Inteligencja, inteligencja emocjonalna i temperament jako wyznaczniki procesu lektury. Czytanie jako element postawy i osobowości.
To jak przebiega proces lektury (jak szybko przebiega, jakie jest zaangażowanie w lekturę, jak przebiega konkretyzacja, jak treść wpływa na odbiorcę i wreszczie jakie powoduje w nim zmiany uwarunkowane jest od wielu czynników. Należą do nich m.in.
Inteligencja - (1) właściwość psychiczna, przejawiająca się w niezmiennej dla danej jednostki, efektywności wykonywania zadań.
(2) zdolność uczenia się
(3) repertuar technik uczenia się
(4) zdolność rozwiązywania problemów
Poziom inteligencji mierzy się za pomocą testów IQ - jest to stosunek wieku umysłowego do wieku życia; rozwój umysłowy zwalnia po 16 roku życia stąd dużo zależy od tego jak postępował w dzieciństwie
118-126 - b. wysoki
84-116 - przeciętny poziom
63-78 - b. niski (62 miał Homer Simpson)
Gardner wyodrębnił 7 typów inteligencji intelektualnej (w procesie edukacji najważniejsze są dwa pierwsze)
lingwistyczna - człowiek nią obdarzony lubi porządek i schematyczność, lubi czytać, pisać, gry słowne, ma umiejętności retoryczne, ma pamięć do błahych rzeczy
logiczno-matematyczna - człowiek myśli abstrakcyjnie ale systematycznie i w sposób zorganizowany, lubi liczyć, zagadki logiczne, praca z komputerem
wizualno-przestrzenna - człowiek myśli obrazowo, miewa wizje umysłowe(?), lubi sztukę, ma wyczucie barw, łatwo przyswaja dane w postaci tabel, wykresów, map, pamięć opiera się na obrazach
muzyczna - człek jest wrażliwy na dźwięki, na emocje zawarte w muzyce, przeżywa w sposób głęboki i duchowy
fizyczno-kinestetyczna - człek ma refleks, szybkie reakcje, uczy się poprzez ruch, lubi sport, jest aktywny, „dotykowiec”, ma kontrolę nad ciałem i przedmiotami oraz dobre poczucie czasu
interpersonalna - dobry kontakt z ludźmi, adaptacja w grupie, wie czego chcą inni, ma przywódcze cechy, lubi ludzi i potrafi nimi manipulować ale też współpracować, szybko się orientuje w sytuacjach
intrapersonalna (Intuicyjna) - znajomość własnego ja, uznanie wartości nadrzędnych, świadomość uczuć swoich i innych ludzi, swojej roli w życiu, obdarzony intuicją, wewnętrzną motywacją, ceni prywatność i posiada chęć odmienności
Inteligencja emocjonalna EQ (wg Golemana) - Inteligencja emocjonalna wg Daniela Golemana są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Krótko mówiąc, jest to panowanie nad naszymi emocjami i ich wykorzystywanie do osiągnięcia sukcesu. Są to zdolności odmienne od inteligencji akademickiej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. W ujęciu Daniela Golemana na inteligencję emocjonalną składa się pięć podstawowych kompetencji emocjonalnych i społecznych. Są to :
samoświadomość - wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności;
samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami czyli samokontrola, utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian, innowacyjność;
motywacja - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm;
empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy;
umiejętności społeczne - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe.
Inteligencja ujęta całościowo to intelekt + emocje
Temperament - (1) ogólne właściwości ruchliwości i pobudliwości człowieka
(2) podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych.
Związki pomiędzy temperamentem a charakterem lektury:
choleryczny (pobudliwość szybka, silna i trwała) - lektura impulsywna ale bez oderwania o d niej
sangwiniczny (pobudliwość szybka silna i nietrwałą) - lektura jest szybka i selektywna
melancholiczny (pobudliwość powolna, silna, trwała) - lektura dokładna, wnikliwa
flegmatyczny (pobudliwość powolna, słaba i nietrwała) - lektura spokojna i ciągła ale łatwo porzucana
Postawy - stany gotowości do motywowanego zachowania. Postawy jako pewne predyspozycje do zachowania się wobec obiektu są powtarzalne, trwałe, dlatego można mówić o postawach czytelniczych
Rodzajem postaw są wartości - są to postawy ważne dla człowieka i mające charakter uogólniający, a więc integrują postawy szczegółowe.
Koncepcje osobowości a lektura
Osobowość - konstrukt teoretyczny, w którym zawiera się zespół cech, skłonności oraz nawyków wyznaczających postępowanie. Składa się ze składników biogennych (cechy fizyczne), psychogennych (temperament, zdolności, charakter, przekonania, uczucia, wola , pamięć, spostrzegawczość , motywacje) i socjogennych ( poczucie własnej tożsamości, styl bycia i postawa społeczna).
Osobowość ludzi czytających dużo i stale ukształtowana jest pod wpływem lektury, a nie innych podniet.
Koncepcja behawiorystyczna - człowiek jest sterowany przez środowisko zewnętrzne , jest ono mozaiką bodźców zewnętrznych a ludzkie zachowanie wynikiem wpływu tych bodźców. Regulacja zachowań jednostki polega na nagradzaniu zachowań pozytywnych za pomocą wzmocnień pozytywnych (nagród), pożądanych oraz eliminacji zachowań niepożądanych za pomocą kar
Funkcja literatury: ma dostarczać wzorców i norm postępowania, przepisów na życie godziwe i przykładów odstraszających. Na tym fundamencie powstały stereotypy postaci literackich pozytywnych lub czarnych charakterów. Dominują teksty moralizujące i dydaktyczne
Koncepcja psychodynamiczna - ludzkie działania są wynikiem potrzeb podświadomych, czyli popędów i dążeń. Człowiek jest układem reaktywnym wobec samego siebie, regulującym własne działanie tylko w takim zakresie w jakim posiada świadomość swych motywacji. Podstawową formę motywacji stanowi psychoanaliza i poznanie siebie samego - redukcja obszaru nieświadomości na rzecz świadomości w całej sferze motywacji postępowania.
Funkcja wychowawcza literatury realizuje się poprzez ujawnianie ludzkiej psychiki, stąd pogłębiony portret psychologiczny postaci literackich i nurt powieści psychologicznej.
Koncepcja poznawcza - człowiek jest tu jednostką samodzielna, twórczą i badawczą. W sposób indywidualny gromadzi on, przetwarza i i wykorzystuje informacje, podejmuje decyzje i działa samodzielnie, będąc świadom własnych motywacji. Czyni to w sposób twórczy - sam tworzy nowe wartości. Systemy wartości stanowią indywidualnie przyjęte składniki szczególnie dla niego istotne.
Wychowanie polega na uzupełnianiu i wzbogacaniu zasobów przyswojonej informacji a przede wszystkim na kształtowaniu i rozwijaniu postawy badawczo-twórczej. Jest to głównie samowychowanie, redukujące użyteczność schematów, norm i wzorców.
Funkcja literatury polega na inspirowaniu procesów intelektualno-refleksyjnych, myśleniu twórczym i burzeniu stereotypów w trakcie odbioru tekstów literackich