Możliwości rozwojowe w zakresie edukacji dorosłych.

W ostatnim dwudziestoleciu stan wejścia jednostek w stan dojrzały uległ istotnej zmianie. Przedmiotem badań stały się zmiany progresywne i regresywne zachodzące we wszystkich okresach życia. Człowiek dorosły, mimo starzenia się organizmu, ma duży potencjał rozwojowy, który jest dla człowieka szansą, której to wykorzystanie zależy od wielu czynników. Do tych czynników zaliczamy: kompetencje autokreacyjną-czyli kompetencja w kierowaniu własnym życiem i rozwojem. Jednostka ukierunkowywana dotąd w swym rozwoju przez wychowawców staje się odtąd sama odpowiedzialna za dalsze korzystanie z posiadanego potencjału. Gwałtownej redukcji ulegają specjalne czynności osobotwórcze, ukierunkowane na rozwój czyli systematyczna nauka pod kierunkiem pedagogów. Głównym zajęciem jednostki staje się praca zawodowa i domowa oraz opieka nad dziećmi. Czynności osobotwórcze obfite w dzieciństwie zanikają zupełnie lub pojawiają się sporadycznie w formie dokształcania zawodowego lub samowychowania.

Upatruje się różnice między biologicznym i psychologicznym pojmowaniem rozwoju. Biologowie rozumieją przez rozwój fizyczny człowieka zmiany w procesie ontogenezy, polegające na rozroście i różnicowaniu się ciała oraz doskonaleniu jego funkcji, zmiany prowadzące do osiągnięcia przez organizm dojrzałości. Rozwój ten jest etapowy i przechodzi on kolejne stadia w ściśle określonym i nieodwracalnym porządku. Osiągnięcie przez organizm postaci dojrzałej oznacza zarazem w biologii kres rozwoju, po którym następuje okres zmian regresywnych, prowadzący do stopniowego spadku sprawności fizycznej, odporności organizmu i kończącego się śmiercią. Współczesna psychologia rozwojowa interesuje się wszelkimi zmianami zachowania, zachodzącymi od urodzenia do śmierci. Rozwój psychiczny człowieka to trwałe zmiany jego zachowania, które sprzyjają rozwiązywaniu zadań jakie wyłaniają się przed daną osobą w sposób korzystny nie tylko doraźnie, lecz także z punktu widzenia pomyślnego przebiegu dalszego jej życia, jako złożonej i wielowymiarowej całości. Cele rozwoju dorosłych są takie same jak cele rozwoju ludzi młodych. Młodzi rozwijają się w kierunku sprawnego operowania abstrakcyjnymi symbolami. Badania wykazują, że dorośli stają się w tej dziedzinie coraz wolniejsi. Rozwój psychiczny w wieku dojrzałym nie przebiega już-jak w dzieciństwie-pod wpływem zaprogramowanego genetycznie rozwoju organizmu oraz intensywnej akulturacji w formie wychowania w rodzinie i nauki szkolnej. Wyznaczają go zmienne wymagania środowiska, związane z pracą, wychowaniem dzieci itp., a także indywidualne aspiracje samej jednostki. D. L. Gutmann stwierdził, że kobiety i mężczyźni przechodzą po pięćdziesiątce zmiany rozwojowe zmierzające w przeciwnych kierunkach. Młodzi mężczyźni są zainteresowani własną siła, pracą zwyciężaniem i władzą nad otoczeniem. Starsi natomiast są bardziej zainteresowani wspólnotą. Mężczyźni młodzi starają się być praktyczni traktują instrumentalnie zarówno świat jak i własne możliwości. Starsi natomiast stają są bardziej wrażliwi na doraźne przyjemności życia i na ból. Natomiast starsze kobiety stają się wdg. Gutmanna, nawet w społeczeństwach patriarchalnych mniej afiliatywne i podporządkowane, bardziej agresywne, władcze, autokratyczne. Są w porównaniu z młodszymi kobietami mniej zainteresowane wspólnotą, a bardziej własnym działaniem. Gutmann tłumaczy te zmiany uwalnianiem się kobiet i mężczyzn, po wypełnieniu obowiązków rodzicielskich, od ograniczeń, narzucanych w toku młodzieńczej socjalizacji przez stereotypy ról męskich kobiecych. Bardziej ogólnie ujmuje zmiany tego rodzaju Gould, którego zdaniem rozwój osobowości człowieka dorosłego polega m.in. na uwalnianiu się od niektórych pozostałości dzieciństwa, które mogą ale nie musza ciążyć na dalszym życiu. Przedmiotem szczególnego zainteresowania czołowych przedstawicieli life-span developmental psychology stały się możliwości rozwoju intelektualnego ludzi dorosłych. Warto tutaj wspomnieć o inteligencji płynnej i skrystalizowanej. Płynna jest wrodzona i po dwudziestym roku życia wykazuje tendencje spadkowe. Natomiast inteligencja skrystalizowana, obejmująca nabyte nawyki umysłowe, strategie rozwiązywania problemów, wyuczony zapas słów, ujawnia pewien wzrost, przynajmniej do pewnego wieku, będący wyrazem rosnącego z czasem doświadczenia. Rozwój inteligencji ludzi dorosłych można zrozumieć, biorąc pod uwagę także przebieg życia jednostki i jego rozmaite warunki.

