAMET(Tracevis tabl.)

• stosowany w zakażeniach układu oddechowego, dróg moczowych, rzeżączce

• t0,5=2-3h

• wydalany z moczem w postaci niezmienionej

Cefalosporyny IV generacji

• cefepim, cefpirom(Cefpirom inj.)

• cechą charakterystyczną tej grupy jest ich skuteczność w ciężkich zakażeniach opornych na inne antybiotyki, wywołanych przez Enterobacteriaceae

CEFEPIM(Cefepim inj.)

• działa bakteriobójczo na Enterobacteriaceae, P.aeruginosa, H.influenzae, Moraxella catarrhalis, N.gonorrhoeae, gronkowce

• jest stosowana w ciężkich zakażeniach układu moczowego i oddechowego w przypadku oporności bakterii na inne cefalosporyny

CEFAMYCYNY

• nieliczna grupa o tym samym mechanizmie działania co penicyliny i cefalosporyny

• działają bakteriobójczo

• cefoksytyna i cefotetan

KARBAPENEMY

• pólsyntetyczne antybiotyki β-laktamowe

• bardzo szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego i duża oporność na działanie β-laktamaz

• należą tu: imipenem, meropenem

• nowsze niestosowane w Polsce: biapenem, panipenem,lanapenem, ertapenem

• mechanizm działania podobny do penicylin i cefalosporyn - hamowanie syntezy ściany bakteryjnej

• imipenem rozkładany jest przez dehydropeptydazę I proksymalnych kanalików nerkowych - powoduje ona utratę aktywności tego antybiotyku w celu wydłużenia t0,5 i zmniejszenia nefrotoksyczności imipenem podawany jest w połączeniu z inhibitorem dehydropeptydazy I

• zakres działania bakteriobójczego obejmuje zarówno bakterie G+ jak i G- tlenowe i beztlenowe

• stosuje się je w ciężkich, opornych na inne antybiotyki posocznicach i zakażeniach układu oddechowego, pokarmowego, moczowego, dróg rodnych, skóry, tkanek miękkich, kości, stawów

• powinny być stosowane w ostateczności

IMIPENEM(Tienam inj.)

• podaje się wyłącznie pozajelitowo(nie wchłania się z pp) najczęściej w postaci wlewu i.v

• stosowany w leczeniu zakażeń wielobakteryjnych oraz mieszanych tlenowo-beztlenowych, najczęściej dotyczących jamy brzusznej, dolnych dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego, kości, stawów, skóry i tkanek miękkich

MEROPENEM (Meronem inj)

• podawany dożylnie

• nie wymaga dodatku inhibitora

Działania niepożądane:

• ze strony układu pokarmowego

• przypadki pogorszenia czynności wątroby, nerek, drgawki, reakcje alergiczne, zakrzepowe zapalenia żył

Przeciwwskazania:

• nadwrażliwość na te leki

• ciąża

• okres laktacji

Interakcje

• antagonizm z wieloma antybiotykami β-laktamowymi: aztreonamem, piperacyliną, tikarcyliną, cefotaksimem, cefoperazonem

• synergizm z fluorowanymi chinolonami i antybiotykami aminoglikozydowymi

MONOBAKTAMY

• należą tu: aztreonam, karumonam, tigemonam

• działaja silnie bakteriobójczo w stosunku do bakterii G- , działaja silniej niż cefalosporyny III generacji

• nie działają na bakterie G+ i beztlenowce

• najczęściej stosowanym jest aztreonam

AZTREONAM(Azactam inj.)

