Długość procesu spermiogenezy i jej kolejnych etapów aż do wytworzenia plemnika jest różna u różnych gatunków i trwa: Bo, Eq - 48 dni, tryk-50 dni, królik - 34 dni, szczur (wędrowny, śniady)-18 dni, mysz -10, Ho -70. W momencie zadziałania czynnika szkodliwego na nabłonek plemnikotwórczy do normalnej ejakulacji musi upłynąć nawet do 2 miesięcy. 

Ośrodek seksualny znajduje się w podwzgórzu (hypothalamus), stamtąd biegną gonadoliberyny do przysadki, która wysyła hormony gonadotropowe, które pobudzają komórki Leydiga (produkcje testosteronu), FSH działa na nabłonek nasieniotwórczy, na komórki Sertoliego produkujące estrogeny, wpływają na spermatogenezę. W okresie dojrzewania płciowego, poziom testosteronu w wieku 5-6 miesiącu u knura gwałtownie rośnie 8-20ng/ml. Następuje powiększenie jąder w zależności od wieku (mierzenie - testometria) - 1rok objętość do 1,35L, 3-letnie - objętość 2 L.

Hormony wydzielane przez przysadkę wpływają na poszczególne stadia spermatogenezy. Spermatogoniogenezę zapoczątkowuje FSH. W momencie powstawania spermatocytów I i II rzędu decydującą role odgrywa testosteron. W momencie powstawania haploidalnych komórek płciowych zaczyna działać FSH razem z LSH.????? Dojrzałe plemniki są w otoczeniu komórek podporowych, połączone z nimi wypustkami protoplazmatycznymi. Duże ilości estrogenów wydzielają jądra ogierów i knurów. Nadmiar testosteronu powoduje ujemne sprzężenie zwrotne (blokuje ośrodki seksualne). Hamuje wydzielanie hormonów endogennych. Kastracja hormonalna - podawanie samcom testosteronu. Usunięcie jąder doprowadza o ustania odruchów płciowych i dochodzi do zaburzeń hormonalnych - przedni płat przysadki przerasta i wydziela za duże ilości FSH. U niedojrzałych płciowo knurów poziom wydzielanego FSH jest bardzo niski - 0,202mg/ml surowicy(FSH -  rozwój nabłonka nasieniotwórczego; ICSM, LH - wpływa na komórki Leidiga w jądrach; pod wpływem ICSM produkują testosteron; TESTOSTERON - najbardziej aktywny androgen (ma znaczenie przy kastracji hormonalnej); INHIBINA - blokuje wydzielanie FSH i estrogenów przez komórki Sertoliego)

Plemniki po opuszczeniu jąder czekają w ogonie najądrza tworząc tzw. rezerwy pozajądrowe.

Plemniki posiadają  osłonki enzymatyczne (chronią przed niekorzystnym wpływem pH).

Tu dojrzewają: 

1) tracą  nadmiar cytoplazmy,

2) zmienia się struktura białek i ich pH - przekształcają się  z obojętnych na zasadowe,

3) następuje wymiana elektrolitów między główką a płynem jądrowym - w główce dużo K, a w płynie jądrowym Na, Zn, P, Mg,

Enzymy: fosfatazy, transpeptydazy 

- dojrzałość młodzieńcza - gdy pojawiają się pierwsze plemniki w drogach wyprowadzających, - uwarunkowana genetycznie.

- dojrzałość płciowa - gdy samiec zdolny fizycznie jest do pokrycia samicy i produkuje plemniki zdatne do zapłodnienia, w odpowiedniej liczbie.

- dojrzałość fizyczna - jeżeli spermatogeneza trwa cały rok, to mówimy o stałej gotowości do rozrodu. Dotyczy większości samców, (Bo, Su, Eq, Cap.)

ROLA ANDROGENÓW Jądra wydzielają  około 18 androgenów, androgeny czynne (10) i nieczynne (8), najbardziej czyny to: testosteron, androsteron, hormony zapachowe (androstenol, androsteron) - szczególnie u knurów - uwalniane z diverticulum preputiale, też przez ślinianki. Stężenie substancji zapachowych kumuluj się w tkance tłuszczowej. Dlatego 5-6 tygodni przed uboje należy wykastrować knura. Testosteron - warunkuje szereg procesów. Podtrzymuje rozwój kanalików nasieniotwórczych zapoczątkowanych przez FSH. Decyduje o prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu narządu płciowego i dodatkowych gruczołów płciowych. Decyduje także o wydzielniczości narządów płciowych. Podtrzymuje żywotność plemników, wpływa na wydzielniczość jąder (produkcja płynu odżywczego bogatego w białka, enzymy), produkcja płynu, w którym pływają plemniki. Razem z innymi hormonami bierze udział w kształtowaniu dodatkowych cech płciowych. Wpływa na płodność przez regulacje temp. jąder (powinna być  o 5⁰ niższa niż temperatura ciała, przy obustronnym wnętrostwie -niepłodność z przegrzania, podobnie niepłodność letnia tryków - bardzo owłosione) Jądra nosorożca i słonia położone są w jamie brzusznej, temperaturę jąder reguluje tunica dartos, a także dźwigacz jąder (pozostałość po mięśniach brzusznych). Wpływa na cyrkulacje krwi - plexus pampiniformis, chłodzi krew tętniczą, wpływa na układ nerwowy, modyfikuje on cechy charakterystyczne dla zwierzęcia(powoduj męską agresywność, wpływają na instynkt przewodzenia i obrońcy stada). U dzikich zwierząt samiec poza sezonem rozrodu ni interesuje się płcią przeciwna (tworzą się tzw. Stada kawalerskie). Najsilniejszy jeleń kryje największą ilość łań. Testosteron pobudza przemianę materii, obniża produkcję ACTH (hormonu adrenokortykotropowego). Wpływa na przemianę białkowa- samce są mocniej \zbudowane, lepiej umięśnione - wpływ na wygląd samca. W jądrach koncentracja androsteronu jest 10X większa niż testosteronu, We krwi odwrotnie, choć poziom hormonów jest obniżony.

SZYSZYNKA - Gruczoł wewnętrznego wydzielania, wyciągi z niego hamują funkcje gonadotropowe przysadki. Hormonem szyszynki jest melatonina jego poziom hamuje syntezę i uwalnianie LH, u samców jego analog ICSH - hormon stymulujący komórki Leydiga, które produkują testosteron. Hamując wydzielanie ICSH opóźnia dojrzewanie płciowe - wzrost jąder, rozwój dodatkowych gruczołów płciowych. Uzależnienie szyszynki od warunków oświetlenia - im lepsze oświetlenie tym gorsza aktywność szyszynki - większe wydzielanie LH i FSH. (Współdziałanie układu nerwowego i wewnętrznego wydzielania). O zachowaniu płciowy samca decydują hormony: androgeny, estrogeny. Bodźce, które stymulują; wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe. Pobudzanie receptorów powoduje wysyłanie impulsów nerwowych do OUN, który pobudza podwzgórze. Rozróżniają fal świetlną krótsza niż dla człowieka - 465-680. Duża role odgrywają tez bodźce akustyczne, ryk jelenia, rechotanie knura.. Zmysł węchu - psy, Su - dobrze rozwinięty, pies wyczuje jedna cząsteczkę hormonu. Usunięcie opuszek węchowych u Su, powoduje zakłócenie cyklu rujowego, zanik ciałek żółtych. 

NIEPŁODNOŚĆ SAMCÓW

Podział  przyczyn na dwie grupy:

- natury endogennej:

      - na tle genetycznym - niepłodność warunkowana kodem genetycznym, przyczyna leży w genach,

      - na tle wrodzonym - zmiany powstają w czasie rozwoju zarodka: idiopatyczne (bez wpływu środowiska), idiopredyspozycyjne (pod wpływem środowiska). 20% - 30% wszystkich przyczyn.

- natury egzogennej - 70% przyczyn, pod wpływem niekorzystnych warunków środowiska. 

PRZYCZYNY ENDOGENNE

- zaburzenia poszczególnych odcinków narządów płciowego,

- zaburzenia w konstytucji neuro-hormonalnej (są samce z różna konstytucją)

- zaburzenia morfologiczne w zakresie badania plemników (wady plemników przekazywane na potomstwo)

- geny letalne - ginie w ciąży, w porodzie

- geny semiletalne - 50% ginie,

- geny subwitalne,

- zaburzenia w zakresie narządów innych poza narządami płciowymi, doprowadza to do impotentia ceundi (niemożność do wykonania skoku), np..: paresisi spastica tendo achillei (bolesny skurcz mięsni udowych) 

ZABURZENIA ROZWOJOWE

Interseksualizmus (międzypłciowość) - objawy płci przeciwnej o różnym nasileniu u danego osobnika (zmiany w psychice, aż do biseksualizmu) występują jajniki i jądra lub jajnikojądra. U osobnika występują gonady męskie, a narządy rozrodcze żeńskie lub odwrotnie.

PRZYCZYNY:

-mozaika chromosomalna (dimeryzm) 60XY, 61XXY, u Bo. Najczęściej osobnik zewnętrznie jest samcem, dochodzi do zaburzeń w płodności, bardzo często niedorozwój jąder. U Bo - 60XY/60XX przy frymartynizmie - z ciąży bliźniaczej różnopłciowej 90% jałówek rodzi się niepłodnymi, na skutek mieszania się krwi, dochodzi do niedorozwoju narządów płciowych żeńskich, brak cyklu jajnikowego, zbyt krótka pochwa.

Biseksualizm - hermafrodismus - s. biseksualismus - najczęściej występuje przewaga jednego z narządów. Przyczyna nie jest jednoznacznie poznana. O tych zaburzeniach decydują geny recesywne. Gdy gen ten występuje u obu partnerów i dojdzie do zapłodnienia - zaburzenia. Występuje głównie u osobnika żeńskiego, któremu zostaną przekazane w okresie embrionalnym hormony męskie.

GRUPY ZABURZEŃ:

- h. ambiglandularis - występujące podwójnie gonady, gruczoły płciowe obu płci (jądra, jajniki lub ovotestes)

1. h.a. bilateralis - obustronnie są jajniki, jądra lub jajnikojądra

2. h.a. unilateralis - z jednej strony jądro i jajnik, a z drugiej strony tylko jądro lub tylko jajnik

3. h.a. alternans - naprzemienny - z jednej strony jądro z drugiej jajnik.

- h. testicularis - h. jądrowy - u osobnika występują dwa jądra, a pozostałe odcinki narządów płciowych są całkowicie lub częściowo obupłciowe.

- h. ovarialis - h. jajnikowy - u osobnika występują dwa jajniki, a pozostałe odcinki narządów płciowych są całkowicie lub częściowo obupłciowe.

Biseksualizm - jeśli jajnik oddzielony od jądra i rozwinięty prawidłowo osobnik może rodzić, obserwowano to u Bo, Eq, Su i mięsożernych

Ovotestes, częściej u osobników genetycznie żeńskich. Tkanka jądrowa ogranicza się do kanalików nasieniotwórczych wyścielonych kom. Sertoliego. Spermatogeneza jest zahamowana, tkanka jajnikowa może zawierać pęcherzyki jajnikowe i komórki jajowe.

Hermafrodyty z h. jądrowym lub jajnikowym są bezpłodne. 
 

Feminizacja jądrowa:

Przypadki, w których dochodzi do rozejścia się płci genotypowej 9samice) i płci genotypowej (samce). Wada dziedziczy się po matce. Chromosom X matczyny sprzężony jest z genem, który powoduje brak wrażliwości komórek narządów płciowych na wydzielany testosteron. U ludzi np. psychicznie są to kobiety, maja piersi, brak dodatkowego owłosienia, ale genetycznie są mężczyznami, mają niedorozwój wewnętrznych narządów płciowych. U Su -  fenotypowo loszki, narządy płciowe zewnętrzne prawidłowe, przedsionek i pochwa mogą być normalne lub pochwa jest ślepo zakończona, w miejscu macicy znajduje się tkanka łączna. Jądra w jamie brzusznej, w pachwinie często występuje przepuklina pachwinowa. 

ANOMLIE ZWIĄZNE ZE ZSTĘPOWANIEM JĄDER

Anorchia - agonadismus - brak jąder, pozostałe części narządu płciowego są niezmienione, ale zakończone ślepo. Zewnętrzne narządy płciowe (głównie prącie) są niedorozwinięte. Występuje to u różnych zwierząt domowych (samców). Najczęściej powodowane są przez anomalie w zakresie kariotypu (chimeryzm, mozaicyzm). Przy braku jąder brak popędu płciowego, który występuje przy wnętrostwie, można wnętrostwo też wykluczyć przez laparotomie.

Monorchia - występuje u Bo, Eq i u Ca. Często głownie u Ca - selekcja w kierunku wyglądu, a nie cech płciowych. Należy odróżnić z wnętrostwem jednostronnym.

Dodatkowe jądra

- 3 jądra w worku mosznowym,

- 4 jądra w worku mosznowym u Bo, Eq, Su.

Zaburzenia te nie są odosobnione, często są skojarzone z zaburzeniami innych narządów (np.: atresia ani et recti).