Przemiany struktury życia uznał Levinson za przedmiot rozwoju i podstawę periodyzacji. Levinson wyróżnił następujące podokresy życia człowieka:

17-22 rok życia: wkraczanie we wczesną dorosłość, (jest to okres pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, jest to okres samodzielności życiowej)

22-28: debiut w świecie dorosłych, (człowiek staje się się faktycznie dorosły, osiągając dojrzałość we wszystkich sektorach życia psychicznego)

28-33: wkraczanie w lata trzydzieste, (Levinson określił ją jako fazę nowicjatu w świecie dorosłych, jej głównym zadaniem jest uformowanie przez jednostkę odpowiedniej dla siebie struktury życia, zdolnej do funkcjonowania w danym otoczeniu)

32-40: stabilizacja, (oznacza większe zaangażowanie się w życie rodzinne, jak i kontynuację obranej drogi rozwoju zawodowego, jednostka zyskuje większą samodzielność i prestiż w zawodzie)

40-45: wkraczanie w wiek średni, (krystalizuje się ocena najważniejszych dokonań, jak i potrzeba podjęcia nowych decyzji a nawet czasem określenia własnej tożsamości)

60-65: późna dorosłość, (badania Levinsona nie objęły tej finalnej części życia, Bromley wyróżnia tu okres przedemerytalny (60-65), emerytalny (65-70) i starczy po 70 roku życia).

Erikson uważa starość za czas osiągania pełnej dojrzałości, mądrości i integracji wewnętrznej. Zadanie rozwojowe w tym okresie polega na akceptowaniu ludzkiej osobowości i własnego życia dzięki mądremu rozumieniu jego biegu. Brak takiej akceptacji, poczucie zmarnowania życia prowadzi w tej fazie ku negatywnemu biegunowi, jakim jest rozpacz.

Przejawem śmiałego poszukiwania nowych pojęć, mogących charakteryzować rozwój myślenia dorosłych, jest wprowadzenie ostatnio w psychologii pojęcia, dotąd uważanego za niegodne ścisłej nauki empirycznej, jakie jest pojęcie mądrości. Odnośnie znaczeń słowa mądrość jedni kładą nacisk na wiedzę, inni na wnikliwe myślenie lub racjonalne działanie. Uwzględniając te klasy znaczeń, mądrość w jej rozumieniu najpełniejszym przypiszemy człowiekowi, którego charakteryzuje łącznie:

- Obszerna wiedza, istotna dla zrozumienia i rozstrzygania ważnych spraw życiowych, nabyta zarówno pośrednio, jak i w wyniku osobistych doświadczeń i refleksji,

- Umiejętność wczesnego dostrzegania i trafnego rozwiązywania istotnych problemów życiowych, oparta na wskazanej wyżej wiedzy oraz na myśleniu wnikliwym i wielostronnym,

- Dojrzała osobowość, wolna od egocentryzmu i otwarta na nową wiedzę, zapewniająca podmiotowi dystans wobec spraw i wobec siebie, brak samozakłamania, łatwe przechodzenie z roli aktora do roli obserwatora własnej i cudzej aktywności, osobowość ułatwiająca trwały rozwój umysłowy.