• t0,5= 1,5h

• wydalany z moczem w postaci niezmienionej (60%)

• bardzo dobrze przenika do żółci, nerek, gruczołu krokowego, płynu opłucnowego, płynu otrzewnowego, płynu stawowego, worka osierdziowego, mięśni szkieletowych i plwociny

• stosowany w ciężkich opornych na inne antybiotyki zakażeniach układu oddechowego, moczowego, pp, dróg rodnych, kości, stawów, skóry i tkanek miękkich wywołanych przez bakterie G-, leczenie rzeżączki

• w celu rozszerzenia zakresu przeciwbakteryjnego można go stosować z penicylinami oksazolilowymi i(lub) metronidazolem

• jest dobrze tolerowany

• niekiedy występują skórne odczyny alergiczne, zapalenia żył w miejscu podania, zaburzenia żółądkowo-jelitowe,

• stosowany i.m lub i.v

MAKROLIDY

Nazwa antybiotyków pochodzi od słów makro(duży) i oligo(lakton), odzwierciedla to wielkość cząsteczki leków mającej 12-16-atomowy makrocykliczny rdzeń laktanowy. Wytwarzane są przez grzyby rodzaju Streptomyces oraz niektóre bakterie(np. Arthrobacter spp.)

Mechanizm działania

Makrolidy, a także antybiotyki z grupy streptogramin(np. Pristinamycyna) wiążą się z rybosomami bakterii, a ściślej z ich podjednostką 50S. Prowadzi to do zahamowania translokacji peptydylotransferazy i uszkodzeniu procesu biosyntezy białek bakteryjnych. Makrolidy i streptograminy mogą się wzajemnie wypierać z miejsc wiązania w rybosomach.

Zakres działania

• zbliżony do penicylin naturalnych, jednak jest rozszerzony na inne drobnoustroje np. Chlamydia spp.,Campylobacter spp., Bordetella pertussis, Mycoplasma pneumoniae

• nie działają na wirusy i grzyby

ERYTROMYCYNA(Erythromycin, Erytromycinum, Aknemycin, draż, zawiesina,inj., maść)

• jako zasada wrażliwa jest na kwas solny dlatego podawana jest w formie specjalnych tabletek lub kapsułek rozpuszczających się dopiero w dwunastnicy

• estry erytromycyny są bardziej oporne na kwas solny(np. estrolan erytromycyny)

• stearynian acetyloerytromycyny jest hydrolizowany w organizmie do erytromycyny, sam również jest związkiem aktywnym

• estrolan erytromycyny jest nieaktywny, działanie uzyskuje dopiero w wyniku hydrolizy do erytromycyny

• erytromycyna łatwo przenika do tkanek

• duże stężenia występują w tkance płucnej, płynie opłucnowym i otrzewnowym

• lek gromadzi się w wątrobie, wydalany z żółcią

• powoduję hamowanie aktywności cytochromu P450 w wątrobie, powodując niekorzystne działania wielu leków

• wskazania: zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae i Chlamydia trachomatis oraz w zakażeniach Legionella pneumophila, w zakażeniach górnych dróg oddechowych, zakażeniach wywołanych przez Corynebacterium diphteriae oraz w chlamydiozie dróg rodnych

• działania niepożądane: zaburzenia ze strony układu pokarmowego, hepatotoksyczność

SPIRAMYCYNA(Rovamycine tabl.)

• wskazania do stosowania podobne jak erytromycyna

Nowsze makrolidy

• zbliżony zakres działania do erytromycyny

• słąbiej działają na bakterie G+ nieco silniej na Chlamydia spp., Haemophilus influenzae

• leki te działają dłużej i wykazują lepszą biodostępność po podaniu doustnym

AZITROMYCYNA(Sumamed, Azitrox, Azimycin, tabl.,kaps.,syrop)

• wchłania się z przewodu pokarmowego jednak jedzenie obniża jego biodostępność o 40%

• osiąga duże stężenie w tkankach a także w fibroblastach

• dość silnie działa na H.influenzae i Campylobacter spp., przede wszystkim na Chlamydia spp., Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila, N.gonorrhoeae i Fusobacterium spp.,

• działa również na niektóre pierwotniaki Toxoplasma gondii, Plasmodium spp., Cryptosporidium

ROKSYTROMYCYNA(Rulid, Rolicin, Roxitron tabl.)