Niedorozwój - hypoplasia testium - bardzo często związany z niedorozwojem ephithelium germinatum i w zależności od rozległości zmian mamy do czynienia z obniżoną płodnością lub niepłodnością.

Etiologia -  geny autosomalne, recesywne. Może wystąpić przy normalnym kariotypie, często jednak występuje przy mozaicyzmie chromosomalnym XXY/XY

Objawy -  dotyczą jednego lub obu jąder, różne postacie:

- forma lekka - częściowy niedorozwój nabłonka,

- forma ciężka - cały nabłonek niedorozwinięty, bardzo łatwo stwierdzany klinicznie lub testometrycznie.

Przy jednostronnej całkowitej hypoplazji - wyraźna asymetria, konsystencja jądra może być normalna lub zmieniona (miękka, wiotka lub twarda)

Przy częściowej hypoplazji - badaniem klinicznym można nie stwierdzić  niedorozwoju jąder.

Można jednak stwierdzić zmianę kształtu. Jeśli zmiany kliniczne są niewyraźne pobieramy nasienie, można przeprowadzić biopsje jąder.

Przy badaniu histopatologicznym - brak nabłonka nasieniotwórczego, nie ma dalszych form spermatogenezy.

Komórki Leydiga są obecne i produkują one testosteron, przez co libido seksualne jest zachowane. Testosteron decyduje o wykształceniu narządów płciowych - tu wykształcone.

Niebezpieczne są te samce, u których stopień niedorozwoju jest słabo zaznaczony i trudno go stwierdzić po badaniu nasienia. Buhaje takie przekazują wadę na potomstwo. Dotyczy to też  niedorozwoju jajników. Spermiogram zmienia się zależnie od rozwoju nabłonka.

W oparciu o spermiogram mamy 4 grupy zaburzeń:

      I grupa - związane z całkowitym niedorozwojem nabłonka nasieniotwórczego - nie ma produkcji plemników (azoospermia) - A - w nasieniu……….

      II grupa - oligospermia - O - bardzo mała ilość plemników. Nie przekracza 150000/mm³ a powinno być około 1 miliona. U buhaja powinno być powyżej 500tys./mm³

      III grupa - rzadki ejakulat 200 -300tys./mm³ mała liczba plemników, do tego z licznymi anomaliami (zmienione morfologicznie) nie nadają się do sztucznego unasienniania, zmienione >40%, a normalnie występuje do 10% zmienionych plemników.

      IV grupa - mimo badania lekarsko weterynaryjnego dostają się do hodowli, samce z lekkimi zmianami w jądrach, asymetria jąder w granicach normy, spermiogram na granicy normy, okresowe zaburzenia - pogarsza się spermiogram 

We wszystkich grupach przy niedorozwoju jąder występuje moczanu amonu, pewne badanie przy niedorozwoju. Biopsja jąder - oparcie na badaniu histopatologicznym. 

Kryptorchismus (wnętrostwo)

Wada rozwojowa jąder, nie dochodzi do zstępowania jednego lub obu jąder do worka mosznowego. Najczęściej występuje u samców, u których zstępowanie jąder następuje w okresie okołoporodowym, podczas porodu, lub po porodzie.

Obustronne wnętrostwo - niepłodność.

Niebezpieczne wnętry jednostronne, taki samiec jest płodny. Dotyczy wszystkich samców, najczęściej występuje u Su, Eq, Ca najrzadziej u Ru.

ETIOLOGIA: 1 lub więcej genów recesywnych, starsze opinie - przyczyną  zaburzeń są zmiany anatomiczne w gonadach i kanałach pachwinowych. Obecnie uważa się, ze przyczyną są geny decydujące o zaburzeniach w zakresie układu neurohormonalnego, przekazywane na potomstwo. Nie powinno się sprowadzać tych jąder do moszny, gdyż powoduje to utrwalenie tej cechy. Związane to jest też z interseksualizmem.

Objawy: brak jąder w mosznie.

Miejsca zatrzymania:

- jama brzuszna,

- kanał pachwinowy - wnętrostwo pachwinowe (jądro najądrza, powrózki nasienne są w kanale)

- brzuszne częściowe (jądro najądrze część powrózka nasiennego w kanale)

- brzuszne całkowite (jądro najądrze, powrózki w całości w jamie brzusznej)

Usuwanie jąder - kastracja Su, Eq. Ogiery wnętry mają popęd. Jądra usuwane są małe wiotkie. W badaniu histopatologicznym -  ubytek zwyrodniałego nabłonka nasieniowodów, kanalików nasiennych krętych. Związane jest to z podwyższoną temperaturą, a libido seksualis jest zachowane, bo komórki Leydiga nie ulegają zanikowi w temperaturze ??

Słonie, tapiry, walenie nosorożce, ptaki - mają jądra w jamie brzusznej. 

Ektopia testium

Zaburzenie pośrednie pomiędzy prawidłowa obecnością jąder w jamie mosznowej, a wnętrostwem. Jądra przechodzą przez ostium vaginale, ale nie mieszczą się w cavum vaginale. Znajdują się pod skóra..

ETIOLOGIA -  podobna do hyporchismus. Wada samoistna lub występuje z innymi. Najczęściej jednostronna Wzrost temperatury powoduje zwyrodnienie nabłonka. Jądro mniejsze, szaroczerwone, miękkie.

Nabłonek rozrodczy zmieniony degeneratywnie. Komórki Leydiga produkują testosteron, popęd płciowy jest prawidłowy. Pozostałe narządy prawidłowe, płodność zachowana. 

ANOMALIE ZWĄZANE Z DROGAMI WYPROWADZAJĄCYMI:

aplasia ductus segmentalis

hypoplasia

brak przewodów Wolfa (pochodzą od niego drogi wyprowadzające - najądrza, nasieniowody, gruczoły pęcherzykowe; pozostałe części pochodzą z zatoki moczo-płciowej)

 

APLASIA - HYPOPLASIA - DUCTUS SEGMENTALIS WOLFI

Dotyczy najądrzy, nasieniowodów, gruczołu pęcherzykowego.

Zarówno brak, jak i niedorozwój uwarunkowany jest genetycznie:

• ogon najądrza - niedopuszczalna asymetria najądrza.

• brak najądrzy

• brak segmentu

W tych przypadkach gromadzone plemniki w głowie i trzonie wywołują wzrost ciśnienia i ucisk na nabłonek płciowy, który ulega zwyrodnieniu; może dojść do zwłóknienia jąder.

U buhajów wada jedno lub obustronna. Niedorozwój dotyczy jednego segmentu lub całości. Przyczyna nie jest poznana. Uważa się, ze jest związana z obecnością recesywnego genu.

Przy jednostronnym - najądrze małe, co doprowadza do asymetrii moszny i jąder. Obserwuje się zwiększony odruch m. nosiciela jąder po stronie aplazji, wzrost kurczliwości

Przy aplazji nasieniowodów podczas badania wewnętrznego nie wyczuwamy ich ampułowatych rozszerzeń, może tez być ich asymetria. Może być brak gruczołów pęcherzykowych, może być brak jednego lub ich asymetria. Gdy obustronny brak nasieniowodów - brak plemników (azoospermia), przy jednostronnym braku nasieniowodu jest obniżona liczba plemników w ejakulacie.

Asymetria jąder dopuszczalna jest do 1 cm, najądrza zaś zawsze powinny być  symetryczne.

Najądrza powodują  wydłużanie się moszny, w przypadku braku ogona najądrza mogą się na jądrze tworzyć cysty. Jądro zanika. Młode buhaje powinny być dokładnie badane, łącznie z badaniem rektalnym.

Gruczoły pęcherzykowe - u buhajów rocznych, grubości kciuka, symetryczne w budowie gruboziarnistej. Przy niedorozwoju są asymetryczne, przy braku - nie produkują osocza wchodzącego w skład nasienia. Skład wydzieliny: fruktoza, enzymy, fosfataza, białko, fosfor, cynk. 

ZABURZENIA CHOROBOWE GRUCZOŁÓW PŁCIOWYCH:

• Cysty - jeden z gruczołów

• Stany zapalne, np. Brucella

 

ROZWOJOWE ANOMALIE NARZĄDU KOPULACYJNEGO

Występują  rzadko u wszystkich gatunków zwierząt. Mogą dotyczyć całego narządu kopulacyjnego lub jego części. Mogą doprowadzić  do tego, ze samiec nie będzie mógł pokryć samicy.

Hypospadia - ujście zewnętrzne cewki moczowej na glans penis jest w różnych miejscach, przez co nasienie nie dostaje się do pochwy tylko na zewnątrz. Najczęściej występuje u Eq, Ov, Ho.

ETIOLOGIA: przyczyna nieznana podejrzewa się czynnik genetyczny.

Przyczyny:

- Hypospadia balanica - ujść nie na korona glans penis (na żołądzi)

- Hypospadia peniana - ujście cewki w każdym miejscu trzonu, aż do krocza.

- Hypospadia scrotalis - moszna rozdzielona na dwa oddzielne woreczki, tam ujście.

- Hypospadia perinealis - na kroczu poniżej odbytu.

Epispodia - na grzbiecie prącia, rzadkość. ?????

Niedorozwój prącia - glans penis na dłoń od przodu do worka mosznowego normalnie.

Zaburzenia w zakresie ciał jamistych - prącie skrzywione na prawo lub lewo, nie ma możliwości naturalnego unasienniania samicy. 

ZABURZENIA W ROZWOJU NAPLETKA

Załupek (paratymosis) -zadzierzgnięcie - prącie wysunięte, ale nie może się cofnąć; najczęściej następstwo phimosis. U samców pochodzących od zebu obserwujemy opadnięty napletek z wypadniętą błoną śluzową. Może to doprowadzać do balanopostitis.

Stulejka - phymosis - Na tle genetycznym lub nabytym, nie pozwala na wysuniecie prącia, diagnostyka różnicowa z problemami z m. retractor penis. Wejście do ostium preputialis swobodne na dwa palce przy kłopotach z mięśniem, a prącie wysuwane na 10 cm) przy stulejce wejście zwężone na 1 palec.

Gdy toczyły się procesy zapalne - zwężenie przy tle nabytym -  zabieg chirurgiczny, wycinamy skórę w kształcie koła. Przy prolapsus preputi (wypadnięcie błony śluzowej), często u buhajów typu zebu (u ras santa-gertruda)

U innych samców przy rozluźnieniu ujścia worka napletkowego - patologia -  powstaje balanopostitis.

Dysfunkcja m. retractores penis - zaburzenia w unerwieniu. Gdy nastąpi ich skurcz, czy zwyrodnienie następuje brak ich elastyczności, nie mogły się skurczyć czasie kopulacji. Wada ta przenosi się na potomstwo.

Wędzidełko (frenulum persistence) - prącie przyrosłe do błony śluzowej worka napletkowego tkanką łączną - cecha recesywna.

Zaburzenia na tle genetycznym w zakresie worka napletkowego - wydelikacenie moszny. Zanik meszku na mosznie. Naraża ona jądra na przegrzanie lub zbytnie oziębienie, a nabłonek jąder na zwyrodnienie.

Wady powyższe mogą być uwarunkowane genami. Występuje aberracja chromosomalna, decydująca o zaburzeniu rozwoju poszczególnych odcinków narządu. Decyduję to o obniżonej płodności lub niepłodności.

3 grupy aberracji:

1. Ilościowe - heteroploidy - zaburzenia w ilości chromosomów,

- hyperploidia - za dużo,

- hypoploidia - za mało,

- trisomia

- polisomia

- monosomia - zespół Turnera

2. Strukturalne

- brak jednego z odcinków chromosomu (np. lY, Xn)

Delecje - brak części chromosomów,

- zdwojenie poszczególnych części chromosomu,

      Duplikacje np. X Y

- inwersja - odwrócenie chromosomu,

- translokacja - najczęstsza przyczyna zaburzeń płodności.

3. Mieszane - najbardziej niebezpieczne.

Niepłodność typu endogennego:

- zaburzenia rozwojowe,

- zmiany morfologiczne plemników na tle genetycznym,

Plemniki

- wady główne, nie może ich być więcej niż 5-15%

- wady podrzędne, nie więcej jak 20-25%

Wady główne obniżają płodność, zalicza się tu wady na tle genetycznym.

Wady budowy plemnika:

Wszystkie wady morfologiczne w zakresie akrosomu decydują, że dany plemnik nie nadaje się do zapłodnienia.

Kolejna grupa zaburzeń endogennych to morfologiczne zmiany w plemnikach o podłożu dziedzicznym. Właściwości nasienia są warunkowane genetycznie (koncentracja plemników, budowa; buhaj główka 10 µ x 4-5 µ, wstawka ze spiralą mitochondrialną, witka dł. 50-60 µ), a zmiany nasienia mogą dotyczyć główki i/lub wstawki i/lub witki. Najczęściej u buhajów występują:

Przetrwały akroblast: na akrosomie występuje deformacja w kształcie kulki na powierzchni lub wnika w jego strukturę. Barwienie zazwyczaj bardziej intensywne niż reszta plemnika a sam akrosom źle się barwi (słaby zarys).  Najczęściej dotyczy Bo, Su i Eq. Przyczyna - gen recesywny. U prawidłowo płodnych samców występuje rzadko, ale należy do głównych wad, czyli takich, które powodują spadek płodności lub niepłodność w odróżnieniu od wad podrzędnych. Wady głównej nie może być więcej niż 5% a wszystkich głównych maksimum 15%. W przypadku wystąpienia zaburzeń w akroblaście zmienione plemniki to 90 - 95% ogólnej liczby.