Określenie, kim jest współczesny człowiek dorosły, należy rozbić na następujące kroki: pojęcia definicji człowieka, określenia specyfiki współczesności oraz analiza pojęcia dorosłości. Wdg. baecjuszowskiej definicji człowieka- rational naturae invdividua substantia -człowiek jest w niej określany jako istota rozumna, zdolna poznać siebie samego, odpowiedzialna za siebie, rządząca sobą. Dzięki rozumności człowiek posiada możliwość poznania nie tylko siebie, ale także całego świata. Dzięki zdolności podejmowania decyzji może wybierać, stanowić, udoskonalać siebie i świat. We współczesnej literaturze andragogicznej mowa jest o kryzysie tożsamości kulturalnej i społecznej wynikającej z ról kobiety i mężczyzny. Mowa jest o konieczności pomocy człowiekowi dorosłemu w wyjściu z kryzysu współczesności. Uczenia człowieka wyjścia z kryzysu przez odnajdywanie perspektyw przez reinterpretacje własnego życia. Dorosły w świetle teorii psychologii humanistycznej jest ,,capable being” zdolny do stawania się, bez określenia do czego, zdolny do samodzielnego myślenia, do odpowiedzialności, do wyboru. Zdolny jest do najbardziej podstawowej możliwości kształcenia się, bycia tym kim jest, ale nie pozostawania nigdy takim, jakim jest. Potencjalność rozwoju jednostki zależy od ofert i bodźców występujących w sytuacjach uczenia się.

Dorosłość zawiera w sobie zjawisko progu, który poprzedza stan ,,jeszcze nie”. Określenie czym jest ów próg, na czym polega, co go wyznacza, czy symboliczne przekroczenie go jest aktem czy też procesem, czy pojawia się jednocześnie we wszystkich wymiarach bytu człowieka jako istoty bio-socjo-kulturowej. Andragogika, traktując dorosłość jako pojęcie orzekające, stwierdzające wiek, ale i wartościujące odwołuje się do norm etycznych, do aprobowanego społecznie wzoru człowieka dorosłego. Musi rozstrzygać czy znaczy to, że niektórzy ludzie nie są dojrzałymi, choć są dorosłymi. Współczesny człowiek częściej ciąży ku młodości jako fazie, z którą się identyfikuje. Chroni się w świat wartości młodych. Dorosłość coraz bardziej daje mu poczucie pewności siebie, ale i poczucie odpowiedzialności za przynależność do struktury społecznej, autorytet i władzę. Jednostka nie chce szybko wkraczać w dorosłość, nie chce podejmować odpowiedzialności. Człowiek przez intuicyjne akty uczucia i myślenia stara się wnikać w rzeczywistość, poznawać ją i doznawać. Może osiągnąć doznania niepowtarzalne i niesprawdzalne, które dają mu poczucie wewnętrznej wolności. Dorosły człowiek umie formułować odpowiedzi na pytania dotyczące siebie jako osoby, członka społeczeństwa i istoty w uniwersum. Jest przygotowany do wykonywania wybranego przez siebie zawodu, umie podnosić swoje kwalifikacje zawodowe, umie dokonywać wyboru wartości moralnych, filozoficznych, politycznych i swojego miejsca w świecie. Potrafi obiektywnie oceniać siebie i innych. Jest dorosłym uczestnikiem interakcji społecznych. Człowiek dorosły w trakcie życia znajduje się w określonych stadiach własnego rozwoju. Rozwój ten może postępować wzwyż, utrzymywać się na pewnym poziomie, zstępować w dół. Należy dodać, że utrzymywanie się na pewnym, tym samym poziomie, nie zawsze wyraża zastój i stagnację. Może oznaczać granice możliwości, których jednostka nie jest już w stanie przekroczyć. Regres wyrażać może cofnięcie się, niewykorzystanie własnych możliwości, stagnację, ale także proces wykolejenia się aż do wynaturzenia człowieka. Żeby zrozumieć proces dojrzewania dorosłego, trzeba skoncentrować się na jego indywidualnej drodze rozwoju, na biegu życia jednostki, który układa się w kontinuum i obejmuje dzieciństwo, młodość i przez dorosłość prowadzi do starości.