• dobrze wchłania się z pp, pokarm zmniejsza biodostępność 2-krotnie

• t0,5=12h

• skuteczna w zakażeniach H.influenzae, Chlamydia spp.,

• nie hamuje aktywości wątrobowego cytochromu P450

KLARITROMYCYNA(Klacid, Klabax, Klabion,Fromilid,Taclar, inj.,tabl.,zawiesina)

• działanie zbliżóne do erytromycyny

• jest trwała w środowisku kwaśnym żołądka

• pokarm nie wpływa na wchłanianie leku

• t0,5=4-5h

• uzyskuje duże stężenie w tkance płucnej

• szczególnie duża aktywność wobec paciorkowców i gronkowców oraz Listeria spp. I Corynebacterium spp.,

• stosowana w zakażeniach układu oddechowego, zatok przynosowych, gardła

• podaje się również u chorych z owrzodzeniem żołądka i dwunastnicy (Helicobacter pylori)

LINKOZAMIDY

• klindamycyna i linkomycyna

• hamują biosyntezę białek bakteryjnych, wiążąc się z podjednostką 50S rybosomów

• hamują rozwój tlenowych bakterii G+ oraz bakterii beztlenowych

• nie mają wpływu na bakterie G- tlenowe

• działają na niektóre pierwotniaki np. Plasmodium oraz Mycoplasma spp., Chlamydia spp.,

• dość dobrze wchłaniają się z pp

• łatwo przenikają do kompartmentu komórkowego, kości,stawów,

• eliminowane przez wątrobę

• są względnie mało toksyczne

• mogą wywołać zaburzenia czynności pp, skórne odczyny alergiczne, leukopenię, zaburzenia czynnościowe wątroby i żółtaczkę

• klindamycyna może powodować bardzo groźne, niekiedy kończące się zejściem śmiertelnym rzekomobłoniaste zapalenie jelit, wywołane przez Clostridium difficile

KLINDAMYCYNA(Dalacin C, Klimicin, Klindamycin-MIP,Clindacne, kaps.,inj.,)

LINKOMYCYNA(Lincocin, Lincomycin, Lincomycinum hydrochloricum, kaps., inj.,)

ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE

• liczna grupa antybiotyków bakteriobójczych

• mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych oraz na uszkadzaniu struktury i funkcji błony cytoplazmatycznej

• zaburzenie syntezy białek polega na nieodwracalnym wiązaniu aminoglikozydów z podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego - powstają fałszywe białka

• mają węższy zakres działania niż antybiotyki β- laktamowe

• źle wchłaniają się z pp

• są nefrotoksyczne, ototoksyczne, mogą powodować występowanie skórnych odczynów alergicznych, bóle stawowe, hipertermie

• są podstawą w leczeniu ostrych uogólnionych zakażeń wywołanych przez pałeczki jelitowe, niektóre inne tlenowe pałeczki G-

• wykazują aktywność bakteriobójczą wobec: Enterobacteriacae( E.coli, Klebsiella spp., Enterobacter spp.,Proteus spp.,) Pseudomonas aeruginosa, Neisseria spp., Brucella spp., Pasteurella spp., Haemophilus spp.,

• kanamycyna i streptomycyna mogą działać na Mycobacterium tuberculosis

• aminoglikozydy działają także na gronkowce w tym także gronkowiec złocisty

• aktywność wobec paciorkowców jest znikoma

• nie działają na beztlenowce

• dobrze wchłąniają się po podaniu i.m.,

• dobrze przenikają do jam ciała i krążenia płodowego, słabo do płynu mózgowo-rdzeniowego

• wydalane przez nerki w postaci nie zmienionej

• przeciwwskazania: nadwrażliwość, ostra niewydolność nerek i wątroby, znaczne upośledzenie słuchu, ciąża)

• mogą być stosowane u kobiet karmiących

• aminoglikozydy dzieli się na:

antybiotyki I generacji(„stare” aminoglikozydy)

- streptomycyna

- kanamycyna

- neomycyna

antybiotyki II generacji („nowe”)

- gentamycyna

- tobramycyna

- amikacyna

- netilmicyna

- sisomicyna

- isepamicyna

STREPTOMYCYNA(Streptomycinum, Streptomycin sulfate, inj.)