Wstawka w stosunku do główki ustawiona od osiowo, nieregularnie w bok L. lub P., co występuje prawidłowo u knurów i ogierów. Plemnik nie porusza się po linii prostej, lecz po kole. Wada główna u Ru, powyżej 5% może powodować bezpłodność.

Wstawka w formie korkociągu, zaburzenia struktury spirali mitochondrialnej, która może być nawet odłączona. Plemnik traci zdolność ruchu.(???)

Wada Daga (pochodzi od nazwy buhaja) - polega ona na tym, że witka jest spiralnie skręcona wokół lub z boku główki. Początkowo sądzono, że to wada dziedziczna, ale obecnie uważa się, że występuje u buhajów, które wykazują niedobór Zn w diecie. Można ją wywołać podając estrogeny (benzoesan estradiolu). Zaburzenie dotyczy struktury włókien osiowych. Na granicy odcinka wstawki i witki występuje czasem zgrubienie przypominające kroplę protoplazmatyczną, tzw.: pseudokropla, ale związane jest z wadą struktury witki.

Odłączenie główki od witki, tzw.: dekapitacja - zaburzenie genetyczne, należy rozróżnić od dekapitacji wynikającej z abstynencji seksualnej.

Deformacja na akrosomie, tzw.: knob deffect - wada genetyczna ( królik, ogier, buhaj), która nigdy nie wchodzi w strukturę akrosomu, w odróżnieniu od akroblastu przetrwałego, wygląda jak przyklejona, barwi się jaśniej niż struktury plemnika

Tzw.: wolne plemniki - wada genetyczna. W określonej temp. ( do 50 C) wzrasta szybkość ruchu a w temp. 50 C plemniki giną. U knurów np. Pietrain nie zależnie od temp. plemniki wykazują wolny ruch, co powoduje obniżenie płodności lub niepłodność.

Osocze nasienia i składowe plemników mają zdolność immunizacji organizmu samicy: powstają antysperminy (dot. zwierząt i ludzi).

Szybkość poruszania się plemników tez jest warunkowana genetycznie. Knury rasy Pietrain mają bardzo wolne plemniki na tym tle jest często u nich niepłodności.

W temperaturze pokojowej plemniki poruszają się 2-3 mm na minutę, a w temp 37 stopni 4-6mm/min.

Stwierdzono, że pewne antygeny w formie białek zawarte w plemniku i osoczu nasienia mają mniejsze lub większe możliwości wytwarzania u samic antyspermin. Zalecano zmianę nasienia w unasienianiu danej krowy. Niektóre samce maja duże zdolności immunizacji. 

OSŁABIENIE KONSTYTUCJI NEUROHORMONALNEJ

Właściwości układu neurohormonalnego są uwarunkowane genetycznie. Płodność samca zależy od sprawności tego układu. Ośrodek centralny, komory, jądra podkorowe, główny ośrodek regulacji neurohormonalnej w podwzgórzu (hypotalamus). Stąd sygnały biegną d przysadki i dalej do jąder. Układ hormonalny to produkcja hormonów i wrażliwość tkanek docelowych.

- Silna konstytucja neurohormonalna - pełna sprawność (buhaje zbudowane w typie samczym z wyraźnie podkreślonym dymorfizmem płciowym). Niewrażliwy na zmieniające się warunki środowiska (przezuty, zmianę żywienia), są dobrymi dawcami nasienia.

- typ słaby - osłabienie sprawności neurohormonalnej (buhaj z głowa wydłużoną, cienką szyją i nogami, klatka piersiowa płytka). Ma skłonność do zaburzeń jakości nasienia i płodności, Młody buhaj o takich cechach powinien być eliminowany. 

ZABURZENIA ROZWOJOWE POZA NARZADAMI PŁCIOWYMI (dotyczą głównie motoryki i budowy kończyn tylnych)

Porażenie ścięgna Achillesa (paresis spastica tendo Achillei). Silne spionizowanie w stawie skokowym (brak kąta rozwartego), guz piętowy przylega bezpośrednio do podudzia, skurcz m. quadriceps i m. gastrocnemius, co daje optyczne skrócenie kończyny. Buhaj stąpa na końcach palców, ma trudności w poruszaniu się, nie wykonuje skoku (impotenta coeundi). Powoduje to duże straty gospodarcze. Zaburzenie występuje w 2 formach:

U młodych (3 - 6 miesiąc życia) byczków jest mniej groźne ze względu na łatwiejsze i szybsze rozpoznanie (szybsza eliminacja byczków),

U starszych buhajów powyżej 3 roku życia (3 - 6 r. to maksymalna płodność), co jest trudniejsze do diagnozy.

Limaks czyli przerost skóry i podskórza w przestrzeni międzyracicowej. Występuje u buhajów z małą powierzchnią plantarna racic. Duże obciążenie powoduje rozsunięcie racic i drażnienie szpary międzyracicowej, tworzą się narośla lub guzy, a w efekcie ich zgniatania dochodzi do reakcji bólowej, co powoduje impotentia coeundi. Deformacje te można usuwać chirurgicznie, lecz nie powinno się tego robić (wada genetyczna) a buhaje takie należy eliminować z hodowli.

Zaburzenia w obrębie rogu racicowego - niektóre linie buhajów wykazują delikatność rogu racicowego, podatność na pękanie tego rogu. Tworzą się bramy wejścia, co powoduje pododermatitis i kulawiznę. U knurów mogą też wystąpić zaburzenia w zakresie rozwoju układu kostnego, głównie u ras szybko rosnących (rozwój kośćca nie nadąża za rozwojem mięśni), pęknięcia kości także na tle niedoborowym (podudzie, udo, palce), co prowadzi do impotentia coeundi. U psów zdarza się hypoplazja stawu biodrowego.

 

GENY LETALNE, SEMILETALNE, SUBWITALNE

Przekazywanie na potomstwo cech: letalnych, semiletalnych (potomstwo umiera po porodzie lub ginie minimum 50%) i subwitalnych. U bydła wykryto 31 cech wad w formie letalnej:

A1 - achondropazja, zaburzenia wzrostu kośćca na tle zaburzeń wewnętrznego wydzielania, dochodzi do dysproporcji w poszczególnych narządach, najczęściej poronienie 6 - 8 miesiąc ciąży.

A2 - epitheliogenesis imperfecta neonatorum - wrodzone ubytki nabłonka (skóry) na głowie i kończynach, cielęta giną tuż po porodzie.

A3 - achondroplasia recissiva , zaburzenia w rozwoju kośćca, recesywne homozygoty żywe przy urodzeniu ale szybko giną.

A4 - hypotrichosis congenita, wrodzony brak włosów, recesywne homozygoty giną tuż po porodzie.

A5 - akrotheliasis congenita, tzw. amputant, brak kończyn, występuje też deformacja głowy

A6 - mumificatio foet - mumifikacja płodu, po okresie ciąży rodzą się zmumifikowane płody

A7 - paralisis extremitatum posteriorum - porażenie kończyn tylnych, cielę rodzi się żywe ale nie może stać o własnych siłach, giną w ciągu kilku tygodni po urodzeniu

A8 - contracture musculorum - wrodzony przykurcz mięśni karku i kończyn. Ciężkie porody (cesarskie cięcie), płody zniekształcone, z reguły martwe

A9 - ankylosis mandibule - zesztywnienie stawu żuchwowego, zwierzęta giną w kilka dni po porodzie

A10 -  rachignatia - wrodzone zrosty kostne struktur kręgosłupa, płód martwy

A11 - czynnik letalny Lutikowa, cielęta martwe, ale bez uchwytnych klinicznie zmian, wykluczyć czynniki zakaźne

A12 - hydrops congenita - wodnica ogólna, śmierć płodu tuż po porodzie

A13 - ankylosis universalis - zesztywnienie wszystkich stawów, rozszczep podniebienia (foetotomia, cesarskie cięcie)

A14 - deformatio dentium molarium - deformacja zębów trzonowych, żuchwa prawidłowa źle ułożone w niej zęby o złym kształcie. Zwierzęta giną, bo dużo zaburzeń w podniebieniu.

A15 - micromelia achondroplastica - skrócenie kończyn lub ich brak, szybki zgon

A16 - atresia ani - brak, zarośnięcie odbytu, młode szybko giną

A17 - deformatio extremitatum et ancylosis - zniekształcenie kończyn i zesztywnienie stawów, rodzą się martwe lub szybko giną

A18 - haernia cerebralis - przepuklina mózgu, wszystkie cielęta rodzą się martwe

A19 - brahygnatia inferior - żuchwa krótsza o 1/2,ssanie nie możliwe; giną z głodu

A20 - agnatia - brak żuchwy, martwe

A21- czynnik antymuskularny, rodzą się prawie same, bo giną płody męskie (podobnie jak u kotów trikolor)

A22 - obturatio cavum nasi bilateralis congenita - obustronne niedrożne przewody nosowe, rodzą się żywe, ale szybko giną

A23 - agenesis phalangum I et III - brak kości koronowej i kopytowej, brak ruchu

A24 - hydrocephalus internus - wodogłowie, płody martwe

A25 - spasmofilia congenita et ataksia, wrodzone skurcze, zgon tuż po porodzie

A26 - contracture congenite musculorum - porażenie mm we wszystkich kończynach, nie może chodzić, ginie

A27 - paralisis congenita externa - porażenie kończyn tylnych często występuje ślepota, zgon po urodzeniu

A28 - ichtiosis congenita - rybia łuska, płody martwe

A29 - grawidita, protruck(?), 50 dni dłuższa ciąża, cielęta martwe

A30 - zmniejszona liczba kręgów i wydłużenie wyrostków kolczystych

A31- alopecia linearis - brak owłosienia, pasma bezwłose u homozygot (jałówki), żywe 

NIEPŁODNOŚĆ  - dzielimy na infekcyjną i nie infekcyjną.

Egzogenne przyczyny niepłodności:

1. Żywienie

2. Pielęgnacja

3. Klimat

4. Transport

5. Wiek

6. Zaburzenia neurohormonalne

7. Schorzenia odcinka płciowego (jąder, najądrzy, moszny, nasieniowodów, kanału moczo-płciowego, prącia, napletka).

Żywienie samców Bo

Energia, białko, włókno, makro- i mikroelementy, witaminy

U samców eksploatowanych w stacjach unasieniania - 80-100 g białka/100kg m.c.; 0,9 j.o./100kg m.c.

Młode buhaje wymagają więcej białka i energii ze względu na proces dojrzewania - 150g/100kg, następnie stopniowo obniża się ilość energii i białka do 100g.

Nadmierne żywienie wpływa niekorzystnie na zdrowotność - zatuczenie, zaburzenie w płodności, spermatogenezie, skraca się okres przydatności do rozrodu.

Białko u Bo możemy podzielić na egzo- i endogenne - trawienie w przedżołądkach. Przeżuwacze nie potrzebują aminokwasów egzogennych - produkują je drobnoustroje w żwaczu. Dodatek metioniny, lizyny wpływa pozytywnie na płodność. 
 
 

Pasze objętościowe:

Suche - siano, słoma Soczyste - buraki, marchew Zielonki - soczyste. Skarmianie od maja do września-października. Są to trawy, goszczewy, boszczewy, bobku. Musi być bogaty skład botaniczny. Musza być regulowane stosunki wodne. Podawać w oborze, na okólnikach. Obora - buhaj 30-40 kg dziennie, wypas - tylko w pojedynkę lub są palikowane, na pastwiskach jedzą 100-120 kg użytków zielonych. Są tego minusy - zbyt duża utrata użytku, plusy - spożywa naturalną paszę, nieprzetworzoną, zapewnia =-uch samcom, jest to profilaktyka impotentia ceundi, przedłuża życie reproduktora (układ oddechowy, sercowy), wpływ słońca wzmacnia płodność, daje witaminę D;. Słońce pozwala ograniczyć grzybicę

Pasza treściwa:

Stanowi 30% masy wagowej dawki

W skład jej wchodzą otręby pszenne, żytnie, śruty: pszenna, jęczmienna, owsiana, kukurydziana, bobikowa, grochu, sojowa, wysłodki suche, płatki ziemniaczane, susz ziemniaczany, makuchy lniane, słonecznikowe, rzepakowe (ostrożnie), palmowe, arachidonowe, kiełki słodowe, drożdże, mączki, susze z traw, wzbogacana a makro- i mikroelementy, komponenty białkowe

Buhaj - 2-4,5 kg na dzień

Paszę  podać w formie sypkiej; pyląca pasza może obciążać układ oddechowy, jest wydmuchiwana stąd duże straty

Obecnie stosuje się brykiety, granulaty, w nich może być zawarta cała dawka dzienna. Brykiety mogą być z pasz treściwych i objętościowych. Plusy - regulacja zadawania paszy przez cały rok, minusy - jest to pasza nie fizjologiczna, daje owrzodzenia, proces produkcji brykietów jest wysoce energochłonny.