Niektórzy politycy społeczni, jak na przykład Julian Auleytner wyrażają przekonanie, iż rozwój ludzkości ewoluować będzie od kwestii społecznej do kwestii ekospołecznej. Człowiek, bowiem coraz bardziej staje się zależny od środowiska, coraz bardziej ważna staje się relacja człowiek-przyroda. W wymiarze narodowym polityka społeczna jest celową działalnością państwa i innych organizacji ograniczającą zagrożenia indywidualne i społeczne oraz wpływającą na humanizację sfery gospodarczej aktywności. Wdg. definicji A. Tymowskiego polityka społeczna jest to określenie tych celów społecznych oraz środków ich realizacji, których polityka ekonomiczna nie może osiągnąć za pośrednictwem mechanizmu rynkowego i stosowania zasady maksymalizacji wyników gospodarczych, celów zapewniającym wszystkim członkom społecznym co najmniej życiowe minimum socjalne i równe szanse startu życiowego oraz zabezpieczenie społeczne w przypadkach losowych i na starość, zgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej. W istniejących (w zachodnich krajach) formach polityki społecznej wyróżniane są następujące modele:

- model (państwa) dobrobytu,

- model świadczeniowy (beneficyjny),

- model budowy świadomości społecznej.

Demokratyzacja życia społecznego przynieść powinna oświacie zmianę relacji między organizatorami, wykładowcami (nauczycielami, osobami odpowiedzialnymi za merytoryczną stronę zajęć) i osobami pragnącymi korzystać z oferty edukacyjnej. Jak w całej edukacji-tak i w oświacie dorosłych (edukacji dorosłych) powinny być upowszechnione podmiotowe stosunki między wszystkimi ludźmi zaangażowanymi w procesy edukacyjne. Edukacji dorosłych przypisuje się wszystkie typowe funkcje oświaty dorosłych. Ma zatem umożliwiać ludziom dorosłym, którzy nie uzyskali dotąd podstawowego wykształcenia (czy też innego wykształcenia uznawanego jako edukacyjny ,,standard”-wykształcenia zawodowego, nawet średniego), zdobycie takiego wykształcenia. Wciąż jeszcze spełniać ma funkcje kompensacyjne, wyrównawcze. Zagadnieniem podstawowym w rozwoju andragogiki jest zakres treści kształcenia (,,rdzeń” kształcenia andragogicznego i wersje ,,odbudowujące” ten rdzeń). W przypadku wielości koncepcji programowych wymagane są klarowne założenia tych koncepcji i konsekwentny, spójny wykład treści kształcenia. Pedagogika dorosłych stoi wobec konieczności modyfikacji procesu, metod i środków kształcenia. W wymiarze poczynań badawczych dotyczy to metodologii studiów i badań.

Nie jest dzisiaj łatwo zdecydować się na wybór, spośród wielu możliwych, trafnego określenia pojęcia ,,edukacja dorosłych”. W Encyklopedii oświaty i kultury dorosłych oświatę dorosłych zdefiniowano jako: system społeczny, którego celem jest zapewnienie młodzieży pracującej i dorosłych wykształcenia ogólnego, zawodowego, zaspokojenie i rozwijanie ich potrzeb kulturalnych oraz kształcenie osobowości. Nawiązując do definicji i uwzględniając współczesne trendy w rozwoju kształcenia dorosłych, wydaje się słusznym zaproponować, by edukację dorosłych określić jako wielość intencjonalnych oddziaływań oświatowo- wychowawczych i wychowawczo-rozrywkowych, których przedmiotem jest człowiek dorosły, a także dorastająca młodzież. Edukacja dorosłych ma kilka charakterystycznych właściwości (cech):

- realizowanie jej przez wielu organizatorów,

- jest organizowana w różnych środowiskach,

- wielość form,

- wielopoziomowość,

- wielowartowność,

- otwartość,

- ścisły związek z interesem określonych grup społecznych i jednostek ludzkich.