• otrzymywana z pleśni grzyba Streptomyces griseus

• obecnie rzadko stosowana ze względu na toksyczność

• stosowana w terapii gruźlicy w skojarzeniu z innymi lekami przeciwgrużliczymi

• stosowana w leczeniu dżumy, tularemii i brucelozy

KANAMYCYNA

• stosowana obecnie rzadko

• może być podawana w zakażeniach układu moczowego bakteriami G-

• wyjałowienie pp przed operacjami na jelicie grubym

GENTAMYCYNA,TOBRAMYCYNA, NETILMICYNA, SISOMICYNA

• podstawowe antybiotyki w zakażeniach wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter spp.,Proteus spp., E.coli, S.aureus i Klebsiella pneumoniae

• podstawowe wskazania to zakażenia bakteriami G- układu moczowego, zakażenia towarzyszące oparzeniom, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, paciorkowcowe zapalenie wsierdzia(tu kojarzone z aminopenicylinami), zapalenia gruczołu krokowego,

• w zakażeniach beztlenowcami kojarzy się z metronidazolem

Gentamycyna(Gentamicin, Garamycin, Gentamycin, inj., Dexamytrex(+deksametazon - maść,krople do oczu)

Tobramycyna(Brulamycin, Nebcin,Obracin inj., Tobrex-krople, maść do oczu)

Netilmycyna(Netromycin inj.,)- ma mniejsze działanie ototoksyczne

AMIKACYNA(Biodacyna, Amikin inj., Biodacyna ophtalmicum 0,3% krople do oczu)

• pochodna kanamycyny

• stosowana w zakażeniach E.coli, Klebsiellaspp.,Proteus spp.,Pseudomonas aeruginosa

• stosowana zwłaszcza w ciężkich zakażeniach szpitalnych wywołanych przez bakterie G-

NEOMYCYNA(Neomycinum tabl.,maść do oczu, aerozol)

• nie jest obecnie stosowana ze względu na silne działanie ototoksyczne i nefrotoksyczne

• była stosowana do wyjałowienie pp przed zabiegami na jelicie grubym

TETRACYKLINY

• to antybiotyki bakteriostatyczne o szerokim zakresie działania na bakterie G+ jak i na G-, działają także na Rickettsia, Mycoplasma, Chlamydia, Spirocheta

• słabo działają bakteriostatycznie w zakażeniach wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa i pierwotniaki

• nie działają na grzyby i wirusy

• są nadal uważane za leki z wyboru w leczeniu zakażeń wywołanych przezrodzaje Chlamydia, Rickettsia(dur osutkowy, gorączka Gór Skalistych, gorączka Q) Mycoplasma, w dżumie, brucelozie, cholerze, tularemii, wrzodzie miękkim i ziarniaku zakaźnym

• mechanizm działania polega na hamowaniu biosyntezy białka i procesów fosforylacji w komórkach bakteryjnych, wiąże się z podjednostką 30S rybosomu komórki bakteryjnej

• tetracykliny dzielimy na naturalne i modyfikowane

Tetracykliny naturalne

• chlorotetracyklina, oksytetracyklina(Oxyteracyna 3%-maść, Oxycort-aerozol,maść), tetracyklina(Tetracyclinum, drażetki,maść, zawiesina) - otrzymywane biosyntetycznie z pleśni Streptomyces

• łatwo przenikają do tkanek, gdzie są rozmieszczane stosunkowo równomiernie, przenikają także przez barierę łożyskową do płodu

• t0,5=8h

• wydalane głównie przez nerki, w tym 20% w postaci czynnej, oraz niewielkich ilościach z żółcią

• wskazania do stosowania: Mycoplasma, Rickettsia, Chlamydia, zakażenia dróg żółciowych mieszaną florą bakteryjną, rzadziej w zakażeniach przewodu pokarmowego i oddechowego

• działania niepożądane: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, przy długim stosowaniu wtórne zakażenia bakteryjne i grzybicze, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, skórne odczyny alergiczne, zmiany w obrazie krwi, nefrotoksyczność, hepatotoksyczność