Przykładowa dawka:

Kukurydza 40%, susz z traw 10%, śruta jęczmienna 20%, śruta owsiana 10%, Koncentrat KBC 20% - łącznie: 1 kg/0.846 jednostek owsianych, 101 gram białka ogólnego, 823~suchej masy

Uzupełnić: sianem, suszem, słomą 6-9 kg/dzień takiej dawki na buhaja + 5-6 kg siana łąkowego (minimum 3 kg siana) + uzupełnić włókno i suchą masę, gdy mamy ich niedobór (susz z traw 1-2 kg, słoma do woli).

10 jednostek owsianych

1120 gramów białka strawnego ~ 1 kg słomy + 5-6 kg siana 12,5 kg suchej masy.

• Susz z kukurydzy 40%

• Susz z traw 10%

• Śruta jęczmienna 20%

• Śruta owsiana 10%

• Wysłodki buraczane 10%

• Koncentrat KBC 10%

 

Unikać  pasz dla buhajów:-

• Kiszonek - powodują kwasicę; złe przy nadmiarze kwasu mlekowego, są niepełnowartościowe

• Liści buraczanych - buraki zawierają za dużo potasu, azotu, pestycydów (efekt nawożenia)

• Roślin krzyżowych

• Zrzynków z liści buraczanych

• Wysłodków z buraków słodkich i kiszonych - dają fermentację 

Ca, Mg, P -  bardzo ważne, buhaj ważący 800kg powinien otrzymać 75g P₂O₅ i 100g CaO.

Istotna jest nie tylko ilość, ale i stosunek.

Mg -  10mg%, P - 3,1 - 8mg%

Przy zbyt dużej ilości azotu w glebie powstają związki azotowe - nitrozoaminy działające karcinogennie i mutagennie, są truciznami.

Mg -  niedobór uzupełniamy wapnem magnezowym, decyduje o płodności wchodzi w skład enzymów „pierwiastek życia”. Ni9edobory: tężyczka pastwiskowa, oborowa. Decyduje o prawidłowej pracy mięśni. W Polsce generalnie niedobory Mg. Deficyt Mg występuje przy nadmiernym nawożeniu związkami azotowymi, tworzą się związki azotowo -magnezowe nieprzyswajalne przez zwierzęta.

K -  nadmiar potasu = krowy przestają rodzić, endometritis, niepłodność,

Na -  pompa sodowo potasowej zaburzenia powodują spadek płodności o 30%, a nawet niepłodność u Bo.

Stężenia w surowicy krwi - metafilaktyka: P -3,1-8,4mg%, K 15-20mg%; Mg 2,5mg%; Na 310-360 mg%; Ca 10mg%.

Mikroelementy:

Mangan -  podstawowy pierwiastek decydujący o spermatogenezie; Bo = 40-50mg/kg m.c.

0,25mg soli manganu podawane przez 2-3 miesiące wybitnie poprawia spermatogenezę, dużo manganu jest w zielonkach.

Włókno strawne 18% 

Zn -  40-50mg/kg s.m - decyduje o prawidłowej spermatogenezie, szczególnie bogata w Zn jest wydzielina gruczołów pęcherzykowych u Su. 0,25mg soli cynku/kg/dzień po0p 2-3 miesiącach dodatnio wpływa na ruch plemników.

Cu -  10mg/kg s.m. (w Polsce znajdują się rejony klęski ekologicznej, gdzie wytwarza się nawozy mineralne - Szczecin, Kraków, Tarnobrzeg) wpływa na spermatogenezę, żywotność noworodka i rozwój zarodka.

Zn, Cu -  nadmiar działa uczulająco, spazmy oskrzeli, tchawicy 

Wzrost związków azotowych à methemoglobinemia

Co i B₁₂  wpływ na erytropoezę, żywotność noworodków.

Co, Se - 0,1-0,3g/kg s.m.

Se -  poprawia spermatogenezę, oogenezę. Niedobór powoduje u koźląt, jagniąt i źrebiąt zaburzenia pracy mięśni (nie mogą się podnieść - giną) 

Groźne dla noworodków

Zwyrodnienia mięśni

Witaminy A/B-karoten - odpowiada za prawidłową funkcję nabłonka błon śluzowych; bogate w nią są zielonki

Witamina D₃ - reguluje gospodarkę wapniowo - fosforanową w organizmie, o jej wytwarzaniu w organizmie decyduje stopień oświetlenia

Witamina C i B

 

Jod -  brak powoduje zwyrodnienie błony macicy - hydrometra, cystowate zwyrodnienie jajników na wskutek niedoboru LH u loszek. Tarczyca pośrednio wpływa na regulacje neurohormonalną. Bo - 1-2mg/dzień jodu.

Nie podajemy: paszy spleśniałej, zepsutej, kiszonek z liści buraczanych, (bo powstają azotyny), roślin krzyżowych (kapusta, kalafior). 

Witaminy płodności

Beta karoteny - gdy Bo otrzymują zielonki, dobre siana, susz nie cierpią na niedobory. Dzienne zapotrzebowanie buhaja - 200-300mg

Kwit. A wpływ na nabłonek nasieniotwórczy 30-200tyśj.m./dzień/buhaja.

Wit.E rzadko niedobory 0,5g/dzień

D₃ reguluje gospodarkę Ca:P. ważna w rozrodzie, w spermato i oogenezę. 5-8tyś j.m. / dzień/buhaja dobry źródłem są zielonki. 

  Substancje toksyczne w paszy o niekorzystnym działaniu na płodność

Fitoestrogeny - substancje o działaniu hormonalnym, estrogennym występują głównie w zielonkach zwłaszcza na wiosnę w początkowym okresie wegetacji, np.: lucernie, koniczynie, kukurydzy, liściach buraczanych. Podanie 30 kg kiszonki z lucerny = 2mg stilboestrolu. W przypadku samic istnieje zagrożenie wystąpienia cyst na jajnikach, endometritis i niepłodności. U samców brak pewnych danych, ale przeważa opinia by paszy tej unikać w wypadku reproduktorów. 

Substancje goitrogenne (tiocyjanki-wolotwórcze) - tiocyjanki roślin krzyżowych i pastewnych, np.: rzepik, rzepa, buraki, kapusta pastewna. Związki te wywołują zburzenia w wydzielaniu tarczycy, która wpływa na przemianę materii i regulację hormonalną (głównie LH przysadkowego; komórki Leydiga, produkcja testosteronu).  

Alkaloidy, glikozydy np.: kolchicyna - zawarte w ziemowicie jesiennym (siano i zielonki), największe stężenie na jesień, 2-gi pokos traw.

Związki chemiczne - nawozy, np.: NPK (związki azotowe). Azotany i głównie azotyny są toksyczne w każdych ilościach. Bardzo dużo w kiszonkach z liści buraczanych, z pól przenawożonych. W stężeniu 0,2% masy mogą dać już działanie toksyczne.  

Środki ochrony roślin:

Pestycydy. W 1976r. WHO na konferencji w Genewie wydała dekret zabraniający stosowania DDT. Był to insektycyd stosowany powszechnie, kumuluje się w organizmie, rozpuszcza w tłuszczach. Około 1 mln ton DDT krąży ciągle w biosferze (mleko, tłuszcz). Powoduje obumieranie wielu gatunków ptaków ze względu na zaburzenia w wytwarzaniu skorupki wapiennej jaja (lanie jaj, rozgniatanie ich przez samicę). (W Polsce 115 gatunków, wszystkie zagrożone wyginięciem)  

Herbicydy - działają toksycznie także na organizmy żyjące w glebie, giną bakterie nitryfikujące (wiążące azot atmosferyczny) a ich miejsce zajmują grzyby (mogą produkować mykotoksyny, np.: aflatoksyna). Podobnie działają nitrozaminy.

Radionuklidy - pierwiastki radioaktywne, powodują aberracje chromosomowe, spadek odporności organizmu, itp.

Zw. Azotowe - azotynów nie powinno być w paszy, a azotu do0,2%. Przy nadmiarze azotu powstają nitrozoaminy, karcino i teratogenne, mogą powstawać aberracje chromosomalne, są trujące da roślin i zwierząt.

CO₂ powoduje efekt cieplarniany, 4 mld ma być zatrzymywane przez lasy, które giną 1% na rok. Dlatego wzrost CO₂ w atmosferze powoduje efekt cieplarniany + dziury ozonowe (wzrost UV, ­ temperatur o 6-8°C na biegunach = potop). 

Wpływ klimatu

Każdy gatunek zwierząt dostosował swą biologię do panujących warunków głównie termicznych.

Temperatura: Buhaje optimum 10 - 12°C, z odchyleniem od 4 - 16°C. Spermatogeneza najskuteczniej przebiega w niższym zakresie temperatur, im wyższe temp. tym gorsze odruchy płciowe. Temp. 27°C i powyżej powoduje stres a w efekcie zaburzenia w przyswajaniu pokarmu, spadek produkcji, najbardziej niebezpieczne jest przegrzanie jąder, np.: na pastwiskach niezacienionych, co może powodować degenerację nabłonka nasieniotwórczego. Wzrost aglutynacji plemników powoduje spadek zdolności do zapłodnienia, spadek ruchliwości plemników, po dwóch miesiącach od zmian degeneracyjnych. Ujemne temperatury poniżej -10°C powodują zaburzenia w spermatogenezie. Zwierzęta lepiej aklimatyzują się do niższych temp. Jeżeli temp. wzrasta (silne nasłonecznienie) buhaje należy przeprowadzić do cienia, pod zadaszenie, do przewiewnego pomieszczenia.

Wilgotność: Duża wilgotność razem ze wzrostem temp. powoduje przegrzanie organizmu a tym samym i jąder. Odpowiednie wietrzenie i wentylacja mają utrzymać wilgotność względną na poziomie ok. 70%.

Ciśnienie: Gwałtowne skoki, np.: spadek ciśnienia powodują apatię, zaburzenia w odruchach płciowych, słabszą erotyzację samców, wolny przepływ plemników ( spadek objętości, koncentracji i odsetka plemników o ruch prawidłowym)

Światło: Siatkówka - podwzgórze - przysadka - jądra. Stymulację jąder ( produkcja hormonów) wywołuje melatonina uwalniana z szyszynki ( królik, daniel, jeleń)

 

Aklimatyzacja / transport - wpływ na rozród

Im większa różnica w warunkach klimatycznych i żywienia między poprzednim a obecnym miejscem pobytu tym zaburzenia płodności są większe, co wiąże się z układem neurohormonalnym. Jeżeli zwierzę szybko adaptuje się, właściwie brak zaburzeń płodności, ale jeżeli jest to typ słaby to stres jest tak duży, że daje nawet zaburzenia w odruchach płciowych. Wpływ bardziej niekorzystny, gdy przenosimy z klimatu zimnego do ciepłego. Są rasy bydła, w oparciu o zebu, które wytrzymują wysokie temp. By podnieść ich płodność i zdolność aklimatyzacji dodano geny zebu. Skrócenie czasu transportu (samolot), ciągły dostęp do wody, premedykacja niekonieczna, obniżają stresy zawiązane z transportem.

WIEK, A PŁODNOŚĆ BUHAJA

W okresie życia płodowego następuje intensywny rozwój przysadki (6-8 miesiąc z 0,5g do 1g, u ras lekkich 1,7g) co wiąże się ze wzrostem wydzielania

FSH i LH, które powodują wzrost: masy mięśniowej, ciężaru, wymiarów jąder (3g, cylindryczne u noworodka, w okresie do 12 m-ca(?) życia ważą 2x tyle), zmiany w obrębie tkanki jądrowej: masa jąder jest dość proporcjonalna do masy ciała.

Średnica kanalików wzrasta: 1m-c = 4µ (mikrony), 3 m-ce = 65µ, dojrzałe płciowo 200µ, 18 m-cy = 225-235µ. Po 15-17 roku życia następuje spadek średnicy.

Wzrost il. kom. Sertoliego: od ok. 28 tyg. (zawiązki u płodów samczych = 3cm).

Wzrost dł. i objętości najądrzy już w okresie do 1 roku, proporcjonalnie do wzrostu jąder. Zmiany powyższe dotyczą też dojrzewania gruczołów płciowych; wzrostu ich dł. i średnicy (gruczoł  pęcherzykowy: 1rok = kciuk, dojrzały = na szerokość dłoni).

Zmiany w prąciu: od urodzenia do 10 m-ca życia 2-3x wzrost dł. prącia, powstaje zgięcie esowate. W okresie pierwszych 7 m-cy życia dł. prącia wzrasta z 30 do 60 cm (2x).

Także gruczoły opuszkowo-cewkowe osiągają wielkość ziarna bobu.

