1 INSEMINACJA KLACZY

Zalety sztucznego unasieniania:

• Eliminacja niekorzystnych czynników związanych z transportem koni – stres, koszty, urazy

• Mniejsze koszty i warunki utrzymania (klacz nie przebywa w stajni ogiera)

• Osobisty nadzór nad rozrodem

• Kontrola jakości nasienia

• Ograniczenie przenoszenia chorób

Wady:

• Słaba jakość konserwowanego nasienia od niektórych ogierów (nasiene ogierów źle się mrozi)

• Koszty związane z zabiegami weterynaryjnymi

• Czasochłonność

• Trudność pobierania nasienia

• Koszty sprzętu i materiałów oraz transportu nasienia

Współpraca z właścicielami:

• wywiad (dotychczasowa kariera hodowlana = ilość ciąży, porody, poronienia, odchów źrebiąt, ostatni poród, ilość kryć na ciążę, przebyte choroby i zastosowana kuracja, ruje – częstotliwość, stopień nasilenia objawów, długość)

Wydajność krycia – 80-90%

Wydajność inseminacji – 60%

Przygotowanie klaczy do inseminacji:

• badanie przez prostnicę (jajniki – zmiany, faza cyklu, macica)

• badanie USG

• wymazy bakteriologiczne

• bad. cytologiczne (stany zapalne macicy)

• biopsja

• wziernikowanie pochwy

• endoskopia

• badanie profili hormonalnych (ale raczej brak wskazań)

Określanie optymalnego terminu sztucznego unasieniania:

• maksymalne skrócenie odstępu czasu między unasienianiem a owulacją zwiększa odsetek zaźrebień

  • próby w obecności ogiera

  • stopień nasilenia zewnętrznych objawów rujowych

  • badanie poziomu progesteronu w surowicy krwi

Tylko poprzez bezpośrednie badanie jajników (przez prostnicę)

• badanie palpacyjne – wielkość, tkliwość, konsystencja

• USG – wymiary (powyżej 35 mm), kształt

• Wziernikowanie pochwy – stopień rozwarcia szyjki macicy (na ok. 3 palce)

Rodzaje nasienia używanego do sztucznej inseminacji:

• Świeże – podajemy bezpośrednio po podaniu

• Świeże rozrzedzone – przechowywane w temp. Pokojowej do 12 h

• Rozrzedzone schłodzone do 4°C, przechowywane do 72 h

• Mrożone – przechowywanie w temp. ciekłego azotu -196°C – wieczność

Inseminacja świeżym nasieniem gdy:

• Ryzyko niebezpieczeństwa i uszkodzenia ciała dla klaczy lub ogiera

• Arteritis – ogier jest nosicielem, ale w nasieniu nie ma wirusa

• Klacz nie akceptuje ogiera

• W celu wcześniejszego zbadania nasienia

Postępowanie z klaczą przy sztucznej inseminacji nasieniem świeżym, rozrzedzonym i schłodzonym:

• Badanie jajników co 12-24h

Wielkość pęcherzyka jajnikowego powyżej 3,5 cm, konsystencja miękka, fluktująca, duża tkliwość, zmiana kształtu, rozwarcie szyjki

• Inseminacja od 48 h przed owulacją do 6 h (ew. 12h) po owulacji

• Inseminacja pojedyncza

• Ewentualnie reinseminacja po 48 h nową porcją nasienia

Technika obchodzenia się z nasieniem rozrzedzonym, schłodzonym:

• Metody transportu nasienia (Equitainer, Equine Express II)

• Dopuszczalny czas konserwacji nasienia – duże różnice indywidualne, ale geberalnie od 24-72 h , w temp. 4-5°C

2 Technika obchodzenia się z nasieniem mrożonym

• Przeżywalność w drogach rodnych ok. 12 h

• Inseminacja 6 h przed i 6 h po owulacji

• Badanie klaczy co 6 h (max co 8 h)

Badanie klaczy i gdy pęcherzyk powyżej 3,5 cm podajemy hCG 1500 – 6000 JU Lub podać GnRH i obserw. przez 36 h .