• przeciwwskazania: nie podaje się kobietom w ciąży i dzieciom poniżej 12 roku życia (powoduje odkładanie się kompleksu tetracyklino-wapniowo-foforanowego- trwałe przebarwienie zębów, podatność na próchnicę)

• interakcje: antagonizm z penicylinami, cefalosporynami, pokarm zmiejsza ich wchłanianie dlatego podawać 1h przed lub 2 h po posiłku, nie podawać z przetworami mlecznymi, ulegają chelatcji przy podawaniu leków zawierających jony wapnia, glinu, magnezu, żelaza

Tetracykliny modyfikowane

• rolitetracyklina, metacyklina, doksycyklina, minocyklina

• rolitetracyklina - charakteryzuje się tym ze po podaniu pozajelitowym szybko uzyskuje duże stężenia we krwi i tkankach, kilkakrotnie większe niż tetracykliny naturalne, wydalana z moczem podaje się ją i.v lub i.m

• metacyklina - otrzymywana syntetycznie z oksytetracykliny, lepsze wchłanianie z pp niż tertracykliny naturalne, podawana doustnie

• doksycyklina(Doxycyclinum, Doxycycline, Dotur, kaps.,syrop, inj.,) - znacznie lepiej wchłania się z pp niż t.naturalne i modyfikowane, jest od nich mniej nefrotoksyczna, t0,5=15-20h, pokarm, produkty mleczne nie mają wpływu na wchłanianie, charakteryzuje się przedłużonym działaniem

• minocyklina - ma podobne do doksycykliny przedłużone działanie, aktywna także wobec Neisseria meningitidis

ANTYBIOTYKI PEPTYDOWE

• peptydy cykliczne

• glikopeptydy

• lipopeptydy

• depsypeptydy (streptograminy)

Spośród tych leków jedynie streptograminy uważane są za leki dobrze tolerowane i dobrze wchłaniające się z pp

Streptograminy

• to duża grupa naturalnych peptydów wytwarzanych przez szczepy Streptomyces spp.

• każdy rodzaj streptograminy składa się przynajmniej z dwóch całkowicie odrębnych związków (grupy A i grupy B) komponent A przypomina swoją budową wielonienasycone cykliczne peptolidy, składnik B to cykliczne heksadepsypeptydy

• pristinamycyna, wirginiamycyna, chinupristyna(jest pochodną syntetyczną pristinamycyny grupy A), dalfopristyna(otrzymana z pristinamycyny grupy B)

• mechanizm polega na hamowaniu syntezy białek drobnoustroju chorobotwórczego na poziomie rybosomalnym, wiążąc się z ściśle określonym miejscem podjednostki 50S rybosomu bakteryjnego - działanie podobne do makrolidów i linkozamidów

• wykazują aktywność bakteryjną w stosunku do szerokiego zakresu tlenowych i beztlenowych bakterii G+, a także niektórych organizmów G-

• chinupristyna i dalfopritina działają ze sobą synergistycznie co powoduje ze łączne działanie obydwu składników jest wielokrotnie silniejsze niż aktywność pojedynczego komponentu antybiotyku

• streptograminy wykazują aktywoność wobec erytromycyno- i meticylinoopornych szczepów Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes, Bacteroides fragilis, Clostridium perfringens, Neisseria gonorrhoeae

• mieszaniana chinupristyny/dalfopristyny dostępna jest w jednym preparacie złożonym - wskazania kliniczne: szpitalne zakażenia płuc, zakażenia skóry i tkanek miękkich, ciężkie zakażenia Enterococcus faecium oporne na wankomycyne

• działania niepożądane: reakcje miejscowe- zapalenie żył, obrzęk, zakrzepowe zapalenia żył, reakcje ogólnoustrojowe- bóle stawowe i mięśniowe, nudności, wymioty, biegunkę i wysypkę skórną

Peptydy cykliczne

POLIMYKSYNY

• to grupa antybiotyków polipeptydowych wytwarzanych przez wiele szczepów zarodnikujących Bacillus polymyxa