Odruchy płciowe pojawiają się w wieku 6-10 m-cy, a dojrzałość płciowa w wieku 18 m-cy (zdolność do produkcji plemników 9-11 m-cy). Od 36 m-ca wyraźnie poprawia się jakość nasienia i trwa w czasie od 3 do 6 lat. Następnie rozpoczyna się proces starzenia. Pojawia się niepłodność starcza: spadek aktywności płciowej, odruchów, libido seksualis. Następują zmiany w produkcji nasienia: spadek objętości, koncentracji i żywotności nasienia, w końcowym okresie życia oligo- lub azoospermia. >15 roku życia rozpoczyna się zanik jąder na tle starczym, w efekcie zmian w ośrodkach regulacji i przysadce. Moszna traci elastyczność na skutek zmian w m. dźwigaczu jąder (obwisła moszna).

Prawidłowe środowisko oraz odpowiednie warunki genetyczne powodują iż  nawet do 17 roku życia buchaj może zachować prawidłową sprawność seksualną i dostarczać pełnowartościowe nasienie 

Eksploatacja (wpływ na płodność - patrz ćwiczenia).

Buhaje młode do 30 miesiąca życia pobranie nasienia 1 do 2 razy na tydzień  (drugi ejakulat po 15 min) a starsze 3 - 4 razy tygodniowo. Buhaje o żywym temperamencie do 16 ejakulatów na miesiąc a umiarkowanym 8 - 12. Stale wykorzystywane do celów rozrodczych 12 - 14. Nadmierna eksploatacja i abstynencja są szkodliwe, mogą spowodować stłumienie odruchów płciowych, nieregularny wyrzut plemników powoduje ich uwstecznienie nie nadają się do SHIUZ 

SCHORZENIA NEUROHORMONALNE - NIEPŁODNOŚĆ:

TYPY: (konstytucja neurohormonalna - właściwości tego układu)

Gwałtowny - przewaga procesów pobudzenia nad hamowania (tratuje), nadmierna eksploatacja, słabo zaznaczony dymorfizm płciowy, skłonności do onanizmu i niepłodności (nadmierna eksploatacja).

Żywy - ukł. nerwowy pobudzenia równoważy się z ukł. hamowania, silna konstytucja, silnie zaznaczony dymorfizm płciowy (wygląd głowy, szyi itd.), szybka aklimatyzacja do nowych warunków; 2-3 min skok i oddanie nasienia, szybko się orientują, nie dochodzi do hamowania zew. tylko jest wew

Umiarkowany - przewaga procesów hamowania; 4-10 min do skoku, silnie wyrażone drugorzędowe cechy płciowe (dymorfizm), hamowanie zew. słabe, wew. słabe po dłuższym okresie czasu. Najlepsze na stacje unasienniania. Nasienie odpowiada normom.

Słaby - osłabienie konstytucji neurohormonalnej, może mieć odzwierciedlenie w wyglądzie zew. (cienkie nogi, długa głowa), skłonności do zaburzeń płodności. Hamowanie zew. - zmiana warunków środowiska ® strach ® libido seksualis L₀. Właściwości te są przekazywane genetycznie - nie można go używać na stacjach sztucznego unasienniania.

Silny ukł. neurohormonalny - samiec dobrze znosi niekorzystne warunki środowiska (zaburzenia przemijające)

Słaby -  wybitna wrażliwość 

1. EGZOGENNE:

1. HAMOWANIE POPĘDU PŁCIOWEGO

- zmiana środowiska: miejsca paszy, obsługi (brak u typu gwałtownego, b. silny u słabego - 2 tyg. trzeba przyzwyczajać)

- na zasadzie odruchu Pawłowa: jeżeli bodziec nadprogowy powtarza się z tą samą siłą zbyt często - staje się bodźcem podprogowym. Te same warunki: fantom, maneż, bodźce słuchowe, węchowe - brak odruchów płciowych. Należy buhajom zapewnić inne bodźce: inny biostymulator, feromony, dźwięki, zmiana miejsca. Występuje: 3-5 mies. u typu żywego, umiarkowany - wolniej, słaby - brak, silny - brak.

- w pomieszczeniu gdzie było zakładane kółko nosowe lub palony tatuaż. Przykre zabiegi powinny być wykonywane przez innych ludzi i w innym miejscu. Typ gwałtowny i żywy - brak; wyraźne u słabego; może wystąpić u umiarkowanego.

- zmiana środowiska: miejsca, paszy (związane z błędami żywieniowymi (niedobory białka, aminokwasów, makro i mikroelementów, witamin; przekarmianie zwierząt - duża ilość białka i energii), obsługi (brak u typu gwałtownego, b. silny u słabego - 2 tyg. trzeba przyzwyczajać)

- bodźce nadprogowe są stłumione (ogier nie pokryje klaczy z tego samego zaprzęgu; u Bo nie używać sąsiadów z obory na biostymulatora - nie reaguje na niego, bo go zna).

- nadmierna eksploatacja przy prawidłowym żywieniu (wygasanie popędu płciowego) - tło nerwowe.

OBJAWY:

Osłabienie dynamiki odruchów płciowych: słaby zwód prącia; brak odruchu wyszukiwania; brak odruchu dobicia; brak odruchu ejakulacji np. brak wrażliwości ukł. nerwowego: złe żywienie, eksploatacja, nieprzyjemne wspomnienia, pobudzenie wrażliwości: kofeina (kontrola serca), β-blokery, α-blokery: porpranolon (30 - 70% więcej plemników ), większa dynamika.

POSTĘPOWANIE:

Zbadać buhaja wg planu badania. Przeprowadzić dokładne badanie narządów płciowych. Wykluczyć schorzenia aparatu ruchu, zapalenie prącia, jąder, napletka, zmiany w kręgosłupie, ciało obce itd. Wyregulować eksploatację i żywienie. Gdy przypuszczamy zabuzenia ze strony układu nerwowego - stymulacja. Pobudzanie układu nerwowego preparatami mobilizujacy,mi układ nerwowy - kofeina (10% roztwór 5-10g dziennie. Podawanie propranololo (0,03-0,05 mg/kg) 30 minut przed skokiem zwieksza dynamike odruchów, lepsza jakość nasiebnia u świń wzrost wyrzutu 70%, u jeleni 100%. 

2. ZABURZENIA W KOLEJNOŚCI ODRUCHÓW PŁCIOWYCH (KOORDYNACJI):

Prawidłowo: obwąchiwanie; wysunięcie prącia; skok; obejmowanie; wyszukanie sromu; dobicie; ejakulacja; odruchy regresywne (zsuwanie się z prowokatora).

wzwód prącia po skoku - gwałtowny popęd płciowy; młody Bo; zaburzenia w aparacie ruchu; nadmierna eksploatacja; złe żywienie. Przyzwyczaić do oddawania nasienia w dobrej kolejności (przytrzymywać), bo gorsze ejakulaty.

ejaculatio precox - przedwczesna ejakulacja: Bo gwałtowne, nieregularna eksploatacja, nadmierne żywienie paszą treściwą, nadmierna erotyzacja. Podawać sedativa: NaBr, KBr 3-10%, Fenactil (pow. 1 mies. uszkadza wątrobę); osłabienie czucia - znieczulenie nadosłonkowe: polokaina 0,5%; zmiana żywienia: odjęcie paszy treściwej; ruch.

Opóźniona ejakulacja - po odruchu dobicia, kiedy Bo zsuwa się z prowokatora, ejakulacja poza pochwę, skurcz kanału moczo-płciowego, zamknięte ujście ductus ejaculatorius i ductus excretorius dodatkowych gruczołów płciowych, kiedy skurcz minie dochodzi do wytrysku. Podobnie działa jak ejaculatio precox. Często u ogierów - max. trening (krycie kojarzy się z pejczem, wędzidłem, zawodami).

3. ZŁOŚLIWOŚĆ (AGRESJA),ONANIZM,

Złośliwość  - u samców zwierząt domowych z silnym popędem płciowym występują odruchy o charakterze obronnym, agresywnym w momencie, gdy staramy się przerwać łańcuch odruchów płciowych( np. przy pobieraniu nasienia od złego psa - człowiek stojący obok może być jego rywalem, trzeba nałożyć kaganiec)

U buhajów typu żywego, gwałtownego, gdy miejsce pobrania kojarzy się z przykrościami, może powodować agresje w stosunku do człowieka.

Agresja związana z płcią: samiec jest obrońca stada (cecha atawistyczna). Gatunek może przedłużyć tylko najsilniejszy samiec (w naturze walki o przywództwo). Zwierzę może traktować człowieka jako rywala i być w stosunku do niego agresywne. Także do osób źle się z nim obchodzącymi

Postępowanie: znalezienie przyczyny agresji, odpowiednie żywienie, pielęgnacja i traktowanie zdecydowanie - -udowodnić, ze człowiek jest przywódca stada. 

Onanizm - przyczyny: najczęściej u samców typu gwałtownego i żywego, układ pobudzenia przeważa nad układem hamowania. U samców nieregularnie eksploatowanych, u samców nudzących się, dobrze żywionych pasza treściwą, wysokoenergetyczna., Jeśli nie zapewnia się zwierzętom ruchu. Często występuje to zjawisko w bukaciarniach, jeden pobudza drugiego. Wyzwolenie odruchu dobicia i ejakulacji. Występuje w określonych porach dnia, może być związane z momentem karmienia, występuje, gdy wyprowadza się inne buhaje a tego zostawia. Związane może też być ze stanami zapalenia prącia i napletka - świąd, pocieranie--> ejakulacja.

Objawy: zaburzenia w odruchach płciowych, hamowanie ich, osłabienie dynamiki. Zaburzenia w kolejności odruchów. Pogorszenie w jakości nasienia, obniżona płodność, niepłodność. Powodu. balanopostitis - procesy zapalne.

Postępowanie: znalezienie przyczyny. Przy nadmiernym żywieniu eliminacja paszy treściwej na 2 tygodnie. Zapewnienie ruchu, wybiegów by buhaje się nie nudziły. Zwrócenie uwagi na higienę worka napletkowego, płukanie go raz na 2 tygodnie ciepłym płynem fizjologicznym. Wypłukanie brudu. Leczenie procesów zapalnych prącia i napletka.. Można stosować środki uspakajające - fenactil co 2-3 dzień 150-200mg w formie premiksu do paszy na buhaja. Nie można tej terapii stosować dłużej niż 3-4 miesiące. Stosuje się bromek sodu, potasu do wody do picia.  

4. ZABURZENIA HORMONALNE

Na różnych piętrach:

-pierwotny hypogonadyzm -na tle hormonów wydzielanych przez jądra,

-wtóry hypogonadyzm - wys. podwzgórza i przysadki.

Zależą od wrażliwości komórek docelowych np. poziom hormonów odpowiedni, ale tkanki nie reagują.

Terapie przeprowadza się na różnych piętrach. Podaje się GnRH, LH, sterydy (testosteron) estrogeny. 

Nie powinno się podawać testosteronu, bo blokuje wydzielanie endogennego testosteronu. Uważa się, że terapia hormonalna powinna być sprzężona z wit., Makroelementami i hormonami tarczycy (decydują o wydzielaniu przysadki)

Ośrodki seksualne znajdują się w podwzgórzu (tuber cinereum), wydzielane są tu GnRH w sposób pulsacyjny: co 15, 20, 30 minut, w zależności od gatunku.

Wpływ innych gruczołów wewnętrznego wydzielania:

· tarczyca - jej zniszczenie często powoduje zaburzenia

♀ zwyrodnienie cystowate jajników (®zaburzenia LH)

♂ zaburzenia aparatu ruchu (wydelikacenie)

· nadnercza

Zaburzenia neurohormonalne są bardzo trudne do diagnozowania. 

Leczenie:

• propionian testosteronu                 

Bo   -100-300mg 5x co drugi dzień po dwóch tygodniach powtórzyć terapię

Cap, Ov, Su   - 50-100mg j/w

Ca  -  25-  50mg codziennie przez 7 dni, powtórzenie terapii po 2 tyg.

Fe  -  10-  25mg j/w

Gal  -  10mg  2x  co drugi dzień w celu oduczenia kwoczenia

Połączenie terapii testosteronowej z estrogenową:

      Podawanie codziennie naprzemiennie T i E

FSH i LH nie w formie czystej, ale:

PMSG - pozyskiwane z surowicy źrebnej klaczy (zawiera 80% FSH, 20% LH)

HGT - pozyskiwane z moczu ciężarnych kobiet (zawiera 20% FSH, 80% LH)

Zwierzęta duże - 2-3 tyś. j.m. PMSG s. HGT  2 x/ tydzień można stosować naprzemiennie z testosteronem, ale wtedy używamy 1/2 dawki

cytrynian klomifenu (prep. Clostilbegyt) in, tabl. a 50mg - stosujemy u Ca, mobilizuje przysadkę do wydzielania FSH, LH;  stosowanie: 10-50mg przez 5 kolejnych dni, dwukrotnie w odstępie 5 dni, cykl powtarzamy 5x

Homeopatyki:  RV 13 - wyciągi z różnych gruczołów wydzielania wewnętrznego -,,organizm wychwytuje deficytowe substancje" RV 21 - sproszkowana pszczoła miodna w kombinacji ze sproszkowanymi roślinami (np.: sasanka)

W/g badań przeprowadzonych przez prof. Dubiela na stadzie trzody chlewnej preparaty te dają lepsze efekty niż preparaty hormonalne

• Witaminy: A, D_3, E (np.: 5-10ml Vitasol / Bo)

• Mikro- i makroelementy

• Odpowiednie żywienie

METODY POBIERANIA NASIENIA OD BUHAJA

1913 Amant pobierał  nasienie od psów do sztucznej pochwy.

1935 MacKensie pobierał nasienie do zbieracza nasienia od knura.

W Moskwie na podstawie 2 powyższych skonstruowano praktyczny aparat do pobierania nasienia zbudowany z:

komory powietrznej,

wkładki,

zbiornika na nasienie 

Duńczycy stworzyli sztuczną pochwę o dł. 40 cm.