Optymalne parametry dawki inseminacyjnej nasienia świeżego:

• 80% plemników o ruch postępowym

• koncentracja 20-30 mln plemników/ml Optymalne parametry nasienia mrożonego:

• 1 słomka o objętości 4-5 ml (maxi)

• 4 słomki o objętości 2,5 ml (midi)

• 8 słomek o objętości 1-1,5 ml (mini)

• liczba plemników ruchliwych 300 mln

• odsetek plemników o ruchu postępowym 30%

• koncentracja 120-150 mln/ml

Technika rozmrażania nasienia (łaźnia):

• małe słomki 37-38°C, 20-40 sek.

• duże słomki 37°C, 20-30 sek.

• rozcieńczalnik 5-15 ml, 37°C

Opis technik rozmrażania powinien być przesłany wraz z nasieniem.

NARZĄDY ROZRODCZE

3 Buhaj

Jądra

W worku mosznowym - tam warstwa włókiem kurczliwych, umożliwiających podkurczanie jąder (umożliwienie lepszych warunków temperaturowych).

Przy skręcie jąder dochodzi do zaciśnięcia splotu naczyniowego, co powoduje niedokrwienie jądra i zaburzenia w spermatogenezie.

Więzadełko ogona najądrza zapobiega skrętowi jąder.

Jądro jest szczególnie wrażliwe na niedokrwienie, ponieważ dochodzi do niego tylko jedna tętnica (ukrwienie anatomicznie końcowe, brak anastomoz).

Ogon najądrza przechodzi w nasieniowód.

Nasieniowód

Ma 2 fałdy (naczyniowy i nasieniowodowy), rozdzielające się na dwa osobne przewody przy wejściu do jamy brzusznej.

Tworzy się bańka nasieniowodu – pofałdowanie błony wewnętrznej – miejsce gromadzenia się plemników i zapewnienia im optymalnych warunków.

Pęcherzyki nasienne – główne gruczoły dodatkowe, funkcja wydzielnicza

Włókniste ciało jamiste

Duże zgięcie esowate

Splot naczyniowy jest narządem termoregulacyjnym – krew z jamy brzusznej przepływając przez leżący poza nią splot ulega ochłodzeniu do optymalnej temperatury.

Gdy worek mosznowy wydłużony – powstaje szyjka moszny.

Knur

Jądra są ułożone równolegle do powłok.

Zgięcie esowate- predysp. Do zatkania cewki

Napletek – jest zachyłek napletkowy – tu mogą się rozwijać stany zapalne (a to może prowadzić do zakażenia wstępującego ceki)

Ogier

Jądra jak u knura – poziomo do powłok.

Proste prącie,

Mięsień cofacz prącia

Regulacja spermatogenezy u różnych gatunków:

• proces ten nie różni się zbytnio miedzy gatunkami

• jedynie różnice w nasileniu

• ma na nią wpływ środowisko i czynniki wpływające na funkcję gonad

• kom.Leydiga i Sertoliego odbierają bodźce z układu neuroendokrynnego

Bariera krew-jądro – aby przeciwciała z krwi nie dostawały się do narządu.

Budowa jądra:

• osłonka własna jądra (z tk. łącznej) – u bydła tu osłonka biaława

• zraziki – (kanaliki kręte – cewki nasieniotwórcze ) – łączą swoje przewody w jeden, silnie poskręcany, o znacznie większej grubości.

Budowa cewki:

• tu naczynia limfatyczne, krwionośne, kom. kurczliwe leydiga (powodują wyrzyt plemnika do światła kanalika

• bł. Podstawna – bariera

Pies

• prostata – jedyny gruczoł dodatkowy. Jej komórki wrażliwe na działanie androgenów, które, gdy w nadmiarze, powodują jej przerost

Nowotwory jądra:

• leydigoma – mały guzek w środku miąższu jądra, nie do wychwycenia w bad. palpacyjnym/USG

• sertolioma – produkuje estrogeny = zaburzenia feminizacyjne

4 UNASIENIANIE OWIEC

1. Rozpoznawanie rui

2. Unasienianie

• Doszyjkowo – najczęściej – pod kontrolą wzroku (wziernik dopochwowy), kateter ze strzykawką

• Domacicznie

• Laparoskopowo domacicznie (do rogu)