Edukacja dorosłych wyrosła z potrzeb życia społecznego. Jest jego posiewem i owocem. W ostatnich latach dokonuje się jeden proces ewolucyjny w oświacie dorosłych. Jest nim zmiana strategii kształcenia dorosłych. Polega na odejściu od globalnej troski o pedantyzm organizacyjny na rzecz głębszego zainteresowania się uczącym się tam człowiekiem, jego możliwościami edukacyjnymi, warunkami uczenia się, motywacją sposobem uczenia się, a także osiąganymi przez niego w toku edukacji wynikami. Jest to więc zwrot w stronę orientacji bardziej podmiotowej. Wyrazem tej zmiany jest tworzenie przez poszczególne instytucje oświatowe bogatych ilościowo i atrakcyjnych w treści ofert edukacyjnych, stwarzających potencjalnemu uczestnikowi możliwości wyboru. Ich następstwem jest to, że edukacja dorosłych staje się coraz bardziej zróżnicowana, zindywidualizowana i rozproszona. Stwierdzić trzeba, że edukacja dorosłych zawsze jawiła się jako siła twórcza, ożywiająca swoją dynamiką przebieg procesów życia społecznego, z nich czerpała swoje cele i treści, im też oddawała wynik swojej pracy. Zmieniając swoje cele, treści i formy zmierzała do podniesienia kultury ogólnej i zawodowej społeczeństwa.

W edukacji dorosłych łatwo jest wyodrębnić określone kierunki wytyczone przez cel, do którego prowadzą składające się na nią działania. Reprezentantem kierunku dyplomowego są szkoły dla dorosłych wszystkich typów i poziomów, liczne kursy kwalifikacyjne (czeladnicze, mistrzowskie), praktyki zawodowe. W szeroko pojętej edukacji dorosłych wydzielić można kierunek działań zwanych kształceniem, a następnie dokształcaniem i doskonaleniem. Podział ten dotyczy głównie edukacji zawodowej dorosłych, chociaż też znajduje również realne uzasadnienie w przypadku edukacji ogólnokształcącej.

Wiele argumentów przemawia za koniecznością dalszego intensywnego, zarówno ilościowego jak i jakościowego rozwoju edukacji dorosłych. Pierwszy i niewątpliwie najważniejszy, to szybkie tempo przemian współczesnej cywilizacji. Motorem ich jest postęp techniczny, technologiczny i organizacyjny wymuszany przez zasady ekonomiczności gospodarczej. To on sprawia, że zmienia się otoczenie człowieka, nikną dawne metody i organizacja pracy a na ich miejsce wdrażane są nowe, bardziej wydajne i energooszczędne. Edukacja dorosłych jest kontynuacją kształcenia szkolnego, musi więc uzupełnić braki tego kształcenia, poprawić je, skorygować, uwspółcześniać. Za potrzebą rozwoju edukacji dorosłych i upowszechniania się idei dalszego kształcenia się przemawia rozległość zasobów intelektualnych człowieka. Człowiek takie zasoby posiada i trzeba umieć je uruchomić, wykorzystać i spożytkować. Przez edukacje zasoby te się wzbogacają i rozwijają. Z przeprowadzonych badań wiadomo, że 80% osób po ukończonej szkole podstawowej nadal usilnie chce się uczyć. Należy wspomnieć o tym, że pewna część ludzi w Polsce pracujących zawodowo i trudniących się różnymi zajęciami w ramach zajęć dodatkowych, musi stale się przekwalifikowywać się. Zmusza do tego zmienność zawodowa.

Edukacja dorosłych mimo czasowych kryzysów stale się jednak rozwija i modernizuje, zmienia swoje formy, programy i organizacje. Motorem rozwoju edukacji dorosłych stają się nie tylko obiektywne potrzeby społeczne kształcenia, dokształcania i doskonalenia ogólnego i zawodowego dorosłych. Stymulatorem jej stają się także silne aspiracje edukacyjne oraz zainteresowania umysłowe przedstawicieli różnych grup społeczno-zawodowych. Źródłem aspiracji staje się rodzina, współpracownicy, znajomi. Oni je rozbudzają i wzmacniają. Współczesny rozwój edukacji dorosłych napotyka także na spore trudności i przeszkody. Tkwią one zarówno w sytuacji człowieka dorosłego, jak i w ogólnym stanie gospodarczym i społecznym naszego społeczeństwa.

W przypadku kształcenia wielu osób barierą edukacyjną staje się niski poziom wykształcenia wyniesionego ze szkoły młodzieżowej: słaba wiedza ogólna i niski poziom umiejętności intelektualnych potrzebnych do dalszego kształcenia się, niedorozwój sił umysłowych i zainteresowań poznawczych, brak zamiłowań i pasji. Sporo barier tkwi też w ogólnym stanie gospodarczym i społeczno-prawnym oraz organizacyjnym kraju i poszczególnych regionów.