Model Puławski - gumowy cylinder, średnica 5 cm, podwójny wentyl (250 ml wody, temp. 45-50), temp. wewnętrzna 40,5-43, górna część wentyla służy do wprowadzenia powietrza, zewnętrzna powierzchnia karbowana, wewnętrzna gładka, wprowadza się do cylindra i wywija na zewnątrz.

 

Do wylotu podłączamy lejek, z którego nasienie spływa do zbiorniczka na nasienie. Na zewnątrz zakładamy ochraniacz, powinien być łatwo zmywalny. Wszystko musi być sterylne, ponieważ sztuczne unasienianie ma zapobiegać infekcji.

Cylinder i wkład gumowy wyjałowiony w aparacie Kocha temp. 100^oC przez 1 h, suszone na wyjałowionej powierzchni. Szkło, bagietki - 160^oC - 2h. Korki, wazelina - aparat Kocha - 20 min przez 3 kolejne dni. 

Pochwę  oznakowaną numerem byka uzupełniamy wodą i wkładamy do cieplarki.

1 byk = 1 pochwa

Pochwę  sterylizujemy 1% sterinolem 3-4 h i płuczemy płynem fizjologicznym.

PRZYGOTOWANIE BUHAJA :

Kąpanie.

Zmiana ściółki.

Dezynfekcja worka napletkowego.

Pomieszczenie o powierzchni 54 m, łatwo zmywalne.

Stanowisko skokowe.

Poskrom dla biostymulatora (buhaje).

 

Dezynfekcja pomieszczenia:

2% chloramina

4% chloroform

1% sterinol

 

Temperatura 10^oC, podłoga wyłożona płytkami. 

STYMULACJA BUHAJA:

• prowadzenie buhajów jeden za drugim,

 

Buhaja przetrzymuje się przed skokiem:

2 minuty - stwierdza się 3 miliardy plemników

5 minut - 5 miliardów

7 minut - 7 miliardów

Drugi ejakulat pobiera się 15 minut po pierwszym.

Młode oddają 1-2 ejakulaty

Stare 2-4 ejakulaty

 

Nie należy pobierać nasienia z pochwy, ponieważ jest mała ilość, zanieczyszczenia. 

MASAŻ  GR. PĘCHERZYKOWYCH powoduje spływ wydzieliny, masaż nasieniowodów powoduje ejakulacje. Otrzymane w ten sposób nasienie jest gorszej jakości, ponieważ ejakulat spływa do worka napletkowego.

ELEKTROEJAKULACJA

• jelenie, daniele, muflony

 

Budowa:

2 biegunowa elektroda,

1% NaCl do odbytu, aby zwiększyć przewodnictwo,

per rectum - elektroda,

transformator przetwarzający napięcie sieciowe,

opornica suwakowa,

bodźce nerwowe od słabych do coraz silniejszych, po 3-4 wyrzut nasienia, oddane w sposób frakcjonowany.

 

Skład:

1. dodatkowe gr. płciowe

2. nasienie

3. dodatkowe gr. płciowe

Nasienie ejakuluje do worka napletkowego. 

Przy pobieraniu nasienia ocenia się:

Odruch płciowy:

odruch zbliżenia

szukanie pyskiem szpary sromowej

wzwód prącia

odruch skoku

wprowadzenie

dobicie

ejakulacja

Popęd płciowy:

Odruch od doprowadzenia buhaja, do wspięcia się na fantom.

L₄ - gwałtowny popęd płciowy

L₃ - silny popęd płciowy

L₂ - 5 minut po doprowadzeniu wzwód prącia

L₁ - 10-15 minut po doprowadzeniu

L₀ - > 15 minut, brak popędu 
 

BADANIE NASIENIA BUHAJA 

BADANIE WSTĘPNE:

Ocena makroskopowa 

- objętość ejakulatu - zależy od:

Wieku samca- osobniki starsze i młode mogą mieć obniżoną ilość nasienia

Stanu erotyzacji samca

Drugi ejakulat pobierany po 15 minutach powinien mieć większa objętość

Metody pobierania

Prawidłowo wynosi od 2-10 ml

- barwa nasienia

Biała z odcieniem kości słoniowej

Barwa cytrynowa związana jest z obecnością ryboflawiny w gruczole pęcherzykowym

Zabarwienia patologiczne:

Czerwona- występuje przy ostrym stanie zapalnym gr płciowego i cewki moczowej, występują krwiste erekcje

Zielono-żółta - przewlekły proces zapalny

Szara - niedostateczna koncentracja plemników ejakulacie

Wodnista - brak plemników - azoospermia

OLIGOSPERMIA- poniżej 500 tys plemników/ 1 mm sześciennym 

konsystencja

Fizjologiczna - mleka

Konsystencja śmietany - 1 milion/ 1 mm sześciennym

Wodnista - oligospermia

Śluzowa - stan zapalny

 osad i ewentualne zanieczyszczenia

Osad- fizjologicznie- bez osadu, brak opadania plemników, przy zmniejszonej koncentracji u Eq i Ca- może występować opad

Patologia- nekrospermia

Zanieczyszczenia- sierść, kał, nabłonki, elementy morfologiczne krwi- wtedy następuje dyskwalifikacja nasienia.

pH

Lekko kwaśne- 6,3-6,9

Bardzo kwaśne przy zwiększonej koncentracji plemników

Zasadowe- stan zapalny, spadek koncentracji plemników.

BADANIE pH:

Papierek lakmusowy

pH- metr

błękit bromotymolowy- mieszamy 3 krople nasienia z 1 kropą błękitu na szkiełku:

- żółte - pH 6

- żółto-zielone - pH 6,4

- zielone - pH 6,8

- ciemno zielone - pH 7,2

- niebieskie - pH 7,6 

OCENA MIKROSKOPOWA: 

1. RUCH FALOWY NASIENIA- powiększenie 100-200 x na stoliku Iloma z rąbkiem okrężnym i płytka centrala, przykryte szkiełkiem podstawowym, głębokość rowka 350 mm

Ruch falowy jest to ruch masy plemników- badanie przeprowadza się w temp. 38-39.

Ocena:

+ + + fizjologiczna - gotująca się woda

+ +    fizjologiczna - gotująca się oliwa

+       patologia - falujący łan zboża

+/-     patologia - ledwie zauważalny

-        patologia - brak ruchu 

2. OCENA GĘSTOŚCI NA PŁYTCE CENTRALNEJ:

Jest to ocenianie odległości pomiędzy główkami plemników.

D gęste- odległości pomiędzy główkami plemników mniejsza niż ½ witki

SD półgęste- odległości pomiędzy główkami plemników większą niż ½ długości witki  ale mniejsza niż cała witka

R rzadkie - odległości pomiędzy główkami plemników większą niż długość całej witki

 

3. OCENA ODSETKA PLEMNIKÓW WYKAZUJĄCYCH RUCH PRAWIDŁOWY:

Powiększenie 400x , szkiełko podstawowe podgrzewamy, do 1 kropli nasienia dodajemy 3 krople płynu fizjologicznego, mieszamy bagietką, i oceniamy ich poruszanie się w sposób prawidłowy.  

RUCH CYRKULACYJNY- fizjologiczny u ogiera, ponieważ wstawka i witka są lekko z boku główki.

Ocena ruchu:

1. 0-20%

2. 2-21-40%

3. 41-60%

4. 61-80%

5. 81-100%

6. Nasienie przeznaczone do inseminacji lub mrożenia minimum 70%

 

AGLUTYNACJA PLEMNIKÓW:

Jest niedopuszczalna, przy wielokrotnej inseminacji tym samym nasieniem powstają w szyjce macicy przeciwciała powodujące aglutynacje plemników.

A - mały stopień aglutynacji, 2-3 zlepione plemniki

AA - średni stopień- 1-2 rozety zlepionych plemników

AAA - duży stopień- zlepienie całości plemników

 

ODSETEK PLEMNIKÓW  ŻYWYCH I MARTWYCH:

Barwienie żywy-martwy: eozynowo-nitrozynowe - 4% eozyna niebieska w dwuwodnym cytrynianie sodu.

Szkiełko podstawowe ogrzane do 39, 3 krople barwnika, 1 kropla nasienia i mieszamy przez 30s, krople mieszaniny przenosimy na drugie szkiełko, robimy rozmaz i suszymy. Oglądamy pod immersja 1000- 1250. tło jest ciemne uszkodzone plemniki mają zabarwienie różowe a zdrowe przezroczyste.

TRYK

 

Nasienie pobieramy przy użyciu sztucznej pochwy.  

Cylinder ebonitowy długości 20 cm, średnicy 5 cm.

W środku wkładka gumowa 32-36 cm.

2 wentyle, po otwarciu górnego do dolnego wlewamy wodę o temp 52-55.

Smarowanie wazeliną.

Przy wlocie umocowujemy zbiorniczek na nasienie.

Modyfikacja Waltona

Cylinder metalowy.

Modyfikacja brazylijska

Krótsza o 7 cm, aby wytrysk był do zbiorniczka, mniejsze straty nasienia.

Nasienie pobieramy w czasie skoku na owce, najlepiej w rui.

Odruchy płciowe bada się w oparciu o reakcje na owce w rui. 

L 0 - od 15 min po doprowadzeniu brak wzwodu i skoku

L 1 - do 15 min słaby

L 2 - do 1 min

L 3 - gwałtowny zaraz po doprowadzeniu 

Sztuczną  pochwę należy trzymać podchwytem.

Owce ustawiamy na podeście.

W momencie skoku pochwę ustawiamy pod kątem 45, łapiemy za napletek i naprowadzamy prącie.

Ejakulacja trwa 0.1-0.2 s.

Zaginamy lejek i odłanczamy zbiorniczek na nasienie.

METODA ELEKTROEJAKULACJI

Transformator 220 V, napięcie od 0.5 V do kilkunastu V.

Elektroda dwubiegunowa pierścieniowa.

Zwierzę powinno stać lub być w pozycji bocznej.

Do prostnicy wprowadzamy 3% NaCl.

Elektrodę wprowadzamy do prostnicy.

Pod ujście napletkowe podstawiamy lejek.

Wcześniej można przepłukać worek napletkowy cytrynianem sodu.

Zaczynamy od słabszych bodźców po 5 s, następnie robimy 2-3 s przerwy.

Po kilkunastu bodźcach uzyskujemy ejakulat.

 

FRAKCJE NASIENIA

1. frakcja przednasienna ( zanieczyszczona)

2. frakcja nasienia

3. frakcja ponasienna

Uzyskuje się  większą objętość niż na sztuczną pochwę, ale bardziej zanieczyszczoną, o mniejszej koncentracji plemników i mniejszej liczbie prawidłowej. 

OCENA PRZY SZTUCZNEJ POCHWIE

Są zwierzętami sezonowymi, więc objętość zmienia się w zależności od pory roku:

Jesień - 1.5-2 ml

Zima - 0.8 ml

Lato - 0.9 ml

Są to zwierzęta dnia krótkiego. Objętość ejakulatu związana jest z objętością jąder. Młode mają więcej ejakulatu, niż stare.

Najmniejsza koncentracja 1 mln.

Konsystencja śmietany.

Barwa- kremowo- biała.

pH 6.4-6.85

Ruch falowy +++

70 % plemników w ruchu prawidłowym.

Nasienie rozrzedzamy cytrynianem sodu.

 
 
 

OGIER

Kiedyś pobierano nasienie na gąbkę, lub ściągano konia za ogon z klaczy w odruchu ejakulacji, lub zakładano prezerwatywę. 

Sztuczne pochwy: sztywne, elastyczne, otwarte.

- SZTYWNE: Rosja 1930rok zmodyfikowany model przez prof. Olbrachta,model krakowski: mały 55M, duży 55D. Mały ma na wylocie 11 cm, a duży 13,5. Koniec jest zwężony do 8 cm by założyć lejek i na końcu cylinder ze zbiorniczkiem na nasienie.