Rozpoznawanie rui – problematyczne u owiec

• słabe objawy rujowe

• jedynie przy wprowadzeniu tryka do stada owce reagują, zbierają się wokół niego, wykazują odruch tolerancji

• śluz gromadzi się w pochwie, brak wypływu

Dojrzewanie płciowe

• wiek – 7-10 miesięcy

• 6 miesięcy – rasa afrykańska

• 14 – 18 m-cy – dojrzałość hodowlana

krycie uzależnione od masy ciała

Okres użytkowania do rozrodu

• 6-8 lat

• 3-4 rok – najwyższa płodność

Cykl rujowy:

• owce prymitywne – krótki jesienny sezon reprodukcyjny z jednym cyklem rujowym

• długość cyklu – 16,5 – 17,5 dni

• ciężko rozgraniczyć poszczególne fazy

• dominuje faza lutealna

• oestrus – 30-36 h, metestrus – 2-4 dzień, diestrus – 5-15 dzień, proestrus – 16-17 dzień

• ruja – 3-84 h (zwykle 24-36 h )

• okres anestrus – ok.100 dni

Objawy rui:

• przekrwienie i nieznaczny obrzęk sromu (nie widać)

• zachowanie w obecności tryka (przyciąganie jego uwagi, odruch tolerancji)

• owulacje mogą przebiegać bez zewnętrznych objawów rui (ciche ruje)

Owulacja:

20-40 h od rozpoczęcia rui (2 połowa rui), spontaniczny charakter, obecność tryka może przyspieszyć owulację, liczba owulacji uwarunkowana genetycznie, ale można sprowokować podając PMSG, FSH, HCG.

W produkcji przemysłowej dąży się do uzyskania ciąż bliźniaczych. Jedną z metod jest tzw. „flushing” – intensywne żywienie podczas sezonu rozrodczego.

Podawanie w końcowej fazie cyklu analogów GnRH pozwala na uzyskanie 2 owulacji.Jednak ciąże mnogie często kończą się śmiercią płodów (dochodzi do zaburzeń metabol. – ketoza).Im więcej tym gorzej.

Synchronizacja rui:

• prostaglandyny i progestageny

• melatonina

• „ram effect” (wprowadzanie tryka do stada)

Pozwala na uzyskanie rui (ciąży) poza sezonem.

Gąbki dopochwowe

• oparte na progestagenach, nasycone FGA (octan fluorogestonu – Cranolon) lub MGA (octan medroksyprogesteronu – Melengeston). Stosuje się 12-14 dni.

Superowulacja gonadotropinami PMSG 1-2 dni przed użyciem gąbek. Ruja 1-2 dni później.

Schemat stosowania gąbek:

FGA(mg) długość stosow, dawka PMSG

Anestrus 30 12 dni 400-600

Oestrus 30-40 12-14 dni 300-500

Wkłady dopochwowe:

• silikonowy wkład nasycony progesteronem (CIDR)

• nie upośledza drenażu i sekrecji wydzieliny z pochwy

• 12 dni stosować, ruja w ciągu 5 dni

• może powodować znaczny wzrost flory beztlenowej w pochwie

Melatonina

• nie am praktycznie zastosowania

• bodziec dnia krótkiego

• preparat Meluvine, Regulin

„Ram effect”

• owulacja spowodowana feromonami tryka

• nagłe wprowadzenie tryka do stada

Unasienianie nasieniem świeżym rozrzedzonym:

• wziernik pochwowy szczękowy lub rurowy

• pipeta inseminacyjna ze strzykawką

• źródło światła

Przeprowadzanie inseminacji doszyjkowej:

• unieruchomienie owcy

• wprowadzenie wziernika

• odnalezienie ujścia zewn. Szyjki macicy

• wprowadzenie pipety do szyjki na głębokość 0,5 – 1 cm

• wprowadza się 0,1 – 0,2 cm³ rozrzedzonego nasienia, minimalna dawka wynosi 0,05 cm³

Naturalna objętość nasienia tryka – 0,8 – 1 ml, gęste

Unasienianie domaciczne

• coraz szerzej stosowane w związku z wprowadzeniem nasienia mrożonego

• możliwe osiągnięcie wysokiego % zapłodnień – 88-93%

• klasyczny zabieg wymaga przeprowadzenia laparotomii