• polimyksyny A, B, C, D, E - zastosowanie w medysynie polimyksyna B i E

• działają bakteriobójczo a mechanizm ich działania polega na uszkodzeniu błony cytoplazmatycznej bakterii

• zakres działania jest wąski - działają przede wszystkim na bakterie G-

• nie wchłaniają się z pp

• podawane doustnie wykazują miejscowe działanie bakteriobójcze

• t0,5= 2-5h

• wydalane przez nerki po podaniu pozajelitowym i z kałem po podaniu doustnym

• stosowane doustnie w zakażeniach przewodu pokarmowego wywołanych przez oporne na inne antybiotyki szczepy E.coli, oraz pałeczki Salmonella i Shigella

• pozajelitowo stosowane w ciężkich zakażeniach układu moczowego wywołanych przez bakterie G-, zwółaszcza Pseudomonas aeruginosa oporne na inne antybiotyki (aminoglikozydowe, β-laktamowe)

• toksyczność: neurotoksyczność i nefrotoksyczność

• kolistyna- czyli polimyksyna E (Colistin,kaps.,tabl.,inj.)

BACITRACYNA(Bivacyn, Baneocin, aerozol,krople, maść,puder) - antybiotyk polipeptydowy o działaniu bakteriobójczym, zwłaszcza wobec bakterii G+, nie działa na Enterobakterie ani na Pseudomonas aeruginosa, mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy ściany komórki bakteryjnej, stosowana zazwyczaj miejscowo w zakażeniach skóry i błon śluzowych gronkowcami i paciorkowcami, stosowana także w leczeniu rzekomobłoniastego zapalenia jelit

GRAMICYDYNA- pokrewny bacitacynie antybiotyk peptydowy o znacznej toksyczności, stosowany tylko miejscowo, aktywny wobec bakterii G+, bywa stosowany w preparatach do uszu i oczu

Antybiotyki glikopeptydowe

• wankomycyna, teikoplanina

• działają bakteriobójczo, mechanizm polega na hamowaniu syntezy ściany komórki bakteryjnej

• zakres działania: bakterie G+: gronkowce, paciorkowce, enterokoki

Wankomycyna(Vancocin, Edicin, inj. zawiesina)

• t0,5= 6-8h

• nie wchłania się z pp

• podawana i.v, per os, nie podawac i.m.- ból, martwica

• wskazanie: ciężkie zakażenia gronkowcowe i paciorkowcowe oporne na antybiotyki β-laktamowe

• działania niepożądane: oto- i nefrotoksycznie, nudności, wymioty, skórne odczyny alergiczne,

Teikoplanina(Targocid inj.)

• podobny mechanizm i zakres działania jak wankomycyna,

• słabiej od niej działa nefrotoksycznie oraz nie działa drażniąco miejscowo

• może być podawana i.m

• silniejsze działanie bakteriobójcze w stosunku do Clostridium difficile niż wankomcyna

• podawana i.v, i.m

Lipopeptydy

Daptomycyna- stosowany głównie w zakażeniach skóry wywołanych przez oporne na leki szczepy bakterii G+

Inne antybiotyki

KWAS FUSIDOWY(Fucidine, tabl.,inj.,krem,maść, żel)

• antybiotyk o budowie steroidowej, otrzymany z pleśni grzyba Fusidium coccineum

• działa bakteriostatycznie na bakterie G+, szczególnie na gronkowce oporne na penicyliny

• mechanizm polega na hamowaniu biosyntezy białka bakterii

• t0,5=4-5h

• dobrze przenika do tkanek a nawet kości

• wydala się przede wszystkim z żółcią

• stosowany tylko w zakażeniach gronkowcowych opornych na penicyliny

• wadą jest powstawanie szybkiej oporności bakterii na ten związek

• podawany per os , i.v ,miejscowo

• objawy niepożądane: zaburzenia ze strony pp

CHLORAMFENIKOL(Detreomycyna, Cusi-chloramphenikol, drażetki, kaps.,inj.,maść)