Cylinder z blachy emaliowanej, owinięty filcem i 4 uchwyty. Na cylindrze jest wentyl. W środek idzie wkładka gumowa. 3 Element to gąbka wchodząca miedzy cylinder a gumę zmniejszająca wlot do pochwy, lejek i zbiornik na nasienie w płaszczu wodnym około 250-500ml o temp. 39-40 stopni. Miedzy cylinder a wkładkę wlewa się 2,5 L wody o temperaturze 55 stopni by w momencie pobrania temp wynosiła 42stopnie.

Fakt ejakulacji u konia poznajemy po drganiu kiści ogona i kłanianiu się głowa. Jeśli od wspięcia przez kilkanaście sekund nie ma ejakulacji należy odkręcić wentyl by spłynął nadmiar wody i powietrza, bo u ogiera stymulacja jest poprzez nacisk na podstawę trzonu prącia. Są tam receptory prowadzące do ejakulacji. 

- ELASTYCZNA:

U ogierów zimnokrwistych w czasie wzwodu glans penis dochodzi do 18 - 20 cm, wlot i wylot jest taki sam połączone są żeberkiem. Dwie wkładki gumowe: najpierw jedną wywijamy na wlocie i wylocie, potem wkładamy drugą wywijamy na wylocie mi9ędzy nie wlewamy 1,5 litra gorącej wody, wkładamy gąbkę na wlocie i wywijamy gumę. Podłączamy lejek ze zbiorniczkiem, wazelinujemy do połowy pochwy. 

- POCHWY OTWARTE: SZTYWNE, ELASTYCZNE.

Taki sam wlot jak i wylot i nie maja lejka tylko asystent pobiera frakcje nasienna by nie pobrać frakcji przednasiennej i 3 frakcji. Nasienie jest b./dobrej jakości. Nie może tu być żadnych bakterii a przy pochwie zamkniętej w 1 ml może być do 10tyś bakterii..

Pobieranie podczas skoku na klacz. Najlepiej ja rozkuć i spętać. Wyprowadzić ja do poskromu tak by ogier mógł skoczyć. Jeśli klacz nie ma rui to 3 dni wcześniej podać PGF₂α (1/3 krowiej dawki) 

U ogierów regularnie kryjących nawet po nałożeniu kantaru ogier jest gotowy do oddania skoku, w czasie rui klaczy oceniamy odruch płciowy: wzwód prącia, wspięcie ogiera, obejmowanie, wyszukiwanie szpary, tarcia, czyli kopulacji, ruchy frykcyjne 13 s, ejakulacja kilka sekund, faza regresywna - zeskok.

L₄ - gwałtowny, czasami skok bez wzwodu - eliminacja;

L_{3 -} skok tuz po doprowadzeniu,

L₂ - średni do 10 minut wzwód.

L₁ - słaby do 20 minut.

L₀ - brak popędu, lub skok po 20 minutach - dyskwalifikacja. 

Frakcje:

-przednasienna - wydzielina cewki moczowej i gruczołowej nie ma plemników

- śluzowo- galaretowata - 205 plemników, nasienie wyrzucane na odległość 3-4m.

Objętość 20-200ml zimnokrwiste nawet 400-500 ml.

Ilość ejakulatu zależna jest od rasy, pory roku,

Patologie: zielonożółta, czerwona.

Konsystencja: mleczna do śluzowej,

Zapach - bezwonne lub potu końskiego,. Jeśli jest zapach moczu to jest za gorąca pochwa.

pH zasadowe 7,33 min. Musi być 60% plemników o ruchu prawidłowym, czasem dochodzi do pseudoaglutynacji. Niektóre plemniki mogą robić duże kółka, jest to zjawisko fizjologiczne (ustawienie odosiowe witki). Nasienie jest rzadkie, albo średnio gęste. 
 
 
 

KNUR

Konserwowanie nasienia w stanie płynnym, za fantom do pobrania nasienia może służyć, pieniek, ławka, cokolwiek byle nie uciekało. Przy odruchu tolerancji maciora stoi!

Zbiornik 250ml, sztuczna pochwa jak dla buhaja. (Także „na rękę”) Kit znajdujący się w nasieniu służy do zaklejania szpar w szyjce macicy by nasienie nie uciekało.

U knura następuje najpierw skok a potem dopiero wzwód..

L₄ - skok 1-2 minut po doprowadzeniu,

L_{3 -} 3-4 minuty następuje skok i wzwód,

L₂ do 15 minut.

L₁ - do 45 min..

L₀ - po 45 minutach. 

Knur skacze niekiedy kilka razy, wskakuje na fantom i schodzi. Kopulacja trwa od 8 do 45 minut. Odruch ejakulacji 3-30min.

I frakcja przednasienna 1-5 minut, stanowi 20% całego ejakulatu, przypomina mocz, przeczyszcza kanał moczopłciowy.

II - plemnikowa, konsystencji mleka lub śmietany 2-5 minut, 30-40% całego ejakulatu.

III - po plemnikowa - produkowana przez gruczoły dodatkowe 40-60% całego ejakulatu, barwa szara wydzielana 3-8 minut.

IV galaretowata - na końcu wydzielana jest też w poprzednich frakcjach.

Objętość średnia ejakulatu to 100-400ml średnio około 200ml. Starsze knury niekiedy oddają powyżej 200ml. Barwa biała do szarej, im więcej plemników tym bielsza barwa. Konsystencja wodnisto - śluzowa. Ejakulat powinno się przecedzić i oddzielić frakcje galaretowatą. Woń: knura lub bezwonne.

pH 7-8, nasienie rarum, SD, ruch falowy. Musi być minimum 605 plemników o ruchu prawidłowym 
 

 

KOZIOŁ

 

Już 5 miesięczny nadaje się do rozrodu.

Libido oceniamy w stosunku do kozy w rui.

Nasienie pobieramy na sztuczną pochwę podobnie jak u tryków.

Niektóre wykazują popęd do fantomu.

Sezon kopulacyjny - jesień

U starszych można ejakulat pobierać 2 razy dziennie, z 1 h przerwą.

U młodych pobieramy raz dziennie.

PIES

 

Nasienie pobiera się, aby zbadać na płodność lub do sztucznego unasieniania.

Pobiera się  przez masturbacje. Masaż żołędzi prącia, pobieranie do sztucznej pochwy(sztuczna pochwa dla tryka). Zbiorniczek jak dla buhaja na 12ml, płaszcz wodny 36⁰C. szklany lejek by spływało nasienie.

Masaż żołędzi, energiczny ruch dłonią po napletku, na wysokości opuszki prącia, wzdłuż pars longa. Jeśli czujemy, że opuszka zaczyna tężeć wtedy odsuwamy napletek poza opuszkę, odchylamy prącie do tyłu. Nasienie spływa po lejku. 

Są 3 frakcje nasienia:

Frakcja przednasienna - po 20 s trwa ok. 13 s. 0.5-1 ml

Frakcja nasienna - wydzielina jąder i najądrzy 60 s, 0.1-3 ml (przypomina ejakulat buhaja - biała, mleko, ziarnistości, wysoka koncentracja plemników).

Frakcja ponasienna - do 20 min, objętość kilku ml, średnio 8 ml.

 

Barwa biała

Konsystencja- wodnista

Zapach- brak lub psi

pH 5.8-6.9

Ruchu falowego brak

60% plemników o ruchu prawidłowym

LIS

 

Lis kryje 3-4 suki na fermie.

Dojrzałość płciową osiągają w wieku 10 m-cy.

Nasienie można pobierać przez masturbacje, gdy się lisa oswaja.

Pobieramy przez masturbacje, lub elektroejakulację.

 

1. Frakcja przednasienna - 0.1-0.2 ml.

2. Frakcja nasienna- 0.62 ml konsystencja mleka lub śmietany; 400 tyś plemników w 1 mm sześciennym.

3. Frakcja ponasienna.

 

U lisów srebrzystych objętość ejakulatu 6- 10 ml.

Odruch ejakulacji po 20 min.

Kopulacja młode - 23 min, stare 28 min.

Nasienie pobieramy 2 razy tygodniowo. 
 

KRÓLIKI

Aby sprawdzić  ich płodność - sztuczna inseminacja

Nasienie pobieramy na sztuczną pochwę: (typ Miłowanowa)

Szklanka lub bańka z prezerwatywą.

Smoczek i pojemnik na nasienie najlepiej z płaszczem wodnym.

Woda o temp. 60.

 

Można zastosować elektroejakulację. 

1. Frakcja plemnikowa - płynna 0.1-3.5 ml

2. Frakcja śluzowo-galaretowata - 0.2- 3.5 ml

 

Im starszy królik, tym więcej nasienia. 

pH 6.8-7.5

Barwa - biała, mleczna, szara, zależy od plemników i ciał lipidowych.

Koncentracja 50 000- 2 mil.

Zapach - brak

Mogą występować ziarnistości.

60 % plemników o ruchu prawidłowym.

Nasienie bardzo wrażliwe na temperaturę.

 

BADANIA UZUPEŁNIAJĄCE 

1. Koncentracja w jednostce objętości

2. Morfologia plemnika

3. Bakteriologia

4. Przeżywalność

5. Badania biochemiczne

 

METODY CHEMOCYTOMETRYCZNE:

Stolik Toma-Zissa

Stolik Birkera

Klin optyczny Carasa

Fotokalorymetr

Urządzenia elektroniczne

 

Stolik Birkera - dwie siatki oddalone od siebie, 144 kwadraty, liczymy na 10 kwadratach po przekątnej, należy rozrzedzić ejakulat, 0.1 ml nasienia dodajemy do 2 probówek + 20 ml 3% NaCl (aby zabić plemniki), z probówki przenosimy po jednej kropli na każdą z siatek Birkera.

Na stoliku musi być dociśnięte szkiełko nakrywkowe, aby powstał pierścień Newtona.

Pod małym powiększeniem szukamy siatki, potem zwiększamy powiększenie do 400. Liczymy wszystkie plemniki i wszystkie główki wraz z lewym i dolnym rogiem. Obliczamy średnią z 20 kratek.

Ilość  plemników w 1ml sześciennym = średnia x 50 000

Metoda fotokolorymetryczna

Na papierze robimy przedziałki:

Znając ilość plemników w danej objętości po wprowadzeniu do fotokalorymetru odczytujemy  ekstynkcje. Im większa koncentracja  (zmętnienie), tym ekstynkcja większa.

                                                                           

     
 

Metoda elektroniczna:

Próbkę  nasienia wkładamy do czytnika elektronicznego, który podaje nam wynik. Czytnik elektroniczny odczytuje koncentracje plemników. Koncentracja plemników, u Bo powinna wynosić 500 000 - 2 miliony\ml sześcienny (500 mil -2 miliardy /ml).

Do I.A. najlepiej nadaje się nasienie > 600 000, po pobrania nasienia określa się ile można stworzyć dawek inseminacyjnych (1 dawka = 0.25 ml).

MORFOLOGIA PLEMNIKA

 

Zaburzenia w budowie wpływają na płodność, aby zbadać morfologicznie sporządzamy preparat. 

1. Bagietką nanosimy nasienie na szkiełko

2. Suszymy i utrwalamy w 96 % alkoholu

3. Barwimy metodą Bydgoską

1 % eozyna niebieska 3 min

płuczemy

barwnik gencjanowy 5-7 min

( 0.75 g fioletu goryczki, 2 g błękitu metylowego, glicerol, 100 ml wody destylowanej.)

płuczemy

oglądamy 1000 x immersja

 

Barwienie zmodyfikowaną metodą Karasa:

1. rozmaz

2. barwienie

8 części r-ru zieleni metachromowej żółtej, 1,5 części metanolu

płuczemy, aż bibuła filtracyjna przestanie się barwić

wyciąg z kory dębowej- 9 cz. wody, 1 cz. kory

 

Barwienie kontrastowe:

1 część 3% błękitu Wiktorii w talk. Metylowym, 4 części wody dest.  4-7 min

płukanie aż bibuła przestanie się barwić

BARWNIKI PRZECHOWYWAĆ W CIEMNYCH BUTELKACH

 

Akrosom - niebieski

Segment - jasnoniebieski

Tylna część - jasno żółta

Wstawka - można kontrolować jej aktywność, na szkiełku zegarkowym mieszamy 1 krople ejakulatu z solą tetrazolu, inkubujemy w 120˚C, robimy rozmaz, utrwalamy w formalinie (1 część formaliny/4 części płynu fizjologicznego), suszymy, oglądamy, mitochondria, widać niebieskie ziarna. 

Współczynnik oddechowy

Miara zużycia tlenu przez plemniki, określa przemiany metaboliczne. 

Indeks fruktolizy

Miara zużycia fruktozy przez 10 do 9 plemników w temp 37, w ciągu 1h.  

Próba oporności plemników

Ilość 1 % NaCl potrzebna do zatrzymania ruchu prawidłowego plemników. 
 

PRZEŻYWALNOŚĆ PLEMNIKÓW

Dotyczy określonej temperatury. 

Bo - umieszczamy w temp 39 i podnosimy o 1^o co 15 min, aż do 46.5.

Określamy procent plemników.

O ruchu prawidłowym. Czas bdb = 60 min.

Innych samców określa się w temp pokojowej. 
 