W teorii edukacji dorosłych wypracowane zostały dwie koncepcje analizy funkcji kształcenia dorosłych. Pierwsza, to analiza tych funkcji w perspektywie stosunku do obowiązkowego ustawowo systemu szkolnego dla dzieci i młodzieży. Druga to ujęcie funkcji w kategoriach zmian w różnych sferach życia ludzkiego, które zaistniały pod jej wpływem lub następstwie jej funkcjonowania. Funkcja właściwa edukacji dorosłych polega w pierwszym rzędzie na stałym aktualizowaniu i uzupełnianiu wiedzy i umiejętności ludzi dorosłych. Polega ona na przyswajaniu wiedzy i umiejętności, których dorośli nie poznali w szkole lub które zestarzały się od czasów ich nauki szkolnej.

Wyróżniamy następujące rodzaje funkcji edukacji dorosłych:

- funkcja zastępcza,

- funkcja ekonomiczna,

- funkcja popularyzacyjna,

- funkcja integracyjna,

- funkcja adaptacyjna,

- funkcja konstruktywna,

- funkcja eliminacyjna,

Kształcenie niejednokrotnie przywraca dorosłym poczucie sensu życia, osłabia poczucie małej wartości, budzi w nich wiarę w godność i morale człowieka.

W procesie kształcenia dorosłych można wyróżnić kształcenie formalne i nieformalne. Kształcenie formalne dorosłych przyjmuje zazwyczaj postać kształcenia stacjonarnego w szkołach dla dorosłych różnych rodzajów i szczebli, przy czym uczniowie łączą często naukę z pracą zawodową. Natomiast kształcenie nieformalne jest znacznie trudniej do zdefiniowania, a to z tego względu, iż jego zakres pokrywa się częściowo z zakresem takich pojęć, jak kształcenie ustawiczne, oświata dorosłych, alfabetyzacja funkcjonalna, nauczanie na odległość itp. Kształcenie nieformalne to każda działalność oświatowa organizowana poza ustalonym systemem formalnym. Kształcenie nieformalne realizowane jest głównie przez kursy, seminaria, odczyty, kluby dyskusyjne, koła oświatowe i różne formy kształcenia na odległość.

W edukacji dorosłych również wyróżnia się metody edukacji. Dlatego też przez metodę kształcenia rozumieć tu będziemy systematyczne i świadome stosowane sposoby pracy nauczyciela, mające na celu efektywne przekazanie uczącym się wiadomości, wyrobienie w nich pożądanych poglądów i sprawności, rozwijanie ich zainteresowań i zdolności poznawczych, a także wdrożenie ich do umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy. Mówiąc natomiast o środkach, które wspomagają uczenie to należy wyróżnić podręczniki, które w edukacji dorosłych pełnią rolę doniosłą, spełniając zadania o wielkim znaczeniu. Właściwie trudno sobie wyobrazić jakikolwiek dłużej trwający kurs, studium pomaturalne, studia zaoczne itp. bez podręcznika. Warto wymienić też proces ,,autoedukacji” który jest zarówno samokształceniem, jak i samowychowaniem, realizowany jednocześnie i równolegle. Samowychowanie jest to świadome i dobrowolne dokonywanie zmian kierunkowych. Samokształcenie jest samodzielnym procesem, który często w praktyce splata się i krzyżuje z innymi procesami kształcenia, realizowanymi z udziałem nauczyciela.

W procesie kształcenia wyróżniamy strategie edukacji dorosłych. Wyróżniamy następujące rodzaje strategii:

- strategia klasowo-lekcyjna: stanowi bezpośrednie nauczanie zbiorowe, podział uczniów na klasy, a podział czasu na jednogodzinne zazwyczaj 45 min zajęcia tzw. lekcje. W kształceniu dorosłych strategia ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w różnego rodzaju szkołach dla pracujących, liceach ogólnokształcących, podstawowych, szkołach zawodowych i technikach.

- strategia kursów dokształcających: zaliczane są do strategii klasowo-lekcyjnej kursy dokształcające o naocznym bądź zaocznym charakterze, są jednak dość szczególną i odmienną formą kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego o bardzo różnym czasie trwania.

- strategia kształcenia zdalnego: w ramach tej strategii uczeń posiada maksimum swobody, a jego bezpośredni kontakt z nauczycielem jest stosunkowo rzadki. Najczęstszą formą bezpośredniego kontaktu między nauczycielem a uczniem jest konsultacja, nie zawsze,,twarzą w twarz”, ale również poprzez listy, telefony, sieci radiowe itp.