• antybiotyk bakteriostatyczny

• ma szeroki zakres działania G+ jak i G-

• silnie działa na Salmonella typhi i paratyphi

• oporne na działanie chloramfenikolu są pałeczka ropy błękitnej, prątki kwasooporne, niektóre laseczki i wirusy

• mechanizm działania polega na hamowaniu biosyntezy białek i lipidów w komórce bakterynej

• łatwo wchłania się z pp

• t0,5=3-4h

• wydalany z moczem oraz w niewielkiej ilości z żółcią

• obecnie rzadko stosowany ze względu na swe toksyczne działanie na układ krwiotwórczy

• podstawowe wskazania: terapia duru brzusznego, plamistego, paradurów, zapalenia opon mózgowych wywołanych przez Haemophilus influenzae i zakażeń układu oddechowego wywołanych przez Klebsiella pneumoniae, stosowany miejscowo w ropnych chorobach skórnych i spojówek

• przeciwwskazania: choroby wątroby, ciąża, uszkodzenie układu krwiotwórczego

• działania niepożądane: ze strony układu krwiotwórczego- niedokrwistość, trombocytopenia, objawy uszkodzenia szpiku mogą wystąpić nawet po kilku tygodniach lub kilku miesiącach po zakończeniu leczenia chloramfenikolem, liczne zaburzenia ze strony pp, wtórne zakażenia grzybicze

• interakcje: antagonizm z penicylinami i cefalosporynami, antybiotykami makrolidowymi

• podawany per od, i.m, i.v , zewnętrznie stosowany w kroplach do oczu oraz w maściach

MUPIROCYNA(Bactroban, Mupirox, maść)

• antybiotyk o działaniu miejscowym, ponieważ jest bardzo szybko i w dużym stopniu metabolizowana w organizmie

• mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy białka w komórce bakteryjnej

• działa miejscowo na gronkowce, w tym złociste, oporne na antybiotyki, paciorkowce, niektóre beztlenowce(Clostridium spp.), a także na Haemophilus influenzae, Neisseria spp., Klebsiella spp., Proteus spp.,E.coli,

• nie działa w zakażeniach wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa, Bacteroides fragilis, enterokoki

• nie działa na fizjologiczną mikroflorę skóry

• aktywność przeciwbakteryjna zwiększa się w kwaśnym pH skóry

• jest stosowana wyłącznie miejscowo- w czyraczycach, zakażonym wyprysku, liszajcu, oparzeniach

• lek z wyboru przy zwalczaniu nosicielstwa gronkowca złocistego u personelu medycznego

• jest dobrze tolerowana niekiedy wywołuje ból, swędzenie, wysypkę, zaczerwienienie i suchość skóry

FUSAFUNGINA(Bioparox, aerozol)

• antybiotyk polipeptydowy o działaniu bakteristatycznym i przeciwzapalnym

• działa przede wszystkim na ziarenkowce G+, Mycoplasma, Legionella, H.influenzae, Candida albicans

• wykazuje wielokierunkowe działanie immunostymulujące i przeciwzapalne

• wzmaga wytwarzanie IL-2, proliferacje NK oraz hamuje wytwarzanie niektórych czynników prozapalnych, jak IL-1 oraz TNF

• działa wyłącznie miejscowo- powierzchniowo

• stosowana w postaci aerozolu

• może wywołać odczyny alergiczne

OKSAZOLIDINONY

• linezolid

• antybiotyk wprowadzony do lecznictwa w 2000roku w postaci tabl.,inj., zawiesin do leczenia wewnątrzszpitalnych zapaleń płuc, zakażeń skóry i tkanki łącznej, posocznic, łącznie z zakażeniami powodowanymi przez meticylinooporne szczepy Staphylococcus aureus

• aktywny także wobec wankomycynoopornych szczepów Enterococcus faecium

• oksazolidynony działają przeciwbakteryjnie w stosunku do organizmów G+

• mechanizm działania oksazolidynonów polega na wiązaniu się z podjednostką 50S rybosomu i blokadzie inicjacji syntezy białka

• działania niepożądane: bóle głowy, uczucie nudności, wymioty, biegunkę

---