OCENA PLEMNIKÓW 

 

„ samiec nadaje się do rozrodu, jeżeli w oparciu o badanie kliniczne, szczegółowe, specjalistyczne nie stwierdzono u danego samca żadnych wad i zaburzeń wykluczających z rozrodu.”

BAKTERIOLOGIA

Ilość bakterii w jednostce objętości.

Bo 1ml = 10 000

Su 1ml = 150 000

Eg 1ml = 10 000

Nie może być  drobnoustrojów chorobotwórczych i warunkowo chorobotwórczych.

Badanie -  0.05 ml nasienia rozprowadzamy na agarze + krew, wkładamy do cieplarki na 40h. Oglądamy oceniając ilość bakterii.

0.05 nasienia rozrzedzonego i nie rozrzedzonego nanosimy na pożywkę; inkubujemy 48h i 24h w temp pokojowej. Liczymy ilość koloni i mnożymy przez rozcieńczenie. 
 

BIOCHEMIA

AKROSOM - wielocukry, jest to mukopolisacharyd (galaktoza, mannoza, fruktoza).

OSOCZE BUHAJA - fruktoza, kw. Cytrynowy - z gr. pęcherzykowych nadaje plemnikom energię.

ENZYMY NASIENIA - hialuronidaza, akrozyna, neuroaminidaza.

Ejakulat buhaja posiada dużo fosfotazy.

Tryka, kozła - mają mało kwaśnej fosfotazy, a dużo fosfotazy zasadowej.

Ogier - mało fruktozy, dużo kw. Cytrynowego.

Knur - gr. Pęcherzykowe - dużo glukozy, ergotianiny, kw. cytrynowego. Wydzielina gruczołu cewkowego jest bogata w chlorki, gruczołów opuszkowo-cewkowych - dużo kwasów sjalowych.

Najądrze - fosfotaza i GGTP. 

Bo - warunkowo przydatny

1. Schorzenia z poza narządu płciowego.

2. Zapalenie pęcherza moczowego, układu oddechowego, aparatu ruchu.

3. Zmiany w ejakulacie - zmiany barwy, w zakresie % plemników o ruchu prawidłowym, barwienie żywy- martwy poniżej 30%.

 

Bo - niezdatny

1. Białaczka

2. Gruźlica

3. Bruceloza

4. IBR IPV

5. Niedorozwój narządu płciowego - jądra, wnętrostwo, drogi wyprowadzające

6. Zmiany w obrębie prącia i napletka

7. Schorzenia nabyte, procesy zapalne jąder, najądrzy, moszny,

8. Zmiany w ejakulacie

9. Azoospermia

10. Oligospermia

11. Zmiany główne > 50%

12. Zmiany w koncentracji plemników

 

KONSERWACJA NASIENIA W STANIE PŁYNNYM

Dawno dawno temu...  

... do 1939 nie było rozrzedzalnika, osocze zapewnia plemnikom życie tylko przez 30-60 min.

Można osocze zastąpić sztucznymi rozrzedzalnikami - płyn ustrojowy, krew, surowica, mleko, płyn fizjologiczny. W Brazylii sok pomidorowy.

W 1939 Miłowanow wymyślił pierwszy rozrzedzalnik:

Glukoza (energia, ciśnienie osmotyczne)

Fosforany (sodu, potasu)

 

Lub

Winiany

Siarczany

 

Jednak plemniki krótko żyły i miały krótki okres zdolności do zapłodnienia. 

1940 - Philips i Lardy dodali żółtka kurzego, co chroniło plemniki przed szokiem chłodnym i stało się standardowym składnikiem rozrzedzalników.

1941 - dodano cytrynianu sodu zapewniającego pH i ciśnienie osmotyczne.

1949 -  Michaiłow- dodatek mleka krowiego, i jest od często stosowany u wielu gatunków. 

Jednak świeże mleko może być toksyczne dla plemników, pasteryzacja mleka powoduje rozbicie albumin i plemniki dłużej wykazują zdolność życia.

Duża ilość  żółtka 20-25% pod wpływem enzymów w nasieniu uwalnia toksyczne substancje.

BYDŁO

Nasienie najczęściej mrożone w ciekłym azocie, 196 stopni. Ta temp pozwala konserwować  w nieskończoność, w stanie płynnym przechowywanie nasienia jest tańsze, ale nadaje się przez 48-72 h.

SKŁADNIKI ROZRZEDZALNIKÓW

1. Mleko krowie - powinno być z ostatniego udoju, może być odtłuszczone, pełnotłuste, lub 9% śmietanka, musi być pasteryzowane.

2. Żółtko jaja - po rozdzieleniu białka przebija się woreczek żółtkowy przelewa do zbiornika i robi rozrzedzalnik.

3. Cytryniany:

Dwuwodny (5.5 drobiny wody)

Sodu

2.9%

3.6%

Muszą to być roztwory jałowe, gotowane 20-30 min, i kilka dni może być przechowywany w lodówce.

4. Glicerol - przechowywać w temp 0, wpływa korzystnie na % plemników o ruchu prawidłowym, gdy działa dłuższy czas uszkadza błony. 1.2242 ciężar właściwy, klarowny, bez zapachu.

5. Dodatek antybiotyków - penicylina + streptomycyna, od 50-100 000 j.m. 50-100 g streptomycyny na 100 ml rozrzedzalnika. Niektóre działają toksycznie i powodują uszkodzenie plemnika.

 

ROZRZEDZALNIK DLA BUHAJA:

Rozrzedzalnik mlekowy - mleko pasteryzowane + pobrane nasienie do łaźni, temperatura mleka i nasienia musi być taka sama.

Rozrzedzalnik dodajemy do nasienia 

Rozrzedzanie wstępne:

1. 1 część nasienia: 1 część rozrzedzalnika, przy bardzo gęstym 1:2.

2. Schładzamy do 20 stopni i rozrzedzamy ostateczne, aby w jednej dawce inseminacyjnej było 10-12 mil plemników o ruchu prawidłowym.

3. Nasienie wprowadzamy do probówki i umieszczamy w lodówce o temp 0-4.

4. Przydatność - lato - 2 dni, zima - 3 dni.

5. Do zakładów unasieniania wysyłane jest w termosach.

6. Termos + lód + lignina

 

Rozrzedzalnik mlekowo -żółtkowy:

Mieszamy 90% mleka - 10% żółtka.

1. Schładzamy 20-30 min.

2. Pakujemy.

3. Wysyłamy.

 

Rozrzedzalnik cytrynianowo- żółtkowy:

25% żółtka : 75% cytrynianu 

Rozrzedzalnik  mlekowo - żółtkowo - glicerolowy:

86% : 4% : 10%

Stosujemy zimą 
 

Technika unasieniania:

Pipeta inseminacyjne o długości 45 cm na końcu balonik gumowy o pojemniści 1.5 ml.

Otwieramy termos.

Ogrzewamy w dłoni przez 30 s.

Zasysamy zawartość do pipety inseminacyjnej.

Unasienianie metodą bimanualna, recto-waginalna.

 

Wywiad inseminacyjny:

1. Krowa czy jałówka?

2. Przebieg cyklu jajnikowego.

3. Jak długo trwa ruja?

4. Ile było porodów?

5. Kiedy był ostatni poród?

6. Czy to był ciężki czy fizjologiczny poród?

7. Czy to jest 1 czy 2 ruja?

badanie wewnętrzne

wykluczyć ciąże

zbadać jajniki i macicę

unasienniamy 12-18 h od pierwszych objawów rujowych

jak po 24 h ruja się utrzymuje - reinseminacja

 
 

KNUR

• Nasienie konserwujemy w stanie płynnym

 

Skład rozrzedzalnika:

Glukoza

Cytrynian sodu

Ług sodowy

Węglan sodu

Antybiotyki

EDTA - wiąże Ca, mangan, które są koenzymami i nie dochodzi do procesów destrukcji

 

1961 Pliszko

Merkt- w nim nasienie przetrzymuje się w temp 18-21 przez 3-6 dni.

Skład:

Glukoza                                  53. 682 g

Cytrynian sodu                               3.3 g

EDTA                                            1.8 g

Kwaśny węglan sodu                     1.2 g

Gentamycyna                               0.18 g

Woda                                    do  1000 ml

 

BTS - stosowany kiedyś do rozrzedzania nasienia. 

Dawka inseminacyjna:

Pobieranie.

Przesączanie przez jałowa gazę.

Rozrzedzanie 1:1 lub 1:2.

Schładzamy.

Rozrzedzenie ostateczne 1:3 lub 1:7.

50 ml dawki inseminacyjnej = 3-5 mil plemników

1 ejakulat = 10 dawek 

Unasienianie:

Inseminacja 24 h od odruchu tolerancji, reinseminacja po 12 h .

Kateterem na końcu skręconym lewo skrętnie - typ Angielski.

Wkładamy i wkręcamy, podłanczamy butelkę z nasieniem i wciskamy nasienie. 
 

OGIERY

Rozrzedzalnik mlekowo-żóltkowy

                       glukozowo-żółtkowy

Plemniki wrażliwe są na żółtko, może być 0.7 na 100 ml.

Po pobraniu przesączamy nasienie, aby oddzielić frakcje śluzową. 

1. Rozrzedzanie wstępne

2. Rozrzedzanie zasadnicze 1:5

W roztworze najlepiej zużyć w ciągu 12 h

Glukozowo -żółtkowy:

Temp. 0-4˚C.

Na 100 ml wody destylowanej 7 g glukozy i 0.7 żółtka.

Ochładzamy do 0.4˚C.

Wykorzystujemy w ciągu 3-4 dni.

Dawka inseminacyjna 20-25 ml= 300 mil plemników.

Unasienianie po badaniu rektalnym 2 x dziennie, sprawdzanie, kiedy pęcherzyk pęknie.

Unasieniamy 2x, kiedy pęcherzyk fluktuuje i kiedy pęknie.

Metoda unasienniania:

1. Metoda po palcu - kateter długości 50-60 cm, końcówkę wprowadzamy na 10-12 cm, pomocnik podłącza butelkę z nasieniem i wstrzykuje dawkę inseminacyjną..

2. Przy udziale wziernika.

OWCE

1. Rozrzedzalnik zóltkowo-cytrynianowo-glicerynowy lub fruktoza lub glikol

Glukoza                                  0.8 g

Cytrynian sodu                       2.8 g

Woda destylowana                 10 ml

Żółtko                                     20 ml

Penicylina

Streptomycyna

 

2. Glukozo - fosforanowy

Glukoza                              3.2 g                    -     Kwaśny fosforan potasu     0.08g

Kwaśny fosforan sodu       2.08 g                  -    Woda                                  100ml

3. Mleko pełne lub odtłuszczone

W dawce inseminacyjnej 0.1-0.2 ml ma być 100 mil plemników.

Przy unasienianiu domacicznym wystarczy 20 mil plemników.

Schładzamy 2-4 h do 0-4, najlepsze wyniki unasieniania pierwsze 24 h.

Owulacja u owcy 30 h od początku rui.

16-24 h od początku rui unasieniamy.

Gdy ruja przedłuża się 15-20 h reinseminacja.

W dużych stadach synchronizuje się ruje CIDR ( z progesteronem), lub fluorogestan wprowadza się na 12-14 h w celu spowodowania owulacji podajemy 500 j.m. PMSG i 52-60 h po wyjęciu wkładki.

Unasiennianie:

Najlepiej endoskopowo 80% skuteczności, do pochwy.

KOZY

Ruja 12-40 h owulacja pod koniec rui, unasiennianie 15 h od początku rui.

FLUOROGESTON, CIDR- 12 h przed wyjęciem PMSG, po wyjęciu 42 h unasienniamy.

Dawka inseminacyjna 0.1-0.2 = 20 mil plemników

PSY

Inseminacja 70 % skuteczności.

40% psów rasowych wykazuje zaburzenia płodności.

Optymalny czas unasieniania - owulacja 13 dni od pierwszego krwawienia.

Cytologia.

Wymazy z pochwy.

Potencjał elektryczny śluzu pochwowego.

pH kwaśne.

Poziom progesteronu > 2 ng/ ml.

Unasiennianie domacicznie kateterem 1-10 ml nasienia/ 150-200 mil plemników.

LISY

Pochodzą  od lisa rudego.

Występuje jedna ruja w roku, między styczniem a kwietniem.

Lis kryje 3-4 lisice, nasieniem mrożonym-50 lisic, płynnym 100 lisic.

Robi się wymazy z pochwy- lis polarny 1x tydzień, kolorowy 2x.

Lisy srebrne unasienniamy w2-3 dniu cieczki, niebieski 3-4 dzień.

Dawka inseminacyjna -1-3 ml/ 150 mil.

Jeden ejakulat- 618-1300 mil plemników.

Do pochwy wkładamy pipetę inseminacyjną ,do niej podłączamy zbiornik z nasieniem.

KRÓLIKI

Owulacja prowokowana - receptal.

Po podaniu preparatu wprowadzamy świeże nasienie.

Dawka inseminacyjna 0.5-1 ml =10-12 mil plemników.

---