- strategia kół oświatowych: zasadniczą formą tej strategii jest koło lub zespół. Uczestników koła lub zespołu łączy jakiś wspólny cel oświatowo-wychowawczy lub cel społeczny.

- strategia kształcenia za pomocą słowa: strategia ta ma charakter kształcenia swobodnego i nieformalnego, w trakcie którego nie sprawdza się umiejętności i wiadomości nabywanych przez słuchaczy, nie przeprowadza się żądanych egzaminów, a konsekwencji nie wydaje się też świadectw, które by uczniom czy słuchaczom nadawały jakieś konkretne uprawnienia, a jeśli są wydawane to mają tylko charakter pamiątki. Drugą cechą tej strategii jest to, że jest bezpośredniość oddziaływania nauczyciela na słuchaczy.

- strategia kształcenia za pomocą słowa drukowanego: występuje tutaj najbardziej luźny związek pomiędzy podmiotem a przedmiotem oddziaływania, którym jest książka lub czasopismo o wybranej tematyce.

- strategia doradcza: istota jest doradzanie przez specjalistę z danej dziedziny, fachowej porady osobom tej porady oczekującym.

- strategie mieszane: codzienna praktyka oświaty dorosłych takich łączonych strategii przynosi znacznie więcej.

Podjęcie próby typologii nauczycieli edukacji dorosłych jest bardzo trudne a nawet ryzykowne. Pragniemy rozwiać te obawy-podejmowane tu próby znajdują uzasadnienie w praktyce edukacji dorosłych, jak też w literaturze andragogicznej. Typologię nauczycieli możemy przeprowadzić według różnych kryteriów. Jednym z ważniejszych kryteriów jak się wydaje jest stopień dyrektywności (dominacji lub jej braku) oddziaływań nauczycieli wobec osób uczących się i odwrotnie-aktywność uczących się wobec nauczycieli, siła oddziaływania na siebie obydwu podmiotów-nauczyciela i ucznia-w procesie edukacyjnym. Możemy wyróżnić następujące typy nauczycieli: nauczyciel export, nauczyciel informator, nauczyciel konsultant-doradca, nauczyciel opiekun, nauczyciel leseferysta, nauczyciel popularyzator nauki, nauczyciel prelegent i lektor, nauczyciel wykładowca i instruktor.

Rozwój refleksji naukowej nad edukacją dorosłych doprowadził w drugiej połowie XX w. do ukształtowania się w śród nauk o wychowaniu samodzielnej dyscypliny określanej mianem andragogiki. Dyscyplina ta jawi nam się jako nauka, która obejmuje rozległy krąg faktów i zjawisk związanych z formalnym i nieformalnym kształceniem młodzieży pracującej i dorosłych w systemie szkolnictwa dla pracujących wszystkich stopni oraz w pozaszkolnych placówkach i instytucjach oświaty i kultury dorosłych, a także nieinstytucjonalnej edukacji ustawicznej dorosłych (samoedukacji). Nazwa andragogiki pochodzi z greckiego słowa oznaczającego człowieka, a dosłownie oznacza prowadzenie człowieka dorosłego. Pierwszy raz tym terminem posłużył się niemiecki pedagog Aleksander Kapp (od 1833 r.). W Polsce po raz pierwszy użyli tego słowa H. Radlińska i A. Niesiołowski. Andragogiki zajmuje się badaniem zjawisk wychowawczych dotyczących młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem jej badań są zarówno procesy planowego i celowego wychowania człowieka, jak i wpływy wychowawcze niezamierzone i żywiołowe. Reasumując, andragogiki, jako nauka poznająca i uogólniająca praktykę edukacji dorosłych, określa uwarunkowania zjawisk obiektywnej rzeczywistości wychowawczej, dostarcza wiedzy umożliwiającej formułowanie i realizowanie podstawowych celów wychowania dorosłych. Tworzy ona teoretyczne i metodyczne podstawy działalności wychowawczej, zmierzającej do tego, by umożliwić ludziom dorosłym zdobycie wiedzy ogólnej i zawodowej, przyswojenie wartości społeczno-moralnych i kulturalnych oraz wyrobienie przekonań niezbędnych do ich funkcjonowania.

1

---